장음표시 사용
181쪽
Faγabola dicitur, si factum , quod alium itur, revera non contigerit, sed possibile tantum sit, & verit imila. Vocatur vero apso us , si
ct ii in si iiii possibile, ac prorsiis repugnans, ut , cum res inanimae, quemadmodum in elegantissimis Pu dri tabulis apparet, veluti inter se mutuo colloquentes inducuntur. Paraboraru n ulus in Sacris Lite ris frequentissimus est, utque adverxit Seneca, illi qui sim laisej aeri,Mnstranda νei causa eloquebanιur paraboos refertι scis, quas ex stimo necessarias, non ex eadem cHusa, qua Poetis, sed ut ijsee uia ratis nostra adminicula. sint , ct ac ducente=u oe audientem in die u
τ . T TActenus, & quidem satis,. do argumentatione considerata penes modo nonnulla do eadem, penes pror imam illius materiam spectata, nobis dicenda occurrunt. Hujus itaque ratione dividitur argumentatio in vo id fleam , sive demonstrai et in , dc uti Laociicam , seu pνώalio q8o. Argumentatio apari tuea, sive demonstrati υa ea est , qtiae eoi stat ex prae millis penitus evidentibus . Hinc per demonstrationem rex au anisuile nobis vera apparetia Illud quippe verum evidenter cognoscitur , quod ex claris perspicuitque pruicipiis eruitur, ut proinderem demonstrare perinde sit omnino, ac rem ipsam veluti digito Ostendere . Praemittar idcirco demonstrativc argumentationis debent eisdivel axiomata, vel definitiones, vel propositiones ex per se notis principiis jam evidenter deductae, vel experimenta adeo clara, ut nulla prorsus de illorum veritate ingeri nobis jure possit dubitatio . observandum porro, ad persectam rei ostentionem quandoque unum dumtaxat syllogisnum satis esse , quandoque plures requiri , ea lege simul connexos , ut prioris , in eo , qui proXime sequitur . prsmuse locum teneat . Non enim veritas cujusvis propositionis ex
per se notis principiis immediate derivari semper potest , unoque syllogisno ostendi. a Epissi εω. Disiligod by Cooste
182쪽
48r. duplex est, altera scilicet pr ter quia, sive ανιμι s altera quia, seu a posteriori. Demonstratio dicitur preMὸν diive a priorι, qua posterius per priar, esse Ius scilicet per eausem &rer proprietas per essentiam Ostenditur, ut cum ex eo probatur Lunm eclypsis, quod telluris globus inter Solem , ipsamque Lunam dire- Ite iaceat, atque hinc Lunae deliquium in vera luminis privatione consistere; sicuti etiam cum tam fit, animam rationalem immoria talitate idcirco donari, quod sit substantia spiritualis . Immortalita eniin est veluti proprietas substantiae spiritualis . Lunae vero obteneia bratio est effectus, ex directa telluris Solem inter atque Lunam p stione, situque immediate proveniens. r- ι . : I I I. 8a. Vicissim vero demonstratio quia, seu a posteriori vocatur illa qua prius per posterius, nimirum per e ectum, vel rei nat tira per proprietatem palam ericitur. Hujuscemodi est , qua animam rationalem ex eo, quod cogitet, spiritualem esse substantiam evinciis mus, quemadmodum etiam illa , qua ex respiratione, quae vitae ei sectus est, animal vivere denaonstramus. I
IU. ἰ 83 . Ad hanc postremam demonstrationis speciem revocari ea siti Iet, quae v grea, sive per ἡμrdum, de impossibιώ vulgo in Scho lis dicitur. autem fit, cum vera, vel salsa ex x evincitur propolitio, qudi contrarium admitti nequeat, quin aliquod absuta dum, vel impossibile inde sequatur. Hujuscemodi igitur est demon. se ratio, qua suam certitudinem, & evidentiam sentitus omnibus es se tribuendam, superiori loco ostendimus. Diximus enim , contra. uum fieri neutiquam poste, quin verum sit, sentiendi vim nobis a Deo esse collatanx, im perpetuo per eam deciperemur.
8 . Hine apparet, istiusmodi probandi senus nonnisi improprie
in large demon rationis nomen mereri. Assensum quippe a nobis qui-
183쪽
dem extorquet, at mentem nequaquam illuminat. Certi quidem sumus, rem aliter esse non posse, cur tamen ita sit, penitus ignoramus. Caute itaque hoc demonstrationis βenus adhibendum est, vi- . delicet tunc solum, cum alia demonstrandi via nobis haudquaquam
8s. Cognitio, quae demonstrationi3 ope aequiritur, sesentia vocatur. Definitur autem scientia r eognitio creta ct oidem vel necessaria ex demonstratione proveniens. Dicitur eognitio certa, hoc est firma,&sabilis, penitusque inconcussa & per hoc scientia differt ab vianione, quae non est nisi probabilis rei cognitio, sive humanae mentis imbecilla, ut dicemus, assensio. Dicitur eognitio eυ dens, clara sciliaeet, & plane perspicua ν atque hinc discernitur a sis, quae tota in obseuris versatur. Dicitur vel necusaria, ut inde pateat, nullam de iis rebus dari posse Mentiam, proprie loquendo, quae aliter est, posisunt, ac cognoscuntur. Dicitur postremo ex demonstratione proveniens, ut discernatur ab inteli gentia, nempe a cognitione primorum principiorum. Horum enim notio a demonstratione non dependet; cum ex suis terminis sint evidentissima.
VII. 86. Sicuti alia est a pνίονί , & alia a posteriori, ita duplex scientia distinguitur, perferiri a scilicet, & minus perfecta.
Illa per demonstrationem a priori acquiritur ue haec vero per demonstrationem a posteriori. Per illam ita res cognoscitur, ut, cur ita sit, nobis manifeste reluceat. Per hanc vero attingimus tantum . rem ita
esse, ut dicitur. Hinc ille bis proprie ct simplici eν, inquit Aristόteles, non ex parte aliqua, ut Sophista solent, qui causam eognoscit, cur rei sit, o iuius causam esse, ct aliter se halere non posse, Iirmiter tenet ca . VIII. 687. Argumentatio , sive prolabitis, dicitur illa, cuius
utra Scientia non solum comprehensis , sed ita comprehensis rebus constat, ut neque in ea quis unquam errare, nee quibus liboe adversantibus impulsus nutare debeat . Unde verisimile a quibusdani Philosophis dicitur, in nullo eam posse, nisi in sapiemte , inveniri, qui non modo perceptum habere debet id , quod tuetur ac sequitur ,
Verum etiam inconcussum tenere. S. A sustinus lib. I. eontra Academicos nu. I94arias me. 7.
184쪽
utraque, vel alterutra pramissarum non est, nisi pronitater vera. Haec proinde argumentatio non scientiam, sed opinionem parit, cognitionem scilicet non adeo claram, atque perspicuam, ut dubitare nequeat mens, ne verum sit, quod illius ope ab ea cognoscitur. Est enim opinio, Stoicorum sententia apud Tullium, ere la assensio a), nempe assensio eum metu adversae partis conjunina. Cum enim nutilus effectus suam queat causam perfectione superare, si praemissa syllogismi sint tantum probabiles, nonnili probabilis ea elle potest, qua ex illis derivatur, Si vero una praemissarum ad evidentiam , altera vero nonnisi prolabilite ν consenignea veritati appareat , quantacunque prosecto sit illius perspicuitas, adhuc nonnisi prolabile nobis erit, quod inde colligitur. Non est enim, nisi probabile, quod vel in probabiti tantum propositione continetur, licet continentia ipsa evidenter nobis reluceat; vel nonnisi probabiliter in certa eviden.tique propositione comprehenditur.
SECTIO DECIMA., Recensentur fontes praecipui ethiorum, quibus ratione materia ratiocinia nostra Iabefactantur.
88. Erperam nos plerumque ratiocinari, quamvis optimae ratio. v ei nationis forma religiose a nobis servari videatur , & se Vetur reipsa, ignorat nemo. Nota siquidem cuique sent ea satia ra. tiocinia, quae vulgo sophismata, sive paralogismi dicuntur. Postulat ergo suscepti muneris ratio, ut quomodo ratione materia peccare argumen ratio possit, breviter videamus. Nam, ut sapienter advertit Quintilianus , remedia melias adhibebit, cui nota, qua nocent, fu vini ib). Primo ergo de iis, quae ab intellectu , tum de iis , quae a voluntate proveniunt sophismata, agemus. Explicari enim vix potest, quantum inquirendae investigandaque veritati persaepe noceat etiam ipsa voluntaS.
80. Primuin intellectus sophisma ρει tis priae psi vulgo in Sch lis dicitur. Fit autem, cum principii loco id in argumentatione a L
185쪽
uinitur, de quo controversia est, quamvis, quia aliis voeabulis e pressum, ab illo diversum re ipsa videatur. Hoc vitio ea laborat argumentatio, qua existentiam for ram materiatium, quae si in se-- substantia, evincere in corporibus nituntur Scholastici. Aiunt enim, hujuscemiai format necessario in corporibus ea eo essae admittendas, quod eorum quodlibet sit unum per se, atque adeo ex per se actu, de ex per se potentia intrinsecus componatur. Illud autem hac in argumentatione principii loco assumi, de quo eadem ipsa controversia est, ex eo vel evidentissime patet, quod idem sit omnino , composita naturalia esse sinum per se, eaque constare ex perse actu, de ex per se potentia, ac ea componi intrinsecus ex subjecio, & ex forma, quae en
tisattis sit semisabstantia. Neque enim nomine aetus perse aliud ipsi intelligunt, ut perspicuum fiet, si grave non fuerit, hac super re eos
ρo. Ad hoc genus sophismatis eae quoque omnes argumentati nes revocandae sunt, quibus ignotum per aeque ignotum ostenditur; quemadmodum etiam illae, quae in orbem recurrunt, seu ab eodem ad idem, circuli instar, per eandem ratiocinationis formam proce dunt; ut si quis ostenderet, Deum existere, quia exstat causa res omnes sua providentia gubernans, dein probaret, extare causam rebus omnibus consulentem , quia existit Deus. Postremus porro hic argumentandi modus vitiosus eisculus, atque poliata versatio in Scholis dicitur. Eo enim redit argumentatio, unde digressa primo fuerat; multumque in ea, perinde ac manus in pistilli versatione, d fatigatur mens , quin aliquid vel minimum efficiat. Fieri quippe non potest, ut idem , si cum eodem conseratur , rationem finiui habeat causae, atque effectus.
49 I. Caveamus tamen hoc loco oportet, ne vitiosus eirculas cum ea argumentatione confundatur , quae regressus solet a Philosophis nuncupari. Ingens enim illius a circulo vitioso discrimen est , nec Taro a viris etiam peritissimis regressus ipse in demonstrando utiliter adhibetur. Is ergo fit, cum a noto essectu ad causam, quae latet, gradum facimus, eamque ex illo colligimus, tum ab ea sic cognitarNredimur ad effectum, ostendendo scilicet ex ipsa causa, quae sit
186쪽
Astronomi, eum ex eo quod Luna, ut vel ipsis oeulis patet, per gradus a Sole illustretur, sphaericum ipsam habere corpus, ostenisdunt; tum ex ipsa lunaris corporis sic detecta rotunditate, non solum phases ejusdem Lunae , verum etiam quomodo tempore menis struo illuminatio ipsa perficiatur, clare explicant, nitideque demonstrant. Nihil porro culpae in hujuscemodi argumentandi ratione reis periri, ex eo vel maxime patet, quod vere in orbem ipsa nequaquam recurrat. Non enim ex causa id de ectetu. ostendi inus, quod
prine pii laco assumtum a nobis initio fuerat , ut hinc ipsa ca ita evinceretur; sed aliud omnino est, quod de causa ex egenu colligi.mus, aliud, quod de ipse effectu per causam demonstramus. Recta
propterea Vir Cl. Iacobus Facciolatus docet, non esse υitiosum cireuis tum in demonstrando, si vel leviter vacillet reciprocatio. Namquemis admodum , inquit , eirculus Goemetricus perstetissimam rotunditatem requisit, ita e reuius Logitur assolutam perseiamque reciprocationem. Minima quaque variatio utriusque circuli naturam eorrumpit ca).
III. ρ2. AIiud probare, quam quos est in quastione. Hoe sephisma diacit ut in Scholis ignoratio elenchi, scilicet ignoratio rei, quae probanda a nobis est, vel improbanda. Etsi autem id interdum accidat stine culpa, non raro tamen ex fraude, saepissime vero ex animi peris turbatione contingit. Illud enim contra adversarium probare ple-rtimqtie callide nitimur, quod ille non negat, ut quod revera negatum nobis ab eo est , evincere videamur, aut vicissim animum ad id in adversario improbandum intendimus , quod vere ipse non docet, S: sortasse ne somniavit quidem, ut hinc appareat, nos oppugnare, penitusque convellere, quod, ut instingeretur, vocatum a n bis in dubium fuerat. Sic Aristoteles, ut Platonicam dearum doctrinam oppugnaret, posuit ideas ipsis , tamquam ex Platonis mente,
a substantiis omnibus separatas, atque, hac facta hypothesi, plura obiecit: cum tamen ideas, quas sapienter asseruit Divinus ille Philosophus, nonnisi in Divina mente , ut ex Seneca alio loco notaviamus, revera ipse posuerit. Ceterum hoc sophisma in publicis praesertim disputationibus , ut praeclare observat Vir Cl. , quamsaepi si me occurrit . Adeo enim , inquit ille, inter disputandam ineat
scimus, ut saepenumero aiser alterum non intelligamus. Ex animi pe
turbasione, eae mala fraude adversariis ea ad gimus , qua sunt ob
187쪽
eorum sensu alien Fina, quo possimus tuos De lius plausilit usque conteνe re, vel id dem conseqiιutiones adscribimus, quar ab eorum puellis inepteramur deducibiles, quamvis has tui rediiciant st pernegent OM.
q93. Causam assignare, qua non est causa: iit clim certi planetarum aspectus dicuntur causa sterilitatis & pestilentiae: cum malae laoinimi in inclinationes, atque vitia ex certo quarundam stellarum influxu , veluti ex fato, derivantur: cum in naturae phoenomenis explicandis ad sympathiam , antipathiam, aliasque id genus occultas qualitates confugimus: cum denique Deum immediatam eorum effectuum causam dicimus, quorum naturalis nos latet , ipsumque, Anaxagoram imitati, veluti ex machina attrahimus, si quid in Mundo contingat, cuius naturalem causam afferre nequeamus. Hoc itaque vitium oritur priamo ex superbia . Malumus enim, eorum effectuum , quorum vera nos latet origo, alienas ac plane imaginarias potius causas comminisci, quam inscitiam nostram ingenue candideque fateri ι arbitrantes insuper, nostro nos muneri secisse satis, si vocabulis, quae ne ipsi quidem intelligimus, ad haec explicanda utamur. Superbia factum est, inquit Cl. Joannes Clericus, ut res prout par erat, nondum expensas, perspectas tamen habere videri υοluerint Philosophi) ea, inquam, superbia passin eos adduxit, ut eas causat esse dicerent quarumdam rerum, antequam hoe satis constaret, ne υiderentur aliquid ignorare b). Nascitur secundo ex praecipitantia in iudicando. Hinc siquidem fit, ut illud censeamus alterius causam, quod ipsum vel praecedere aliquando, vel interdum comitari conspicimus, quasi id satis superque sit, it unum ex alio, tamquam ex vera sui eausa, jure deducatur. Itaque , ne in hoc vitium incauti labamur, pigere nos haudquaquam debet, longum pro earum dignitate ad res considerandas tempus inissimere, phirimumque attentionis & diligentiae, ut suo etiam loco monuimus, in earum investigatione atque examine collocare. Candide quoque fateri nos minime pudeat, nescire quod nescimus. Ut nim praeclare monet Tullius r ex ceteris Phuosophis nonne optimus er Sr Visemur qaisque constetar, multa se ignorare, O multa sibi etiam AIque etiam esse dicenda cc s
188쪽
y . De re id fimpli iter θ absolute pronuntiare , quod tui non sissi
αμ per aceidos 3 nimirum rebus ipsis vitio vertere , quod ex earum ulu unice provenit . Hoc itaque sophisma , quod factaeia accidentis vocari a Logicis solet, mirum dictu est, quam late dominetiir . Pleiarique Medicos omnes proscribunt, eosque rudes imperitosque judiscant, si qua curatio eis non succedat ex voto. Remedium pernici sum censent, ac proinde nunquam adbibendumst quia infeliciter alia quis eo semel unis est. Sunt, & quidem plurimi, qui mechanicam Recentiorum Plii losophiam dogmatibus fidei callide adversari aiunt tacitasque ei insidias moliri, ob id dumtaxat, quod contra doctrinam Ecclesiae illa nonnulli abutantur, quas non hii manae malitiaene dieam illius temeritatis, qua diυinas res humana ratione discernere atque metiri a plerique audent, sed ipsi uiset Philosophiae, ingenuae nimirum artis, sit tam grande crimen. Vitiosum est , inquit Auctor ad Herennium, Mentiam, aut studium quidpiam vis perare propter eorum vitia. qui in eo studio sunt, veluti qui Rhetoricam vis perant 'opter alicujus oratoris vituperandam vitam tbὶ . At nimis in longum abiret oratio, si omnia, quae huic vitio obnoxia sunt, ratio. ei ma recenserentur . Id xinum monuisse sitiliciat , . in hoc sephisma turpiter labi heterodoxos, eum ajunt putantque, S. Romanae Eccle sae ritus ac caeremonias ex eo labesectari, penitusque convelli, quod abusus aliquis, superstionesque in illas quandoque i rrepserint . Neiaque enim malus usus potest rebus optimis maculam aliquam affrica re. Quippe nihil est adeo sanctum, quod ab humana malitia in majlum usim vetat aliquando non possit.
ρs. Argumentara at eo, quod non est verum nis aliqua ex parte, ευ secundum quid, ad simpliciter θ' absolute. Ut si quis perperam cuia Epicureis contenderet, humanam sorinam, quia omnium pulcherrimam, i Deo esse tribuendam . Quamvis enim hominis forma earum omnium, quae in corporeis viventibus occurrunt , pulcherrima dici possit, non propterea adeo persecta censenda est, ut plane sit diona, quae Deo tribuatur. MPhtamni. J. L 3 696.
a) S. Ioannes Chr omas H-H. II. λ Lib. II. cap. 2 . in Epig. a. ad Timoth.
189쪽
496. Argumentara a sensu diviso ad sensum eo ossium, aut vicissima sensu eo, to ad sensum divisum. Primum composit is, divisonis
alterum sophisma vocatur. Peccaret primo modo , qui visionem &eaeeitatem simul in eodem iubje ex eo componi posse contenderet, quod ex Evangelio perspicua res sit, creos plurimos, Christi iussit, vidisse. Pecearet vero secundo modo, qui opinaretur, nulla potentia posse fieri, ut c us videar, propterea nimirum quia cecitas, atque visio in eodem subjecto sibi mutuo adversari videantur . Quamvis enim constet aperte, plures cscos miraculose , iussu Christi, visionem obtinuisse, falsiim tamen est, videndi facultate illos si isse donatos, quin caecitatis vitium amitterent.
497. ConseUm in iis arguere , qua minime eonvertuntur 3 ut si quis vellet, omne vivens esse hominem, quia omnis homo est vivens s ave vicissim non omnem hominem esse viventem, quia non omne vivens est homo. Peccaret itaque fallacia consequentis , quia nempe consequi illa arbitraretur, quae minime consequuntur.
sitionibus particularibus in materia eontingenti universalem propositionem inferre, seu omnibus tribuere, quoci in aliquibus tantum inesse conspicimus. Sicuti autem nullum est, praesertim in physicis, argumenti genus , quod frequentius adhibeamus, ita nullum est, quo abutamur iacilius. In omni ergo risductione, quemadmodum egregie monet Vir Cl. , maxime cautos nos esse oportet, ne nimis properantes procedamus, ct ex paueissemi singularisur statim ad unίων- sale , vel ex quibusdam dumtaxat partibur statim ad totum molemus. In
iis enim με υ/l minimum quid deest , miserrime possumur deeipi , ut fiforte unicum expevimentum in eontνarium Geratar, etAEI unius singularis, aut partis aIia ratio esse ostendatών quam qaa de aliis attutimas, tu- rota inductio eversa erit, ct ex ea non sequetur tua conelasio, quam intentasmas. II ad certum ct indubitatum inductione videbatur , frigore rancta eorpora contrahi, o tamen ex innumeris observationibus constat,
190쪽
aquam eongelatam ampliur spatium occupare, quam ante congelationem. In isa sunt ejusmodi, qua nobis indue rone eerta videbantur , qua tamen usu st experientia falsa esse deprehendimus a .
os. Ab vitiosa inductionis sophismate illud postremo parum diastat, quod imperfectr numreationis appellari vulgo solet. Si autem Viro doetissiilao credimus, nullum est vitium, in quod facilius labantur eruditi , quam in imperferi am enumerationem, modorumque, quibus ver esse, aut esset potest, negligens atque obsitabundum examen. Hinc temere eonesidunt , vel rem non esse , quia hoc modo non est , quamvis asio esse possit, vel tuam hoe aut illo modo esse, eum insuper alio, quem nondum consederarunt, esse queat b . Ceterum si, cum de rerum natura disseritur, frequenter ob impresediam enumerationem peccamus, saepissime tamen hac eadem de causa alios fallimus,& fallimur ipsi, cum da Veterum scriptis interpretandis res nobis occurrit. Passis eo ιendunt Critiei, inquit hac in arte peritus Ioannes Clericus, loquutionis alicujus esse unum sensum, aut etiam geminum, ac triplicem, quo psisto, unum amplectuntur, aut omnes veli iunt , indeque Lum corruptum esse judicant; cum sape μι, αι ex memoratis sensibus nullus μι is, quem Scriptor in animo habuit sc . Vides ergo, quanta in rebus omnibus considerandis sit necessitas summae attentionis. Hac enim una Omnibus illis vitiis occurrimus, quibus ratiocinia nostra, intellectus culpa, Iabefactantur.
oo. Princeps origo errorum, quibus, voluntatis vitio, ratiocinia nostra Obnoxia esse solent, amor ille est, quo sua quisque proseqiutur. Hinc enim non istum plane certa nobis ea omnia sunt, quae ipsi eκ- Cogitavimus, verum etiam aliis ita firma illa esse volumus, ut cecutire nobis videantur , qui contrarium sentiunt 3 vitioque vertamus putidi livoris atque invidiae, si quis iudicio nostro ea super re refragetur, quaeque desendimus ipsi, ille oppugnet. Omnium maximum quiddam malum, inquit Plato , in multorum hominum animis est in-