Institutiones psychologiae ab Andrea Aloysio Farnocchia in Lucensi lyceo philosophiae ac mathesis professore in suorum auditorum commodum elucubratae

151쪽

tutione nIn adjutum perimet, eis Geomeistrarum exemplum ostendat ipso etiam refexionem augeri, omne S tamen muti, ac praecipue Carnutensis aperte evincunt, eam ita non augeri, ut Oriatur abstractio, ac meta-

physica, ct moralia percipiantur. et . In societate sensationibus visis peculiariter non instituti nonnumquam ad moralia excitamur ob jam factam id earum asotiatio. Mem. illa quia jam sociavimus precationes ad Deum cum genuum submissione, statim ac videmus hominem genufltictere, id ea Dei,& precationis excitatur in nobis. Ned finge numquam factam fuisse hujusmodi asociatio. nem, quia vel loquela destituti, vel quoad visum peculiari ratione non instituti num-- quam Deum agnoverimus. Jam dum videremus hominem genuflectere, idem nobis contingeret ac muto Carnutensi f. I io). a Q. Omnis mutorum sagacitas ad sensibilia refertur, non vero ad incorporea, ct --ralia, ut aperte constat cum ex muto Carnu..tensi, tum ex eo quod nulla alia mutorum facta contrarium evincant.

Ingenita Supremi Numinis idea vel nulla est, ut contendunt omnes Philosophi praeter Cartesianos, vel ii ad liberalitatem esse conis

.cedatur, Ea tamen non excitatur in mutis, Co prorsus modo, quo non excitatur in infantibus, stupidis, atque dementibus. Et quidem etsi muti in eo, quod ad sensibilium cognitionem spectat, non sint stupidi, atque dementes

in eo tamen, quod abstr3cta ac moralia respicit, cum iisdem comparandos est , quotidiana experientia ostendit. Cum Philosophi omnes docent, e X cognitione sensibilium nos assurgere ad cognitionem

Dei, id tantum doceat in sepothesi admodum

152쪽

eXcultae resexionis , qua certe muti carent. Quod ita accipienda sit Philosophorum doctrina, vel ex eo patet, quod alioquin dicendum esset, pueros, dementes, stupidosque, cum sensibilia agnoscant, ipsos quoque Deum agnoscere, quod experientiae, simulque eorumdem Philosophorum doctrinae adversatur. Tandem Huic hesonii, ejusque sectatorum moralis sensus ingenitus commentitius omni .no est, ut abunde suadent pueri, stupidique. Deinde etsi ad insaniam philosophando concederetur, dicendum tamen esset, ejuS exercitium , ejusque perceptionem a diversarumpendere numero conditionum, quas tuter adnumeranda loquela est.

CAPUT OCTAUUM

De Memoria N Imaginatione. S, II 4. 14 emoria, seu reminiscentia est

In vis mentis, cujus Ope praetaritas perceptiones iterum revocat, ita tamen , ut illarum quasi veterem ad pectum c noscat Lοδicae g. Ic.) Imaginatio vero est vis mentis, qua non solum praererita, θ' Ionginqua per reminiscentiam spestata, sed praesentia quoque pro Iubito augemus, minuimusve Logicae S. 18.),

atquc ita novas relationes invenimus, nova iaque comparationes eiungimus. Cum hae nocultates post sensationes. tantum ab animae Xerceantur, abs re non erit in fine hujus

Libri de Sensationibus inscripti de illis ser-

153쪽

rat . monem instituere, praesertim cum eas in Logica vix attigerimus. g. III. Tam memoria, quam imaginatio ita pendent a mutationibus ope sensationum in cerebro factis, ut laeso per morbum cereishro, nullo modo, vel dissicilius ah anima exerceri possint. Resert Thucydides quosdaina peste convalescentes memoria adeo orba istos fuisse, ut nec sese, nec suos familiares nossent, licet objecta praesentia discernerent. Plinius hist. naturali lib. 7. cap. 2q, haec hahet se Ictus lapide oblitus est litteras tantum; ., ex praealto tecto lapsus matris, & amnium, M propinquorumque cepit oh livionem, alius is aegrotu S servorum ire tum , , Crugerus Ηevelli summi Astronomi praeceptor febre ardente memor jam, & imaginationem adeo de-hilitatam 'deprehendit, ut multiplicationis, ae divisonis Arithmeticae etiam in simplici Diimis numeris eum ceperit oblivio. Generatim experientia demonstrat, acutis capitis morbis ita memoriam, ac imagis a tionem laedi, ut vel minor, vel etiam nullus eorum usus supersi. g. II 6. Dicendem igitur est ad hoc, ut anima pro praesenti cum corpore commercio memoriam. ct imaginationem exercere valeat requiri, ut in cerebro Iimiles motus excitentur iis, qui excitati fui runt, ubi res percepimus, quas memoria tenemus, vel quas augendo, minuendoque varao modo componiis mus, ita ut si morbo aliquo rursus in cerebro produci nequeant similes motus, nulla memoria, O rmaginatio haberi possit. Dixismiles motus, non aeqvoles , si enim in cere-hro rursus excitentur iidcm prorsus motus, ita ut neque quoad intensitatem, neque quoad

diuturnitatem ulla differentia habeatur, jam ea quoe

154쪽

quorum reminiscimur, vel quae imaginamur, a sensationibus non distinguemus, ac proinde

vel delirantes, vel dementes erimus, ut deinceps declarabimus. g. III. Nemo vero a nobis requirat, quomodo fiat, ut similes motus rursus producantur in cerebro. Cum enim structuram cerebri prorsus ignoremus, cum nos lateat, quodnam sit medium, per quod motus ad cerebrum deseruntur g. TI. , ignoramus etiam, qua in illo mutationes fiant, ac quomodo rursus excitentur. Bonnetus contendit, similes in o. tus in cerebro rursus excitari ob admirabilem quamdam propentionem, quam ad motum retiis nent fibrae cerebri olim motae; ob hanc enim propensionem facillime ex contiguo aliarum fibrarum motu, simili prorsus modo per Bonne tum agitantur, quo prius motae fuerunt. Plures alii Metaphysici amrmant, rursus similes motus excitari in cerebro, Quia spiritus animatis vel animae imperio, vel etiam aliquando' causis internis iterum terunt votigia,

reu foveas ab ipsis cerebro impressas, dum fa- fuit sensatio. Sed, ut jam Logicae g. 48. observavimus, hae, aliaeque hujusmodi opiniones sunt merae hypotheses nullis observa. tionibus, nullisque fundamentis innixae. S. II 8. Interim vero, quaecumque sint mutationes, quae in cerebro fiunt, dum motus nervis sciasoriis impressus ad cerebrum usque propagatur, quomodocumque similes motus rursus in cerebro excitentur, extra omnem dubitationem positum videtur, a majori, vel mitiori facilitate, qua hi motus rursus producuntur, a majori, minori ve hujus reproductionis extensione, ab ejus intensitate, ratione, ac diuturnitate pendere omnes cum memoriae, tum imaginationis in diversis ho-

155쪽

I3ominibus disserentias, ad quas modo exponendas gradum facimus. g. II9. Atque in primis ad memoriam quod attinet, IV. alii diuturniori objecti contemplatione indigent, ut illius reminisci possint, alii minus diuturna contemplatione ad id opus habent. 2'. alii plurium idea rum, alii pauciorum memoriam sibi comparare possunt. 39. alii ideas memoriae mania datas valent rc Cognoscere, etsi a multo tem pore illas in memoriam non revocaverint, alii eas iterum producere , ac recognoscere nequeunt. memoriam habere dicitur,

qui cito, & facile aliquid memoriae mandat, diuque retinet; magnam Vero, qui multarum rerum ideas, longissimasque series merinoria retinere diu valet. Longa, ct quotidiana experientia compertum est, raro magnum judicium cum magna memoria reperiri con-

iunctum. Quinimmo haud raro confirmatur illa Annaei senecae sententia. Nullum magnum lingenium sne specie dementiae. Illo. Ad imaginationem quod spectati L sunt qui forti imaginatione pollent, nem.

pe, qui imaginando res ita pervadunt, ut m nitiores adspectus, remotiores, ac dissici- iliores relationes, virtutes, viresque introspiciant. Res patet, si pluribus indoctis homi. nibus proponatur ex datis partibus augendis,

minuendisve horologium mente construere. . Vix enim ex Ioo unus aderit, qui horologium imaginari queat. Qui tam praeclara imaginatione pollent maxima re flexione, pro- lsundoque judicio pollere etiam solent, ideoque ea, quae per imaginationem effingunt, continuo expendunt, corrigunt, donec tan-clem mirabilem in ordinem redactum conis

surgat aedificium imaginatione confictum . Hinc

156쪽

I IHinc homines sorti imaginatione praediti ad

inventionem natura comparati sunt. Talis suit Archimedes, Neutonus , aliique perPauci,

qui ita lice dicuntur uomini dotati di solido, e proondo spirito & aliquando etiam Genii g. 3).f. I 22. Alii et Q. sunt, qui debili imaginati ne donantur, qui scilicet, propria imaginatione objecta deflorant , ae non nisi , quae facile prodeunt relatione S , comparationes. viresque introspicere possunt. Quo debilior est imaginatio, eo etiam, experientia teste, minor est reflexio, minorque judicii vis is Quare debilis imaginatio ad supiditatem vergit, in eamque degnerat, quoties omnino languescat. Homines hujusmodi ita lice dicuntur duntaxat praediti di Buun Senso g. I g. illa. Nonnulli 3 v. reperiuntur, quicem habent imaginationem, hoc est ad pulchras venustasque imagines , ad graphicas picturas propria imaginatione confingendaε natura comparati sunt. Haec imaginatio apud 'homines in deliciis maxime habetur. Ipsa enim menti repraesentat semper nova obje.cta , illasque formas, quae magis placent ἔipia graphice pingit, quae alii homines ne deli Reare quidem soleiri, ipsa circumstantias, quae magis feriunt, adhibet, ipsa in medium profert exempla, unoque verbo sibi conciliat societatis imperium. Quod in hac imaginatione mireris, est, quod vinum, quo fontis imaginatio vel destruitur, vel debilitatur, illam excitare, ac promovere egregie solet, ut experientia quotidie ostendit. Quili:,c imaginatione pollent, prompte, celeriterque, non autem prosunde re flebere, ac judicare solent, ideoque ad Poesim, Picturam, Musicam , non vero ad mathematicas, physicasque disciplinas natura ducuntur. Ita

157쪽

lice hi homines dicantur donati di bello spirito, di spirito lepido c. g. 3 ).9, I 23. Tandem 4 L sunt, in quibus imaginatio est: ardens, qui nempe imaginibus addunt imagines, illas inter se arcte sociant, magnaque vivacitate, ac diuturnitate percipiunt. Hisce hominibus plerumque contingit, ut ea, quae imaginantur, a sensationibus

non distinguant. Quod quidem facile intelligitur. Nam sensatio , & imaginatio non nisi

diuturnitate, ac intensitate differunt. Diu turnior, ct vivacior natura sua est sensatio, minus diuturna, minusque vivax imaginatio g. II 6. . Quoties igitur imaginationes diuturnitate, & vivacitate sensitiones iplas adsequant, pertinacissime pro sensationibus habeantur necesse est. Haec ardens imaginatio, cum fere nullum refeximi locum generatim relinquat, plurium affectuum , errorumque ea usa est e solet. ipsa enim magna vi hominus impellit -ad appetenda , vel aversanda objecta, quae magna vivacitate, ac diuturnitate pingit. Ipsa gloriae, partium, & fanatismi furorem inspirat. Qui h sc im ginatione fervent, dicuntur ita lice spiriti solli g. a.

g. I 24. Imaginatione ardente explicatur

dementia , delirium , somniloquium , ipsumque somnium, ut accurate animadvertit Cl. Soaves , qui in sua Lokii editione sermone in instituens de quinque dissertationibus, quasde. fatuitate in monumentis Academiae Regiae Bero linensis inscripsit Bosobrius ita Tom. I. pag 133. disserit. Io credo pero di poteris ridurre, quanto egit arreca a pochissime is parole, dicendo solo, che la paZZja nonis che un lungo delirio, ua lungo son- niloquio, o sonnambolismo, un lungo so.

gno. La gagitarda inagione deli 'animo

158쪽

ri la linagin i Zione, la quale is, che ei non se pota prestare la debita attengione agit ,, oggetti present , e rico nos certi per quel ,, Clie sono, e quella, che costitui sceri mo paZEo. ta differenaa fra tui, ii deliam rante, it so nil uo e i. semplice sogna- tore e questa sola, che ne 'due ultimi, M s legati cne sieno i sensi dat iuncio. ictri impressioni ri unite , che is di questi alis tempo steta fanno gli oggetti presenti, , , superan la forZa delle idee, che la imari ginazione aveva lor risu egliate, ed em,, tornano in se stem ἔ net secondo la larga ,, di queste tore e superiore at Pimpresso- ,, ni esterne, insinche dura la malattia, choe, , agitando te fibre interiori con maggior ,, violenna , che non lanno te meden mctis esterne impressioni, a quelle pili vi tamen. ,, te, che a queste determina l'attengione; ,, ma rallentandosi la malattia, o cessando. ,, te impressioni esterne risequi stano la inro,, superior ita: nel primo ait incontra la for ,, Ea de tridee risu egliate talla imaginagiori ne, o dum continua mente, o se ralleatass

i di, novella mente ritorua.

t g. i 23. Pariter ex hac ardente Imaginati l ne explicat Malebranchius I'. cur parturientes muIieres monstra nonnumquam emittant, et v. cur identidem in lucem edant filios umi tis quibusdam ac maculis insignitos, ut mis' mi, aut uvae &c Sed haec Malebranchii doctrina qui ruisdam Physicis, in primisque BuLfonio non arridet. MacriS imaginatio, in iunt, in Betum intra maternum utrium reis Cumbentem non tantum habes potestatis, ut

159쪽

tenello ipsus corpori partes quasdam or

nicas adjicere, aut eidem tollere valeat. Neque etiam existimandum putant, matris deinsideria, terrores, amores, odia posse qua Ddam in pelle insantis notas CXArare , quae ipso crescente simul adolescant. Sic autem ratiocinantur I R. laetus cum ipsa matrice non est intime colligatus; immerito igitur finge res proximam inter matris & infantis cere-hrum communicationem . aQ. Sensationes nostrae nihil habent simile rebus extra nos positis, quarum ope excitantur; non possunt ergo rerum istarum imaginem imprimere, &multo minus additis, demptisue corporis par tibus, foetum aut portentosum, aut in foris mem essicere. Monstra itaque prosequuntur hujusmodi Autores 9 sunt legum mecha. niearum meruS effectus preter consuetum Daturae ordinem. Infinitis enim modis clis poni

materia potest. Ex illis autem dispositioni. bus quandoque prodeant necesse est emctus improvisi , prodigiosi , adspectu horribiles:

Notae vero genitivae quorumdam hominum corpori impressae ortum ducunt ex moὀuplu5, minuive celeri, ex majori, aut minoriabundantia, & fluiditate sanguinis. Pro di-veisis enim anni tempestatibus minuuntur, vel augentur sanguinis agitatio, copia, calor. Mutatis vero his accide utibus colorem ipIum mutari probabile est. g. 126. Ceterum in plerisque hominibus quatuor recensita imaginationum genera vario gradu permisceri quotidiana experientia dein monitrat . Hinc imaginationis phaenomenatam varia sunt, quam homines, ac proinde diversorum hominum spiritus jam a nobis in nota f. a. relati tuter se omnitio discrepant. 5. 327.

160쪽

r T. Memoriae non stolum utilitas, sed

necessitas unicuique innotescit. Si enim meis moriam tollas, omnes Praeteritae cognitiones

perinde sunt, ac si numquam extitissent, singulis ue vitae momentjs novam quasi vitam ordari videremur. Imaginatio suas habet uti. Iitates, simulque perieula ac tristes essectus.. Utilitates multiplicis sunt generis I R. enim delectationibus multiplicandis, augendis, accersendis inservit. Nec a veritate alienum est, quod narratur de quibusdam hominibus, qui ope imaginationis eas degustarunt voluptates , quaru in procul Objecta aberant. Multi etiam fuere, qui dum animo ridicula fortunae consilia volverent, ita subito tanta laetitia elati sunt, ut subsultantes, ac deliciis

'perfus conspieerentur. - et P. Magnam habet vim ad corporis aegritudines leniendas, temperandas, atque etiam

nonnumquam penitus depellenda . Quotidire enim videmus homines, qui miseriis vexati animum non dejiciunt, sed imaginationis ope

in fictis voluptatibus contra veras molestias remedia quaerunt, ac acerbiores curas vel utrs illere norunt. Sunt etiam hominum exempla, qui acrioribus morbis afflicti ob vehementem quemdam imaginationis impetum sanitati restituti sunt. Ferunt, yaralyticum

plurimis jam annis in lecto decumbenteiuprosiliisse , ct fuga saluti consuluisse, cui

ei de nunciatum fuisset, cubiculum suo proximum jam voracibus ardere flammis. Idem is aliis multis narratur, quorum pedes vivis ciebat segnior podagra. 2 . Ad exornandam, ae persuadendam veritatem plurimum confert: undique enim imagines, α ornamenta accersit, quorum ope