장음표시 사용
201쪽
Hi ni, qui ad dicendorum intelligentiam prodesse possant , eonfiandisque
demonstrationisui inservire. Recta enim docendi methodus ut unum necessario postulat, ut ea pri iuro loco tradantur, quae ad posteriora explicanda, vel clamonstrauda usui esse debent. Itaque, cum ad rerum intelligentiam nihil magis conserat, quam distincta terminorum notio, nihil in terminis relinquendum est obscuri, vel ambigui, quod non definiatur; nullumque terminum in ipsis condendis definitionibus adhibere debemus, qui vel plane notus non sit, vel antea non
118. Terminorum de itionibus subsistantur axiomata, s qua usa ἐθιωνa snt ad demonstrationes eon tenaeas. Cum enim omnis demonstratio constet ex praemiissis certis & evidentibus, si qua ex his lia. beatur , quae sit ex sitis terminis manifesta , plurimum interest, eam post terminorum definitiones collocare quidem praecipue, si ad disciplinam, quam pertractamus, peculiari quodam jure pertineat. Hinc enim illud certe efficitur, ut ipsis veluti oculis ceris nantur ea, quae ostenduntur, cum pateat hoc ipso , ex quonam quasi sente , atque principio illa omnia proveniant . Cavendum proinde hac in parte qtiam max me est , ne qua propositio pro axiomate habeatur, quae vere ex suis terminis non sit evidentissima. Ut enim nonnisi falsum ex falso, ira nonnisi ambiguum eκ
eo, quod dubium est, legitima illatione deducitur. REGULA. VI. S; qaa , 'Dineipii loco , assumenda It propositio, qua ad aliam disciplinam, farastatem, sime artem per ineat, in eaque ostendatur , meisque commo e citari illa possis, utile est , post axiomaia sub ratione hypothesis, vel dati eam collocare, ct f Uur fuerit, paucis etiam exponere. Haud raro enim contingit, ut, quae in una disciplina traduntur, as. sumi, tamquam omnino certa penitusque inconcussae principia , iri altera debeant. Sic plura ab Arithmetica, Geometria, neque pauca ab Anatomia mutuatur Physica, eaque habet pro certissimis , licet neque manifesta ex suis terminis illa sint, neque in ipsa Physica ostendantur. Si qua ergo, principiorum instar, quamvis ex suis terminis minime nota, ex alia iacultate , yel arte assumenda sint, ut d monstrationes in ea, quam tradimus, Disciplina eonficiantur,asiu-mantur quidem, verum non plane absoliue, sed sub ratione hποι hesii,
202쪽
vel dati, eaque post axistisata distincte collocenti tr. Npedit quoques paucis ea exponere, si nimirum huiuscemodi fortasse ipsa fuerint, ut non ita facile mente comprehendi ab omnibus possint, recteque intelligi. Animadvertendum tamen, ne quid hoc modo sumatur, nisi vel plane ad evidentiam in ea, ad quami pertinet, Disciplina demonstretur, vel periti omnes, aut fere omnes, vel saltem sapientiores in illo admittendo consentiant. Certum enim id esse debet, quod in demonstratione, principii loco, adhibetur.
IIo. Si iis de rebus stere deleamus, quae . nonnis expersenstia praeben. te facem , certo cognosci , reueque eoticari a nobis possunt j ea omnia pra mittenda sunt experimenta , ex quibas eognitiones , quas tradituri su mus, δενιυantar. Ut si. explicanda sit natura caiaris, omnia illa ex perimenta praemitti debent, quaei nobis usui fuerum ad morem ipsi cognoscendum squaeque phoinde ad illius naturam explicandam adhiberi , principiorum instar, a nobis optime possunt. Necesse idcirco est , ut ipsa experimenta sint certissima, cujusmodi ea omnia jure censentur , quae a viris hac in arte peritissimis facta sunt , communique calculo ab omnibus admittuntur. Dubia enimi imit eunt loco principiorum assiimi. Id vero, de quo periti omnes uno ore consentiunt, jure non potest ab imperitis in coiitroversiam vocuri , multoque minus vφluti
sar. Hisce positis, ad ιν Tationem se,cti veniendum est 3 qua qui. dem expedit, ut per distinctas propo*iones per rati . Sis porro propodsitiones ipsa debent vi Visai , eoque ordine eoIAemilitarer se, atque disponi, ut uniPersaliores , magisque simplices pracedant eas, qua sunt minus universales, ct magis composita seaque primo Ioco ponantur, qua ad aliarismon irandas aperire viam possunt, ae υeluti principia assumi . Haec regula tanti momenti ut in ea potissimum synthesis ipsa consustae. Perspicue quippe cognoscitur , quod distinctis propositionibus exhibetur; sique naturalis in ipsis digerendis servetur ordo, diruilintima quaeque non nainus iacile, quam nitide demonstramur. REGULA IX. I 2. Singula propositiones primo , si opus fuerit , explicentur , t m M a ' os Digiti od by Corale
203쪽
Myεη antur ope Z aionum praemissarum, axiomatum eoncessorum, emperimentorum , aliarumque propositionμm, qua Nes demonstrata antea se re, veI pro certis jure habentur. Neque enim propositio , ex suis te minis nequaquam nota, potest nobis vera certo constare, nisi plane certa sint principia, quibus ostenditur. i De iis porro propositionibus sermo mihi hoc loco est, quae non sunt ex suis terminis adeo elane di evidentes, ut vel levi adhibita attentione nobis verae appareant. Si qua enim clara S evidens in illa serie occiirrit, peccatum arbitror.r ea demonstranda operam aliquam curamque collocares quippe, teste Tullio , qua propin/o in se quiddam continet perspicuum, ter quod eo hiare inter omnes necesse est, hanc velle approbare ct Irmare nihil attianeo sa). Ceterum animadvertere hoc loco plurimum interest , ne de convincendo potius, quam de illuminando intellectu solliciti simus. Vitandae propterea sunt, quoad fieri potest, eae omnes demonstratio nes , quae per impossibile , sive ab absurdo dicuntur , . adeo nempe ut nunquam, nisi cum aliae nobis ha hiaquam occurrunt, illis utamur. Ad vetitatis quippe seientiam satis non est, ut metuere nequeamus, ne vera sint, quae cognoscimus , sed necessario requiritur, ut nobisco stet aperte, cur, quae mente complectimur, veritati consentiant. REGULA lX. ι'
s cit , eum ireviter exponere , o qua valisne exalιν ematur, paxeis ρndicar . Ex distincta squidem Omnium easu-Mm probatione, plana persectaque ipsivas propositionis demonst-tio necessario depend sis . U. .
--d inofanda aliqua propositione necesse sit, aliam,
primi S Ioco, assumere, qaa neque ad rem, in qua versamaν, peri πυι, neque ex θίν terminis fit manifesta, neque eitcri aliunde eo umori poset , demonstranda .proposisi ii praemittatur , ct demonDeto. Hujuscemodi propositiones Lemmata vulgo dicuntur, atque ex Mathesi satis patet ipsorum usus,& quantum ad demonstrationes nutide conficiendas ea ipsa conserant.
204쪽
ctaria subiiciantis, Consectarium , sive eorrouarium dicitur propositio, quae adeo aperte ex alia sequitur, ut peculiari demonstratione non dindigeat. Horum utilitas ex eo vel maxime patet , quod hinc ma- nisestum fiat, quomodo ex una veritare innumerae aliae veluti sua Fnte fluant, di deriventur. .
' 326. Si sis propositlinibus, earumqae eo voliariis seselia subjiciantaem quibus explicetu's quid in ipsit propositionibus, θωνοEariis occurrat, quod vel erudit Mem via Pat, veI ad pleniorem direndorum inteu geneiam prodesse aliquo modo posse videatur . Mirum profecto dictu est , quantum ad res nitide pertractandas conferat Scholiorum usus. Morum enim ope ea certe vitatur confusio quae exi rebus dissintili. hus, si absque ullo loci distriinine exponantur, necessario Provenit.
REGULA XIU ... I 27. Si quid occurrat , quod veris atem demon Frata propolaionis Ias faetare aliquo modo posse videatur , diluendum est, antequam ad alias ostenuendas propositiones ira tus fat. Demonstrario quippe eartim propo-stionima, quae sequiintur, nulla est , si de veritate illarunt, quae praxediint, & principiorum instar deinceps sunt adhibendae , aliqua ingeri nobis possit dubi alio. Non enim licet, ut praeclare monet Tacitus, ulteriora moliri , prioribur non 'matis min. . Hinc S. Augusti,nus pertinet, inquit, ad doeendi ei am, nνn solam aperire clausa, er noris fomereὶ quotionum, sed etiam, dum de hoe. Visur , alirri quoΤioniabus, qua fortasse inciderint, ne id, quod dicimus, improbetur per ruas, aut v euatur, recurrere 'Via Unde. concludit, utile quam maxime esse, ut quidquid eontradici potest ,si occuνrerit, refutetar , ne rii occurrat, ubi κοπxsis', qui ν6pondeat 3 aut praesenti quidem, sed ,tacenti ocearrat, di
a Apud Traianum Boccatini. GHL O Lib. IV. de Doctrina Christiana n. 3λ
205쪽
futare. Planavis enim facilius sit, Tullio teste. M, salsa convincere, quam vera invenire, inficiari tamen neminem posse arbitror, non parum luminis atque roboris ex Oppositarum sententiarum . consura. tione in eam, quam propugnare volumus, sententi m provenire. Hac tamen in parte a scommatibus conviciisque Velim quammaxime caveamus. Nescio enim, inquit doctissimu Muratori , quo pacto Justi ae prudentis nomen retinere possis, qui ita in hostem irruit, ut se quo. quo ineaute iadat 3 asiersarii eulpas tam esse persequ/tur, ur se mas dieam fieri, minime sentiat, atque ita in aliis .reparare viat υermitis jactaram, ut ipse Merim ad calumnias er conυAia descendeas i moderationem υι vilem atque ebristianam in seipso periat Ab ingeniose acuto quammaxime dissera amarur atque maledicur styias. Ala sepiens quoque Iibent ime utatur, ab isto vero te rei. Nam His νationibus o aetumentis dimisatur, jam in tuto est veritatis causa; neque intre ima mersario, quantum in nostra manu es, de nobis querendi ulta resinquiatur justa ratis b). . s
set . Digressiones fugienda. Digressio quippe ita mentem a re, in
qua versamur, avertit & abstrahit, ut cum ad illius calcem ventum fuerit, rem ipsam non amplius sciat. Fit , inquit S. Ausustinus, ut eum incidentes quaestiones, alia quastiones .er alia rursus incidentibus incidenter pertνaciantur atque solvantur , in eam longitudinem ratiocinais rionis extendovir intentio, ut, nis memoria plurimum . leat atque via geat, ad caput, unde agebatur, disputator re ire non possit sc).
s3o. incetur prolixitas, tam in refutandis aliorum sententiis , tam imeongevendis diluendisque objemis, tum in . rationibus congIobandis , sed ea brevitas semper ante oculos habeatur , qua neque perspicuitatem - - Iade-
206쪽
iadere, neque verisati asscere vel isvis e possis. Quantiam in quavis pertractanda disciplina noceat nimia prolixitas, neminem fugit. Ra iro enim accidit, ut mens in iis versetur attente, eaque Idcirco clare, omnique ex parte percipiar, quae nimis suis lateque explicantur. Hinc , sicuti gratus est , qui cognoscenda enabitat , ita onerosus est , inquit S. Aligustinus, qui inculcat caini nos .quippe cogit, ut certo quodammodo frustra laboremus. Dixi autem , vitandam semper esse nimiam prolixitatem. Puto namque, non, minus peccare , qui ni- nais prolixe rem agit, quam qui breviter adeo atque stricte ipsa inpera tractat, ut vel nullo modo, vel nonnisi improbo prorsus labore intelligi ea possint, quae ab illo dicuntur. Profecto quidam breυitatis aemuli, ut notat Quintilianus , necessaraa quoque orationi subtrahunt verba, ct velut satis sit, βι re ipsos, qua dicere velint, quantum ad alior pertineat, nihil putant f quinimo pe Usaft quidem Jam multos ista persuasio, ut ad id jam demum eleganter atque exquisite dictum purent, quod interpretanduis fit b). Itaque bremitatem custodiendam esse constrer, Fcausa permittat , alioquin praυaricatis est transire dicenda. Praυaνicatio etiam, eur , ct breviter attingere, qua sint inculcanda, insigenda, ve- M. Considerandum scilicet attente est, ne quid perturbate, ne
3 I. Resur postremo studendum magis est, quam versis. Videlicet inquavis tradenda disciplina, liberalique arre petractanda , perspicuitatis potius habenda ratio est, quam elegantiar. In ipso sermone, inquit S. Augustinus , inalis s Doctor rebus placere , quam verbir. Nee existimet diei melἰus, nisi qhod dieitur verius. Nee Doctor versis serviaι , sed ver a Doctori se . Did enim prodest , eodem teste , t quutionis integνitas, quam non seq. tur intellectus avidienιὼ s eum loquendi nulla omnino fit eaasa, si, qua loquimur, non inteuigunt, prop-μν quos, ut intelistant , Itauimur Z Ibi ego docet, υitabit omnia versa. Da non docent. Ei fi pro eis. Alia integra , qua intelligantur, potest diaeere, id magi3 eligat. Sr autem non potest , sive quia non sunt, fuequia in prasentia non occurrunt, utatur etiam verbis minus integris, dum tamen res ipsa doceatur, atque discatur integre f). Prosecto dc
- ου. C. Plinius Secundus lib. I. U. , s Ibidem maΑ , aetas cap. ro. . .
207쪽
ipsemet summus orptor Tullius, a quo suum eloquentia, Quintiliano teste a , fas tum accepit , conlectandam eam non esse ait , cum de iis rebus disseritur , quibus usertas ovationis adhiberi υ κ po-itoi b s sed plurimum operae chiraeque in eo a nobis esse ponendum, iit perspicua cuique sint, quae dicimus. Inquit enim, omne, quod de Ve sona dilucide dieitur, mihi praelare diei videtur . oriusmodi autem res dicere ornate velle, puerile est I plane autem o perspicue expedirrposse, Gei; ct intelligentis viri se . Absit tamen , ut eos hinc carpere velim, qui eximiam in eo operam collocant, v latine, ut plane, ut ornate, ut ad M, quodcunque ogatur, apιe, eongruenterqae loquantur d . Arbitror quidem rebus potius studendum esse, quam verbis. At nemo ex eorruptis dicat, me inimicum esse eulte dicentibus sest. --gna profecto vis u= est, res, de quibus siquimur, elare, at qae, ut tem videantur, enuntiare D. Verum simul hane pesseelain Philosophiam semper judicaυ , qua de maximi3 quaestionibus evisse posset ornateque dimcere vi) s quin imo candide cum Tullio sateor, mandaνe quemquam liareris togitationes suas, qui eas nec disponere posse , nre IIHiνare , nee delectatione aIιqua lediorem allicere, hominis esse intemperant' antenis is οι- ct Ilieris th) Itaque in pertractandis ingenuis artibus, do strinisque tradendis, genus disendi est eligendam, qxod maxime teneat eos,
qui audiunt, o quod non solum delediet , se e iam fine μνietate deleel et si). Videlicet nobis prima virtus fit perspicuitas propria verba vectus ordo, non in Angum ditata conclusa, nibit neque defit . neque -- persuat. Ita sermo ei AcIis prolabilii , planus imperitis erit u .
De metiata sudendi l . . 332. AEEthodum studendi eam voco, qua studia nostra dirigenda I sunt, ni ex Iibrorum lectione disciplinam , quam cu- Pimus, proprio etiam marte ediscamus. Prosecto non nisi dese stare stet methodi factam arbitror, iit plerique , etsi studio valde incumbant, ingenioque haud mediocri praediti sint, parum in rerum scien-ria proficiant. Itaque i a) I ib. X. lasit. Oratoriari cap. II. b) Lib. III. de Finibus cap. 1.
d) Tullius lib. III. de Orator. cap. Io
b Quintilian. ibidem. Tullius lib. I. eq. TUM. cap. q. Ibidem cap. 3. i in Tullius litis III. de Oratore cap. 1 . . Ea Quintil. lib. VIII. D it. Oratori cap. a
208쪽
nibus, si quas habemus, opinionibus exuatur, qua vel ex deterioνum Γ-όroram lectione ,-I ex asu vivendi eum populo temere arν uimus. Hae . namque , cum falsae ut plurimum sint , impediunt, quominus verae acquirantur. Opinionibus enim vulgi, inquit Tullius, rapimur in errorem , nec vera cernimus sa).
. 33 . Seligendar est idoneus auctor, in quo studiose versemur. Expli cari professio vix potest, quantum ad disciplinam perseete addi laen-i m lectio conserat Auctoris optimi. Cum enim praeceptoris loco is . nobis sit, non minorem in Aiustore, cui operam demus, quam in Praeceptore, a quo instruamur, seligendo, operam atque studium collocemus oportet . Quoniam vero, etsi, ut de Oratoribus, praecla- .re advertit Quintilianus, etiam, quos totos imitari oporteat, o fuisse nuper, er nune esse qaidem, Iibenter non concesserim. modo, veνum etiam eontendeνim , hi tamen qui sint, non cujusque est pronun-eiare ib). Quamobrem viri peritissimi consulendi hac super re sunt, eorumque standum judicio.
- . . 3. . Non. multa legenda, sed multum: ita ex vetustissimorum simul atque summorum Virorum sententia C. Plinius secundus se :&jure quidem. Neminem quippe 'ignorare puto, quantum tyronibus noceat librorum copia. Esto fini optimi, fini probatissimi omnes, inquit Cl. Facciolatus, ita enimvero multitudine sua, copia ipsa rerum optimaram legenti nocebunt. Non satis est ad mortis visandos comedere saluberrima , nisi opportune ae temperanter comedas. Porro fleui insitur stomacho ignis immodico cibo opprimitur, aut etiam extinguitur, ita ingeniam nequit, ut isa dicam, nimis multa eoncoquere, sed quasi oppressam otiatur, vel eruda ct ingesta in malos humoves renuertit id). Quod ergo iis egregie praecipit Vir Cl. , qui eloquentiae dant operam. , idipsum velim animo sibi alte infigant, qui alterius, quaecumque ea si
209쪽
Ingenuae artis studio eum prosectu incumbere eupiunt. paucis nimirum libris initio contenti sint, at in eo sint toti, ut , quod in uno Ieount, probe percipiant. Diu nonnis optimus quisque, o quί ejeden-ι- Hi minime faltat, si Quintiliano credinuis, Iegendus est , sed Eiligenter, ae pene ad scribendi solicitudinem nec per parte; mori sermianda omnia , sed pexueius ueber utique ex int ro resumendas sa). Qua porro ratione, sive methodo. lectionem pervcero debeamus, quae soquuntur regulae, palam efficiunt.
136. Mente atque an7mo in id primo patienter infidendum est , ut non solum elare peνcipiantur termini , qui ab Aactore adhuentar v vum etiam ut singulorum notio memoria distincte commendetur . Cunienim nulla st ars, nullaque scientia, quae suis in rebus explicandi ae demonstrandis, peculiares quosdam terminos non adhibeat, nihi bserme eorum , quae in ipsa arte, scientiaque traduntur, recte concipia nobis poterit, nisi prius termini, quibus illa utitur; nobis nitido tu notuerint. Memori porro .animo horum notio mandanda est, ne scilicet, cum occurrerint, nobis aqua haereat. . . .
33 7. Pereeptis terminis , danda est opera , ut animo A elare atque distinete eomplectamur , quod Auctor ipse vel demonstrandum assumit , veI oppugnandum aggreditur . Nisi enim ad evidentiam illud nobis constiterit, judicare nunquam jure poterimus, an ea in. disquisitione Auctor verum attingat, num vero suo pse judicio fallatur. l. o.
.R E G. QV in VI. . y38. Nisiae eogniso quastionis statu , ea momenta. aqua vatianis Ianee Iilvanda sunt, auentoque animo expendenda, quilas suam Auctor se rentiam ostendit s ct quidem potissimum confiderando. principis , quibus demonsivatis quavis innis or. Raro enim contra formam legitimae a gumentationis culpa committitur. Si quid peccatum .ini demonstratione est, in ipsis totum latet principiis . . Videlicet si quid est vitii, ex eo torum nascitur , quod aliqua veluti plane certa assumantur, qtiae penitius in speeta, ne infimum quidem probabilitatis gradum revera attingunt. RE-
a Lib. X. Insit. Oratoriari cap. I. .' ' . L .
210쪽
. 33st cavensiam, ne ad posteriora progrediamur , nisi, qua praeedunt, semia estque iterum discussa prius attente faerint, ac plenissime percepta. In onini enini disciplina recte pertractata eum, quae primo loco habentur, facem' praebeant , ut miteriora percipiantur , fieri nullatenus potest, ut posteriora animum distincte finire queant , si nonniis si confuse atque obsim rei, quae praecedunt, nobis innotuerint. Viadeant ergo, qui morae impatientes, totam plane doctriuam in libro tr1ditam, animo se hausisse putant, cum ad libri calcem qualite clinque pervenerint. Hi certe sunt , qui cum lapidem verberare se tandem con*iciant, Auctorem criminantur, quod nimis obscure seria pserit 3 nec raro, quod ne ipse intellexerit quidem, quae sileris tradidit. Itaque ne vitio perperam Auctori .vertatur , quod culpae nostrae est, pedetentim lectione nostra progrediamur, timulque animo tamdiu in omnia insistamus oportet, quousque perspecta nobis si gula uerint & plenissime cognita. O . - ..
qO. Cavendum quoque, ne quid, quantumvir ex gui momenti HIad Nihil est emim, quod, licet si in se spectetur, exigui plane ponderis appareat, plurisuum tamen ad suo blimiora animo comprehendenda quandoque non conserat.
et . Ut perfect σν rei , e ur studio ineumbimus, obtineatur eognitia, meI quod in uno Auctore non satis elarae mente complectimur, nitide eois gnoscatur, plures ex iis Auctoribών ronferendi rauer se mutuo sunt, qui eadem de re disserunt , eandemque sententiam Grem , sique propugnant. Cum enim non omnes eodem ingenii acumine, eademque dicendi perspicuitate donati sints neque omnes in ipsa re explicanda & demonstranda eandem viam , methodumque sequantur, ex plurium Auctorum comparatione inter se illud certe obtinebitur , ut i perin sectius cognoscatur res, magisque perspicuum fiat, quid in toto doctrinae systemate approbandum jure a nobis i sit, quidque reprobau-