장음표시 사용
151쪽
o I. mando eausa est aeque ex se disposita ad plures esctus ,pr sumptis pro illorum uno certo ct determinato , est ad veritatem , ut unitas ad numerum omnium effectuum possibilium . Ut si non nisi seditem sint essectus, qui possitnt a caiisa produci, ipsaque causa sit ad omnes aeque disposita , praesumptio pro illorum uno certo & deteris minato erit ad veritatem , ut 1 ad 73 ac proinde, quanta
s C II O L Ι O N. or. Ex hac regula facile quisque comperiet, quanta sit eoru in dementia, qui aleae, aliisque id genus ludis dant operam, spemque
lucri in illis collocant. Determinato siquidem omnium possibili uincasuum numero, factaque eorum, qui sibi lavent, cum illo integro omnium numero comparatione, initooue calculo , constabit plane, levem adeo esse prosperi eventus probabisdatem, ut mera potius siue as dicenda illa sit ; eventus vero contrarii probabilitatem esse tantam , ut a morali certitudine ne latum quidem unguem distet.
REGULA IX. o 3. Improlatilis censenda est futurisis eventus coni Mentis in iis eircamstantiis, quibus positis, eventus ipse nonnisi rarissime contingit. Nulla quippe est probabilitar motivi, quod sere seinper nos sallit.
oq. Haec regula maximi est momenti, potissimum cum de moderanda spe, metuque nostro intra rectae rationis limites coercendo, res agitur. Sunt plurimi, inquit Vir doctissimus, qui audito tonitru, misere pavent , trepidantque. Iuod si hic coeli fragor Der mortisque meditationem inducis, Ha bene est, neque sane in his meditandis nimii es.se possant. Si vero sobus mortis a fumine periculum illud si , quod eos tanta formidine exanimat , dissisile non erit ostendere, quantum illi demptant. Nam e vigeses centenis hominum miuibus insolens est, ut vel unur Diuitigod by Gorale
152쪽
de edis tactus intereat', assemare pissurmvr , intes Mera visjentula ita uliam fulminatione insisquentiorem . Cum itaque fimor i masi creastere minuique deleat, tum secundum magnitudinem mali , ιum hiam secundum probabilitatem , ut ita dicam , futuratismi, quemadmodum DA
dum s cum insuper ille ιimor nihil conferat aae vitam in HA ανι isti sesepitandam. His non tantum ratione1 peti possunt ad Horam errores eor. visendos, qui in valeιudine curanaea morose ct intempestiυe cauti sunt doeὸndi quippe erunt , hanc cautisnμm farraginem majus matam esse, quam mali ipsius tanto distantis intervallo periculum sed etiam ad ιο alios in rationis orsitas reducenaeos, qui non aliter eeteris in relis, dis 'eurjunir Periculi hoc, cunt, plenum est, ergo dc malum ue illiid . 'sua stilosum , ergo & bonum. Non enim eη periculo , ct spe quaestor, sed ex horum ad invicem comparatione, pronuntiandum es sa).
R E G U L A X. . os. Vbia pronontiandam est de futuritione eventur tantiagontis sis iis eircumstantiis , quibus positis, compertum est , futuritionem toties ei aequo falleve , quoties non fauit . Cum enim siliti ritio eventus hoc ipso sit dubia sy. 33I. , nihil prorsus ea super re definire nobis licet, sed cohibendum judicium est, ne temere agamus. Phil. Ment. T. I. I . Lin
153쪽
De ratiocinatione, sive discursu.
Post Judisium consideranda nobis occurrit vatiocinatis . Quamvis
autem inter mentis nostrae operationes tertium haec locum teneat, illius tamen utilitas tanta est, ut perceptioni, atque judicio praeserenda videatur. Innumera quippe sunt , quae nos prorsus laterent, si nobis deesset ratiocinandi vis, solaque percipiendi faculi te donaremur. Quae igitur ad hane eximiam mentis nostrae operaistionem maxime spectant, paucis hoc loco exponemus , & clarius, quoad fieri a nobis poterit, explicabimus.
Exponitur ratiocinationis natura , ejusque generalia mincipia traduntur.
EOS. D Aiise natis, sive discursuro illa humanae mentis opera. tio, qua ignotum ex noto colligitnr, seu, qur ex resus perceptis ad id, quod non percipiebatur, se a , quodque dubium est, per id quod non est dubium, eo lamat' H. Sic vatiocinari dicitur mens, cum inseri, animam rationalem eX eo esse immortalem , quod spiritualis substantia ipsa sit, omnisque hujuscemodi substantia eoris ruptionis sit expers.
Ο7. Ratise natianis necessitas ex eo in nobis nascitur, quod non omnium duarum quarumcunque idearum habitudinem valeamus uno simplici intuitu attingere. Hinc enim fit, ut tertiam quamdam ideam in subsidium vocare cogamur, easque cum illa comparare, atque Uniu omnes conferre inter se mutuo. Res liquido ex ea ratiocinatio
ne a TuIlius lib. IV. qq. Accadem eam . . . u Quintilianus lib. v. dimi. . ωαπ. ea' I.
154쪽
ne apparet, qua animam rationalem immortalem esse cognoscimus. Cum enim ex sola animae rationalis, & immortalitatis perceptions. id minime nobis constet, tertiam ideam ,spiritualis scilicet assumimus s factaque tum animae rationalis, tum immortalitatis cum hac tertia idea comparatione, cum hinc reluceat, immortalitatis aris tributii ni in notione substantia contineri , attributum vero spiritisatis Iussiantia in idea ani- να-uam comprehendi, inserimus, animam quoque rationalem immortalitatis praerogativa donari 3 ataque adeo illam cum corpore nequaquam in morte dissolvi. Clarius ergo definiri posse videtur ratiocinatior operatio fulta v ntis, qua ex nota habitudine duarum idearum ad tertiam, eui tua comparantar , e vandem habitudo inter se, qua antea ignorabatur , colligitur. 'III.
i qo8. Tria propterea in quavis ratiae. natione recte a Logicis distinis uuntur, anteeedens scilicet, consequens, & consequentia. Antecedensunt illa judicia, ex quibus aliud insertur. Censequens est judicium, quod ex aliis deducitur. Conseqaentia vero, sive illatio, est ipsa consequentis ex antecedente consecutio . Antecedens versatur totum iii comparatione duarum idearum cum tertia. Consequens vero in comparatione earundem inter se. Sic in hoc distiirtur
Omnis sobstantia spiritualis est immortalis. Anima rationatis est substantia spirituatis.
Ergo anima rationalia est immoνtalis.
antecedens sitiat duo illa judicia: Omnis substantia spirisualis est immo talis , & anima rationalis est subgamia spirituatis. Consequens est judieiiina ex illis illatum: anima νas Analis est immortalis. Consequentia vero est ipsa deduinio, ly ego ex prelsa. I V.
Αορ. Hinc optima est ratis e natis, si consequens ex antecedente ita sequatur, ut hoc si veluti illius eati se . Prosecto habitudo duarum idearum ad tertiam in antecedente polita, est veluti principium, ratio , sive causa, cur duae ipsae ideae vel simul conjungantur in consequente, vel a se mutuo separentur. Id unum ergo necessario postillat ratiocinatio, ut antecedens, perinde omnino atque causa suum es- sectum, consequens complectatur , certoque modo contineat.
155쪽
oro. Argumentis est ipsa tota interna mentis vatisciaatis verbis expressa. Definitur propterea et oratio pluribus propostianuas eon-sans, ea ratione dispostis inter se , ut una ex aliis inferatar. Sicut enim ratiocinatio judicia plura complectittir, ita argumentatis pili res propositiones contineat, necesse est. Mentis quippe iudicium, ut dixianus suo loco, vocali propositione exprimitur. Non omittendum inis nen , argumentationem, Se ratiocinationem promiscue plerumque accipi, . eaque laaud raro etiam de ratiocinaιione intellisi,quae de argumen ιatione
VI.qi I. Spectata porro emsequentis natura, dividitur argumentatis inas malivam, de negativam. Prior est, cum, consequens est propositiosi firmativas posterior, cujus eonsequens est propolitio negativa. Si futi autem hujuscemodi propositiones omnino diversae sunt inter se,ata plane diversa sunt principia, quibus utraque argumentatio inniti
' ΗΤΣ. eonveniant eum aliquo tertio, eonveniunt quoque inter se, sue, ut ajunt Scholae, eadem sunt Mi mutuo, qua cum aliquo tertissant idem. Ut si duae ideae A, B ea ratione conveniant cum tertia
idea C, ut ipsa idea C affirmari de utraque possit, convenient quoque duae ipsae idear A, B inter se mutuo, earumque una iure poterit de altera assirmari. Nempe A erit B, si tam A, quam B fuerit C. II. qi3. Suidquid αβνmatur de idea universaI sumta secundum integram suam extensionem, assis mari etiam potest de quovis, quod sub ilia contiametur. Ut si de idea hominis universaliter sumta affirmari potest να- Itonaueras, hoc idem attributum affirmari etiam poterit de quolibet .homine. Hoc principium vocant Scholae: dici de omni .pRIm Disiligod by Corale
156쪽
qi . D una duarum idearum eonveniat eum tertia , eum qua a ra/on convenit , illa dua idea eomponi minime possunt inter se. Ut si idex Aconveniat cum idea C, cui adverset tir idea B, duae ideae A, B adeo pugnabunt inter se, ut sitnul in uno componi nullatenus possint.
is . Silentio praetereundum hoc loco non est, pugnam duarum idearum inter se optime colligi ex pugna unius ex illis cum tertia, cum qua altera convenit, at vero non nisi perperam inferri pugnam ipsam ex eo posse, quod neutra illarum idearum cum tertia conveniat . Duae enim ideae possunt simul eidem adversari , quin non solum non adversentur sibi mutuo, verum etiam etsi qliam maxime inter se conveniant. Profecto anima vaιionaos, de immortalitas, si con .serantur cum idea substantia corporea , ita se habent, ut neque anima Vationaue insit ratio substantia corporea, neque corporea sistantia competere aliquo modo possit attributum immortatitatis , & tamen aniama rationalis, 3c immortalitat adeo conveniunt inter se, ut simul in uno persectissime co Onantur
Iε. uia negatur de idea universali sumta secundum Ategram
Dam exten ionem , negatur de omni eo , quod in extensione ipsius idea continetur. Ut, si nullus homo natura sua est immortalis, neque P trus natura sua immortalitatem habebit. Hoc igitur principium ainpellari solet in Scholis: diei de nutu. Regulae optimas illationis. II. Duplex est iliatis , materiauer , dc formalis. Formalis vocaturrnatio, cum eonsequens sequitur ex anteceden/e, veluti effectus a sua causas atque adeo ea lege, ut ideo praecise consequens sit verum, quia P. I. Ment. TI. I 3 VC-Diuitigod by Corale
157쪽
verum est antecedens, ex quo deducitur. Materialis vero e contra. rio illatio est, cum antecedens non ita est causa consequentis , ut hujus veritas ex illius veritate proveniat. Sic formalis est inatis , qua insertur, Petrum esse animal, ex eo quod Mnnis homo fit animal, Petrus si homo s quia connexio animalitatis cum Petro sequitur necessario ex harum idearum connexione cum idea hominis . At conistra haec illario non nisi materialis est: Petrus est homo , sed Pe jus est animaIs ergo omnis homo est animal. Quandi uidem licet consequen/veritati consentiat, non ideo tamen est verum, quia verum si antecedens, ex quo deducitur 3 sed quia , ratione materia necessavia , in qua hujuscemodi vat ocinatio versatur , non potest aliquis homo esse an malanimatitar cuilibet etiam homini competat. Pro digia scenda itaque frinali iIIatione, a materiali discernenda, sequentes regulae traduntur.
i8. Opsima est illatio, si ex eontradieroris consequentis sequatureontradidior am antecedentis. Sic animam rationalem esse immortalem, optime ex eo colligitur, quod omnis substantia spiritualis, cujusmodi est ipsa anima, immortalitatis munere polleat; quia scilicet nequit anima rationalis subiici corruptioni, quin hoc eodem vitio spiritualis aliqua substantia laboret ue ac proinde quin contradictorium illius antecedentis: omnis substantia spiritualis est immortalis , contra ac fieri possit c 236. J, simul veritati consentiat. Hujus autem
regulae evidens ratio est. Sicuti enim ex convenientia duarum idearum cum tertia sequitur convenientia earundem inter se ra. , ita ex eo, quod ditae idear minime sibi mutuo consentiant, sequitur, eas nunquam pos e cum tertia convenire . Similiter, quemadmodum ex eo, quod una duarum idearum conveniat cum tertia , cum qua altera minime convenit, infertur Optime , eas non convenire inter se g. I . , ita vicissim, si duae ideae conveniant inter se mutuo, necesse est, ut utraque conveniat cum illa , cum qua illarum una optime convenit.
REGULA II. is. IVatio est optima , si verum esse nequeat antecedens , quia veis rum si consequens. Cum enim id, quod ex alio legitima ratiocinatione insertur, in illo, perinde atque ei hctus in sua causa , colat in ea
158쪽
tur I. ορ.), si optima est illatio, antecedens ut verum admitti, nisi etiam consequens pro vero habeatur. REGULA 'III. . ro. Hinc ex vero nonnii verum potest Iegitima illatione de uel ueae proinde ex fasso non nisi falsum iure colligitur. Falleret nempe regula superiori loco posita, si falsum ex vero posset optima illatione inseris ri. Teneamus itaque, inquit Tullius, iuuae . necesse est , eum cons qu/m aliquod fusum sit, illud , e ur id consequem fit , non posse esse verum sa). Species argumentationis. 42I. Septem sunt argumentationis species , nimirum 1 llogismur, enthymema, epichirema, dilemma, sorites, induciis, & exemplum.
22. ex θύοgismo reliquae omnes argumentationis species, veluti ex supremo capite, prodeant, ipsa rei natura postulat, ut in illis singillatiin explicandis, exordium a s IIogismo su
23. Est itaque s llogismui ex Aristotele oratio, in qua , quibusdam positi , aliud quidpiam ab his, qua posta sunt, necessario sequitur, ex
eo quod hae fini b). At, ne quid dissimulem, cum in omni argumentatione unum ex alio deducatur t3. Io. I atque adeo quaevis mentatio dici posse oratio, in qua ex quibusdam positis aliud colligitur, videtur , definitionem syllogismi modo traditam illi adeo non convenire , ut ceteris quoque argumentationis speciebus, quemadmodum certe requiritur, ut sit legitima orsa. J, tribui minime pos sit . Rectius ergo describitur syllogismus et argumentatio trisus te minis eonstans , tot demque propositiones comple/iens , ea lege dispψ-tas atque connexas inter se, ut quae posteriori loco est, ex prioribμέ, perinde ae essecius a sua eausa, consequatur, ut:
a) Lib. IV. de Finibus cap. 2q. b) Lib. I. Primum cap. I.
159쪽
innIs homo eompos rationis est. Petrus est homo. Ergo Petrus est eo os ration ι1.
Dixi autem, θVogdinum tribus constare terminis , totidemque propostiones continere. Cum enim in eo posita sit ratiocinationis natura, ire ex nota habitudine duarum idearum cum tertia inseratur habitudo earundem inter te, quae antea latebat g. 4o7.), manifestum effici tur, tres terminos, totidemque propositiones in perscista argumentatione requiri. Verum npii eth necesse, tit termini plane sinplices sint. Possunt enim non alii in esse eomplexi, verum etiam integram proinpositionem continere, ut ex hoc syllogismo aperte constat. Omne, quod eare/ partitur separabilibus, interire, paνtium separatione, non potest. Anima rationaues caret partibus separabia lur. Ergo interire, paνtium separatione, non potest. Neque enim terminorum complexio impedit, quominus tres taptum sint ideae, quae inter se mutuo comparantur s neve tria tantum sine
get . Propositiones in sellogismo , ex quibus alia inserturi, illium
premissa dicuntur; ea vero, qtiae ex illis colligitur, ejusdem contia.' vocatur. Prima pramissarum dicitur major secunda minor, quia illa praedicatum quo1 majur extremum, haec vero conclu--nis subjectum, quod minus extremum dici solet, complectitur. Susis jectum porro oonclusionis vocant Logici minur eAtremum at contra extremum majus illius praedicatum ι quia nimirum in praedicatione δε- recra, quod magis universale est, de eo, quod est minus universale, enuntiatur sar. I79. . Tertius postremo syllogism terminus, ille se, licet, cui in pram ι utrumque conclusionis extremum comparatu , mediam, sive mediut terminas dicitur, quatenus nempe extrema sibi mutuo ille veluti conciliat, unumque cum altero componit 3 estque insuper id, quo mediante, extremorum habitudo, antea nobis ignc ta, palam essicitur.
qui eategorica; vocari etiam solet, est ille, qui duos simplices termia
160쪽
nos, & medium unum complectitur , atque adeo ex tribus si inplicibus propolitionibus coaleseit, ut: omnis hamo est animal. - Petrus est homo Ergo Petrus est an mal. Compositus vero is est, cujus una pramissarum est propositio composita, & quidem sic in eo distribilia , ut una illius pars assumatur iaminorem , & altera in conciasione deducatur , ut: Si Mundas providentia regitur simul atque eonsilio , datur Deu' 'Sed Mundus regitur prouidentia ct consilis. Ergo datur Deus. DIIogismus simplex duplex est, alter kilicet de termino eo inuni, alister expositorius. Syllogismus I plex de termino communi est ille , cujus utraque, Vel alterutra praemissarum est propositio universalis. Empositoriar vero, cujus omnes propositiones sunt singulares . Plures
quoque sunt species θllogismi eo fit de quibus siso loco. I V. r6. In s illismo simplici duo quam maxinie consideranda sunt,
scilicet materia, de forma. Materia duplex est , remota , Se proxima. Remota sunt termini, proxima propositiones . Forma est artificiosa materia dispositio , eaque est duplex, sicuti duplex est materia, quae in s Ilogismo distinguitur . Forma , quae remotam materiam re icit, dicitur Agura, quae vero proximam , modus nuncupatur . Figura est dii positio medii termini cum extremis in praemi is . indur vero est propositionum combinatio in syllogismo secundum earum quantitatem, de qualitatem, nempe universalitatem, particularitatem Urmationem, & negationem.
De simplicium θίlogismorum figuris, io' modis.
, di vulgo solent, parum utilia in praxi sint, quemadm dum experientia ipsa vel evidentissitate ostendit, negandum non est
tamen, ad ingenium acuendum ea conferre plurimum . Itaque non
nega prospicien a ista, sed prospieienda tantum, ct a limine salutanda in hoc unum, ne verba nobis dentur,ct aliquid esse in illis magni ac se Veii boni judicemus Oa .