장음표시 사용
111쪽
tudo, qua virtutes & vitia, praemia suppliaciaque mensurari volunt nam quanto liberi motus fuerint maiores ad bonum,tanto virtutes magis sunt insignes: quanto vero vehementius adinatu pergu ranto vitia sunt maiora. Quo igitur virtutu & vitiorugradus inueniamus,primos liberae potestatis motus omnes ex adiumentis& impedimentis Inquiremus. adiumenta namq; partem operis. adeoque gloriae vel dedecoris, sibi vendicant: impedimenta non tantum Omnem actionem efficienti relinquiit, sed quantam possunt operis partem auserunt: unde sit, ut tametsi maius opus non sit, mperatio tamen sit maior : quae quidem virtus & vitium cst potius, quam effectum os pus. Virtutem autem hic & alibi saepe in- telligo, quae in actione consistit: quamuis eius propriam natura in firmitudine quadam collocatam esse scio. Sic igitur quae iuuant& impediunt cum efficiente coniunmgenda sunt,atque ita de virtutibus & viiij siudicandum : & hoc quidem non tantum
in reliquis, sed etiam in ijs motibus,qui primum ad veritatem tendunt, locum suum
habet: quoniam etiam ad hanc comprςhendendam instr umentis quibusdam est opus, quae in diuersis homini b. sunt diuersa. Ita. que tametsi voluntates hominu pares sint. non propterea par est cognitionis mensus
112쪽
ra. nam alii tanquam nati sunt ad rerum inisquisitionem& cognitione: alij natura to pidum Ad hebes ingenium habent:& quos dam ad has artes,& alios ad alias aptos esse videmus. Haec autem differentia, quanqua etiam suos dignitatis gradus hominibus asa fert, natura potius, quam voluntati, debetur : sed quod alii diligentiores ali; negli- sentiores sint, id totum est in libera potestate situm. Diligentiae vero pondus ex e fisfecti, adiumentorum & impedimentorum magnitudine cognoscemus. Itaque conliderandum est, non tantu quale sit id quod fecimus, quantum in rebus vel priuatis vel
publicis possit, sed etiam quibus praeli dijs ad illud transigendum fuerimus usi. Haec
proueni ut partim a rebus internis, partim autem ab externis. Interna sunt corporis instrumenta, quae natura nobis ad res gerendas dedit: & haec etiam consuetudine meliora deterioraue fiunt , quemadmodum postea dicemus. Externa sunt rerum speciis es, quae in animos nostros incidunr, & eorum motus impediunt, aut impellunt. Haec
igitur consideranda qualia sint, ct quam
magnas habeant vires. Cum autem couceptae species incitent animos nostros ad aliquid agendum, & hae inter se diuersissimae in si aliaeq, maioris ponderis aliae vero minoris , ct interdum singulae separatim incia dant, Diligen
bis sit Adiumeta virtus tum Scvitior ua
113쪽
x Non mouet nos, quae ad nos non
dant, interdum iunctim plures aut pauetiores I cum saepe, propter varium circumaestantiarum concursum, illa quae inferior est, superior videatur, & propter aptitudinem nostram, etiam Vna quam atra nos magis impellat, hinc est maximum virtutum di vitiorum discrimen.Ita videmus quosdam inoribus viribus, alios maioribus tantu, α hos potius ab his, illos ab illis incitari. Constat autem,quod ea quorum nostra nihil prorsus interest, nos commouere non debent, sed quae nos,aut nostros,Vel iuuare,vel laedere possunt. Cum igitur animus varias rerum suorum analogias concipiat, natura semper in utilissimam ct optimam aliquam inclinat. Motus aut ex primo boni sensu, qui fit in inferiore animi parte, A ppetentia vocatur, & Voluntas,si cum ea superior illa libera potestas coniungatur. Sed ferme fit, ut non recte naturam rerum inu effligemus, de quo peccato iam est a nobis antea dictum. Fit etiam ut deterior species in nobis maiorem vim obtineat. vel propter naturam nostram, vel propter vivendi consuetudinem quod quomodo fiati nobis nunc breuiter est dicendum. Ad actiones igitur obeudas instrumenta corriporea diuersisque hominibus diuersia rerunatura dedit, quae suam vis cum artificis operationibus. ad aliquid conficiendum, comis
114쪽
eommiscet: artificem autem nune ipsam voluntatem appello. At unusquisque inus rebus ad quas instrumeta paratissima posis did et ibentissime versatur. ita biliosi rebus 'bellicis, melancholici potius tristibus occupantur. Hinc est, quod illa species animo eoncepta magis placeat, quam nobiscum
natura magis coniunxit, & ut in eam rem, cuius illa species est, animus noster maxime vergat. Hoc autem in bonis virtutem. in malis vitium minuit, quemadmodum etiam antea dicebamus Sed cum natura nostra iam multis modis deprauata sit, oportet ut instrumenta, quibus commodius egregium aliquod opus si at, continenter viii meliora reddamus: quod qui diligentius fecerit, eatenus maiorem laudem, qui vero fecerit negligentius aut etiam illa deteriora reddiderit, maius opprobrium & suppliciis Um meretur. Vsu enim natura nostra noua Consues quandam naturam acquirit, qua sit accom tu omodatior ad has aut illas actiones. Vnde fit PQ etiam, ut similes species, quas usus nobis fa,'ὲς miliares secit, prompte nos ad agendum impellant, praesertim si prima natura con sentiat cum ea, quae consuetudine suit comparata. Ita videmus eos qui natura molles sunt, & luxui mutius vehementiusque deis diti fuerunt, eius specie facillime commoueri.α qui natura fortes sunt, atque in militia
115쪽
litia divae strenuὁ versiati, bellicis negotium axime delectari, & ea quoque facillim Eprosequi. idem etiam in reliquis omnibus Quatu' actionibus usu venit. Ouatuor autem inor sunt uniuersum ferme sunt, qUar veniunt in hanc tutem ei consideration zm . species bona maia vitium liue, natura nostra, consuetudo. & vis libeasu oent ra potestatis. Quaerimus enim hic motum&Vinu liberae pote natis, qui iuuatur aut impediis
uni. tur,vel ab ipsa constitutione humana. vel a rebus externis: constitutio vel est innata, vel ascita: res externae sunt nobis undique circum fusae, ut interim vim diuinam omiti ramus. Species qUa commovemur velinis signis est in suo genere,vel non adeo magni, momenti, & aut leuiter tantum imprimititur, aut violento quod amotu: quod quantum ad virtutis S uith valeat incrementu, iam satis est manifestum. Secundo loco natura cuiusq; consideranda venit ' quatenus apta est, ut ii oc aut illo motu feratur, & externorum impetum iuuat aut remoratur. Nam si uterq; ram externorum, quam na-tUrae motus, aut Virtutem aut vitium est, Manimus consentiat, minorem laudem aut ignominiam meretur : si vero dissentiat de reluctetur, tanto meretur laudem & ignominiam maiorem. at, si corporis natura cul motibus externis non conueniat, quatenus, boni vel mali instrumentiam est, animique liberam
116쪽
liberam vim ipsa iuuat aut impedit , eateanus virtutum & vitium minuit vel auget:
nam difficiliora semper sunt hic maiora. Idem etiam de natura per consuetudinem Consuta acquisita dicendum : nisi quod haresere xudonMprius in nostra potestate fuit. Sed multa in xR G -
naturam nostram incidunr, quae vitari nequeunt, ct per consuetudinem eam non mediocriter immutant. Nam propter aevi
rem circumfluum, qui diuersis temporib.& locis est diuersus, nos vehementer affici sentimus: idem de alimentis & alijs ,' quae nos attingunt, est dicendum: idem etiam de hominibus , cum quibus indies versamur. Cum enim actiones & affectiones reorum propinquarum contio uae sint, hinc variae rerum & hominum proueniunt muta- :
tiones. Attamen haec aliqua ratione ferὸ gubernari possunt: si nimirum ea quae nos mutant m melias similibus iuuentur, quae in deteritis, contrari)s leniantur, aut prorsus impediantur. Hoc autem quomodo fiat, potius ad naturalem pertinet speculam
tionem, sine qua frustra vel in his, vel inari in Pro lus vllis negotijs verse in nr. Nam ut est a. Actionς pud Platonem ) unius alicuius natura sine itu pyς Vniuerso bene cognosci nequit, ct substan 'R V 'tri,quemadmodum inquiunt Phylosophi, principia sunt actionum omnium, earum sedare etia qtio nunc explicamus. Hinc est quod bus ipsiari nos profiuut
117쪽
hos subinde Physicorum Phylosophorimi
limites attingere non Vereamur, eos praesertim , intra quos animae natura continetur, quae maximum est principium eorum: '' . omnium,quae nunc tractamus: verum haec fortassis alibi latius exponemus.QU'niain
igitur, si in nostra potestate sunt aliqua, ita
demum culpam & meritum admittunt, cuquis hoc aut illo modo a rebus externis aiafcctus est, quatenus in eo nostra potestas nullum hisuit imperium, eius conditionis est cum eo, quod nobis d edit ab initio n Naturae tura, ct similiter auget & diminuit dignitata dona dir tem aut indignitatem nostrae voluntatis: Mix xς voluntatis inquam nostrae : nam operatioranQst β λψ nes reliqtia ,3: effecta etiam, ab ipsa natur L RI,'ςq sua in laudem aut vitupertu in habent, quetur de di admodum antea dicebamus, &proptereaon itate celebramus eos, qui citra magnum conatu volunta ct vim liberae potestatis, quod ad eas natiriarum videantur, res magnas gesserunt . Sed quae
actiou. motum voluntatis prouehunt,aut impeditant, eam maiorem adeoque meliorem ostendunt,aut etiam deteriorem. Ex effectis enim caussas cognosci inus, &scimus eas
esse praestantiores aut deteriores, quae cum multis & magnis impedimentis egregium quippiam,cumque vari)s adiumentis, nihil mentione dignum ediderunt. Si in ea quaei nos afficiunt omnem potestatem habere-
118쪽
nius, o bis penitus acceptum ferendum enset, quod vel bene uteremur ea, vel abute..
remur: nunc autem cum natura nostra tam vehementer corrupta sit et instrumenta reis
rum gerendarum,vel desint nobis, vel talia non sint, qualia desideramus, quo virtutudignitatem cognoscamus, hic adiumenta sunt & impedimenta, diligenter animaduertenda.Si enim affectiones primae rerum externarum , quae tandem per consuetudinem in habitum conuertentur,magnς sint, ct primam naturam habeant obsequente, animus minime laborat,qtii motibus simi,
libus feratur, & maxime quidem laborat,si motibus illis reluctetur: quod si fiat ad Glum, summi sceleris est, si vero ad bonum,
ingentis cuiusdam virtutis. Cum autem habitus nobis iam insiti sunt, rursus iuuant aut impediunt actiones, & hinc iterum suis mitur virtutum & vitiorum discrimen. Si duo nimirum idem scelus commiserint, in eo minus delinquit, qui a tenera aetate in
vitiis est assiduo versatus,quam is, qui reli sionem & pietatem semper est professus: si quidem illud crimen solum aestimemus: nam singula quae praecesserunt suum quo que pondus habent. Cui vero puram cuiusque vim cognouerit, composita,si rectὸ
considerauerit,non poterit ignorare. Rura
sus si reliqua paria sint, maior est virtus
119쪽
eius, qui scelerate vitam hactenus trasegicquam eius qui sena per ad virtutem fuit iniustitutus. quanquam autem res eXternae,corporis, animique nostri constitutio variis de violentis modis in hanc aut in illam partem trahar, diligentiam saltem adhibere possiimmus, & in eius omissione peccatum protinus fuerit commisium: cuius vis si plane nobis adimatur,omnino serui erimus,nec habebimus in actiones nostras ullam potem statem. At nunc, quum plane serui non simus , omnem diligentiae vim, quam habe mus, ad virtutem contra vitia exercςre debemus : quod si fecerimus, magnam certe virtutis laudem tandem consequemur. Quocunq; te trahat aut impellat affectus, assuescas habere semper rationem praesenintem, & quod optimum esse cognoueris, maximὸ sequaris. Proponitur mors tibi,
vel uxori vel liberis, nisi illud facias: vide quid honestius sit, quid Rei p. magis conducat. Inter se diligenter conseras omnia, quodque praestantissimum videris, tibi fata ciendum esse putes. Habes multorum exempla, non modo nostrae religionis, quae quidem innumera sunt, sed aliorum, nec virorum tantum , sed etiam puellarum, quae calamitatem quamuis di mortem acerbisαsimam pro virtute facile. contempserunt. quamuis minus nurum est, cum amores, alhque
120쪽
aliique animorum motus,multarum vitam finierint, quod propter virtutem, qua nivi; hil pulcrius esse potest, mortem non recusarint. Sed demus nos, quoniam homines sumus, ab humanis motibus plane liberos esse non posse: nam sapientissimos & sortissimos viros, vel ab ira, vel amore. vel ab alijs affectibus legimus interdum esse deuictos, & Apostolus conqueritur a se fieri nonnunquam malum quod tamen ipse fa-eere non velit: attamen, si vera sunt ea quae prius diximus, motus illos animorum nos strorum, quantumuis magnos , diligentia quodammodo possumus moderari: praesertim cum, si modo velimus,diuinum aurixilium nobis defuturum non sit, quo nos facile contra quaevis pericula calamitatesque defendamus. ita Deus suam beneuolentiam Paulo sufficere dicit, qua quidem etiam in maximis affectuum insultibus tutus esse possit. Quὸd Gratia Dei voluntas mouetur. c AP. πUI.i
RGO praeter externarum rerum motus,naturam propriam, nos ad hoc aut illud impellente, praeter amemonem a rebus externis & ipsis animorum nostrorum motita