장음표시 사용
51쪽
suaserunt. Parearum nomina et summam earumdem potestatem refert Hesiodus in Theopogon. v. et i 8. sqq. Ealorum arbitrum et Parcarum Ducem Iouem crediderunt, inde Λέριμιγεν v appopellatum, quamquam Apollo quoque hoc n0mine fuit ornatus I . Unde iuxta eorum aras Parca carum simulacra posita Delphis fuerunt; et in Diademate I0uis earumdem signa. artifices sculpsere, si quia
is solus , quid boni maliue homini fato praescriptum sit, nosse putabatur a .
Etrusci Parcus et Eata in sepulcris cultu uirginali uel matronali, palla amictas, modo a ape Tab. IV. to, modo uelato capite repraesentarunt, ut ostendit Etrusca arcula relata in Tabul. XIV. n. q. 4. V. Pedestri itinere praeeunt Deae , uiamque monstrant iuueni, qui equo insidet, eumquo curretientem freno moderatur. Prope pedes iacet vasculum, urna forte, e qua fatalis sors exiit secvnundum Horatium C : omne capax movet inna nomen. Parcae heic defuncti animam ad Elysios carrumpos ducere uidentur, cuiusmodi uaria exempla Occurrunt apud Fabrettum ). Nomine Matrumsm ae Matronarum, quibus tot arae dedieatae leguntur in Gruteri Thesauro, Parcae seu Lata uidet lentve significari: quamquam in eodem thesauro multae occurrunt arae a uariis gentibus e reo nonomi ne Parcis dedicatae. Cum Parcis et Morte ueteres Fata confuderunt, et Diis Manibus impenerium in Fata tradiderunt, quasi essent uitae necisque hominum arbitri. Sic in antiquo lapide apud ad F
hretium q) D. M. FATOR U M ARBITRIS. In nummis Diocletiani Imperatoris F A A Τ AViCTRICIA appellantur: sinistra taedas praeferunt, et dextras inuicem nectunt. Fata, a Ii Iougseparata, differri posse, Etrusci ex Muspicinae libris et sacris Acherontiis docuerunt 6 .
Denique de FURIIS, PARCARUM FATORUMQUE comitibus in ueterum m s
Pulcris saepe obiis, quaedam sunt proferenda. Ut eX sepulcralibus urnis , in quibus diuersimimode FURIAE repraesentantur , ae diuersa, iussu Iouis, obeunt ossicia, conficere licet, uarias emamindem species et classes credidisse ueteres Etrusci uidentur. Praeterea, cum istae Deae ab EtruTuscis, rebus omnibus humanis praesentes , ac bonos praemiis remunerari; malos autem ae scelerumim Patratores insectari ac punire crederentur: ualde uerisimile uidetur, Etruscus homini semper prae aesentem Deum credidisse, iudicem actionum et inspectorem. . Habentur quoque Furiae, ab EtrItruscis uoluntatis et irae diuinae ministrae, bonae mentis donatrices, scelerum metuendae ultrices ; U quam opini0nem secuti quoque sunt Aegyptii, qui Numina quaedam mortalium conscientiae praeesse e crediderunt, quod ex plurimis eorum smulacris, cum scutica et flagellis in manibus, effetis r recte colligitur. Et ab hac gente uidetur derivandum, quod Etrusci pariter ac Graeci FURIAS ad bd formies homines plectendos armis instructas repraesentarunt. FURIAE minaci gestu ae uirgam n devtra manu tenentis imago exhibetur apud Demsterum Tabul. XXV. Defunctorum animas Euriae uel in Tartarum atque infera regna agunt, ubi aeternis su suppliciis ac cruciatibus homines impii ac scelerati iustas poenas luunt; uel ad sedes illas beatis de descriptas, Elysiorum beatitudinem, pios deducunt, ubi aeterna felicitate, gaudiisque perpetuo duratraturis fruuntur. In Tabul. LXXXVIII. apud Demsterum eX pictura ueteris Etruscorum cryptae .e , in qua damnatorum supplicia in orco exhibentur, sistitur imago Furiae, quae ad animam defunctit qui expressus est manibus in aera suspensis, totoque corpore nudus) cruciandam, uidetur expedi,dita et Parata: iuxta illum suspensum reum alia Furia ardentes admouet taedas, quibus illum adurit.fit. Ehrachiis eiusdem Furiae pendent mandem sue saeculi, quorum unus uacuus, alter Plenus is conspicitur. Forsan in uno sacculo bona, in altero mala eius inesse putarunt, secundum uetus a illud
Proverbium: Non videmus manticae, quod in tergo est T), et Persium 8 . . Hi nemo in sese tentat descendere, nemo ψSed praecedenti spectatur mantica tergo. Sie in diuina Apoesypsi 9 Angeli e phialis et uasis bona iustorum Deo offerunt: e e phia- Iis eclam mala, Dei iussu, in homines effundunt: et alibi Angeli, quibus Deus in puniendisdis improbis utitur, tenentes gladios flammeos, armis instructi et eX equis pugnantes describuntur. . Pra ter taedas autem Etrusci FVRIIS contos quoque, hastas, secures , malle0s et gladi0s tribue uerunt, utic pausanias in Phocicis L. X. e. XXIV. α dem in Eliae. L. V. c. XU. s) Carminum I. III, Od I. Et Carmin. L. II. Od.III. mscript antiqv. cap. ill p. I 6 i. sqq.s, Iniaiyti antiqv. c P. II. u. it. P. 87..6 Ex Seruio in Virgil. L. VIII. u. 398. 7θ Apud Catullum, ad Varum Carm. XIX. 8 Satyr. lV. v. s.
cap. XV. 7. XVI. XVII. saepe XXI. 9.
52쪽
ut ostendunt allata apud Dempsterum monumenta C FURIAM tenentem harpen exhibet Τειhae. XIV. n. nuptiis adstantem , quae ante ianuam domus, Etruscorum more, celebrantur. Bonareotius et mulierem siue puellam alatam hanc in laeua adstantem iuxta sponsam esse putat: Disiordiam, inter infernalia Numina ab Hesiodo relatam , quae tenet gladium vagina nudum: imuenem Uero pariter alarum, qui ad dextram iuxta spionium sculptus est, caput habentem. ferina pelle contectum et mallei manubrio innixum, esse Gentium, forsan Zelotypiae Praesidem, arbitratur. Hic uero Deus referre ctiam potest Picumnum uel Piturninum, cum uiri , tum moris genium ἔhos enim Varro apud Nonium Marcellum uocat Deos coniugales, quibus in aedibus lectus stera nebatur. Iidem Dii etiam uitae Praesides et custodes habebantur; qui, ne Mars Sylvanus in do-j mum irreperet, et pueros recenter natos, ut superstitiisse putabant, ueraret, ad tutelam domus ante fores statuebantur. Nec Lurina Dea hoc loco est praetereunda, cuiUs imago eXhibetur Tab. II. n. II. J2. I 3 quam, tamquam Furiarum maximam, Tusci praecipua Teligione coluerunt. Huic Deae comitem de derunt FUROREM , specie uiri barbati, nudo corpore, gladium praeferentem, ad caedes et clades Paratum, cum capite tutulato eXpressum, uti ex antiqetissima Etrusca urna sepulcrali apparet. ornamenta, quibus hae Deae ignotae, quas nos FURIAS appellamus, ornatae reperium tur, sunt uirgineus uultus isque pulcherrimus ; capilli puellarum more comti et religati; qui uero interdum soluti atque horrentes conspiciuntur. Caput modo est apertum , modo peplo uelatum,
aliS etiam carent, cum in capite, tum in humeris: I nc utraque manu facem praeferentes ; nunc sine ea, aliisque iam descriptis armis conspiciuntur. Frequenter etiam , ut a Tragoedis Graecis et Latinis inducuntur in 1cenam , ornatae sunt ueste breuiore ad succincta: nudo pectore, solis subligaculis praecinctae, cum brachiis nudis, uel intectis purpureis brachialibus iisque reticulatis, uel e panno rubro perpetuo adsutis, quod genus uestis numquam erudius uisum obseruat Bona tosius ). . Nudis pedibus interdum stant, frequentius tamen ornatae calceis clausis et cothurnis. Has Deas quamquam Etrusci omni cultu eXornarunt, raro tamen inaures , monilia, et armillae in iis conspiciuntur. FUias praecipuo cultu uenerati sunt Athenienses , quas Deas σεριuας, seueras et uenerandas earunt, siSqus c,mpla, simulacra , aras, sacrificia et sacerdotes consecrarunt apud 50Ph. elem ita inuocantur o): Καλω δ' αρωγ Τας κει Τε παμένας
. Σεμναις Imploro autem opem semper uirginUm, Penerandarumque et uelocium furiarum.
Eas quoque coluerunt Arcades ), itemque SiCyonii p), qui '); Messerui, quium ιας appellarunt, teste Pausania i ). Maxime ue ro omnium , testibuS antiquis monumentis, Furaas uenerati sunt Etrusci, quos etiam secuti sunt Romani. Vimma earumdem fuit aeque ac aliorum Deurum inferorum nigia agna, siue aries, ut probat Etrusca cineraria urna apud Dempyerum i i) edita: in qua Diis maioribus inferis maior uiictima; minor minoribus immolanda ad alam ignitam adfertur , adstantibus cum sacerdote pluribus iministris , quorum unus tympanum putatῖ altar tibiis canit; alter aerea pulsat crotala; alter uerci epulas in lance portat, ceteri. suum pera gunt ministerium. Placatas fuisse interdum uictima hiumana furias, cum uirgo a Mithridate Immolata, cuius mentionem facit obsequens i) ; tum alia Etrusca monumenta testantur. Tanta autem erat, etiam apud alias gentes, reuerentia et timior Furiarum, ut ne nomina quidem earum quisquam Proeerre, nedum per eas iurare auderet, cium grauitanae et i Xorabiles ultrice, hauerentur Iιγ. L ar Tab. XXI. n. I. XXV. XLIV. I. 2. L. 2. LII. I.
n Ad monument a dit. Demstero f. XXXIV. p. 64.s i vide apud Demster. Tah. LXXXIV. n. 7. Ad monum. add. Demst. S. XXVl. P. 4I. 42.5J cf. Ciceron. L. Ill. de natur. Deor. 6 Apud Suidam T. f. p. 64.7 sauian. in Λrcad. L. VI. c. 25.s Vide ibidem.
o) idem Lib. VIII. e. 34. - . .
xi Τab. XXXVI. ad Tom. I. P. 278. x et a De Prodigiis.
53쪽
Una FURIARUM Rulpta uidetur in fictili patera, quam resert Tabul. XIV. n. f. caput Deae folia,cea corona est ornatum: literae adscriptae sunt Drthira, uel Larthi Tirthirat, quasi haec patera ad sanguinem uictimarum excipiendum dedicata fuerit Regi Tartari, nimirum Ioui S gio siue Plutoni, quem ueteres Etrusci Manum, Summanum, et Mantum cognominarunt. Forsan aliquis existimet, esse caput Hecates alis instructum , horrendumque in modum anguibus innexis circumdatum, iisdemque sub mento adstrictum, cum lingua ex ore tristi exerta. Verum, cum in Etruscorum monumentis regina , Laribial dicatur , prior sententia magis uidetur ad ueritatem accedere. Ρraeterea exinde colligitur 'o Tartarus esse Etruscam uocem ex Tinhira seu Birthiras derivatam. Graeci per G - ον intelligunt tremendum inferni locκm profundillimumque; unde apud Plutarchum, raria- figore tremo atque inhonesto. Unde Larthi Tirrhirat recte explicari potest, Regi sartareo, quo cognomine inter ceteros Plutonem Deum Tartareum appellat ouidius i). In peruetusta ara 2 Pluto dicitur quoque Hagus, Etrusca forsan uoce a Latinis postea recepta, quod urgeat ad Oreum mortales: uid. Horatius 3). Nec deerunt, qui hoe Gorgonis caput putent; occurrunt enim , ut nempestatum Dearum; ita etiam Gotionum capita alata anguibusque crinita in sepulcris ueterum Etruscorum , quae malignum Fatum connotant. Gorgonis caput ita in medio Furiarum constitutum ostendit Bonarrosius apud Demptarum . . Non autem in sepulcris tantum , sed in ianuarum quoque uel sellarum bullis Τusci Go gonis caput sebipserunt, tamquam amuletum , aduersus uiolatorum iniurias. Argenteae huiusmodi bullae schema e0nspicitur in Pan. II. Inseription. antiquar. quae in Etruriae urbibus repe
Mortem et fatum malignum praefigurarunt Etrusci in sepulcrorum sculpturis, non 1olum Gorgonis capite, sed etiam Leonis rictu. Adde fabulosum monstrum apud Etruscos terribilissimum, quod uocarunt Hottam, cuius meminit Plinius 6 quod sculptum esse censet Bonareotius in urna Perusna apud Dempster. in Tabul. XXV. ad indicandam mortis uim potestatemque. Inter in*erni monstra est quoque Cerberus , quem quidem in sepulcris ueterum Etruscorum numquam ; in gemmis uero caelatum, Tusco plane artificio, saepius licuit uidere, in scarabeis, quae lacra animalia cum sint perforata , perspicuum est, uel e brachiis , uel circa pectus e to que adligata pependisse. Inferorum fabulas primi omnium Aegyptii, teste DiodH. et commenti sunt, a quibus Etrusci aliaeque gentes acceptas uariis figmentis auxerunt.
Deorum Comes. G E NIVS famulus Diis adsignatus ab Etrusiis. Imago GENII MIΝERVAE ex insigni patera adfertur.
Aternitatem, quam immensam, sine origine, sine fine dicit Censorinus 8 Aegyptii Solis et
Lunae, itemque serpentis sibi caudam depascentis imagine coluerunt, quia haec sidera aeterna crediderunt; uti etiam in uetustis Romanorum aris saepe uocantur 9, De serpente eleganter Claudianus , ubi aeternitatem describit IO . . Etrusti quoque AETERNITATEΜ specie pulcherrimae mulieris, omnique cultu et gantissimae coluerunt, cui alas in humeris, capiti duplex diadema gemmis diiunctum, inaures, torquem armillas pluribus dependentibus bullis insignes , calceos quoque ornatissimos tribuerunti Imago huius Deae in Demsteriano opere exhibetur Tab. II. II addita Etruscis luteris inscriptionem his: qua uoce tempus, aeuum , uel aeternitas designatur I 2 . Forsitan Latini uocabulum aetas
hinc acceperunt. In Achate, scarabei specie inciso 3 3 exhibetur Hercules fontinalis, ubi hae litterae leguntur Aiora pro ΔΙΩΝ, qua uoce immortalitas huic Heroi debita designatur.
x Inter Gudianas edita. p. LX. 6. Carm. L IV. Od. IX. et L. I. Od. XXIV. 49 in fine Dissertat. ad. vinum. addit. Dempsteru9 u. Gruter. p. XXXII. 9. Io. II. XXXIII. s. 6. Iob L. Il. de laudibus Stiliconis uersus finem et vid.
54쪽
Aeternitati iungimus merito Genium, quem Etrusci Diis superis famulum adsignamni ut d cet Etrusca patera in Demsteriano opere Tab. II. Cernitur in ea sublatis manibus , expansisque alis Genius, qui adstantibus hinone et Minerua itemque aeternitate , Ilerculem in caelum deducit. Eodem modo etiam in nummis et gemmis sculptus est genius, qui Deus ad caelum extollit: uel etiam supra capita Deorum in aere suspensi plures genii coronas imponant : quae ocinia imitati 1unt recentiores pictores, cum Sanctorum imagines exhibuerunt. Sic Iulius quidam . teste Dionysio Halicarnassensi i iussu Romuli sibi uis populo Romano narrauit, ipsum a sua GENI
in concilium Deorum ductum fuisse. Plures autem Genios Diis fuisse adsignatos, antiqua monumenta nos dubitare linad snunt equi a Diis, quibus seruiebant, e. g. a Ioue , Iouiales; a Saturno Saturnii ; a Mercuria Mercuria-lei ; a Marte Martiales appellati fuerunt. Mineruae quoque ab Etruscis datum esse Genium, patera antiqua relata in Tabul. XIV. n. 7. probat. Cernitur in ea Minerua sedens in nubibus, quae ad caput usque Deae adsurgunt 3 adscripto Etruscis litteris nomine MeurVa , id est , Minerua. Hastam sinistra tenet ;caput cristata galea est insigne; capillis solutis , inauribus ex auriculis dependentibus. Brachia
nuda sunt armillis ornata, collum torque; pectus aegide, cum Gorgoneo capite in medio adfixo, et in ora extima anguibus armatur. Tunica exterior breuis est, interior talaris, gemmis, quasi soribus undique distincta, quam uestem Graeci dicunt πεποινι λμενην , Laria am et picturatum
pedes induti sandaliis conspiciuntur. Coram Minerua stat eius Genius, duplici tunica, altera breuiore ; altera proliriore succinctus; nudis brachiiS, quorum laeuum duplici armilla decoratur, nudo utroque genU, cruribus ornatiSperiscelidibus, pedibusque Tyrrhenis calceis indutis. Ramusculum dextra gerit. Inaures ostendunt, Genium Mineruae datum, esse feminam. Ex quo colligitur, Diis maribus mares ; feminis uero feminas a Tuscis adsignatas fulsise. Adscriptae surrit Etruscis litteris uoces , Lais , Lebi: quarum illa eX Graeca voee λαοσσοος, Ni uerUae e0 0minie , servatrix populi uidetur deducta, uid. Theocriti interpres 2 necnon Hesychius et Phurn UmS O.. Complura autem Etrusca uocabula ex radicibus Graecorum facile deduci posse, uiris doctis iam fest perspestum. Altera autem uox febi, forsan per compendium seripta, est Lecialis: Ut gD9 inscriptio, Lasa. Fehi, Latine reddita significet : SERUATRLCIS POPULI FECI AI fg, intellige Mineruae.) Fecialium, quorum summa fuit auctoritas , origo ab Etruscis est derivanda , quamquam Dionysius Halicarnassensis eam a PelasgiS ante Romam conditam; et Liuius , q) non sine inuidiae suspicione , ab Aequicolis esse repetendam contendunt. Numam autem Lee talium institutionem et iura ab Etruscis accepisse , rationi magis est consentaneum. Id indieat Etruscum nomen Ae iat, unde Romani Lecialem dixerunt. Dionysius eos appellat σπονδοφορους : et alias a Graecis fit vo δοκας uocatos tradit 6). Varro: 7 Feciales, inquit, quod sisi publicae inter populos praeerant: nam per hos flebat , ut iustum conciperetur bellum. De his lege cautum apud Ciceronem: foederum , pacis, belli, induciarum, Oratores, Feciales , iudices sunto di bella disceptanto. A fano diltos censet Uossius, eo quod oratores sunt dicti etiam apud Ua ronem de uita populi Romani : itaque bella et tarde et nulla licentia si cipiebant, quod bellum nullum, nisi pium , putabam Ueri oportere; er priusquain indicerent bellum iis , a quibus iniurias factus sciebant. feciales legatos res reperitum mittebant quatuor, qYos Oratores uocabant. Cum bellum hostibus indi cerent, telum sue hastam in agrum eorum iaciebant. Hunc autem Mineruae Servatricis populorum GENI U M ab Etruscis uocatum fuisse Lecialem , ex alia alieneae statuae inscriptione , 8) quae iudice Bourguet, fecialem sacerdotem summum , quem PMrem patratum dixerunt , repraesentat, colligitur. In limbo togae inter alia haec quoque scripta sunt : Fefiat Uenmi en siupreni. Latine :Fecialis Sacerdotum, uel sacerdos siupremus. Unde perspicitur Fecialis et seu premus , Etruscas esso uoces, in Latium illatas. Ramusculus ille, quem Genius Mineruae manu dextra praefert, uid tur esse uerbena, quam etiam Bolanices periti herbam sacram appellant , . I ac uerrebant sacras
s) L. I. Vide etiam auctorem de uiris illustrib.
s Hanc uide apud Demsterum Tab. XL. ΤOm. I. p. 28. et in Tom. ili. Musei Florent. Tab. LXXXI. 9 Uid. Petr. Pena Aduers et Matth. Lobel Londin. IOO5. et Turnerium in Plantarum historia.
55쪽
mensas ainc manibus gestabant in sacrificiis, eademque caput suum et aras coronabant, atque es incensa suifritus in honorem Deorum faciebant a). Quare uerbena fuit Lecialium maxime proprium insigne dee qua Seruius at Virgilium χ) : Verbena proprie est herba sacra , ros marinus , ut multi uolunt, ile si λιβαν olla , β-a de loco sacro Capitolii , qua coronabantur Feciales et Pater patratus, foedera Diaturi, uel bella insictim. Abusue tamen uerbenas iam uocamus omnes frondes sacratas , ut est laurius , olius uael myrtus. Et Pliniu; de usu uerbenae haec adfert 3 : siquidem auὴores t imperii Romani conditoresque immensium quiddam o hinc seu erunt; hoc est ex herbis ) quoniam non aliunde sigmina in remediis publicis fuere, et in sacris legationibusque uerbenae. Cerre viroque nomine idem significatur, hoc est, gramen ex arce cum flua terra euullum ac semper et legati qui idem munus gessere , ae antiqui Feciales et orat 0res in cum ad hues clarigatumque mitterentur, id est, res raptas clare repetitum unus utique uerbenarius uocabatur. Et alio loco idem : Haec est uerbena) quam legatos ferre ad hostes indicauimus. Hac Duis mense uerritur , domus purgantur tu stranturque. Quae eum ita sint, duplicibus uerbenae ramusculis inuicem pleris hanc pateram ornatam esse arbitror, tamquam herba saera Mineruae, et a Fecialibus adhibita, quia major ejus copia in muris et in axeibus , ulai Mineruae simulacra et templa ad urbium tutelam statuebantur, nasci solet. Hic porro Mineruae Genius Tyrrhenis calceis est indutus, simillimis iis , quibus Mercurius conspicitaer, eo Dod Feciales et Legati, salutis ciuium caussa, itinera conficere solebant. Videtur haec patera a FECIALIBUS Tuscis in sacrificiis , quae in honorem Mineruae atque Oiu,
Genii fiebant, fuisse adhibita.
Praeses Deus veterum Etruscorlim.
Admirandum plane Etrusc0rum artis opus est GENII siue Dei Prolitis simulacrum, ad mensuram iusti iuuenis expressum altitudine pedum Romanorum V. unciarum fere IU. quod cum eximio illo signo marmoreo , toto orbe famoso , Veneris , Phidiae uel Praxitelis , ut creditur, opere, Cogn0mento Mediceae, de palma merito certare possit. Capilli piscis squamas referunt. Ε gestu dexteri brachii ac manus intelligitur , pateram antiquitus gestasse. Praesentes propiti0sque Deos ita expresserunt ueteres, et ita in epiphaniis adparere solebant. Sinistrum brachium et manum femori admouet. Equidem credo referre Publicum Genium Deum, quem forte celebri in loco conventuque omnes Etruriae populi coluerunt ; uel Deum Salu tarem et seruatorem, ex eorum numero, quos Romani Deos Prae)tites appellarunt; ac non modo ad tutelam hominum, sed etiam regionum, regnorum et urbium uigilare et adesse ueteres credi
Oculi sunt vacui pupilla , quorum loco gemmas crediderim fuisse insertas. In hoc enim elegantiae genere Etrusci Graecis Latinisque praetuisse uidentur, qui hunc morem secuti statuis oeulos eX auro, argento, uel lapillis pretiosissimis reposuerunt. Meminit huius rei Caecilius Balbus apud Ioannem Sarisberiensem s). Quis enim Deorum ei parcat, a quo se deceptum intelligit 2 Quis enim irruat in eum, qui agreos Iouis oculos eruit 2 Gemmeos oculos Sanctorum simulacris ueteres quoque Christianos reposuisse alibi ostenditur.
Lar Praeses veterinu Ereliscorum.
Aegyptii primi omnium , Genios hominum custodiae praesidere docuerunt, ε) a quibus sciominem eorum cultum et disciplinam acceperunt. Certe in uasis Etruscis frequenter occum Tunt, munuscula, coronas, uol arculas donis plenas ferentes, quas piis hominibuSi nuptias nata- Iesusic Horat.. Carm. L. IV. Od. XI. u. 6. Ukgilius
Aeneid. L. XII. u. III. Ammianus. L. XXIX. Vide etiam Saubertum da sacrificiis uet. cap. XXIV.
56쪽
Iesue eelebrantibus, ad bellum euntibus, uel ab eo feliciter et cum uictoria redeuntibus offerunt. Illud uero in primis memoratu dignum, quod Etrusci Genios tam mares, quam feminas repraesentarunt, qua specie effctos apud alias gentes non uidemcis. Genium, familiae Praesidem, Domesticum Deum ueteres Tusci, atque eorum exemplo Romani exhibuere , capite canina pelle operto, deXtra lanceam eiaculantem , quasi uiolat0res maligno que homines auertat, atque ad eos perdendos celeri uindicta sit paratus. Insignem Genii familia-1is et Domestici descriptionem adfert Ρlutarchus l). In urna Tabul. XIV. n. allata , ad de tram iuxta sponsum, cum sponsa in manu conuenientem Gehii caput cernimus, simili canis exuuio et rictu repraesentatum; cui pro armis malleum dederunt ueteres Etrusci. In nuptiis sacra facta sunt Genio siue Lari DomUico thure et mero, foco etiam corollis redimito, ut docet Plautus et . Quia uero Laribus sacrae erant paterae, quibus adponebantur epulae, cum sacra iis serent, ideo earum manubria in caput canis saepe numero desinunt, quia hoc animal, domus custUs fidelissimus, in Deorum Larium tutela esse creditur. In antiquis aris Genius, Dominus 3 Patronus et Construator familiarum uocatur 4 .
BONVS et MALVS, singulis hominibus viventibus adsignati
ex opinione veterum Etruscorum.
Patera haec Etrusco opere insignis, Genios duos, bonum et malum, singulorum hominum ab ipso
ortu Praesules repraesentat, uultu, gestu, habitu et armis diuersos. Genius ad laevam, hastae et clypeo innixus, cum altero eX aduerso sedente contendere uidetur. Alter a deXtris, alatus est, ac, praeter clypeum, nulla alia habet arma : ad pedes calceis Etrusco more indutos iacet amphora. Hunc a deXtris Positum malum esse genium, exinde colligitur , quod amphoram pedibus calcat; nam malos genios ueteres Crediderunt, hausta stygis aqua, atque in terris sparsa , omnia mala hominibus afferre Plutarchus de antiquissima opinione duorum Ρrincipiorum disserens f) haeus dit : Nομι=cra γαρ οι 'εν Θεους ειναι δυο , Tον μὲν γαρ αγαξ λ, Τονφουλων δημιηργον, οι Ἐν μὲν αμείνονα Θεον , 1ον δε ε ιρον, Δαίμονα καλῶ v : Existimant enim alii, duo es e Deos, ast Vi contrariis deditos artibus : ut bona alter ; alter mala opera consciat:
alii eum, qui est melior , Delum ; qui deterior, Da monem dicunt. Ueteres in conuiuiis primum aenouissimum poculum in honiorem GENII BONI, ad declarandam magnam huius Dei uim , et erga humanum genus benignitatem , degustarunt 7). Plura de his doctissimus Marshamus 8 . Duplicis huius genii potestatem ita exponit Seruius : 'b ho et aliud uerius; nam cum nascimur, duos genios sortimur οῦ unus est , qui horiatur ad bona: alter, qui deprauat ad mala: quibus adysentibus , post mortem adserimur in meliorem uitam, aut condemnamur in deteriorem. Mulierum genius fuit
Sicuti autem a Genio malo impios homines in Tartarum ad grauissimas poenas subeundas abripi; ita contra pi0S a bono Genio ad Elysiorum beatitudinem deduci ueteres crediderunt Io). Praeterea malis Gentii sacra fecerunt, ne nocerent: bonos autem , ut fauentes propitiique manerent, omnibus honoribus prosecuti fuerunt. Paterae huius manubrium ambit smoso sexu serpens, Geniorum imaginibus perquam comvenienter; siquidem constat, Genium serpentis imagine fuisse cultum II . Patera undique hederaceo serto e0ronatur, quae planta, cum capitis nimio mero grauati dolorem minuere dicatur , recte Baccho, eiusque adsectis, nec non Genio conuenit, cui mero, thure, ac noribus sacra quo is natali die celebrabantur. Vid. Tibullus Iet .
Quaestion. Rom. T. V. p. 276. 27 Aul. Act. II. Sc. VIII. u. Is. Confer Donianas Inscriptiones. Cl. I. n. I o. Uid. ap Fabretium Inseripi. antiqv. C. II. p. 7s. n. VII. n. 78. 83. item ap. Gruter. P. CUI. I 3. Vid. Nic. Leonicum de uaria historia L. III. c. IOI. P. Crinitum de honesta dist. L. IX, c. o. L. All. c. I 3.
O De Isida et Osiride. uid. etiam Gyrald. Histor.
7 Suidas Tom. I. p. 9. Leonicus de uir. Histor.
57쪽
altera BONA, altera MALA, Angulis hominibus ab
utramque Memem, bonam et malam ab Etruscis creditam, atque cuilibet hominnm adsignatam
fuisse antiqua Etruscorum monumenta testantur. In Tabul. XU. n. I. 2. duae Nemests, Herois non occisi in bello, sed praematuro fato erepti nam nulla in eo uulnera adparent) cadauer e terra sublatum ferunt ad sepulcrum. Hae Deae uirginea palla indutae sunt, e collo pendente strophio; alis instructae; nudis pedibus exhibentur, quarum illa a sinistris caput et corpus sustinens, Nemefis bona uidetur , quapropter etiam ornatior est, breuiori capillo comtoque, re-igncta diactemate, mai0ribus cum alis : altera ad deXtram, passis incomtisque capillis , Nemesin malam xePraesentat, quae adeo nullo cum Ornamento, minoribus alis , ac uinciens Herois pedes Iaqueis est efficta, ad aduersam suam uim designandam , quam luculenter describit Ammianus Marcellinus I). Meminit Suidas ab inferiarum, quae defunctis soluebantur, quas N αε α dixeruntis Nemessis eadem quoque quae fortuna fuit, ut uetus inscriptio probat apud Gruterum 3 .
DEAE N LME SI SI UR F O R T V N A E. Ρlures Nemeses pluresque Fortunas uetustissimi
quoque Graecorum coluerunt. Smyrnenses Nemeses tamquam Numina tutelaria in magnifico fano eoluerunt , Magnaique Deas uocarunt , ut refert Pausamaa; 4 et probant antiquae inscriptiones inter marmo a OXoniensia L . fortunae gemitiae, quas Antiates coluerunt, quaeque in antiquo marmore S INDE AZ Antiates uocantur 6 duae Neme ins habentur a Bonarrotio 7 . Uerisimile uidetur, unam earum bonorum fuisse auct0rem , alteram malorum 8 . Hesychius άγαθ ήνούχην , per Nemesη , interpretatur. Cuique etiam amanti ueteres Theologi duas Nemeses adsignarunt M. In ealem Tabul. XU. n. a. duae exhibentur Nemeses aliae, adspici dignissimae. Ornaim tur Nemests, quasi Deae maiorum gentium, diademate , inauribus, torquibus et bullis, alisque in humeris maioribus. Uestes insuper sunt ornatissimae et gemmis distinctae. Nemesis bona uidetur ea, quae a dextris est, utpote grandior ornatiorque : altera uero mala , quae statura habituque corporis minor adparet. Hymenaeum, nuptiarum Ρraesidem Deum ita calceatum inuocat Catullus Iol. Succi muliebros grandioris formae, qui gemmis et margaritis et auro ornari solebant, Nemesi bonae tributi declarant, eam hominibus fausta ac laeta omnia adferre i I . Ea etiam Fatisve Necessitatis dirum caput pedibus calcat, quam adeo ueteres MELIOREM I2 et respiciem rem appellarunt. Charites, Deas beneficas, repraesentat patera Etrusci operis antiquissimi, ut sculpturae genus declarat. Dea in medio nuda uidetur esse Venus, quae et ipsa una e Gratiarum numero fuit habita ; circa quam aliae Deae Gratiae ludunt saltantque. Manibus tenent instrumentum, quod referre potest guttum, ex quo unguentis et oleo Veneris corpus ungere solent: nisi malis
muscum esse instrumentum in choreis ab Etruscis adhibitum. Nam duae Charites demissis elatisque brachiis hilari uultu ac gestu tripudiare uidentur. De Gratiis plura uide in notis ad Monu
58쪽
mentum libenorum et semorum Liuiae Augustae i). Sequitur in eadem Tabula XV n diaerea lamella, quae eum sit superne perforata, pro bulla uidetur gestata, in qua Gratiae quatuo uariat enim earum numerus ) repraesentantur. Gratiae non , Ut in Graecorum monumentis cernimus , auersam ; sed anteriorem corporis partem inudam ostendunt; seque mutuis brachiorum neXibus amplectuntur , quarum duae extremae paruam bullam e loro pendentem manibus pra ferunt forte Ueneri donandam, nisi tamen sit cestus , quem manibus tenent eaedem Deae uti alibi exhibentur a . Non alienum prorsus a praesenti loco uidetur, s duo praestantissima Veneris smulacra hie exhibeamus. Penus una, quae Tab. XU. n. s. repraesentatur, uirginea palla stolaque est amicta. Capilli sunt elegantissimo artificio comti , ac regali fascia uincti. Observari etiam meretur cingvitum seu cestus , qui omnes amoris illecebras continet. Dextra manu, quod nullibi cernitur more saerificantium pateram tenet, quae alias Diis seruatoribus et salutaribus tribui solet. Sinistra tenet columbam , quam superstitiosa antiquitas, ob maximam generandi uim , Veneri consecrauit 33. Brachia sola nuda sunt, quorum laeuum armilla condecoratur. Forstan hoc simulacrum Venerem, cognomento Nυμφαν seu 3ponsarn designat, ideoque more uirginum collest s capillis et uestibus est emcta. Patera monet, coniugium sne praeuiis libationibus et sacrificiis non esse contrahem dum. Apud Hermionenses, teste Pausania, ea fuit religio, ut uirgines pariter ac uiduae ante nuptias rem diuinam facerent. Alterum Veneris. smulacrum n. 6. Deam superiore corporis parte nudam , inferiore uelatam exhibet, capillis circa humeros et pectus eleganter sparsis , ae superne in urbem collectis, qualem describit Claudianus s) Ueneris comam a Nymphis partim in hunc modum comtam, partim neglectam. Obseruatione praeterea dignum est, quod Etruscus artifex in honorem Deae, oculos fecit argente0s, insertis ex argento globulis : pupillae interciderunt, quarum loco parua foramina adhuc uisuntur , in quibus pupillas e pretiosissimis lapillis insertas fuisse manifeste
Venus hoc modo expressa, superne nuda, infra uestita, quae alteram manum leuat, altera, PurUm et corporum cupiditate uacantem amorem fgniscans , 6J contegit pudenda , URANIA sue caelestu esse creditur, quam uetustissimorum populorum exemplo Etrusci quoque diuinis honoribus coluerunt.
eum IVNO E et V ENEP si pictus in Vas Etrusco, suo dea sat in Bibliotheca Vaticana.
In uase hoe, quod Iunoni et Pronubae et Heneri monsae pro Donario dicatum uidetur, Hymenaeus exhibetur alis magnis atque augustioris tomae instructus, sandaliis calceatus. Deae, inter quas sedet, sunt Iu o, cui aliquid offerre, uel ab ea accipere uidetur; et Henus infidens scopulo utpote ex mari orta , quae dextra speculum tenet, quod intuetur. Iunonis et Heneris eaput . mitra est reuinitum, uelatis inferioribus partibus corporis , supernis nudatis. Quod autem magnis Deabus hisce adsidet, summa eius potentia indicatur, quem adeo, ut faustum atque auspicatum faceret connubium, inuocarunt 8 .
Sedens quoque cum Uenere pictus est Hymenaeus In operculo perins is Vass Etrusci: quam in rem conferre licebit egregium Philippi d' Amaud eommentarium de Diis πα/έδψοις siue Adsessoribus et coniunctis.
J V. Musti plorent. T. XXX. ι Tibullus carm. LX. et LXI.
59쪽
venistis a Agilia ex aere, Etrusci operis.
Tab.XUI. ingularis et eximia est icuncula aenea, quae exhibetur in Tab. XVI. n. I. atque, nisi me omnia fallunt, Ganymedem, Iouis pocillatorem refert, qui ob egregiam formam in caelum aquilae ministerio raptus, Ioui ceterisque Diis Ambrosiam ministrauit, atque in Deorum consortio beatum aeuum transegit. Corona regia eaque radiata, quam Etrusci primi inuenere, est omatus : indutus ueste succincta, quo pocillatoris munus expeditius obiret ; cothurnis decoratus , saltanti similis, quod nimirum saltatisne Musica Deos oblectaret. Sinistra tenet urceolum ad liquores miscendos, dextra uero elata poculum in os leonis desinens ostentat. In Tabul. XU. n. IO. Etrusco opere stulptus est A TYS, Phrygius puer, cybeles magnaς Deum Matris amasius , praestantissima forma praeditus. Insistit leonis pedi; nam leones eidem Deast sacri fuere: Caput Phrygia tiara est amictum. Aliqui Atyn faciunt fratrem Tyrrheni , nat0s ςπHercule et Iole I .
felicitatem et bonum eventis rebus donantes ab Etruscis clitiae.
. 0. Dulcherrimum aheneum sigillum , quod exhibetur in Iabul. XVI. num. a. uidetur ' Vi' Deum repraesentare, quem Romani, Etruscorum forte exemplo, BONUM EVE TUM uocarunt. Uelatus togatusque ςernitur, pateram et copiae cornu manibus tenens, qui hab, tus declarat, oblatis D Eo muneribus et sacris libationibus demum homines felicem et bonum rerum euentum consequi posse. Etruscum esse hoc signum , ostendunt pedes Tyrrhenis calceis induti. Fortunam bonam, quam Graeci αγαθοῦν uocant, referre uidetur simulacrum In eadem Tabul. n. 3.prolatum Dea uirginea se inuoluit palla, sinistra torquem tenet, o quo tres bullae dependent. Basi insistit, et ad tribuendam ei maiestatem, Aegyptiorum exemplo 2 capitulum capiti eius imposuerunt. In Tabul. m. n. I I. aheneum Deae caput conspicitur aerea casside, loro sub mento religata , auribus apertis, quali tectum videmus aurigarum caput in Iudis Circensibus. Forte refert imaginem Deae ΕΡΟNAE uel Campes, AO U καμα Τει9, a flectendo dictae, quae legitur in antiquo lapide apud Gruterum 3 . Utramque coluere aurigae ; quarum illa stabulis et equis ; haec equis bene sectendis praeesse credebatur.
Tab XVI. 1 heneum signum , quod Tabul. XVI. n. q. s. ostendit, Deum siquem, in cuius tutela serui
A L erant, uel Numen rusticorum proprium uidetur referre. Indutus est hic Deus tunica arctiore, ad pedes usque demisia , qui lunatis calceis sunt ornati. Caput capurio est opertum , ad umbilicum usque demisso ; quod a tergo longius descendit, integrum quidem, nec dispertitum. Quo uestis genere seruos usos fuisse, urnae cinerariae ueterum Etruscorum deelarant. Eodem etiam rustici induti exhibentur in antiquis monumentis, ad arcendas in opere faciendo aeris tempestatisque iniurias 4 . Seruas in tutela fuish Iunonis Feroniae , cuius templum Tarracinae fuit, colligitur ex uerbis Liuii , quae Fabrenus exponit 6 . Dea in hoc signo , ancillarum more, Palliolo, quod totum caput et corpus operit, est amicta. Deos seruilibus uestibus indutos uete
ab u. N. Comitis Mytholog. L. IX. c. v. M Musti Florent. Tom. I. Tab. LIII. LIR
60쪽
res aliculos et anculas uocasse uidentur , quafi dicas miniistros, ab antiqua uoce arieulare, i. e. secundum Festum , ministrare : unde Dii Genii seruorum , et Iunones ancillarum , anculi et amulaea priscis Latinis appellantur. Hine etiam auctabrem mensam , ministeriis diuinis aptam ; et uasa ahenea, quibus sacerdotes utebantur, anclabria dixerunt. Eodem Etruscorum exemplo Uernae Romani, VERNANUM coluerunt, euius sit mentio in antiquo lapide, qui nulla in capitolio se uatur I). In Tabul. XU1. n. g. praep;nguis puer cernitur, in lecto duobus puluinaribus innixus, qui Latium , vel Fabulinum, Deum infantium , cui pueri, cum fari incipiebant, uota et sacra De runt, et) relatre uidetur. In eadem Tabul. n. v. est elegantissimum Deae cubantis sigillum; pallio caput habet tectum; dextra anguem, uel cingulum tenet: quae imago referre possit Iunonem Cinxiam, quod initio coniugii eiugulum nuptae soluebatur. in eadem Tabul. XVI. n. l O. Nympha nuda, lavi fragmentum utraque manu tenens sublata, Echo, Pani Deo amicam uidetur repraesentare. Eius enim beneficio , Bacchi exercitus in imminenti ab hostibus periculo fuit liberatus 3 . Sigillum, quod in eadem Tabula sequitur, n. t r. sunonem , seu nenerem uidetur repraesent re. Duplex Diadema, quorum unum ex unionibus constat; alterum e sacra uitta, uel corona a rea concinnatum, caput eius exornat. Ea inter dona hospitalia, quae Didoni mittit Aeneas, en meratur maximae natarum Priami monile baccatum, et corona regia duplex, qualis haec iunoni seu veneri data conspicitura aurea simul et gemmea, ita contexta, ut una uideretur, quae coronae λιθοκολληΤοι ςεφανοι dicuntur. Inaures sunt rotundae cum gemma uel aureo globulo perforato. Capillorum cultus, struppus, calcei lunati, tunica tenuissima, omnem continent elegantiam, ostem duntque, quantum fuerit artificum Etruscorum ingenium artificiumque. Altera imaguncula n. IGhaud facile dixerim an Iunonem referre possit. Dea cςrnuo corpore est emcta atque augustiori dia
PENATES, LARES PUBLICI AC PRIVATI
e compluribus signis veterum Etruscorum.
Antiquissima Etruscorum signa, quibus Numina repraesentantur, eum uetustissimis Aegyptiorum signis maxime conuentu it. Capita ornata sunt mitra in speciem coni fastigiata: arctissima imnieis cinguntur, sub qua manus latent; uel si exertae sunt, utplurimum lateri adhaerent; pedes simul iuncti uisuntur, neque nudi, sed calceis repandis siue lunatis decorati. Inter antiquissmos autem, et ante Aeneae aduentum, Etruscorum DEOS, sunt DIl ΡΕNATES, DII LAR Eset INDIGETES, quos Cicero Deos p ATRIOS; ) nec non urbis ac reipublicae praesides o appellat. Iidem adeo sunt DII PATRli et PENATES: unde etiam Virolius eos uocat patrios Penates c) et Dion situs Malis aruallensis a Graecis voeatos scribit. Hue referri potest Inscriptio apud Graterum 7 . oldius apud Arnobium, δ) secundum Etruscorum disciplinam, quatuor Penatium genera affert; et esse ex his alios Iouis; alios Neptuni; inferorum tertios, et mortalium hominum quartos,
compitis; tum priuati, qui domibus et rei familiari praesidebant. Bullatae sunt eorum imagines, XVII. quia egressi pueritiam Laribus bullam et tunsos capillos dedicarunt. Porum signa unguentis legimus delibuta, thure aut farre, uino et coronis uel floreis uel spiceis exornata. Iisdem primitiae et dona de' mensa oblata, epulae in patellis uel fictilibus, quae antiquiores fuere; uel aeneis adpositae fuerunt.
i Edidit Blanctinius ad Tom. II. Anastasii.
p. CCXXI. . UT 2 Varro apud Nonium de proprietat. Semon. c. l. 3J Polyaen. Strateg. L. I. e. Ita Orat, pro Sextio c. XX.s, pro domo sua e. LViI.