장음표시 사용
111쪽
immanentem ut sunt intelligere et sentire, que non est per se in genere accionis, cum non inferunt passionem subiecti, in quod agunt, sed ocius econtra moventur aut paciuntur a subiectis huiusmodi accionem ideo
vocantur actus immanentes; et acciones, inferente pas-2oi siones suorum subiectorum extrinsecorum i vocantur acciones transcendentes; non enim possibile est creaturam quicquam intelligere, nisi habeat intellectum, terminans actum intelligendi vel secundum esse existere iove secundum esse intelligibile, et idem vocarunt antiqui ad unum sensum subiectum in quod agitur Sicut enim est duplex dare subiectum Sciencie, que est qualita S, scilicet substanc iam sciencie in qua est formaliter Subiective, et rem scitam, in qua est causaliter termii 5 native, cum sciencia sit ad aliquid, sic est dare duplex subiectum actus inmanentis, scilicet illud, in quo est
formaliter et inmanenter agere, Ut est natUr apprehendens et illud, in quo est obiective causaliter, te Si res apprehensa, et gracia dicere illud vocatur obiec-2otum actus vel habitus, sed primum vocatur simpliciter
Subiectum. Verumtamen, cum causatur ab ambobus, potest utrumque vocari subiectum.
Nec oportet timere instancias sophisticas, quibus aliqui arguunt chim eram et multa, que non Unt, in-2 telligi. Alii dicunt omne intelligens moveri ab obiecto intellecto et tercii, quod omnis actus immanens est qualitas, et sic res absoluta, qua consequitur relacio. Ad primum dicetur libro secundo tractatu primo capitulo quarto, quod nichil potest intelligi, nisi quod potest esse, 3 ymo, nisi id absolute necessario habet esse intelligibile in Deo. Quo ad secundum est equivocacio in termino isto moveri, sicut Doctor Profundus concedit libro primo
ca Pitulo .... necessario, quod Deu movetur ab esse
Io, II. Vocat ut scit anti coci. 33. Post capitulo lacuna 2 s litterarum in ore.
28. Cf. telis De Ente sive Summa Intellectualium, lib. I, Tract. i. De Intellectione Dei V Shirle l. Q pag. 39. 32. V. Thomae radwardini Archiepiscopi Cantuariensis De Causa Dei contra Pelagium Ed Londini, exis, cina orboniana 1618, p. 93 in quo capite: Quod qualibet creatura movente DeUS
necCssario commovet' inscripto respexisse videtur icti verba ex Averrois commentario De omne et vigilia deprompta quod causae futurorum non sunt determinati esse apud nos, sed apud naturam in ellecti νam, a qua quaecumque recipit natura sensibilis et a qua movetur . 6 μ
112쪽
intelligibili intelligente, sed nescio, quomodo fundaret hoc dictum, ut patet posterius. Ad ter cium dicetur, quod omnes huiusmodi actus sunt respectus, licet Doctor Subtilis quodlibeto 130 vel conclusione 2 teneat, quod sunt qualitates me actibus vero mensuum, quomodo distingwuntur a recepcionibus specierum, et si sen ciens multiplicat se per sensum, rapiendo SpecieS, per qua Ssentiret, dicetur posterius cum aliis dubiis. Mean ings of the Satis ergo est pro presenti exponere significacionem
III in iis strici dentaliter agere agentis subiectum resuppositum
genera concept. Si V Ut Sic OVentUT, SIV non Vel tercio contracte
ad genus accionis, ut dicit nisum substancte agentis in passum essen cialiter extra ipsum. 152. Action is used Secundo modo valde equivoce ab isto dicitur accio
involves passion P Sum agi ab agente, Uod St 3SSi formaliter m passo. as ello acti H Sic entia possunt talia verbalia desinencia in clo signi-
Iacare eqUIVOce, Ut deScendunt a verbis activis vel passivis, agere vel agi. Unde propter istam equivocacionem Iotollendam iocet Anselmus in libello suo de veritate capitulo 80, quod solum universalia, desinencia in-cia, descendencia a participiis presentis temporis principa-
3. Cf. Duns Scotus, Quaestiones quotlibetales Dacst XIII init Ed Venetiis 497 per Aonetum Loca tellum ergonet ensem f. IV: Et erat quaestio communis omni viventi hac vita vel illa, et erat ista: Utrum actus cognoscendi et appetendi sint essentialiter absoluti, et essentialiter relativi. Arguitur, quod relativi, quia talis actus non potest intelligi, nisi cointelligendo terminum, absolutum autem potest intelligi non cointelligendo . . . Contra talis actus est qualitas, omnis autem qualitas est forma simpliciter absoluta. 6. CL Anselmi Cantuariensis Dialog de Veritate Lib. cap. VIII Migne CLVIII, 769: Multis enim modis eadem res suscipit diversis considerationibus contraria: Quod in actione saepe contingit, ut in percussione. Percussi namque et agentis et patientis unde et actio dici et passi potest, quamvis, secundum ipsum nomen, actio et percussio, et quae similiter dicta a passiva in activa significatione dicuntur, magis videantur esse patientis quam agentis. iii e Secundum id, quod agit, magis proprie identur dici agentia vel percutientia et secundum id, quod patitur, actio et percussio. Nam agentia et percutientia ab agente et percutiente dicuntur sicut providentia a providente, et continentia a continente', quae scilicet agens et percutiens, providens et continens,
activa sunt acti vero et percussio ab acto et Percu SSO, quae passiva Miri, derivantur.
113쪽
liter significant agere activorum, Ut agenciam, intelligen-ciam etc. alia autem universalia, desinencia in clo significant principaliter ipsum pati vel rem verbi passivi; multa enim sunt verba grammaticaliter activa, que Sig- ni ricant res multum differentes ab agencia, ut patet de istis qualificare, quantificare, referre, tollere, locare durare, Scire possidere et c. Et correspondenter de verbis grammaticaliter passivis sicut enim verba substantiva significant rem de genere substancte, sic cuiuscumqueio generis accidentis res significantur per verba adiectiva, ut quantificare est equi vocum ad esse vel facere quantum, et pro porcionaliter de aliis modo esse quantum est quantitas, sicut esse quale est qualitas. Ego autem elegi propter certitudinem significare rem verbi activii, per infinitivum activi vel verbale descendens a participio preteriti temporis, terminante in cia, ut ecclo est legi lecti, sicut legere est legere legentiS. Tercio accipitur accio pro agente essen cialiter, et . Action is used F aio ista significacio est satis famosa apud i eos, qui volunt ' ...hi '' 'la omne accidens respectivum esse subiectum, ut sic comparatum; et sic intelligo ego, quandocumque dico agen-ciam vel alium respectum esse essen cialiter subiectum sic se habens. Nullum enim accidens ponit essen clam proprie absolutam preter substanc iam, et sic intelligendi 2 Sunt auctores, quando dicunt acciden cia disserencia in specie esse idem subiectum, id est eodem subiecto inesse, ut album et musicum. Quarto modo accipitur acci materialiter pro effecto si QR 'SQ;
Vel opere producto age iacia operant 1S, Ut Commentato action.
3 9 Metaphisice commento dicit, quod acci ignis est calor maximus et motus eius ad superius ex ercio Phisicorum 19 V accio que est actus activi, est op US et finis eius. Et convenit ista significacio cum Wlgari modo loquendi volunt enim operarii ostendere pUS rO-3 ductum sua agencia, dicendo iste est labor me US , id est finis aut fructus labori S.
3o G Averrois in Arist. et I comm sectionem 3 tuon 89 EI. Arist. n. Ven. IX. l. 1079 Calidum enim agit calorem, et non agit alterum contrarium. 32. Cf. Arist. Nat. USc. III 3 23, 2 M. Par. II 275, 38 so .... δ απορίαν λογικ ζW αναγκαῖον γαρ Θως εἷναί τινα ἐνεργεια αλλην τουποι τι κυου καὶ του παθηTt κου το μεν η ποίησις τι ὁ παθησις εργον ὁ και τελος του ii viso illure, o D ὁ παθος.
114쪽
86 3OHANNIS ICLIF CAP. IX.b Aggregatively Ultimo accipitur agencia aggregative vel ex multis' d; isti ei genciis collectis, ut tractus navis per nullos homines
activiiiQ tD . vocatur unus tractus vel pro aggregato ex rebu di Ver-
Sorum generum, ut edificia et quotlibet huiusmodi operanci artificiales, et per istas equivocaciones solvuntur et intelliguntur dicta autorum in ista materia.
Three Ex istis significacionibus quid nominis, applicatis ad ζψης' 'i''' res signatas, a subtili philosopho cognitas, OSSunt tridper ordinem appaΓeΓe. i. Action a Primum est divisio generis accionis, quomodo quedam io
ii corpor in D cia corporalic est agencia substanc te secundum eiUS partes corporales, ut illuminancta, calefaciencia et c. uelibet autem talis est mole magna. Agencia vero non- corporalis vel spiritualis est agencia substanc te indi 15 visibilis quo ad molem, ut movencia orbis per Spiritum. Alie autem genete, que accedunt partim ad condiciones age iacie spirituali. et partim ad condiciones agencie corporalis dicuntur mixtim secundum quid nunc corporaleS, et nunc spirituales, secundum quotlibet gradus, et out illuminancia medii et agencia specie dicuntur age iacie magis spirituales, quam sonancia, odorancia vel alia evaporativa. eo, quod minus habent de condicionibus materialibus; sicut et virtutes talium perceptive Sunt plus elevate a materia. 25 fui ille Et potest ieri divisi, ulterior lagen cie utriusque aetio irma be membri Secundum diversitatem agencium aut secundum mad dcc rojH diversitatem iroductorum cistis agenciis, laxi producta
of activit o variantur ex variacione disposicionis a SSI, aut e Varia- in V cione modi agendi, sicut sunt agen cie pellendi, trahendi, Qet circumducendi, et sic non solum ex Variacione prΟ- ducti variatur agencia, quia non refert quo ad altera-gionem sive agens incorporeum sive agen corpore Umcelesti sive sublunare alteret, ut patet de calefaccione hominis ex passione animi, ex sole et ex igne Cale 3bsacencie vero multum differunt. Agenciarum vero quedam est mere naturalis, ut cale-sacencia ignis, quedam autem libera, ut multiplicacio spiritu S. Et utrumque membrum capit subdivisionem Secundum variacionem principiorum agendi, sicut facile oest naturali philosopho elicere. Sic ergo quedam est agencia ad substanc iam, et quedam ad accidens et Si
115쪽
ad accidens vel ad quantitatem vel ad qualitatem. Si ad qualitatem, vel ad magnitudinem passi vel ad loca cionem passi, et sic usque ad speciem sensitivam in quocumque membro . Ut patet de speciebus motus. Infinitas autem differen cias accidentales suscipit genus accionis, sicut quotlibet aliud genus; ideo est error magnus in differen ciis es Sencialibus agen cie cognoscendis a dii feren ciis accidentalibus et ita contingit constituendam esse agenciam aggregatam ex agenciis dis- aio parium racionum, ut est i de movencia hominis motu progressivo et multis similibus et omnium talium contingit fieri pro porcionales divisiones, ut agenciarum Dei quedam est ad intra et quedam ad extra. Et ad intra quedam terminantur ad postasim, Ut producencia pers, se, quedam ad rem Xtra. Et talium producenciarum quedam est naturalis procedens ab unico vel multiceno principio, ut producencia patris, et Uedam complacencia procedens ab uno principio, ut spirancia spiritus sancti. Si sit intrinseca, terminata ad rem extra, hoc Io est vel intellige ncia vel volucio. Et sub volucione sunt predestinancia presciencia et quotlibet talia. In agencia Dei ad extra sunt quotlibet divisiones. Ut alia est creancia, alia est conproducencia, alia gubernaclo et sic de ceteris. que philosophus exercitatus potest notare ex
25 ercio principio causandi differenciam accionis, scilicet
agente, acto et modo vel racione agendi. Secundo latet, quod omnis agencia est in motu et 2 Co'cerninge contra Pro cuius intellecti notanda est illa octu ple 'molion 'equivocacio de esse' inquam ponit Philosophus V Phi-3 sicorum 230, cuius seX tum membrum est pertinens proposito. Nam omnis agencia est in motu, ut in suo essectu ver action is
Vel signo, cum omnis motus sit infallibiliter ab ageneia 'μψ' moVentis; ideo motus sunt signa sensibilia philosophis
3 ad convincendum agencias formarum insensibiles ut patet de intelligenciis, animabus et aliis formis materia libus, et ita omnes motus sensibiles sunt in agenciis movencium ut in suis causis, Sicut econtra omnis agen-cia per se in genere est in motu, ut in suo effectu vel
29. Cf. Arist. Nat. Ausc. IV EI. Par. II 287, 339, quem locum plene exscripsimus supra pag. 42, O ad iri. 19.
116쪽
signo. Motus enim est formaliter in moto, et non sic in movente suo, cum omni motu sit mobile moveri,
et sic finitus est moveri mobile a termino in terminum. Sud dei and Et hoc contingit dupliciter, vel quod sit subitus vel motion an Successivus. Si Subitus, hoc dupliciter vel sic a non-5. ' esse subiecti pro data mensura ad esse eiusdem pro
mensura immediata, et illa Voc Ri Ur generacio; contra autem motus ab esse ad non- esse pro data mensura immediate sequente est corrupcio. Oportet autem Utrumque istorum motuum esse subitum, cum non sit Iomembrum inter communicanda. Quando autem aliquid particulariter generatur vel corrumpitur, tunc est dare unum mutatum esse subitum et finale, quod est gene- racio vel corrupcio simpliciter et alia, successiVa, informat SSenciam que, quandoque est unum elementum ictet quandoque reliquum, vel verius est ille partes divisibiles vel indivisibiles sibi succedentes in generacione;
et constat, quod Ste non St motu proprie dictus, cum deficit subiectum actualiter existens sub utroque terminorum, scilicet a termino a quo et termino ad quem a VS autem sit motus sensibilis successivus, hoc est vela situ ad situm, vel a quantitate ad quantitatem, vel aqualitate ad qualitatem et Semper a terminis ad quos et media ad illos terminos specificatur motus. Unde, quia in natura est tempus augmentacionis limitatum ab a naturali, sicut et tempus diminucionis non sic autem tempus intencionis et tempus remissionis sensibilis, ideo dividunt philosophi motum a quantitate in quantitatem in duo membra, et non sic motum alteracionis, licet habeat multas species et Sic sunt se species motus, O correspondenter ad Se raciones, quibus contingit mobile esse in potencia, ut moveatur. Et forte iste senarius specierum motus est exemplatus in similitudine sex differen clarum loci, qui est prima materia motus perfectissimi, scilicet motus circularis mundi. Sunt autem iste sex differen cie terminantes tres dyametros mundi deX-trUm, Sini Strum ante, et retro sursum, et deorsum F. II Quamvis enim motus augmentacionis respicit ternam dyametrum secundum Avincennam sexto Naturalium,
8. Core. mi a nate sequet ad . 26 a naturali uni cod.
39. Citatur is loco uicentiae libellus, cui in editionibus antiquissimis titulus indictus est opus egregium de anima, qui
117쪽
DE ENTE PREDICAMEΝTALI tamen principaliter respicit longitudinem. Sicut primus
motus localis est a dextro in sinistrum secundum doctrinam Philosophi 2 de Celo 20, et motu alteraciones respicit principaliter anterius et posterius faciei cel se cundum luminaria, per que fit alteracio sublunaria, cum Secundum anterius et posterius in celo regulator omnis alteracio proprie dicta, cum solum fit subiectum. Unde salvator Math. 160 dicit phariseis, facto vespere: cras Serenum erit rubicundum est enim celum. Et mane: io hodie tempestas, rutilat enim triste celum. Faciem ergo celi diiudicare nostis . Ipsa autem alteracio maxime respicit violenciam inter motus, cum sit dispositiva ad generacionem et corrupcionem corporis naturalis racione
sextus naturalium vicenae dicitur cf. d. Papie per magistrum Antonium de Carchano quem integrum michi praesto non fuisse aegre fero. Monuisse igitur satis habeo in editione Avicennae philosophi praeclarissimi ac medicorum principis Compendium de anima De malia id est dispositione seu loco eici Venetiis 1546, cap. IV, l. II et I verba seri haec: Primum, quod operatur in materia disposita ad receptionem vitae, est virtus generativa. Ipsa enim induit materiam primo formam intentam cum servitute augmentativae et nutritivaae. Cumque adueneni it in ea perfecti formae, relinquitur regimen, vel transfertur regimen ad augmentativam et tinc regit seu operatur in ea virtus augmentativa cum Servitute nutritivae et movet eam cum consertatione formae insius secundum proportionem dimensiouum s Miclis ternam dyametrUm), cum motu tigmeH- tativo secundum intentionem intentam ex augmentativa. V Quae versio textus arabici num cum exemplari iclisano exacte congruat neque refellere neque a Urmare ausim. Iuvat tamen me mirrisse .sextum natUrali UmV, quem librum, a Wiclis ineunte opere .,De compositione homini SV pag. I, liv. 6 editionis nostrae, London 8SI citatum, frustra nos ante hos quatuor annos indagasse rofessi sumus, aperte eundem esse atque tractatum hoc loco citatum, in cuius praefatione etiam leguntur, quae
bene cadunt in verba, ad quae lusisse icti putandus est, scilicet haec: Et id principem sacerdotum Hali dicentem:
qui cognoscit animam Suam, Suum OgnOScere creatorem
Etenim, si homo animam suam nesciat qua cetera unquam ratione aut contemplabitur aut sciet' - Totius autem huius quaestionis atque indagationis iam mihi aperuisse A redum Goelalin de tefenau, virum benevolentissimum, grato animo recordor. 3. Cf. Arist. de Caelo II 2, 2 Ed. Par. II 399, 94s. : Eτι ' αλλως κατα τα πινησεις αρχας γαρ ταντας λεγω, θεν α9χοντω πρῶτον αἱ κινήσεις τοῖς χουσιw Εστι δε απι μεντου ανω λ αυξησις, απι δἐ των δεiιων η κατα τοπον απο δε Ioa u προσθεν ήλ κατα πην αισθησιν ε χροσθεν γαρ εγω τ' αἱ αισθήσεις. Math. 6, 2 4. Vespere dicitis: Serenum.
118쪽
contrarietatis me oportet Solicitari circa uiditatem motus, credendo, quod ipse formaliter dictus sit mobile, quia certum est, quod mobile Secundum racionem. qua actualiter movetur, est mutati Vum tam enSUS Uam intellectus gignendo in ipso novam noticiam est clam ut sic generativum caloris, Sanitatis, Soni et multorum similium effectuum, non solum naturalium, Sed supernaturalium, ut ex motu meo contingit me mereri vel demereri, ubi inuiescendo vel contrarie me habendo opposito modo me haberem. Ideo certum est, quod est iunum formale accidentale, quo mobile formaliter movetur, ut dictant Sensus racio et omni sciencia Unde ristoteles secundo Topicorum: sicut disciplina non est disciplinatum, sic nec motu est mobile ; et secundo de
anima 133 querit Philosophus, quare habemus plures ibsensus Et respondet quod hoc ideo est, ut omnia
sensibilia propria cognoscantur, et distinccio sensibilium communium, ut motu figure et numeri a sensibil1bus propriis. Ex hoc enim, quod sensibilia communia, Sic motus indifferenter cognoscitur ab omnibus ensibilibus, o et nunc per se ab Uno cognoscitur eorum 1 Stinccio sensibus propriis et ita discurrat philosophus per omnes sciencias et specialiter per sciencias citra abstracta S, et inveniet, quod omne preSUpponUnt OtU ESSE.1 o. f. Arist. Top. II 4, 3 Ed. Par. I I90 IIJ Eπει
119쪽
CAP. IX DE EΝTE PREDICAMENTALI. I Scio tamen, Quod motus aliquando accipitur in predi Varioli
aliquando materialiter pro per se materia motus; et aliquando formaliter pro illo, quo subiectum denominatur formaliter moveri. Quod Aristoteles 3 Phisicorum 60 vocat actum, id est formam substancte entis in potencia ad denominacionem absolutam sibi accidentalem, secundum quam est, actualiter denominacionem huiusmodi adquirendo, et illam vocant quidem qualitatem. 1 out autor Sex Principiorum et multi alii sapientes, extendentes in dubie terminum qualitatis. Alii autem, ut Commentator, Vocant ipsum per se genu passionis, Ut patet se Phisicorum commento quarto. Alii autem, cum quibus ego putant, quod sit proprieta generis passionis, i, sicut et tempus dicitur esse passio motus primi mobilis Sic, quod omnem passionem consequitur motus sicut passio Suum subiectum. Tercio patet, quod sicut nulla agencia Dei intrin Seca . Concerning
habet contrarium, sic nulla talis suscipit magis et minus, 'li' bis' 'feto licet agencia Dei ad extra racione producti manis et ThQ d not
Prima pars patet ex hoc, quod nulla agencia creatur ii, auum alion
potest esse contraria divine agen cie, cum, quia omnia O diminution contraria sunt posita Sub eodem genere, tum ciam, Via 25 omnia contraria nata sunt mutuo se excludere. Et quod nulla talis agencia Dei contrariatur alteri, patet e hoc, in quod omnis intrinsece sint quia ternaliter insunt Deo; omne enim, quod it aut voluit existere ternaliter ilexistere, licet non multa potest non velle existere, que 3o defacto existere et econtra, ut Sanctus Thomas primo
b. V. Arist. at ausc. l 1, 6 M. Par. I 273, 45 s. rUιθρλὶμενου δὴ καθ' καστον γενος του με εντελεχε se του ἐδυναμει, ζ του δυνὰμει δντος ἐντελεχεια, τοιουτον ὴ κινοσις ἐστιν. o. f. Gilberti Porretani ex Princ Lis cap. 2 De actione Ed Arist. opp. Veneta I 2): Non est autem motus actio, Sed quale. Quiescere enim quale est quare et motus quidem quale erit. 2. Commentator cf. infra pag. 4, uot ad lin. 2. o. Sancti Thomae quinatis Summa contra
oluntatis igitur diuinae relati est ad rem nou existentem secundum quod est in propria natura secundum aliquod tempus, et non Olum secundum quod est in Deo cognoscente vult enim Deu rem, quae non est nunc esse Secundum aliquod tempus, et non solum uult secundum quod ipse eam intelligit.
120쪽
contra gentiles capitulo 9 dicit, quod Deus it rem,
que non Si nunc, S Se Secundum aliquUd tempus, et sic wlt multa SSe, que nondum Sunt cum igitur natura una potest succedere alteri Sibi contrarie, Sequitur prima pars. Et secunda ex hoc patet, quod Deus, cum sit prius omni preterito vel futuro, non vicissim cogno Scens aut
vi aliquid plus et minus; et idem est iudicium de
omni de intrinseco, quod non potest vicissim esse nunc intencius et nunc remissi US. Et tercia pars patet ex hoc, quod Deus, cum Sit agens o Voluntarium, potest nunc agere ad Xtra intensius, et nunc remissius, ac si esset agens finite poten cie vel agens racionale, quod Scire moderare insit proporcio naliter ad productum. Unde intensior est movencia, qua Deus movet Velocius motum, quam o Vencia, qua movet ibmotum remissius, et ita de similibus. Et ex eodem videtur, quod una agencia Dei dextra sit alteri quodammodo contraria, ut calefacere A et ipsum frigefacere secundum idem simul et semel videntur Deo nunc OSSe competere. Notandum tamen quod omnis species agen cie Dei adextra zopotest simul inesse eidem propter universalitatem sue efrica cie . ut ipse potest Simul generare et corrumpere, calefacere et frigefacere, et ita de aliis contrariis agenciis terminatis simul tempore ad idem in numero ut
patet de ponentibus multiplicitudinem divisibilem possi 25 bilem; mo addunt, quod hoc est possibile de eodem
singulari pro eodem loco et tempore, de qua materia alibi erit Sermo. The actions Creatur autem, que agunt per potencias ei acciden
limite by tale et limitantur ad certam partem n IVerSitatis, quam o Pa. RH ijmς possunt agere, it non omnem eciam impossibilitatem vel repugnanciam suarum lagenciarum, tum propter Dinitatem sue potencie tum ciam propter limita cionem temporis, qua talis potencia sibi adinveniet ita agen cie creature secundum illimum ciues poten cie repugnant ob coagencia simul et semel, quam tamen alias potest producere Senibus eciam repugnant operacione iuveniles, et econtra, propter Variacionem potencie que omnia aliena
Unde signum superperfeccioni agen cie Super passio onem est, quod plus longatur a contrarietate stat enim idem simul calefacere et frigefacere diversa, ut patet de astris et aliis habentibus virtutem contrariam secundum