Opera

251쪽

ADU. ΜΑRCIONEM LIBER IV. earlege tractatur. Sed de coelis suit baptisma Ioannis. Et quare, inquit Christus, non credidistis et 7 Ergo qui erodi

voluerat Ioanni, increpaturus quod non credidissent, eius erat, cuius sacramentum Ioannes ad in inistrabat. Certe nolentibus renuntiare, quid Saperent, cum et ipse vicem opponit: et ego non dico vobis, in qua virtute haec laeto,nialum malo reddidit. Reddite quae Caesaris Caesari, et quae sunt dei deo. 3) duae erunt dei r quae similia sunt donario Caesaris, imago scilicet et similitudo eius. Ηominem igitur reddi iubet. creatori, in cuius imagine et similitudine et nomine et materia expressus est. Quaerat sibi monetam deus Marcionis; Christus denarium hominis suo Caesari iubet reddi, non alieno; nisi quod necesse est, qui suum denarium non habet. Iusta et digna praescriptio est in omni quaestione, ad propositum interrogationis pertinere debere sensum responsionis. Ceterum aliud consulenti aliud respondere dementis est; quo magis absit a Christo, quod ne homini quidem convenit. Sadducaei, resurrectionis negatores, de ea habentes interrogationem, proposuerant domino ex lege materiam mulieris, quae septem fratribus ex ordine destinctis secundum praeceptum legale nupsisset, cuius Viri deputanda esset in resurrectione. )-Haec fuit materia quaestionis, haec substantia consultationis. Ad hoc respondisse Christum necesse est. Neminem timuit, ut quaestiones aut declina SSe videatur, aut per occasionem earum, quod alias palam non docebat,

sub ostendisse. Respondit igitur, huius quidem aevi silios nubere. δὶ Vides quam pertinenter ad caussam. Puta de aevo venturo quaerebatur, in quo neminem nubere definiturus praestruxit, hic quidem nubi, ubi sit et mori. Quos vero dignatus sit deus illius aevi possessione et resurrectione a mortuis, neque nubere neque nubi, quia nec mο-rituri iam sint, cum similes angelorum sunt, εὶ dei et resurrectionis filii laeti. Cum igitur sensus responsionis non ad aliud sit dirigendus, qua mi ad propositum interrogationis , si hoc sensu responsio propositum absolvitur interrogationis, non aliud responsio domini sapit, quam quo quaestio absolvitur. Habes et tempora permissarum et ) Lue. 20, 25. 2 Lue. 20, 27-33. 3) ibid. v. 34. 6

TERTULI.. III.

252쪽

A D V. MARCIONEM LIBER IRnegatarum nuptiarum, non eX Sua propria, sed eX resurrectionis quaestione. Habes et ipsius resurrectionis confirmationem, et totum quod Sadducaei sciscitabantur, non de alio deo interrogantes, nec de proprio nuptiarum iure quaerentes. Quodsi ad ea facis respondere Christum, de

quibus non est consultus, negas eum, de quibus interrogatus est, respondere potuisse, Sadducaeorum scilicet sapientia captum. Ex abundanti nunc et post praescriptionem retractabo adversus argumentationes cohaerentes. Nacti enituscripturae textum, ita in legendo decucurrerunt: quos autem

dignatus est deus illius aevi, ideo adiungunt, quo alium deum laciant illius aevi; cum sic legi oporteat: quos autem dignatus est deus, ut sacta hic distinctione post deum, adsequentia pertineat illius aevi, id est, quos dignatus sit

deus illius aevi possessione et resurrectione. Non enim de deo, sed de statu illius aevi consulebatur, euius uxorsutura esset post resurrectionem in illo aevo. Sic et de ipsis nuptiis responsum subvertunt, ut, filii huius aevi nubunt et nubuntur, de hominibus dictum sit e reatoris nuptias pe mittentis, se autem, quos deus illius aevi, alter, scilicet, dignatus sit resurrectione, iam et hic non nubere, quia non sint filii huius aevi, quando de nuptiis illius aevi consultus non de huius eas negaverat, de quibus consulebatur. Itaque qui ipsam vim et vocis et pronuntiationis et distinctionis exceperant, nihil aliud senserunt, qua in quod ad materiam consultationis pertinebat. Atque adeo Scribae, magister, inquiunt, bene dixisti. i) Confirmaverat enim resurrectionem, formam eius edendo adversus Sadducaeorum opinionem. Denique testimonium eorum, qui ita eum respondisse prae Sum pSerant, non recusavit. Si autem scribae Christum

filium David existimabant, ipse autem David dominum eum

scribarum obtundebat, sed honorem Christo David procurabat, quem dominum δ) magis, quam filium David confirmabat, quod non congrueret destructori creatoris. At ex nostra parte quam conveniens interpretati ol Nam qui olima eae eo illo filius David suerat invocatus, εὶ quod tune

reticuit, non habens in praesentia scribas, nunc ultro coraln

253쪽

eis de Industria protulit, ni se, quem caecus Secundum scribarum doctrinam filium tantum David praedicarat, dominum quoque eius Ostenderet, remunerata quidem si de caeci, qua filium David crediderat illum, pulsata vero traditione scribarum, qua non et dominum eum norant. Quodcunque ad gloriam spectaret Christi creatoris, sic non alius tueretur, quam Christus creatoris.

39. Olim constitit de nominu in proprietate, et illam competere, qui prior et Christum suum in homines adnuntiaret et Iesum transnominaret. Constabit itaque et de impudentia eius, qui hiultos dicat venturos in nomine ipsius; quod non sit ipsius, si non Christus et Iesus creatoris est, ad quem proprietas nominum pertinet; amplius et prohibeat eos recipi, quorum et ipSe par sit, ut qui proinde in nomine venit alieno, si non ipsius erat, a mendacio nominis

praevenire discipulos, qui per proprietatem nominis possidebat veritatem eius. Venient denique illi dicentes: ego sum Christus. i) Recipies eos, qui consimilem recepisti. Et hic enim in nomine suo venit. duid nunc, quod et ipse veniet Dominum dominus Iesus ) creatoris 3 Rei ieies illum ZEt quam iniquum, quam iniustum et optimo deo indignum,

ut non recipias eum tu nomine suo venientem, qui alium

in nomine eius recepistit Videamus et quae signa tempori-hus imponat. Bella, opinor, et regnum Si per regnum, et gentem super gentem, et pestem, et fames terraeque motus, et formidines, et prodigia de coelo, δ) quae omnia severo et atroci deo congruunt. Haec cum adiicit etiam oportere seri, quem se prae Stat, destructorem an probatorem creatoris' Cuius dispositiones confirmat impleri oportere, quas ut optimus tam tristes quam atroces abstulisset potius, quam constituisset, si non ipsius suissent. Ante haec autem per . secutiones eis praedicat et passiones venturas ε) in martyrium, utique et in salutem. Accipe praedicatum in Zacharia: dominus, inquit, Omnipoteris proteget eos, et consument illos et lapidabunt lapidibus fundae et bibent sanguinem illorum velut vinum et replebunt pateras quasi altaris, et salvos eos faciet dominus illo die velut oves, populum suum, quia lapides sancti Volutaui. β γ Et ne putes haec in

254쪽

eal A D V. MARCIONEM LIBER.IV. passiones praedicari, quae illos tot bellorum nomine ab allophylis manebant, respice ad species. Nemo in praedicatione bellorum legitimis armis debellandorum lapidationem enumerat popularibus coetibus magis et inermi tumul- tui familiarem. Nemo tanta in bello sanguinis flumina

paterarum capacitate metitur, aut unius altaris eruentationiadaequat. Nemo oves appellat eos, qui in bello armati et ipsi ex eadem seritate certantes cadunt, sed qui in sua proprietate atque patientia dedentes potius semet ipsos quam vindicantes trucidantur. Denique quia lapides, inquit, sancti Volutant, non quia milites pugnant. Lapides enim sunt et

fundamenta, Super quae nos aedificamur, exstructi Secundum Paulum i) super fundamentum apostolorum, qui lapides sancti oppositi Omnium ostensui volutabant. Et hic igitur ipse vetat cogitari, quid responderi Oporteat apud tribunalia, )qui et Balae, quod non cogitaverat, imo contra quam cogitaverat, suggessit, δ) et Moysi caussato linguae tarditatem os repromisit. ε) Et sapientiam ipsam, cui nemo resisteret, β) per Esaiam demonstravit; hic dicet, ego dei sum 'et clainabit in nomine Iacob, et alius inscribetur in nomine Israelis. β) duid enim sapientius et in contradicibilius confessione simplici et exserta in martyris nomine cum deo invalescentis, quod est interpretatio Israelis 7 Nec mirum, si is cohibuit praecogitationem, qui et ipse a patre excepit pronuntiandi tempestive subministrationem: dominus mihi dat linguam disciplinae, quando debeam proferre Sermonem; nisi Marcion Christum non subiectum patri insert. A proximis quoque persecutiones et nominiS eXOdio utique blasphemiam praedicatain δ) non debeo rursus Ostendere. Sed per tolerantiam, inquit, salvos lacietis Vosmet ipsos, ') de qua scilicet psalmus: tolerantia, inquit, iuStorum non peribit in finem; se) quia et alibi: honorabilis

mors iustorum, ex tolerantia sine dubio; quia et Zacharias: Corona autem erit eis, qui toleraverint. 3 3 Sed ne audeas argumentari, apostolos ut alterius dei praecones a Iudaeis VeXatos, memento prophetas quoque eadem a Iudaeis passos,

an hic et postea seribendum sit: volutantur; nam apud LXX eg.

255쪽

A D V. MARCIONEM LIBER IV.

tamen non alterius dei apostolos suisse, quam creatoris. Sed monstrato dehinc tempore excidii, cum coepisset Vallari exercitibus Hierusalem, signa iam ultimi stiis enarrat, solis et lunae siderumque prodigia. Et in terraiangustias nationum obstupescentium velut a sonitu maris suctuantis prae exspectatione imminentium orbi malorum. Quod et ipsae vires coelorum concuti habeant, ij accipe Ioelem: et dabo prodigia in coelo, et in terra sanguinem et ignem et sumi vaporem; sol conVertetur in tenebras et in sanguinem luna, priusquam adveniat dies magnus et illustris domini. 8ὶ Ha bes et Abacum: fluminibus disrumpetur terra, videbunt te

et parturient populi, disperges aquas gressu; dedit abyssus

sonum Silum, sublimitas timoris eius elata est; sol et luna constitit in suo ordine, in lucem coruscationes tuae ibunt,

in fulgorem sulguris δ) scutum tuum, in comminatione tua diminues terram, et in indignatione tua depones nationes. γConveniunt, opinor, et domini pronuntiationes et prophetarum de concussionibus mundi et orbis elementorum et nationum. Post haec quid dominus 7 Et tune videbunt filium hominis venientem de eo elis cum plurima virtute. Cum autem haec fient, erigetis vos, et levabitis capita, quoniam appropinquabit redemptio Vestra, β) in tempore scilicet regni, de quo subiecta erit ipsa parabola. β) Sic et vos cum videritis omnia haec seri, scitote appropinquas Se regnum

de coelis filii hominis, secundum Danielem: ecce cum coeli nubibus tanquam si lius hominis adveniens etc. 83 Et datac si illi regia potestas, quam in parabola postulaturus exierat,

relicta pecunia servis, qua foeneraretur, 'in et universae nationes, quas promiserat ei in psalmo pater: postula de moet dabo tibi gentes haereditatem tua in; i 'in et gloria omnis

serviens illi, et potestas eius aeterna, quae non auferetur, et regnum eius, quod non corrumpetur, quia nec morientur

in illo, nec nubent, sed erunt sicut angeli. ii) De eo dein adventu silii hominis et fructu eius apud Abacuc. Existitu salutem populi tui ad sal xos faciendos christos tuos, )1 Luc. 21, 20 sqq. 25 sq. 2) Ioel 3,3 sq. 3) Ediit.

256쪽

ADV. ΜΑRCIOΝEM LIBER IV. erecturos scilicet se et capita levaturos in tempore regni

proinde conveniant sicut et illa, quae sunt concussionum ex consonantia propheticarum et dominicarum pronuntiationum, nullam hic poteris interstruere distinctionem, ut concussiones quidem reseras ad creatorem, saevitiae scilicet deum, quas nec Sinere, nedum exspectare deberet deus

optimus. Promissiones Vero deo optimo deputes, quasereator, ignorans illum, non prophetasset; aut Si suas prophetavit non distantes a promissionibus Christi, par erit in libertate optimo deo, nec plus videbitur a Christo tuo repromitti, quam a meoisilio hominis. Ipsum decursum scripturae evangelicae ab interrogatione discipulorum usque ad parabolam sci ita invenies contextu sensus filio hominis hinc atque illinc adhaerere, ut in illum compingat et tristia et laeta et concussiones et promisSiones, nec possisi separare ab illo alteram partem. Unius enim filii hominis

adventu constituto inter duos exitus concussionum et prο- missionum, necesse est ad unum pertineant filium hominis et incommoda nationum et Vota sanctorum, qui ita positus est in medio, ut communis exitibus ambobus, alterum conclusurus adventu suo, id est incommoda nationum, alterum

incipiens, id est vota sanctorum, ut, sive mei Christi concesseris adventum, filii hominis, quo mala imminentia ei deputes, quae adventum eius antecedunt, cogaris etiam bona ei adscribere, quae ab adventu eius oriuntur, sive tui malueris, quo bona ei adscribas, quae ab adventu eius oriuntur,)ὶ cogaris mala quoque ei deputare, quae adVentum eius antecedunt. Τam enim mala cohaerent adventui filii hominis antecedendo, quam et bona subsequendo. Quaere igitur, quem ex duobus Christis constituas in perSona unius filii hominis, in quam utraque dispositio reseratur. Aut et creatorem optimum aut et deum tuum asperum dedisti natura. In summa, ipsius parabolae considera exemplum. Aspice ficum et arbores omnes, cum Ductum protulerint, intelligunt homines aestatem appropinquasse; sic et Vos cum videritis haec seri, scitote in proximo esSe regnum dei. δ) Si enim fructificationes arbuscularum Signum

2 V v. sive tui malueris oriuntur desunt in Rhen. ed. l.

257쪽

ΑDV. ΜARCIONEΜ LIBER IR Bazaestivo tempori praestant antecedendo illud, proinde confictationes Orbis signum praenotant regni praecedendo illud. Omne autem signum eius est, cuiuS DSt res, cuius est signum, et omni rei ab eo imponitur signum, cuius estres. Ita si conflictationes signa sunt regni, sicut fructifi

cationes aestatis, ergo et regnum creatoris est, cuius con

fictationes deputantur, quae signa Sunt regni. Praemiserat, oportere haec fieri tam atrocia, tam dira, deus optimus, certe a prophetis et a lege praedicata; adeo legem et prophetas non destruebat, cum quae praedicaverant confirmat persci oportere. Adhuc ingerit non transiturum coelum ac terram, nisi omnia peragantur. Φ) duae nam ista 3 si quae a creatore sunt, merito sustinebunt elementa domini sui ordinem expungi; si quae a deo optimo, nescio an

sustineat coelum et terra persci, quae aemulus statuit. Hoc si patietur creator, Zelotes deus non est. I ranseat age nunc terra et coelum. Sie enim dominus eorum destinavit, dum verbum eius maneat in aevum. Sic enim et Esaias praenuntiavit: admoneantur et discipuli, ne quando graVentur corda eorum crapula et ebrietate et secularibus

euris, et insistat eis repentinus dies ille velut laqueus,' inutique oblitis deum ex plenitudine et cogitatione mundi. Moysi erit admonitio. Adeo is liberabilia laqueo diei illius, qui hanc admonitionem retro intulit. Erant et loca alia apud Hierusalem ad docendum, erant et extra Hierusalem ad secedendum. Sed enim per diem in templo docebat, δ) ut qui per 0see praedixerat: in templo meo me iuvenerunt et illic disputatum est ad eos. ) Ad noctem vero in elaeonem secedebat. βὶ Sic enim Zacharias do

monstrarat: et stabunt pedes eius in monte elaeone.

Veniendum erat, quia per Esaiam cum dixisset: dominus

dat mihi linguam disciplinae, adiecit: apposuit mihi mane aurem ad audiendum. β) . Si hoc est prophetias dissolvere, quid erit adimplere 7

40. Proinde scit, et quando pati oporteret eum, cuius passionem lex sigurat. Nam e tot sestis Iudaeorum paschae diem egit. ) In hoc enim sacramentum pronuntiarat Moy-

258쪽

ADV.ΦΜARCIONEΜ LIBER IV. ses: pag cha est domini. i) Ιdeo et affectum suum ostendit: concupiscentia concupivi pascha edere vobiscum, antequam patiar. δ) 0 legis destructorem, qui concupierat etiam pascha servaret Nimiruma vervecina illum Iudaica delectaret 3 An ipse erat,'qui tanquain ovis ad victimam adduci

habens, et tanquam ovis coram tondente, Sic OS non aperturus, δ) figuram sanguinis sui salutaris implere concupiscebat 3 Poterat et ab extraneo quolibet tradi, ne dicerem et in hoc psalmum eXpunctum: qui mecum panem edit, levabit in me plantam. β) Poterat et sine praemio tradi. Quanta enim opera traditoris circa eum, qui populum coram

offendens, nec tradi magis potuisset quam invadi 7 Sed hoc alii competisset Christo, non qui prophetias adimplebat.

Scriptum est enim: pro eo quod venumdedere iustum. β)Nam et quantitatem et exitum pretii postea Iuda poenitente revoeati et in emptionem dati agri figuli, sicut in evangelio Matthaei Τ) continetur, II ieremias praecanit: et acceperunt triginta argenteos, pretium appretiati vel honorati, et dederunt eos in agrum si guli. θ)-Prosessus itaque Se concupiscentia concupisse edere pascha ut suum, indignum enim, ut quid alienum concupisceret deus, in acceptum panem et distributum discipulis corpus suum illum fecit, hoc est corpus meum dicendo, ') id est figura corporis mei. Figura

autem non suisset, nisi veritatis esset corpus. Ceteruiu Vacua res, quod est phantasma, figuram capere non poSSet.

Aut si propterea panem corpus sibi sinXit, quia corporis carebat,ueritate, ergo panem debuit tradere pro nobis. Faciebat ad vanitatem Marcionis, ut panis crucifigeretur, Cur autem panem corpus suum appellat, et non magi S pe- ponem, quem Marcion cordis loco habuit 7 Νοu intelligens, veterem suisse istam si guram corporis Christi, dicentis per

Hieremiam: adversus me cogitaverunt cogitatum, dicentes: venite coniiciamus lignum in panem eius, δ') scilicet crucem in corpus eius. Itaque illuminator antiquitatum quid tunc voluerit significasse panem, Satis declaravit corpus Suum vocans panem. Sic et in calicis mentione testamen- Levit. 23, 5. 2 Luc. 22, 15. 3) Ies. 53, T. q) Cod.

259쪽

ADV. ΜARCIONEM LIBER IU.

tum constituens, sanguine suo obsignatum, i) substantiam corporis confirmavit. Nullius enim corporis sanguis potest esse, nisi carnis. Nam et si qua corporis qualitas non Carnea opponetur nobis, certe sanguinem nisi carnea non habebit. Ita consistit probatio corporis de testimonio carnis, probatio carnis de testimonio sanguinis. Ut autem et sanguinis veterem figuraui in vino recognoscas, aderit Esaias. Quis, inquit, qui advenit eX Edom, rubor vestimentorum eius ex Bosor, Sic decorus in stola violenta cum sortitudine 7 quare rubra vestimenta tua, et indumenta sicut de soro torcularis pleno conculcator ) Spiritus enim propheticus velut iam contemplabundus domi uuin ad passionem

venientem, carne Scilicet veStitum, ut in ea paSSunt, cruentum habitum carnis in vestimentorum rubore de Signat, conculcatae et expressae vi passionis tanquam in foro torcularis, quia exinde quasi eruentati homines de vini rubore descendant. Multo manifestius Genesis in benedictio no Iudae, ex cuius tribu carnis census Christi processurus iam

tunc Christum in Iuda declinabat. δ) Lavabit, inquit, in

vino stolam suam et in Sanguine uvae amictum suum, )stolam et amictum carnem dei non StratiS et Vinum sanguinem. Ita et nunc Sanguinem suum in Vino consecravit,

qui tunc vinum in sanguine siguravit.

41. Vae, ait, per quem traditur filius hominis. β) Ergo

iam vae constat imprecationis Et comminationis inclamationem intelligendam et irato et offenso deputandam, nisi si Iudas impune erat tantum sceleris relaturus. Aut si impune, Vacat vae; Si non impune, utique ab eo puniendus, in quem scelus traditionis admisit. Porro si sciens passus est, hominem, quem ipse comitatui suo asciverat, in tantum scelus ruere, noli iam de creatore circa Adam retractare, quae in tuum quoque deum retorquentur, aut ignorasse

illum, qui non ex providentia obstitit peccaturo, aut obsi-fitere non potuisse, si ignorabat, aut noluisse, si et sciebat et poterat, atque ita malitiosum iudicandum, qui passus sit hominem suum ex delicto perire. Suadeo igitur, agnoscas potius et in isto creatore in , quam parcni illi deum optimum adversus Sententiam tuam lacias. Nam et Petrum l) Luc. 22, 20. 2) Ies. 63, 1sq. 3 Fd. Fran. delineat, at; Rig. d et in i a h a t. ἄ) Gen. q9, 11. b) Luc. 22, 22.

260쪽

praesumptorie aliquid elocutum negationi potius destinando )zelotem deum tibi Ostendit. Debuit etiam osculo tradi, in propheticus scilicet Christus, ut eius scilicet si ius, qui labiis a populo diligebatur. δ) Perductus in consessum, an ipse esset Christus, interrogatur. in Do quo Christo Iudaei

quaesissent, nisi de suo Z Cur ergo non vel tunc alium eis

prodidit 7 Ut pati posset, inquis, id est, ut ille optimus

ignorantes adhuc in scelus mergeret. Atquin etsi dixisset, passurus esset. Si dixero enim, inquit, Vobis non credetis. β) Porro non credituri perseverassent in necem esus. Et cur non magis passurus esset, si alterius dei ac per hoc

adversarium creatoris manifestasset y Ergo non ut pateretur, alium se tunc quoque supersedit ostendere; sed quomodo ex ore eius consessionem extorquere cupiebant, nec consesso tamen credituri, qui eum ex operibus scripturas

adimplentibus agnovisse debuerant, ita eius suit occultasse se, cui ultro debebatur agnitio. Et tamen adhuc eis manum porrigens: abhinc, inquit, erit filius hominis sedens ad dexteram virtutis dei. β) Suggerebat enim se ex Danielis prophetia i) filium hominis et e psalmo David sedentem ad dexteram dei. β) Itaque ex isto dicto et scripturae comparatione illuminati, quem se vellet intelligi, ergo, inquiunt, tu dei si lius es 7 ') Cuius dei, nisi quem solum noveranti Cuius dei, nisi quem in psalmo meminerant, dixisso filio

suo: sede ad deXteram meam. Sed respondit: vos dicitis, quasi non ego .i', Atquin confirmavit id se esse, quod illi dixerant, dum rursus interrogant. Unde autem probabis interrogative et non ipsos confirmative pronuntiasse: ergo tu filius dei es 7 ut, quia oblique Ostenderat se perscripturas silium dei intelligendum, sic senserint: ergo tu dei es filius, quod te non vis aperte dicere; atque ita et ille, vos dicitis, confirmative respondit, et adeo sic suit pronuntiatio eius, ut perseveraverit in eo, quod pronuntiatio sapiebat. 42. Perductum enim illum ad Pilatum onerare coe-

ego sum. Sed haec verborum mutatio sententiae Marcionis, quum refert Tert., Prorsu, eat contraria.