장음표시 사용
81쪽
quoniam omnino circa practicam versantur, et ita lacticinia com dentes ad cibos duriores adducentur. His igitur sic cognitis, si a quacumque specierum sis nantiarum octavam intenderimus vel remiserimus, eandem speciem sine dubio procreabimus, quoniam saepe dictum est totum esse
concentum diapason. Quidquid igitur de prima, et de eius octava similiter erit. Differt tamen in hoc, quia acutius aut gravius sonat. Erit igitur octava sicut fons, non sicut secunda, decima veluti tertia, undecima sicut quarta duodecima velut quinta, tertia decima sicut sexta. Sed decima quarta discrepat ut septima, decima quinta
aequisonat sicut octava. Eodem modo a decima quinta usque ad vicesimam secundam faciendum est. Et sic tantum quatuor species sunt differentes consonae, quae per diapason augmentum saepimreplicantur. Vocabuntur autem primae simplices, aliae Ompositae,
tertiae decompositae, ut patet in figura. Itaque si species creans dissona est vel perfecta aut imperfecta,
et procreata. Ista autem procreatio conaonantiarum secundarum
est quandocunque est altior cantu plano species, a qua intenditur octava, vel sub eodem, quando remittitur. Sed quid, si fiat o comverso, hoc est, si a specie inferiori intendatur diapason vel a superiori remittatur Dicendum, quod a tertia sexta provenit et a sexta tertia et a quinta quarta' ideoquo tertia et sexta eiusdem sunt condicionis, quoniam imperfectae '. Sed quinta et quarta maxime conveniunt de quo in theoricis nostris. Sod in hoc pag. 3 Volumine, quando de pluribus Vocibus tractabimus, dicturum me polliceor. Ad praesens autem sit satis scire, quod quantum quinta habet perfectionis, tantum quarta ad dissonantiam accedit
et a consonantiis recedit. Sicut, quando sexta ex tertia procreatur et e contra, Si creans est maior, creata provenit minor et e comverso, idem quoque de dissonantiis, quia a secunda septima formatur et e contra Sed si maior est creans, erit minor creata et e contra.
quia. Quinta et quarta multum differunt; nam una consonat per a et alia dissonat per se scilicet, dum simpliciter deducuntur. Ego autem in tertio ratiotae nostrae, qui contrapunctus inscribitur, consonantias huiusmodi ternaria distinxi progressione. Alias stiam dico perfectas, alias imperfectas aliasque medias auctoritatibus quorundam Veterum et multis ductus rationibus. Hic pulcherrima et longa subtilisque disputatio nascitur.
82쪽
Noc autem, quoniam super datum cantum organizare curamus, quasdam regulas breves antiquorum prius inseremus, quarum 1 est: Inchoandum et finiendum est in specio perfecta aut in
2 Non unam post aliam similem facere nec unisonum licet. 3 Imperfectas duae aut plures unam post aliam possunt i dari. 4 Si cantus continuetur in eodem sono ter duas Voces aut plures, Organum in eodem sono non quiescat, sed per diversa loca mutetur.5 regula Sexta maior coniungit ad octavam, minor ero disiungit ad quintam. Sic et tertia maior ad quintam disgregat,
minor autem ad unisonum adducit. 6 Si tenor ascendit, conis unctus descendere procuret. Prima enim regula sic declaratur: Cum incipimus organi gare, ponamus Vocem in quinta vel in octava aut in aliqua alia ab istis composita secundum vocis commoditatem et etiam in unisono et cum finimus, hoc idem faciendum. Hoc autem est propter hoc, quia aliae consonantiae non sunt tantae perfectionis, quantae sunt istas. Ideo in principio meliorem facere et in fine debemus , in medio vero imperfectiores interserere licitum est. Secunda regula intelligitur sic: Non debemus dare, hoc est bis pΘrfecte consonare cum tenore ascendente vel descendente simili specie perfecta, quoniam tunc idem processus videretur. Nam si tenor, o et organum k in octava, eadem vox Videretur esse sic
et do unisono. Etiam si dicatur hi, prohibetur eadem ratione, non quod omnimoda sit similitudo, sed quia magna Tristanus vero de Silva in quinta, ut ait, non prohibetur taliter quoniam potest fieri quinta post quintam, dum tamen una sit semidiapente, alia vero diapente, sicut reperimus in cantilena Sol e rantis et in aliis antiquioribus. Sed hoc non est concedendum in integris, bono tamen in hactis, idest in diminutione notularum, de qua paulo post dicemus Dissimiles clamem perfectae possunt fieri
Ρistro Aron, Luridario in musis II sol. 7 v. bring die felle on,Τristanus, Soys emprantis in oberseigung. Inoontrarium saepius servatur supr illud carmen Deliae prinoipium melior o rem sequetur. Nam finis est perfectio rei, non Rutem principium, ut Aristoteli placet.
83쪽
permultae, hoc est post quintam octava aut post octavam quinta hoc modo, ut si tenor dis c d organum vero nil h et sic in aliis. Τortia regula sic est intelligenda: Si tenor ascendit id e, o ganum poterit eodem modo ascendere e fg. Idem in descensu et eodem modo cum sexta similiter in aliis locis. Non tamen ex hoc arbitretur organigans, pag. 4 si tenor steterit per duas aut plures notas in eodem sono, duas aut plures in eodem loco imperfectas cum organo fieri posse. Et sic declaratur regula quarta, quamquam istud non nimis prohibitum est a multis, praesertim in compositione trium aut quatuor vocum, quoniam ibi licitum est. Quinta sic declaratur Si tenor descendit, o nos ascendimus: h. Quod si descendit ab e in dos alio simili loco, non debet
facere organum k l, quia sexta minor. Quod si facere velimus, oportet nos elevare, si ab inferiori ascendimus parte, aut substinere, si a superiori descendimus voce. Quod si depingatur, debet sic figurari ex quo sequitur unum notabile documentumo est Si cantus descendat sed, organum kl facere non licet, quoniam sequitur unum duorum inconvenientium, videlicet aut a sexta minori in octavam conduci aut in eodem loco voces inaequales pronuntiare , loco cuius decet facere hi auto hi, quoniam tunc in primo modo solum descendit per semitonium subintellectum, in secundo vero per itonum ascendit, et si depingatur, signetur ut supra. Unde advertendum est, quod in prima parte diximus de semitonio subintellecto, et considerandum, quando nota est elevata a proprio loco Vel depressa, et cavendum a speciebus perfectis, si contrariae sint, ut, si tenor j psallat et tales conditiones habuerit, per quas a loco proprio sit elevata, organum non unisonum neque perfectam speciem faciat super eandem. Eodem modo psallens tenor, c d immediate reversus supra non sonabit e lacte, secus, si pauset in o aut distinctionem ibidem faciat. Quod autem sexta minor disiungat ad quintam, sic probatur: enor stans in eodem per duas Voculas aut plures uti dd, organum faciat, , i Similiter si cantus descendat per semitonium realiter aut subintellecte, organum stans in quinta maneat in eadem, ut, si
84쪽
scilicet organum per tres notas in eodem Sono Vagari, quamquam species sint diversae dicunt propter hoc, quia contrapunctus id retur esse cantus firmus. Sed istud minime obstat, quia utraque vox recte dici posset organum et tenor, cum notulam integram utrobique ponamus. Sed quia ab usu communi discedere nolumus, quod non faciant cum eis concordantes prohibemus, scilicet quod ultra duas notula non quiescat organum in eodem sono. Ergo in
exemplo praehabito dicato Ck. Quod autem tertia maior ad quintam disgreget, sic exemplificatur Sit tenor hys organum k k. Quapropter cavendum sicut in sexta si tenor cantaverit me cl, o ganum non faciet g th, sed potius est aut gh, et e ditonus est semiditonus. Et sic efficitur tertia maior cum ps 55)tenore, quoniam 9 eleVatur proprio et, si depingitur, signetur ut supra. Idem quoque, si dicatur H c, organum fg non faciet. Ροterit tamen hoc facereos aut fg et tameno semiditonus est vero ditonus Quod si depingatur, debet sic signari
Quod autem aertia minor coniungat organum cum tenore, patet si tenor dicat fes Optime sonatos Sic etiam, si tenor sit fgh, organum 'h, non tamen dis h. Quapropter cavendum, si tenor sit f fg, organum non faciat Chi, aut si tenor sit mih organum non faciat L h, bene tamen h. Si autem tenor psallerit hoc modo fg, poterit manum facere gh aut lini, quoniam illa tertia, etsi maior videatur, subintellecte efficitur
minor. Istud tamen de tertia maiori aut minori plerique non obserVant, propter quod eorum compositiones, etsi prima facie delectent, quia inaudita est cantilena, cum ad frequentiorem usum conferuntur, in dies magis ac magis displicent , et ignorant causas cantores et has quas diximus, et alias, quas de diminutione paulo
Sic igitur contrapunctus ad speciem propinquiorem debet incedere, ut a sexta in Octavam vel in quintam, a tertia in unisonum vel in quintam et sic de speciebus compositis ac decompositis. Sed aliquando organum psallat per diatessaron et Miapente aut
85쪽
organum imitatur onorem in ascensu aut descensu non in eodem tempore, sed post unam notulam vel plures incipit in eadem vocΘeundem cantum facere aut similem in diatessaron vel diapente aut etiam diapason vel in suis compositis ac decompositis sub aut supra. Quem modum practici fugam appellant, propterea quod una orialiam sequitur simili ars aut inmi, ut, si tenor cantet in miremi, organum potest eum sequi in diatessaron inferius post primam notulam et dicere k hkx L Sic et in diapente supra eadem pausa servata organum dicetis si s s. Idem quoque de eorum compositis, de unison aut diapason. Si tenor et g do sed, organum post duas notulas idem poterit in octava resonare, quod i est tm nothnm l. Idem in unisono ac in suis sub et supra octavis. Sed in his exemplis ponimus illas ultimas voces in organo tenore non habente aliquid pro eis, ut similitudo ostenderetur, qui supponimus, quod Voces, quae sequentur in tenore, non dis cordent cum illis, quia, cum fuga incipit discordare, in similitudine fiat immediate dissimilitudo, ita ut non faciat contra regulas supra dictas. Sexta autem regula sic declaratur Si cantus inteno pag. 6 derit vocem, discantus remittat ad speciem opportunam secundum regulas assignatas et si tenor descenderit, contrapunctus ascendat. Et hoc est, quod frequentius in contrapuncto est observandum
nam ex hoc fertur assumpsisse Vocabulum.
Capitulum Bounctum. In quo error quorundam reprehenditur et veritas demo
OMNI autem praedicta intelliguntur fere, quando ten0 gradatim intenditur vel remittitur. Sed quid, si per saltus et anfractus pDicendum, quod, quando taliter incedit, tunc magis organum debet
quia. Hoc non semper servandum est, sed locis et temporibus congruis atque semper disponendum est locis necessariis arte et natura disponente. Disj1jgod by
86쪽
Voce suas coadunare, ut si tenor psallat hd organum faciet kl aut i m sive is n. Sic in aliis modis diaponte. Quod si di fessaron hoc modo j c, organum kk, vel si tenor es d om num kkl. Ugolinus quibusdam barbaris metris regulas posuit communes de omnibus speciebus tam simplicibus quam compositis, quarum aliquae Verum tenent, quaedam vero minime. Sed ut verbia elucescat, falsitas autem erubescat et confundatur, easdem breviter hic explicabo, hoc modo dicendo primo de unisono ascendendo
Tertia sit infra, unisonus si tenditur una. Tertia vel quarta si tendit, infra diapente tenebit. Si quintam ascendit, diapason tantum terminabit. Secunda regula de unison descendendo: Tertia sit supra, unisonus a remittitur una. Ad quintam tendit, si tertiam quartamve remittit. Octavam petit, si quintam vel ultra deponit. Si plura pertransit, rationis ordo docebit.
Τertia regula de tertia ascendendoJ:
Misonus fiat, unam si tertia tendat. Si plures tendat, uessonus item fiat. Tortia remittit, si ter vel quater Racendit.
Quarta regularas tertia doscendendo:
Quinta tunc fiet, si tertiam solam remittis β. Si plures fuerint, eas quinta terminabit. Si tertiam vel quartam, octavam super intendRS. Quinta supra fiet, si cum octava iungatur.
Quinta regula de quinta ascendendo
Quinta quaerit tertiam, si fit ascensus in unam. Unisonum dicas, si tertiam vel quintam intendas.
Sexta regula de quinta descendendo
Octavam quinta petit; si solam unam descendit, Erit octava sexta, si alteri sit sociata. Post quintam Octava fiet, si tertiam infra remittet. Si quartam vel quintam decimam intendere sinat.
Septima regula de aeria ascendendo' Sexta tertiam cupit, si supra notam intendit. Octava regula de sexta descendendo Τ
Sexta vult octavam, infra si tendit ad unam; Et plures fiant, si antecedunt octaviam. Vult decimam sexta tertia remittens o infra. prius. Vascendenti. tandem. ter. β remittit. ascendente. 7 descendente. 8 decima. Disj1jgod by
87쪽
Nona regula de octava ascendendo Post octavam quinta, si cantu intenditur una. Si quartam vel quintam i psal- pag. 57Jlit, tertiam iure poscit. Decima regula de octava descendendo Octava decimam, si solum deponit unam. Tertia si fuerit, tunc duodecima fiet.
Undecima regula de decima ascendendo:
Decima vult octavam, unam dumtaxat intensam. Plura si transcendit, hunc quinta locum habebit.
Duodecima regula de decima descendendo
Decima descendens duodecimam cupit habere.
Decima tertia regula de duodecima ascendendo
Unam intendens duodecima decimam quaerit, Octavam tertia quartaque, quinta quintamque sequentem.
Decima quarta regula de duodecima descendendo
Quinta cum decima post duodecimam fiat; Si societur, tertia cum decima detur. Tertia cum decima quintam cum decim poscit.
Prima regula sic redarguitur Si tenor psalla sis, manum ita potest dicere 'o sicut De. Quod si tertiam ascendit, ut ipse dicit, melius organum manet in tertia, quam Vadat ad quintam. Quod si quartam hoc modo gra tenor, organum recte facietis c quod si diapente sicut fra, organum ita recte faciet V sicut is Secunda vero regula Si tenor descendit sci, organum ita benefaciet f sicut fh ortia vero satis bene. Quarta vero regula Si tenor psallat sede, organum ita recte faciet hic sicut hi g. Similiter si tenor fecerit fri, organum ita bene faciet D sicutis . Quinta regula reprobatur similiter, quia, si tenor psallerit sh, organum ita bene faciet et melius V vel ' quam h. t si tenor do organum ita bene dicet j sicut ho et quandoque mi , sed raro nisi variationis causa. Sexta regula satis bene transit. Verum si tenor psallerit fis, organum ita bene I sicut Em. Similiter iis c tenor, organum ita bono lis sicut i m. Septima satis bene verum si tenor es organum ita bene Isicut in quia ex sexta minori bene tendimus in quintam. Octava regula bona videtur. Sed etiam tenore dicente H organum poterit dicere es sicut Cn.
88쪽
Decima reprehenditur, quoniam, si tenor psallat e , organum melius faciet qum m . Undecima vero multum discedit a veritate, quia, cum tenor saltus facit et anfractus, organum debet Voces suas coadunare. Nam si ambo per saltus et anhachus discurrant, certamen potius quam
harmonia dicetur, ut si dicat ei, organum melius faciet in quamm . Et tunc tantum, quantum tenor incipiat saltus et anfractus
facere, tanto organum incipiat coadunare, ut, cum tenor AE, ONR- num m , tenor organum m , tenor e , organum ' nhoc enim exemplo, si advertas, maxima est convenientia, quoniam tenor a secunda usque ad quintam paulatim incipit psallere, organum Vero e contra a quinta usque ad secundam Voces coadunaVit.
Hoc pag. 58 enim modo harmonia generat in animos audientium quandam insitam dulcedinem, quae non potest explicari sermone. Verum nostri cantores haec minime considerant, sed illud tantum, quod imaginationi seu fantasiae suae placet, secundum accidentem dispositionem credunt omnibus advenire. Et inde est, quod Vulgus ad musicam vel, ut verius loquar, ad harmoniam novam non ita sponte convertitur, sicut solebant antiquitus. Verum de his rationibus in secundo libro evidentissimo dicemus. Haec autem dirimus, ut quosdam cantores ab opinionibus erroneis abstraheremus et ad
veram musices agnitionem reduceremus.
Aliae regulae satis veritati consonant, verum in hoc sunt reprobandae, quia superfluae. Nam ultra diapason semper est reiteratio primae. Et si dicatur, quod propter quintam Vel quartam, dicemus propterea dedimus modum componendi quintam a quarta et e contra et reliqua diligonti indagatori relinquimus. His etenim paucis regulis tota ars contrapuncti vel organi poterit constringi. Cetera Vero, quae circa organigationem accidere possent, in arbitrio canentium relinquimus, dum tamen contra regulas aliquid facere caVeant, quoniam, etsi minime probantur, a veritate tamen non discedunt'. Serve quoque modum in ara et thesi, hoc est, ab inferiori voce ad altiorom sui ipsius sit modus ordinatus ut tropus. Et neumata servet et pausationes in dandis perfectis speciebus,
89쪽
ut, si tonus sive modus sit primi, consonantiae perfectae ini, inra, Phequententur, quandoque autem in f vel ini, raro in s vel in k, numquam tamen in e vel in dii quadro Hoc tamen est intellige dum cum distinctione, quoniam alias ubicumquo possunt fieri. Se Vel etiam organigans neumata troporum, ut neumata neumatibus correspondeant. Nam si neumata tenoris fuerint primi, et organigantis emini, ut, si tenor sdodydes efd organum non
quoniam prima organigatio est phrygii, secunda vero dorii. Nequis arbitrari possit ista parva exempla non sufficere ad totam doctrinam capessendam, sub et supra per totam manum damus eis modum subtiliorem, ut per lineas et spatia ista disponant exempla.
Deinde idem, quod fuit dorii, ponatur in phrygio et in lydio et inmixolydio; et do suis plagalibus similiter fiat. Et quando species
aliqua bonam consonantiam non fecerit, elevetur per signum aut deprimatur, ut consonantia prima totam sui recipiat quantitatem aut dimittat, si quid superfluum habet. Ut autem omnia, quae dicta sunt, facilius teneantur, ante oculos subiiciatur exemplum
pag. 59 Liquet his paucis exemplis praemissis tota ars conis puncti concludi per variationem exemplorum per diversa loca per fictam per rectamque musicam eadem variata sicque per idem Xemplum in diversis tropis parva facta mutatione nimietas Varia crescit. Quod si unum neum tot modis variatur, ut dictum fuit, in tropis, quanto magis cum consonantiis diversis variabitur. Et sic praedicta in hac parte sufficerent. Sed cum tot et tanta supervacanea incommoda, inutilia, prolixa atque superflua in prima parte artem sui donis musicae tribuisse monstratum sit, sequaces eius Reeo ducatu claudicantes, subtilia se credentes investigasse peiora, prolixiora inutiliora tribuerunt. Est autem, ut ipsi dicunt: qui contrapunctare procurat, heXR- chordum non exeat cantu plano supra vel subter psallente, quod dicunt ipsi gamma, hoc est quod tota manus illorum gamma et et '
Hic litterarum processus consonantiarum potius cantore confundit quam instruit. Sanior quidem et perceptu sacilior est progressio guidonicis institutionibus deducta et numerositatis consonae vocabulis denominata.
90쪽
la contenta est. Cum uno hexachordo in thema assumpto concordet, et sic septem gammata faciunt iuxta septem hexachorda et primum appellant 'assum, secundum naturam assam, tertium ' mollebassum, quartum x medianum, quintum naturam altam, serium, molle altum et septimum di altum. Hoc autem superfluum esse atque diminutum rationibus firmissimis demonstrabimus. Ipsi ponunt gammata, quae per alia poterunt investigari, et dimittunt alia, quae sunt necessaria, videlicet coniunctarum. Nos ero, qui ambages fugere et veritatem in lucem adducere falsitatemque confundere et prolixitatem evitare curamus, omnia gammata reperiendi
et diminutionem eorum adimplendi falsitatemque evitandi saeissimum
Accipiamus igitur primum hexachordum scilicet retropolis, quod iterminatur in diso M. Loquimur enim per terminos ipsorum. R spiciemus igitur per totam manum, quae Voces eius concordant, et sic istud componemus. ut igitur ex isto hexachordo habebit re, quia unisonus, a quia tertia, la quia quinta, a re ut tertia subtus mi unisonus, sol tertia supra, b mi re tertia sub sed unisono carebit, la tertia supra; fa tituit, mi sol, m re ut, re, a la, ei mire, mi Sol, D ut ut mi, a Ia 9 8 r ut re, a sol a P --
ut mi sol la j a re, a la, i mi re, la. Et hucusque differentia
fuit in quolibet loco. ostea vero ego ita ut sicut ii ut ut mi, sol obtinebit; sic di sol e sicuti sol re ut re fa la nec differunt, nisi quod, si illorum sunt simplices, istorum compositae sunt, quod si priorum compositae istorum decompositae erunt, de qua compositione iam diximus supra. dem quoque de reliquis locis aeriatim
Quod si facillime volumus et alia gammata in magno labore componere, disposito primo sic faciemus ut quint loco sedet ab ista coniuncta sic ergo quinis in locis se rendent . Arguemus igitur id tanta distantia est inter gamma et gamia, quanta inter ut e d sol re ut ergo se habuit illud gamma cum ut,
ita istud cum dis e. Quoniam re, a la est utrobique, conson-tiae eaedem sunt. pag. 60. Sic e la mi cum are, quia in utroque ut mi Sol. Ratio est demonstrativa, quoniam tantum distat ei mi Suo gammate quantum a re ab eo, cui comparatur Sed cum