De Restutitionibus in Integrum

131쪽

Lta Εκ II. CapuT VII. s37. reticentiae poenam fuisse constitutam . Igitur emendandi doli mali forma in ne gotiis gerendis adhibiti iure civili prodita talis fuit. Quando contractus ob dolum irritus est , veluti si contrahentium alter com tractus substantiam ignoravit γ seu is bonae fidei , seu stricli juris fuerit χ dolus corrigitur , si nihil ex eo contracta exigatur , , si quid praestitum fuerit, restituatur, ut fieri debet in omnibus contractibus , qui rati non sunt . Ubi vero contractus ratus est , quam vis in eo dolus intervenerit; tunc , si quidem contractu; bonae fidei sit , iure civili dolus est emendandus : & nondum implet

contractu , si deceptus a fraudatore conveniatur, poterit doli mali exceptione defendi , quae judiciis bonae fidei semper inest Iulianus I 3. D. de aci. eine. L. BI Iideo ui. iii fu . D. Iol. matrim. L. Plane,3ο. O L. υIt. D. de hered.'pet.'Impleto ver contractu decepto licet ex eodem contractu

experiri, ut sibi illata iniuria ex fide bona emendetur ; in quo di illud continetur, ut , si deceptus malit , quod dicat , nisi deceptus esset , non fuisse cuntracturum , ab amat contractu re edatψri. eoqde rescilla

132쪽

quod dedit , recipiat restituto eo, quod accepit; quae civilis est in integrum restitutio. Id luculenter nos docet Ulpianus in L. Iulianias i a. f. q. O 5. D. re M. em. quum scribit venditorem , qui dolo usus rem plaris vendidit, ex emto teneri, ut, quod plus accepit, restituat: & contra, qui per dolu n rem

minoris emit, ex vendito teneri, quanto pluris res valebat . Idem hoc traditur in L. q. pr. L. ex emto II. f. I 5. 16. L. si quisset. D. eo 'immo in d. L. ex emto I i. f. 5.

idem Ulpianus aperte nos docet, si venditor dolo malo mulierem pro virgine vendiderit, ex emto competere actionem ad resolvendam emtionem , ut pretio restituto mulier reddatur. Qiod idem legitur in L. 5. O io. C. de resin vend. quae actio in d. L. Io. restitutio in integrum non improprie nuncupatur , quum sit civilis in integrum restitu tio, ut modo dictum . Hinc minime adsent Ior clarissimo viro Gerardo Noodtio de forma emendandi doli mali cap. 7. qui putat contractus bonae fidei irritos & olim fuisse, bc hodie esse, quovis modo in eos dolus inciderit . Ipse enim aio non modo coatractus bonae sidet ob dolum, qui

133쪽

Lin κα II. CAPυT VII. 339, . eis caussam dederit, irritos non fieri: sed ne semper quid Vm rescissione contractus dolum esse castigandum; imma saepissim' id bonae fidei minime convenire Quid enim , si quis dolo deceptus reri pluris emerit: tum eam venditori amissa vendendi occasione restitu

re , sibique pretium reddi desideret i quids quis habitationem pluris deceptus condu-Xerit: atque amissa locandi occasione a con

tractu petat discedere ' quid , si quis falsis

ponderibus i mensurisve rem emerit , vendi. deritque t Quare semper id aio esse spectam dum , ut, si deceptus non suisset contracturus , a contractu recedatur sin minus , uti aequius melius dolus castigetur .. Fateor tamen non ita rigide cuna. decepto esse casen dum : sed quoquo modo is adfirmet,.si dolus abfuisset, non fuisse contracturum , con tractum esse rescindendum quoniam inter dum minima rei adjuncta nos ad conirinendum inducunt.

134쪽

CAPUT VIII

De forma emendandi doli mali in negotiis gerendis adhibiti jure praetorio , seu Gin integrum restiturione G dolum .

ITaque iure civili dolus malus in contra etibus bonae fidei fuit vindicatus , atque: in iis , qui ipso iure irriti fuere ; videam uxde contractibus striisti iuris. Et quidem ter superiores caussas non licuit de dolo queri, neque si contractus stricii iuris suisset , neque si quid dolo citra contra tumi fuisset admissum; veluti si quia servum ab alio de bitum dolo necuisset, quo debitor esset liberatus: quoniam nulla fuerat prodita de dolo actio . Sed primum' iurisconsulti invenere stipulationem de dolo, de qua Papinianus in

L. ex ea partE I 2I. pr. D. de V. O. scribit: Ex ea parte cautionis, dolumque malum uia

6i , promisionique abesse , abfuturumque es e , siputatus es illa , spopondit ille et ineerti agem rur sipulationis utiliter interponendae gratia . Quibus verbis iurisconsultus nos docet ex ea parte stipulationis, qua de dolo cautum fuerat, incerti ex stipulatu agi potuisse, ut promis

135쪽

I. r E E R II. C A P s et VIII. s4smissor utiliter, idest ex fide bona stipulationem impleret , & dolum , si quem adhibu

rat , emendaret. Tum C. Aquilius praetor de dolo ae ionem , & exceptionem proposuit ;quo in contractibus stricti iuris , atque in reliquis negotiis dolus malus castigaretur . Id a. II. Tullio Lib. s. de Q. eap. Iq. docemur, qui de Cannio scribit: Stomaehari Cannias et sed quid faceret' nondum Φ Aquilius eollega , O familiaris meti protulerat de dolo malo formulas. Ex quo loco discimus in contractibus stricti iuris doli mali emendationem postulari non potuisse: nam ideo Cannius de Pythii dolo queri non potuit, quod nomina fecerat, seu obligationem ex emto in contractum nominum, qui stricti iuris erat, transtulerat . Discimus quoque Aquilium primum de dolo formulas protulisse. De dolo formu- Ias Otto ad Pufendorsum de O. H. O C.lib. riscap. 9. interpretatur stipulationem de dolo: sed

s. intelligit doli actionem, atque exceptionem; quo sensu idem Μ. Tullius Verrin.f. cast. 65. actionem quod metus ea D Octavianam formulam appellat.

136쪽

s a Da xxsTi Tut IN INTEGRUM sane edicti perpetui haec verba refert Vlpia nus in L. I .f. i.D.da L Lmal. Quae dolo malo Dicta VP dieὸntur , I da his rebus alia actio non erit,

O Jusa ea H Ga viribitur , judietum dabo . Quare Aquilianum edictum huic simile , aut parum abstini te fuisse verosimile est : nam quemadmodum edicto perpetuo, ita Aqui

liano omnis dolus malus vindicabatur . Ea re Cicero LM. a. de nat. deor. eap. 3 o. scribit

Aquilium proposuisse de dolo formulas omnis

malitiae everricula .

Igitur omnis dolus malus , qui iure civili non fuit vindicatus, hoc edicto emendatur .ssit quidem I. si in contractibus stricti iuris unus alium dolo malo deceperit , veluti si ' stipulatio , accepulatio , vel solutio dolo mae.

io facta L. i. g. 5. L. I legatarius u 3. L. ῖtaque 28. O L. quidam a 3. D. de dol. mal. II. si in contrahendo quis ab alio , quam eo , cuicum contraxit, deceptus fuerit; veluti si quis colo malo adfirmaverit eum , cui pecua iacredebatur , idoneum esse, quum sicula a tib asesset lapsus: vel iniqua pondera, mensurasve venditori commodaverit, ut emtorem , vel venditorem damno afficeret. L. qIO si 8 de, L. arbitrio 18. D. eod. Aut si servus, qui

tibi

137쪽

Lx Buκ II. CAPuet VIII. a stibi pecuniam debebat hortatu tuo pecuniam

a me accepit,ut tibi solveret L. si semus aO. pr. D. eos. III. si in quovis alio negotio gerendo ab aliquo circumventus sim , veluti , si a te circumventus damnosam hereditatem adierim, aut lucrosam omiserim, vel solida legata solverim L. Ii quis ad Nnao rit 9. g. i. sὶegatarius cy L. , jui decepit qo. D. eod. Aut alius in necem meam fuerit circumscriptus; veluti si familia mea a te decepta sit, ut de possessione decederet, aut religio iudicis circumventa , quo litem amitterem L. O eleganter 7. f. 9. L. si dola 24. O L. quum quis persuaserit 3 i. D. eos. IV. denique si quavis alia ratione dolo malo cui damnum

illatum sit, quod in proprium delicti nomen non riansit, potissimum , quum veluti per machinationem datum est; veluti si quis promissum ab alio servum , quo debitor liberaretur , occiderit: aut testamenti tabulas apud se depositas, quo heredi, vel legatariis ossiceret, deleverit, corruperitve : aut servum ante rationes coheredibus redditas , quo iis incommodaret, manu miserit: aut et , qui rem venalem habebat, litem proprietatis moverit, tum Peremta vendendi opportunitate delu-

138쪽

Sq4 RESTITUT. IN INTEGRUM terit L. arbitrio i8. g. vlt. L. filias a Q. M 33. O L. si quis tabulas,35. D. eod.

Atque in his , & similibus casibus , quum lia actio non est, adversus fraudatorem de dolo erit agendum t nam si alia actio praeito sit , qua decepto res salva sit, denegatur de dolo actio, tum quia famosa est , tum quia in subsidiu in datur iis, qui alieno dolo suum

an isere d. L. I. g. i. D. de sol. mal. Et qui dem principio, si contractus ob dolum malum ratus non sit, non erit necessaria de dolo actio : sed is , qui dedit relli tuto eo , quod accepit, quod dedit, poterit condicere , ut in simili tradit Paulus in L. quum ab eo

qI. f. . I. D. de contrahen. eme. Deinde , si iacontractu bonae si dei alter deceptus proponatur , non actione de dolo , sed ex ipso contractu poterit experiri , ut dolus ex bona fide emendetur. L. O elganter p. f. 3. O S. L. siquis adfirmaverit pr. L. arbitrio i8. f. s. D. de dol. mal. L. i. f. tile. D. depos L. si procuratorem 8. q. ult. D. mand. L. 6.9. ale. O L. Iulianus I a. q. I. q. O 5, D. d. aei. emi. Quemadmodum , si inito negotio stipulatio iii terpssita si, dolum malum abesse, abfuturumque esse , non oportebit de dc-

139쪽

Io, sed ex stipulatu agere L. f. q. D. dedol. mal. Denique , si dolus, quo alteri damnum illatum , in proprium delicti nomen transit, nori actio de dolo , sed propria ex delicto tribuitur ; veluti si quis dolo malo aliena subtraxit, rapuit, corrupit, vel quia deiecit, quo alii nocitum , non de dolo : sed furti, vi bonorom raptorum , ex lege Aquilia , vel de effuss & deiectis tenetur L. 7.

. Immo si adversus alium , quam , qui d cepit , actio sit, qua deceptus suum servare queat, denegatur actio de dolo . Quare si pupillus tutore auis ore colludente a Titio circumscriptus sit, non poterit adversus Titium de dolo agere , sed tutelae adversus tutorem L. 3. q. 5. 6. D. de Al. mal. duod de hiis negotiis accipiendum est , in quibus in

integrum restitutio locum non habet, qualis 'est servi manumissio : nam alioqui minori circumscripto non denegatur in integrum restitutio, adhuc si a tutore , vel curatore possit suum consequi, ut superiori libro dictum est . Actionis vero nomine & interdi- 'ehum , ic in integrum restitutio venit i quare , si haec praesto sunt, non datur actio de

140쪽

dolo. Ut ecce quis novum opus secit , dolo malo curavit , ne alter sciret , prohiberetvoe, non datur actio de dolo , sed interdictum , quod vi , aut elam L. 3. q. vlt. O L. 5.-prine. D. quod vi , atit clam Debitor dolo malo liberatus est : major annis ereditor de dolo hubabit actionem : minor in integrum resiluetur : scribit Ulpianus in L. quidam 33. D. de dol. mal. Ad haec si alia actio, qua deceptus poterat suum servare , tempore, vel accepti latione peremta sit, non idcirco actio de dolo tribuenda est : quum sibi imputet, quod eam amiserit; nili in hoc ipso , ut amitteret , do Ius adhibitus sit L. i. S. 6. O 7. D. de doc

Μultoque magis, ubi deceptus exceptione tutus est, actio de dolo dari non debet: nam, si ex contractu, seu bonae ii dei, seu liri dii iuris , qui nondum impletus est , conveniatur; poterit doli exceptione se defendere, veluti si quis dolo deceptus stipulanti pi inmisit L. i. θ. q. D. decidol. mat. Eius rei elegantissimum exemplum est in L. vlt. D. Adol. mal ubi Furius Anthianus scribit eam , qui alium decepit , ut non idoneam heredi