Institutiones psychologiae ab Andrea Aloysio Farnocchia in Lucensi lyceo philosophiae ac mathesis professore in suorum auditorum commodum elucubratae

111쪽

Io Ig. 9s. Huic autem supputationi inhaerendo Robin eius, ae post eum Voglius de quinta quaestione ita opinati 1 unt, ut in singulis hominibus lex aequiliorii, quae in universam Nais

turam dominatur, locum habeat, ideoque, eum moriuntur, in singulis summam voluptatum aequalem esse summae dolorum. Contra Mopertus sius, di post eum Verrius pugnarunt pro majori summa dolorum. Zano itu vero, quem acriter inlectatus est Ansaldus. pro majori summa voluptatum. Nos, quiueque reminiscimur omnium dolorum , aevoluptatum, quae ab ineunte aetate usque adhuc experti sumus, ac prorsus ignoramus, utrum quod in aliquibus hominibus conta git, idem etiam in hac re de omnibus generatim sumptis escendum sit , a solutione quae Ilionis. hujus ab itinebimus, rati, curi sos hujus pro olematis investigatores au re- sensitos Auctores esse remittendos. f. s I. Objecta externa, quae voluptatem pariunt, veluti bona, quae autem dolorem aia ferunt , veluti mala primis vitae momentis percipimus, ita ut primae boni, malique notiones voluptate, ac dolore in generentiar .

Hoc evid cntissime patet infantium, ac idiotarum eXempiis, qui ante Omnem usum cum Naturae rebus, eas neque bonas, neque m las habent, ac successivis tantum experimen in

iis, hoc est, ea, qua successive tanguntur voluptate, vel dolore , veluti bonaS, vel malas sibi repraesentant . Fatendum quidem est, ita acqm suis boni, malique notionibu auos aliquanso in errorem abripi; at simul quoque fatendum , nullum existere vertim bonum , quin vel actu, vel in posterum cum

voluptate conjungatur, ac nullum esse veruta malum, quia vel actu, vel in posterum

112쪽

dolorem pariat. Et revera cum, ad hominem quod spectat, verum bonum sit, quidquid illum conservat, veI perscit, verum autem ma . tum , Quidquid eumdem deseruit, vel deteriorem reddit, manifestum est, id, quod conservat, vel perficit , aut actu , aut in posterum v lv.

Ptatem procreare. gignere verin aut actu,

au; in posterum dolorem. quidquid destruit, aint deterioris conditionis reddit I

g. 9 3. Hac voluptate, 'et dolore animus: incitatus statim ac percipit bonuru, sese Commovere sentit, atque erga illud ferri; stati in ac vero percipit malum, commotionem experitur, qua ab eodem retrahitur .. Quae quidem animi commotiones eo majores sunt, quo major illa voluptas, vel dolor ap- Pareat. Quia vero nequit animus commoveri, quin e X commercio, quod habet cum corpore, cum solidas, tum fluidas corporis partes ejus commotiones assiciant ,. hinc ex repraesentatione boni, vel mali oriuntur asiectus, nempe , animi corporiseque cumniniones, quibus erga. bona impellimur , a anatis et araseimur .

Si ergo malum est ph cum , cum Maharmoniam corporis perturbet, ideoque violentas in corpore commotion eue producag, a C a dolorem excitabit g. 82 sin vero morale sit cum divinae voluntati repugnet, aeternum dolorem in altera vita Producet

Pariter si bonum sit phascum, eum illud actu

harmoniam corpori& conservet,. vel turbatam restituat, actu voluptatem parte t. Sr autem Morale, aeternam: voluptarem in altera vita

113쪽

bos habuerunt, ideoque funditus inectus ex. 'tirpandos esse docuerunt. Quam autem ridiculum sit hoc stoicorum dogma I . ex e . patet, quod arctus naturam humanam neo cessario consequuntur. Cum enim natura h mana necessario vel voluptate, vel eolore tam fatur, nequeat autem vel voluptate, vel diore tangi, quin in statu commotionis ver. setur, nece stario fit, ut dum percipit honum, ideoque voluptatem aliquam, coinmmveatur, cum ipsis voluptatis perceptio fit umluptas, non secus ae perceptio doloris es dolor Uelle igitur affectus a natura hum

na eradicare, tantundem est, ac velle circuisio rotunditatem, vel triangulo tres angulo a tollere. 2 Q. ex eo mi am Colligitur, quod

fini affictus hom ni necessarii, s ve illum s litarium spectes, me in societate constit

Ium. Fae enim hominem non commoveri neque voluptate, quam fibi aestaturum esse percipit bonum, neque dolore, quem coinguoscit sibi go iturum esse malum. Ergo nor studebit perfrui bonis, & mala aversar=. Disgo conservari non verit , Cum nemo CDn-

rvetur, nisi bonorum fruitione, ac deest. natione malorum. His addi posset, uti ob 1 ErvM Anconius Genuensis , a Tectus instar vectium quorumdam ella, quibus milaifica in

homines excitatur, aliturque magnarum reis

rum effc ctrix vis, nec sine magnis affectibua nunquam legi quidquam egregium, ac pra alarum ab hominibus factum.

f. s4 Quae dum statuimus, non in ea sertis

entia sumus, non posse affetius in vitia a. bire, ac, ut Stoici dicunt, morbos fieri. Eteoni in ultro fatemur, id contingere I . cum

ea cituatur, dum natura iis non indiget, aea Q. dum

114쪽

honis. veL malis phantasticis commou mur, sum nullis, nisi appam ntilius, aut levissimis de causis agitamur, dum dccipimur circa 'hje-ein. quae nostrae cons rvAtioni, aut perfi ctio. ni favent, vel circa obji eta, quae nos deis ' struunt. aut deteriores reddunt, tunc satius forΡt affectibus carere, cum an hisce casibus vel inutiliter, vel ad nostram pyrniciem comis moveamur. Paliter, dum intensitatem doloris, aut voluntatis, quae ex malis, aut bonis oriuntur. majorem , qtram par sit, percipimus, tunc ametus non amplius ratione'm servant cum actione ma forum, vel honorum obj ctivorum, ideoque justo nimius, hoc est ad viistium intendunetur. itaque affectus frequenter morbi fiant, augenda, ac emendanis

da est ratio. Quo enim haec perfectior fiet,

eo rarius excitabuntur, dum iis natura non

indiget, eo rarius justam intensitatem excedent.

f. 93. Commotio orta ex repraesentatione honi dieitur appetitio boni, sire Amor, quam vero gignit repraesentatio mali, appellatura

versio mali, sive odit . Amoetus igitur, qui in

us humana natura agitatur, proprie loquen-ἀo, duo tantum iunt, nemne Amor, & indium, ita ut ceteri omnes afr,etus nihil aliud sint, ni fi diversae vel amoris . vel odii mo .dificationes. Has accurate exponit cl. Pater

Soaves, dum in sua Lohii editione Tom. I. pag. I I. ita loquitur. Spiegata l' origineis deli 'amore, e dei Podio e presso a pocose soleg ta anche quella di tui te Palire pan sioni: percioeche non son esse. che attretis M tante inod: ficaaioni diverse di questi duo M affetu priniari . .

115쪽

. ,, Ineominet audo da quelle, Che. dipendέλ- ε, no dat amore, come egii lia it bene pero agetto, cosi te sue molifica Ticini sono , , diverse, secondo che questo bene e presente, o passuo. o futuro. e se condo choe,, e di una, o di un altra specie. L' more,, di un bene. che godasi attua inelyte, dias, Vlene comento, latrata, giua, tripudio giusta, , t 'impressitone, che questo ci fa o maggios, re, o minore. I 'amore di un ben passas, to prodace la co iaceneta , o it ram narito, , secondo ch 'egli e tu ita viae, o non e in ,, nostro pos e To. L 'amore di un ben latu-

, , ro ita nascere ii desiderio, ii quale e a c. is compagnato dalia speraneta, o dalla dissilesia

,, za, secondo che. 'robabile, o in,pol sibi. , , te ne i ii cons guimento. Se i 'amore ten, de ali placeri , chiam ait se; seM alle riccheZZe avaritia, sis agit Onori ,, bietione; se ad imparare cola Duove, curis., sta; se alla virili, egii non ha nome pro- , , prio, e dice generat mente amore delia ,, Virta, della gi udia, demone Ilo. L amore ,, che porti amo a noi ruedesimi si chiam a

,, mor di noi se si, o amor proprio , ii quale se, , e ac compagnato da una stima foverchia, ,, che t 'uorno faecia di se, degenera ita or- ,, goglio, se da una fover hia avidita di ess ,, re stimito da gli altri, inas forma si in vaniis , ta . t 'amore, che t Uomo deve portares , generas mente ai sunt simili e henevolenda; a, quello, che porta si a se terminate persave,, o riticiae ii nome di amore , o prende quel - , , lo di ai ac tetras ii desiderio degli altrui vans, taggi , e la premura nes procurarii si chias, ma impegno , o favore , PallegreZZa per i 'al-

s, timedio per te persone, oude siamo stati

116쪽

II ,, beneficati, rico stetiza , . . fratitudine , iI,, sentini tento per te persone di merito sima, ,, risperto , Vene azione, ammirazione ς il lenti is mento in fine, clie aver clobbiamo per ., i 'Autore Suoremo dei nostro cis re racia

,, chiudo in se tuiti in sieme gli a Tetti di sti

micon scena a ec , Lbe tuiti ualla Religione comori ndon si locto ii nome cli carita.' , , Gli asset ii, clie nascono dat odio, sono, anelie essε diversi se condo la div cisith de mali, che li casionano, e secondo che ' son questi o prolenti, o passati, o suturi Il sentim uto, di un mal pres te o assi.' zione, trigleaza, Vativo, ango ictu. desolaetis.

ε niti, o me no sensibile. Quello di vii mal passito b rammatico, quello ei un mal su- '. turo e timore, ii quale, se ii mal presen- ' tasi, eo me grainde, e inevitabile, palla ' ad nnbinimento , e alla disperaetione; atrop. '' postri, se ii mal presenta si come piceolo,

o dat e nostre forZe facit mente superabi. V le, si converte tu non curaneta, disserezeto, confdeneta, coσadost, arui enis. Se it .male' consiste nella in an caneta di se usa Zioni piae evoli, e pili genera linen e nella mancanis' ' ra di sensa g3oni interessanti, lo stato deli', animo e nua; se nella mauca DEa, O nella , perdita de tronone, o a illinento , o veristis, gna', se Della ver dita det onusta e rimor 'D, o penti mento D m.ile, che veggiam in aurui, in noi produce l 'aritici dimiseraetione, o compassione , ii quale afferio, quando nasca ualla villa di una in m caninia Ea da altrui comm illa, ina leggiera, e, , sensibile, si chilina tomyatim /nto Π maleche d 4 a. trui ci si a lacco, ci de ita ii r

117쪽

ὐ sentimento, la ratera, Pisa, i quali asset trove durino iungamente, diventano quello. che oro priam n te si chiama odio. Soe, Podio sa, che abbiamo pena di v edere ita, , altrui un bene, che a noi manc , ea la,, chlamasi invidia, se ei porta anche a desi- , , d rare vitrui det male, si chiam a livore , ,, assis, mal ita , se pol non e altro. che- ,, ii dii placere di ve der premiato un Uomo, , immerit evole, O di v edere beri riuscita ad un Uomo malonesto una rea azione, egi. ,, e in gnaetione. . 95. Facile autem hos affectus inter sedistinguere semper poteris, cum singuli propriis tignis se produnt. Ita amoris ad concupiscentiam pertinentis signa sunt rubor, oculi insigne desid-rium indicantes, & in unum, obj -ctum defixi, suspiria frequentiora, pedi-kquia. judicia de objecto amato absurdissima, querelae de sortunae injuriis perpetuae, suo rstitiosa personae amatae veneratio, epistolae ridiculae, suspiciones denique, Facrimae, irae, pax rursum. odii signa sum color pallidas, oculi a Nobjecto aversi, silentium quoties quis de exoso objecto bene, loquacitas vero, ubi male loquitur, judicia sinistriora, evitatio coli quiorum, neglectus decuri, suspiciones, it ae lit-s perstetuae. Laetitia se prodit risu, exultatione, coni. versatione sponte quaesta, propriae selicitatis enarratione, promissis, ac liberalitate. Fri .stitia vero pallore, oculis dejectis, lacrimis, eapite hrachio innixo, sol rtudine, consolaniatium amicorum, & omnis voluptatis aversa. cloire , denique Perpetua sui ipsius aecula.

118쪽

Ad spem attinet alacritas, audacia, aliorumque temptus; ad metum pallor vultus , corporis contrActio , animus demissus, susp)cio et ad ambitionem supercilium, status corporis ad oste niationem compositus, incessus gravis, simulatio , decori studiumr ad avaritiam oris habitus, ex quo curae indicantur, tristitia, solitudo, querelae de temnorum, hominumque injuriis, omniumvo aptatum aversatio, dissimulatio divitiarum, rerum minimarum cura, lites de inco ct tuo ac decoris omnis deglcctus: ad invidiam mculi torvi, & veluti fasciui quid spirantes .imcies cor noris, calumniae, solitudo affectata, denique fuga eius, cui parum quis

Nullius ferme affictus characteres magis in oculos incurrunt, qu m irae. Eos ita deisseribit Seneca de ira lib. I. Cay. l. is Fla- ,, grant, ct micant oculi, multus ore toto , , rubor, eXaestuante ab imis praecordiis sanis M guine. Labia quatiuntur, dentes compri- , , muntur, horrent ac subriguntur capilli, ,, spiritus coactus ac stridens, articulorum, , se ipsum torquentium sonus, gemitus, mu- ,, gitusque, & parum explanatis vocibus seris, , mo Praeruptus, ct comptosae saepius manus,, & pulsata humus pedibus, & totum con- , , citum corpus, magnalque minas agens. ,, Foeda vasu, ct horrenda facies depravan ,, elum se, amue intumescentium. Nescias uis,, trum magis detestabile vitium fit, an d

Reliqui assectus pudor , desperatio &c. propriis tignis se manifestant, ut videri potest apud Reinnectum in elementis Philosophia moralis pag. I 72., apud de la Chambrium, arrodaem, aliosque. S. 97.

119쪽

g. u7. Illud etiam in affectibus animadvertes, eos inter se invicem copulari, ac veluti catena quadam constringi. Quis enim est, qui aliquid amet, ει una simul non odio prosequatur, qui constanter objectum amatum,& concupitum neget, illi non invideat, qui re amata perfruitur, non irascatur illi, cujus adversa machinatione ab Objecto amato removetur, ac tandem non timeat, ne ab acquisita possessione arceatur P Idem in odio inversa quadam ratione observabis. Dubitari igi- tur nequit de affectuum aissociatione, quam primus declaravit David Humius in specimine: De pa fionibus.

I v8. Ceterum cum affectus lint commotiones g. 92) ac omnis commotio suos habeat gradus, ad animum quod pertinet eo&non male appellaveris propensonem, consensum,

dc impetum cI odicae g. I. I.) in propensioniabus mens passive se habet, cum voluptas, de

dolor, quae bona, vel mala comitantur, necessario mentem commoveant. In consensu

vero & impetu active se habet, cum voluptas illa, aut ille dolor tantae non sit intensitatis, ut generatim reflexionem, ideoque de liberandi vim menti auferant . Bona enim omnia finita, sicuti & mala procreare nequeunt generatim, nisi voluptatem, aut dolorem, quibus plus, minusque commoveatur quidem animus, sed tamen reflectere, ac deliberare semper possit, ut intima experientia testatur. Quod si contingat, ut tanta vi illum impellant, ut re sexionem praepediant , quemadmodum in. summo metu, summoque dolore fieri observarius, tunc in consensu

120쪽

CAPUT SEXTUM De sensationibus Deciatim, ac primum

de iis, quibus corpora dignoscimus . S. sv. Uxpositis iis, quae ad sensationes

Iro generatim consideratas spectant, reliquum est, ut quae de illis speciatim a recentioribus Metaphysicis tradi id lent, breviter , & pro Instituti nostri ratione attinga ismus . Prima, quae de sensationibus ita in . 1 pectis agitatur per celebris quaestio, est: , , cui ,, nam sensationum generi insans, dum in ,, hoc Mundi theatrum prodit , accepta in ,, referre debeat illam, quam sibi comparatis cognitionem cum proprii, tum ceterorula Corporum externorum, num, scilicet, eam ,, sibi acquirat sensationibus icctus, vel vi- ,,sus, vel auditus, vel gustus, vel odoratus g. Ioo. Clarisiamus Mi taphysicus Condra Eliachius ii praeclaro opere, cui titulus: Tr diatio de sensationibus propugnat, infantem s

iis tactus ci) sensationibus hanc sibi cognitio

si Tactus nomine Condigii achius hic in intel igit vim illam manuum, - χ reliquarum cor oris partium, qua nos metipsos externis corporeis rebus quasi coeXders limus, Quaque duntaxat rerum externarum resistentiam per

cipimus. Hic tactus probe distinguendus est ab illo, quo omnes sensationes fiunt, dum vel