Aldi Manutii Pii Romani Grammaticarum institutionum libri 4

91쪽

DE V EA VI S.

Quo modo formantur meditatiua A secunda persona praesentis indicatiui modi cuiuscunque sint coniugationis,addita co, ut labo, labas, labasco et ferveo,

ferues,seruesco: contremo, contremis, contremiscoredormio, edormis, edormisco.Quae sunt frequentati uap Quae assiduam in agendo

uim habent: dicuntur etiam iterativa et quoniam frequenter agendi iterant affectum,ut merso, mersas,hoc est, saepius mergo, Vnde formantur frequentativa Ab extremo supimo mutatione u in o, ut domitu domito, cursu curso, amplexu amplexo, a secutu tamen sector, & non secutor. Sed notandum, quod quae habent a in penultima, illud in i breue conuertunt, ut uolatu volito, rogatu rogito. Item quae praeteritum in gi faciunt, sormat frequentativa a secunda persona praesentis indicatiui modi, ut lego,legis, legito: fugio,fugis,fugito.notatur quaerito,a qu(ro: & scitor,& sciscitur, a scio ire nescito, & noto, a nosco: & aegresco,& aegroto, ab aegreo: sed aegresco meditatiuum est . inueniuntur etiam frequentativa a frequentativis, ut dictito, a dicto, quod a dico derivatur,pulto,a pulso, quod a pello deducitur. Cuius coniugationis sunt frequentativa Primae, ut curso cursas, sector sectaris. uiso quod iterativum esse dicit Diomedes, & solum excipiat a regula, quod non sit primae coniugationis. Ego vallar accedens, puto esse inchoativum potius,ut iupra ostendimus. Quae sunt desiderativa Quae in rio desinunt,& aD sectum significant. parturire enim non est meditati partum,sed desiderare. Cicero. Aliquando populus Romanus pariat, quod diu parturit. limiliter esurio,est,esse cupio, id est eomesse. Quinctii. Pater filios esurit.

Item cenaturio, cupio cenare. Martialis.

In omnibus Vacerra quod conelauibus Consumit horas,& die toto sedet.

92쪽

sonam in numero signulari Quia naturaliter Imperans,ab eo cui imperat, diuiditur. cum ergo prima persona e li, quae loquitur,ipsa sibi imperare non solet, nisi aliis imperans, se quoque immisceat. & hinc est quod in plurali numero imperativus modus primam habet personam, ut Moriamur, & in media arma ruamus. quanquam tunc non imperativa, sed suppositiva di hortatiua uocantur, quae Graeci οθετικα, & πα- secesialetnaeae uocant, qui melius quam nos, hanc plura is numeri personam ab imperativis separant.

Quot sunt numeri uerborum Duo, singularis, ut

amo: pluralis,ut amamus.

Quot sunt coniugationes uerborum Quattuor, Prima, quae in secunda persona indicatiui modi uel habet as,ut amo amas: uel aris, ut amor amaris. Secuda,

quae in secunda persona pr(sentis indicatiui modi, uel habet es, ut doceo doces: uel eris penultima longa, ut doceor doceris. Tertia, quae in secunda persona praesentis indicatiui modi uel habet is breuem, ut lego legis: uel eris penultima breui, ut legor legeris Quarta, quae in secunda persona praesentis indicatiui modi, uel habet is longam, ut audio audis, uel iris penultima Ionga, ut audior audiris. Sed facilius cognoscent pueri uerba tertiae eoniugationis a uerbis quartae differre, in Imperativo & Infinitiuo. nam tertiae coniugationis uerba facitit in Imperativo in e,in secuda persona singulari: infinitivo uero in ere penultima breui, ut lego legis, Iege lege reraspicio aspicis,aspice aspicere .Quartae uero coniugationis uerba habent in secuda persona singularis, Imperativi modi: in Infinitivo uero ire penultima toga, ut audio audis,audi,audire: tussio,tussis,tussi, tussire. Illud etiam notandum, uerba primae coniugationisare,& ari,&arem,& arer,& eris, uel ere producere in penultima

93쪽

penultima,ut amare,amari, amarem, amarer, ameris, vel amere. Secundae vero, ere eri & erem & erer & aris uel are: ut docery,doceri, docerem,docerer, docearis, uel doceare . artae autem ire, & iri, & irem, reirer,& aris,vel are: ut audire,audiri,audirem,audirer, audiaris,uel audiare. sedaris,vel are producitur in omni verbo.Tertiae vero coniugationis,ire,ere, Infiniti uitantum ere, erem,eres,eret,erent: erer etiam primam

personam tantum optatiui,& eris,uel e re se cudam indicatiui passivi corripere:vt legite,legere, legerem, legeres, legeret, legerent, legerer, legeris, uel legere. erunt autem, & ere praeteriti perfecti indicatiui modi

in omni coniugatione productit e, ut amauerunt, uelamauere,docuerunt,uel docuere,legerunt, uel legeret, audiuerunt,nel audiuere.

DE PRAETERITIS

Primae coniugationis praeterita quot regulas si

bent QEinque. Quae est prima

Omnia uerba primae coniugationis a secunda pessona praesentis indicatiui modi abiecta s & addita ui faciunt praeteritum, ut amo amas amaui: praeter duode

cim,quae per ui sillabas taciunt praeteritum.& do de disci steti,tauo laui,iu uoluui. ut ostendunt hi uersus, Cum domo iunge mico, cubat, & neco, cum frico,plico Et tonat,atque sonat,secat,& crepo,nexo, vetoque, Doque,dedi,& laui lauo,sto steti,& iuuo iuui. Quae est secunda pPlico,& mico cum praepositione composita, per uisyllabas faciunt praeteritum, ut applicui,dimicui. Inueniuntur etiam in aui,sed raro. Cu nomine autem composita,inaui faciunt, ut multiplicaui,duplicaui. Quae est tertia pA cubo compolita tam primae, quam tertiae coniugationis inuemutur, ut accubo,accubas, & accumbo, accum-

94쪽

DE UERBIS.

accumbis: incubo,incubas,& incumbo,incumbis. Habent tamen commune praeteritum, accubui, incubui . Quae primae coniugationis sunt in praesenti sine nutertiae vero habent m ante b .

Quae est quarta

Do monosyllabis compositu transit in tertiam coniugationem,& praeteritum geminar,ut reddo, reddidi . Cum dissyllabis vero, est primae coniugationis, vevaenundo,uae nudas, vaenundedi, circundo, circundas, circundedi, pessundo, pes undas,pessundedi.

Omnia verba secundae coniugationis quacunque antecedente consonante, eo in ut syllabas conuersa, faciunt praeteritum, ut doceo, docui,egeo, egui: praeter quae excipiuntur, quae quinque comprehenduntur regulis.

Quae est prima Iubeo,iussi facit. Sorbeo, quod & sorbo dicitur, sorpsi, uel sorbui. Mulceo, mulsi,maneo, mansi, neo, ne ut, qui eo,quievi, haereo, haesi,luceo, luxi,pelluce o,pellu-xi. Cleo,cies, quod & cio,cis dicitur, ciui,vel cij. Torqueo, torsi, cum compositis. nam composita, simplicium formationem plerunque sequuntur. Quae est secunda pIn ueo desinentia, mutant eo in i, ut moueo, moui. Conniveo tamen,& connivi, & connexi facit.

Quae est tertia pIn deo,si habent vocalem longam, vel arante deo, mutant deo in si,ut rideo risi, ardeo, arsi: praeter stri- deo stridi . si vero i vel e breuem , eo in i conuertunt, ut video vidi, sed eo sedi. si au diphthongum, praeteritum passiuae declinationis habebunt, ut audeo ausus sum, gaudeo gavisus sum. sunt quae praeteritum geminant , ut mordeo, momordi, pendeo , pependi, spondeo,

95쪽

LIB. II.

spondeo, spopondi,tondeo, totondi. Sed sciendum geminantia prsterita,in compositione non geminari, ut remordeo, remordi, respondeo, respondi:priter quil a do, sto, disco, posco componiantur,ut condo, condidi, consto, constiti,dedisco, dedidici, reposco, repoposci. A curro tamen composita, utroque modo est inmenire, ut decurri, & decucurri. a repungo etiam repupugi legimus. Quae eu quarta 3 In geo,i uel r praecedente, in si, uocali uero longa, in xi faciunt, ut algeo alsi, turgeo tursi , lugeo luxu mulgeo tamen,m uixi habet differentiae causi a.

Quae est quincta EIn leo, alia antecedente consonante in eadem syllaba,& ab oleo, & leo composita, per ut syllabam faciunt praeteritum, ut impleo impleui, ex oleo exoleui, releo releui, oleo & oleui & olui facit, & sic redoleo. Soleo tamen, solitus sum,& solui.

DE PRAETERITIS TERTIAR CONI vGATIONIS.

Tertiae coniugationis praeterita quot regulis comprehenduntur 3 Vndeviginti. Quae est prima In bo, uocali longa antecedente, in psi faciunt, uescribo,scripsi. Cetera uero in bi, ut bibo , bibi: prae ter incumbo, incubui,& alia a cubo composita Quae est secunda pIn eo,antecedente n,illa abiecta, o in i conuertur ut uinco, uici. S uero antecedente, mutant sco in ut syllabam, ut pasco, paui,consuesco,& cometii,& consuet, tus sum facit. Praeter disco,didici, compesco, compescui,posco, poposci, conquinisco, conque xl. Vocali aute longa antecedete,co in xi co uertur,ut dico,dixi. Ico tame, cuius penultima modo correpta, modo producta reperitur, ici facit, & parco, peperci, & sparsi.

96쪽

DE UERBI s. s

Quae est tertia Indo, uocali longa praecedente do in si uertunt, ut ludo, lusi. Cedo, cessi geminat C. Excipiuntur caedo, cecidi penultima producta, unde occidi pro interemi. nam cecidi penultima breui, a caldo est, unde occidi,pro interii. Pedo, pepedi, cudo, cudi, & cusi, strido , siridi. n uero antecedente , oini commutant et sed n tria abiiciunt, sundo, sudi, findo, fidi, scindo, scidi. cetera uero seruant, ut pando, pandi,accendo,accendi, scando,scandi:praeter tundo, quod & abiicit n, ut tutudi tacit. Pendo etiam, & tendo geminant primam , ut pependi, tetendi. Fido fidi olim, nunc fisus sum tacit: & diuido,diuisi. A do composita geminant, ut trado, tradidi, condo,condidi, unde abscondo, abscondidi. Quae est quarta

In go,r antecedente,go in si conuertunt:ut mergo, mersi: cetera uero in go, uel guo, in xi faciunt praeteritum, ut ango,anxi,tingo, uel tinguo,tinxi, rego, rexi.Praeter pango, pepigi, & pegi, & panxi: tango, tetigi, liungo, pupugi, uel punxi: frango,fregi: ago,egi: lego, egi,cum compositis. notantur neglexi, dilexi, intellexi,a lego composita. Quae est quincta Inho,in xi faciunt, ut uelio, uexi, traho,traxi. uae est sexta 3 In lo,praeteritum faciunt in tui, ut alo alui: praeter uello,uelli,uel uulsi, sello,salli, psallo, psalli, percello, perculi,excello, exculi,& excellui, quod tamen magis ab excelleo formatur . Excipiuntur etiam geminantia, ut pello,pepuli,fallo,sefelli, tollo, tetuli, pro quo sustuli dicimus. Quae est septima In mo, vocali longa praecedente, o in psi conue tunt, ut demo, dempsi: cetera uero in ui lyllabas, ut trEmo,tremui,praeter emo, emi,premo pressi. Quae

Disiliare brum Coc

97쪽

In clo,si a praecesserit, ain e uersa, & o remota, faciunt praeteritum, ut sacto,seci,iacio, ieci. sin uero praecesserit i, illo in e uerso, in xi faciunt, ut aspicio, alpe-xi. icio tamen ici facit,& elicio elicui. Quae est quinctadecima In dici & in gio,o remota,faciut praeteritum, ut so-

dio fodi, sugio fudi .

Qirae est sextadecima pIn fio unum eli, fio,sis,factus sum. unum item in io, ut melo sine praeterito,& supino.& unum in quio, inquio et quod inquit tantum habet . unum etiam in rio, pario peperi. ar est decima septima In pio, ca praecedente, mutant a in e,& abiecta o, sacrunt praeteritum, ut capio, cepi, cu uero, o in vi syllabam conuertiit, ut cupio,cupiui, quod non puto e se etiam quartae, ut Priscianus ait. nam illud Lucretii sic legendum e Naturae primus terrarum claustra cuperet. ut sit uersus mi urus, quo saepe Lucretius utitur,

de quo uersu nos abunde infra tractabimus in libro de metris. Rapio, rapui facit. Sapio,& sapui, & sapi uir unde resipui, & resipiui. Coepio, quod in usu non est, coepi. Terentius tamen in Adelphis, a coepio, coeperetusus est, Sinerem ego illum aut non sex totis mensibus prius olfecissem quam ille quidquam coeperet pQuae est decimaoctava pIn tio, in si taciunt geminato si , ut concutio, concussio: quatio, quassi, Quae est decimanona 3 In uo syllabam,t antecedente,o in i uertunt, ut soluo, solui. uocali uero, in xi: uiuo, ut xl. in uo autem syllabas, mutant o in i, ut acuo, acui: praeter coquo, comxi: linquo, liqui t pluo, pluui: struo, struxi .

Verba quartae coiugationis quo modo saciunt prae

teritui a p

98쪽

L I B. II. mteritum In ut syllabam, & ii exclusa u per concissonem,ut audio,audiui,& audii, salio, saliui ,& salii tam deis ale , quam de saltatione. demuntur in cio plurium syllabarum duabus, quae si n habent ante cio, faciunt in xi, ut uincio, uinxi, sancio, sanxi,& sanciui olim: sinuero minime,in s:ut raucio,raus, saricio, farsi . I temato,ai, cambio, camps,haurio,hausi, sepio, sepsi, sentio, sensi,venio, veni.& a pario,& salio composita, iit operio operui, assilio assilui. quia salio etiam salui facit. sed comperio comperi facit, & reperio repperi , PPgeminato in carmine.

In or desinentia q uomodo facilit praeteritum Non habent. quia in or omnia carent praeterito, & iis quae ab illo derivantur. assumunt autem participium Praeteriti perfecti,& plusquam perfecti,& substantivum verbum,& usum praeteritoriam complent,ut amor, amatus sum,& amatus fui,& sic in omnibus.

Supinorum regulae quot sunt 3 Septem. Quae est prima

In ut syllabam, commutant ut in tum, ut amavi, amatum,petiui, petitum. Demii tur abolitum,adultum, agnitum,cautum, cognitum, consitum, fautum, insitum, lautum,& lotum, pastum, potum, saltum. nam salitum per simplexi, seruat, satum, solutum, sepultum, vaenum. In or primae, in atum, ut moratu,auxiliatiam.

Quae est secunda pInui syllabas commutant eas in itum, ut domui,

domitum: praeter altum. nam alitum servat. Item apertum, cassum. nam caritum seruat, censum, cultum, Corisultum, concentum cum ceteris a cano,doctum, excelsum,frictum, indutum, mestum, mistum, nectum,oC- cultum,passum, pistum, raptum cum compositis, correptum, surreptum, sectum, statum, tentum, textum, tostum. In or secundae in itum,ut veritu. Praeter Confessum

99쪽

fessum,sessum, sertum, ratum, tutum,& tuitum. Quae est tertia pIn ci,gi,qui,xi, commutant eas in ctum, ut vici victum, legi lectum, dereliqui derelictum , dixi dictum.

Praeter fixum,flexum, fluxum, gitum, fictum, mictu, Pictum, rictum, strictum,quae abiiciunt n. Peperci sine supino. In gor etiam, & scor, & in uor syllabas, in ctu faciunt, ut fungor functum , proficiscor profectum, fruor fructum, & fretum,olim etiam fluitum . praeter adeptum, commentum,fessum,unde defessum, iratu, natum , oblitum, pastum, ultum.

Quae est quarta pIn mi, pi, psi, in ptum, ut scripsi scriptum , rupi ru-Ptum , emi emptum. praeter campsi, campium. Quae est quineta In di,ti, ri,si,ti, in sum, vi momordi morsum, tutudi' tunsum,& tu sum, fefelli falsum, olli salsum, vemri versum, quod est etiam a verti. sensi sen sum, pandi passum geminat si , quod & a patior, & a pateo idem

est. demuntur gestum, haustum, indultum, latum, mulctum: nam mulsum seruar. pistum artum, statu, tentum: nam tensum servat. tortum,ustum. Item composita a do, ut inditum . ab abscondo, tam absconsum, quam absconditu in : sed abscondit um, melius, inquit Diomedes. Quartae etiam coniugationis verba habentia l, vel rante si, ut sertum, sertum, fultum. In dior item,& tior,& tor,in sum faciunt,ut mensum, orsum, assiensum, usum praeter amplexum, mentitum , partim tum , potitum, sortitum.

Quae est sexta pIn bor, in psum, ut labor lapsum , & in quor,& in

rior, in tum, ut loquor locutum, orior ortum. & mror, in stum taciunt, ut queror questum . morior th

men mortuum, unde mortuus.

100쪽

Quae activa supinum non habent Compesco, cerno,renouoque, & respuo, lingo, sugo, refello, timet,lamboque,atque urgeo,caluo, Viloq. cum metuo, posco, linquo,arceo,diic , cAmbigoq. annumeres: quae sunt sine cuncta lupinis. Quae neutra supinis deficiunt pStrideo, sterio, rudo, str dit,micat, ae stuo, Parco, Et conquinisco,psalloque,& obedio,d ego, Et scalpo,& scando, scabit, & pauet, horreo, marido, Addice glisco,tremo nec non satagoque, tuoque, Et surit,atque uolo, lucet, polluceo,sulget, Exurio,horresco,seruesco,& talia cuneia, Et quae praeteritum per vi dant verba secundae. svi caleo calui,pauca haec tamen excipe:sicut ii iTorret,olet,valeo, paretque,doletque,latetque, Et placeo,& noceo,& libeo,& careo, pateoque eQuanqua sunt per vi, retinent tamen ista lupinum.

Quae sunt verba desectiva ) Quae deficiunt numeris, modis,temporibus, & personis, non tamen omnibus. Forem,sores,soret,sorent. Infinitivo fore. Meio, metis. Imperativo mete, meiat,meiam ut, meite. Futuro,meito. Infinitivo metere.

In fit, in fiunt,& insio antiquum. .eso,quq simus,que sere, nec dicas quq sumus Per u. Faxo,saxis,saxit,saxunt,& saxint. Inquio, seu inquam, sed hanc vocem suturi temporis csse vult Priscianus inquis,inquit,inquiet, inquit. iAusim,ausis,ausit,& ausint. .

Cedo,id est die.

Aio,ais,ait,aiunt,aiebam cum toto imperfecto. ait,aieq. Imperativo,ai .in plurali,aiamus. Futuro optati , iii,aiat:in plurali, aiatis,aiant. Imperativo aue in plurali avete. Futuro aueto . In

sinitivo auere. Eodem modo salue, & vale: sed vale,ao valeo