장음표시 사용
121쪽
bus in nobis relictam, habemus de aliam
diuinae beneuolentiae causam , qua Voluntas promoueatur aut impediatur . ea verbGratia tota'an libera Dei potestate collocata, Dei libem'nos liberaliter suae bonitatis partici-rum o, pes tacit. Praeter natura enim diuinam imis pus est. mensam& voluntatem eius liberam , qua condidit hanc rerum omnium uniuersitam tem,certisque naturae legibus devinxit, in incompraehensam adhuc liberam potestatem intelligere debemus, quemadmodum etiam antea dicebamus, quam partim sacris literis expressi partim aliis signis ostendit, partim ubi seruauit: in qua liliat inscruta, biles gratiae diuinae thesauri, qui nullo iure, sed sola Dei liberalitate nobis debentur. promisit quidem is, qui fallere nequit, atq, adeo se tanquam debitorem fecit, actionesq; nostras,quae alioqui nullius momenm tis uni, eo honore afficere voluit: sed hoc etiam iotum illius liberalitati debetur, qu et certe nostris factis ad compensationem c O-gi non cupit: cum ipsa plane libera sit,& s1nenea nostra facta nullius fere lunt aestim aistionis. Haec omnia si diligent cr subduxerimus, quid reliquum in virtutibus 2 viiij svoluntas habeat, cognoscemus in quo diligentiam numeramus, quam Deus a nobis ad virtutem omnino requirit: cumque sit omnibus cadem insita vis a natura, non Ο-
122쪽
peris quidem,sed volutatis, si quid perneis
gligentiam omissum sit, in eo parem repraehensionem omnes ferme merentur. Quod si qui talem habent corporis temperat uis Tam, Ut minus alacriter, no tantum aliquid faciant, sed etiam velint, quam qui habent diuersam: fieri tamen potest, ut diligentiae par sit mensura. Efficiens enim oportet notantum essectis, sed, quemadmodum paulo antea dicebamus, etiam adiumentis & imo pedimentis aestimari, quo cognoscamus, quanta propria fuerit illius energia, qua praemiorum & suppliciorum pondus vult aestimari. Efficiens iterum liberam potestatem appello . effectum appello primum eius motum, nimirum voluntatem humaanam, quam alia quaepiam actio sequi solet, veluti dicendi, veluti secundum aequitate trialiquid distribuendi. Occasiones vero sepe vitari, ct instrumenta rerum gerendarum' accommodari sedulo possunt : in eoque, quemadmodum iam saepissime diximus, vis liberae potestatis, adeoque virtus & vi tium elucescit. Siquis causiis affectuum contrarias & maiores caussas opponat, eviorum impetum confestiin franget. Caussae vero praecipue affectuum sunt apparentes species boni alicuius vel mal6praesentis aut futuri: ut interim naturam no stram primar-uam & ascitam pretermittamus. Quoniam
123쪽
. vero sermὶ species falsi boni nos externo fuco decipere solet, ideo summa diligentia, . fuerit imprimis dis cernenda. Opus est igitur, ut unam speciem cum alia sedulo conis feramus,& illam quam ratio meliorem iudiearat, apprehendamus, nec ab ea nos diuelli sinamus. Ita videmus multos pro Vir . tute varias calamitates perpessos & di ier- . sissimis atque grauissimis motibus concus, isses,qui tamen ab eius pulcritudine non potuerunt separari. Ea suis animis habebant, ' tam euidenter tamq; firmiter impressam, ut nullis modis potuerint deleri vel offuso cari. ita qui pro Christo mortui sunt, eius specie sunt adeo commoti, ut ferme nihil aliud sentirent. Oportet sane, ut id quod in animis nostris euidentius est, reliqua obisscuret: oportet,ut id quod efficacius phan taliam occupat,reliquorum imperi Um ex-ckidat. Prouidendum est igitur,ut semper praestantior aliqua species luculenter ante mentis oculos obuersetur: quod diligenti veritatis inquisitione & assuefactione fiet. Quod si vero falsa quaedam imago nostra animum prius occupet, tum quod eius mistus validi repentinique sint, tum quod illi natura vitaq; transacta sit adiumento, non facile cedit, nisi,ut diximus,gratia Dei, qua
nihil potentius est,nobis sit praesto. Potest tamςn libera vis interim omnem lapidem. Voluere,
124쪽
voluere, turpitudinem illius detegere, meliorumque multorum imaginem inserere: quod si faciat assiduo, illa falsa species dic spinitur,& tandem praestantiori locum suum dabit. In eo vero est proculdubio mais Praecipuxima quaedam exercitatio virtutis. Sed tu- um diutissimum omnium refugium est misericoris mζ'xum diae Dei, cuius praesidio freti, facile qua suis D -'superamus difficultates. Nec tamen ips/ Gratia i
virtutem minuit, quamuis unicum sit reru Dei bene gerendarum adiumentum : quoniam tute non in Deo tantum speria omnem collocare, minuit.
summus quidam est virtutis gradus, a quo facilis est ad reliquos omnes descensus. Vt autem hanc rem semel concludamus, suis prema vis animorum .nostrorum , ubi sui compos est circa bonum et malum v Irtu res & vitia parit. Est autem sui compos, cuVtriusque partis imperium habet. Habet Vtriusque partis imperium, ubi altera tanta non est, ut eam nequeat ullis sui ρ adiumen-xis dimouere. Semper autem velle & potentiores auxilium implorare potest nisi plane sit deuincta .sea cum plane deuincta no est, & utrius de partis aliquam potestatem habet, quomodo precium suum eius actiones acquirant aut amittant, iam fermes ais xis est explicatum. Nam si liaec omnia, quae conuenire solent ad operationes humanas,
125쪽
D E EP vn cognoscemus, quid unumquodque potaderis ad opera virtutis & viiij tenet, unde diuersos utriusque gradus facile depraehenis
circumstantiae, quomodo mutent da
V M virtus 31 vitium sit in liberae
potestatis motu, quemadmodusaepe diximus, ea virtus, inquam,' quae in actione consistit, quanto vehementior hic fuerit, & illa quoque tanto fuerint maiora.Vehementiam autem eta secti dissicultas demonstrat, quam circum stantiarum omnium magnitudo mensurat: Circumstantiarum, inquam,quς cum rebus externis, natura consuetudineq; vitae se coniungunt. Multum erat quod Vlysses Circes amores contempsit, maius quod cum amoribus immortalitatem, quam Calipso polis licebatur: & id ipsum adhuc maius esset, nisi tam sapiens Vly sses fuisset. Ita tametsi Mutium Sciniolam laudamus, quod in carastra Porsenae penetrarit, Iudith tamen praesferamus,quod Olofernem iugularit. in Paride vituperamus, quod amores duos patriae saluti praetulerit,& magis, quod inconspectam Helenam quaesierit, quam quod eam detinuerit: atque haec vitia tamen in
126쪽
LIBER. r. so Hectore multo maiora fuissent,&etiam in Paride,nisi Veneris fuisset auctoritatem sescutus. Omnes circumstantiae diligenter perpendendae sunt, omnia consideranda personae
sitiat, quaecum eis ciente, cum effecto, cum peccatis utroque sunt coniuncta. Cum hominibus augent. bene natis Se institutis, virtutes quidem maxime, minime vero Vita a contremunt. robur
corporis, sanitas, & aduersa valetudo, vel iuuant,vel impediunt multas actiones. sic etiam hoc aut illud vitium, quanquam nemini conti enit, est ab his aut illis hominibus magis alienum : luxuria in sene magis vitio vertitur ' femina, pusillam initas autem in Duce. Ira peccatum gravi lis censendum est , quod ab eo commissum, quem praestantiorem esse decebat, ut ab e , qui publicam aliquam auctoritatem tenet. que pro delictis Principum etiam Resp. uniuersas puniri, omnes tam diuinae quam
humanae literae, nec non experimenta multata testantur. Quanto nimirum officium cuiusque praestantius est, tanto per Vitium . longius ab eo recedit. Externa quoq; praesidia multum conferre solent: ita paupertas &diuitiae, nos ad aliquid faciendum, aut perferendum saepius urgere possunt. Is climam ad quem tendit ammae motUS, cum m Iiorem aut deteriorem reddit: ut si Deus
ipse sit,si Princeps,parentes,viri probi, pau
127쪽
peres,aut alterius alicuius coditionis. Duabium enim non est, quin eius iodi species personarum animo conceptae, nos in hanc aut in illam partem alliciant,& virtutes via Modus tiaque faciant maiora. Modus agendi quo- gendi que peccatum augere vel diminuere solet: peccatu ut si hoc aut alio quis libidinem explerit: Πῖος- si non tantum hominem interfecerar, sed etiam in vivum aut in mortuum aliquam exercuerit crudelitatem, ut in Ciceronem Antonius, in Hectorem Achilles. Is enim modus, qui plus operae continet, maiorem Locus et ostendit sceleris cupiditatem. Locus etiam tempua & tempus luam quandam vim nostris a-Pζος tu monibus praebent, & reliqua quae cum ijs Rugςnx, sunt coniuncta: visi sacra res abrepta sit, eoque tempore & loco, quo minime decebat, R vel clam uel in aliorum conspectu,
et eorum quidem,quos omnes maxime Vereri debebant. Cum enim eum circumstantsjs mutentur,earum species animo concepta, non mediocres ad virtutum & vitioruaugmentum vires habet. Nec tantum id
quod animo conceptu est, sed etiam quod concipi debitasset,est perpendendum. Verum haec exempli loco
128쪽
Quomodo Virtutes sunt in habitu.
in actione, sed etiam in habitu sint, quemadmodum Philosophi
dicunt, eum nunc paucis consi aderemus, priusquam ad genera virtutum accedamus: &, ut rem omnem melius in- relligamus, rursus eam ex intima Philosophia repetemus. Animus igitur noster, cum suapte natura libera quaedam sui ipsius energia sit,uti prius ostendimus, opere continuo tanquam nouam ipse sibi comparat naturam : propterea quod actio, qua vult quippiam, intus est, ct habet, quemadmoridum reliqua cuncta, naturae suae consentaneam afficiendi potestatem, tantoque ma*iorem, quanto vehementior fuerit atque diuturnior. Inde concipiuntur ex multis actibus habitus virtutum & vitiorum, hoc est qualitates quaedam animorum, quibus ipsi fiunt ad operationes, huic ascitae suae naturae similes, longe paratiores. Ita qui circa veritatem diu multumque versatus est eius specie mentem imbuit, atque ad e,nergias veri cognoscendi multo promptio Orem eam reddit. Hoc etiam de iustitia re-
Iiquisq; virtutibus intelligi debesi propter
129쪽
quas aliquid certe facilius aut difficilitis saeri solet:facilitis, cum ascita qualItas cum voluntate consentit: ut si, qua patriam defendere cupit, in bello semper fuerit versatatus: difficilius,cum contraria qualitas antismum obsedit: ut si, qui a voluptate quadacontinere se cupit,per totam vitam in omni libidinum genere fit exercitatu S.Tam ct- si vero voluntas propter habitus istos viris tutum & vitiorum semper magis in hanc, quam in illam partem inclinet, non propterea liberum eius opus non est: nam fere
semper aliquid aduersus habitus istos potest, siqusdem actiones eius praemio dignae sunt vel poena: & primus salte eius motus, priusquam habitum aliquem concepisse
si modo corporis constitutionem , ad hoc ut illud nos excitantem & reliquaS Occamsiones excipiamus omnino liber suit: cuius actiones contin Vatio venteratio initi j sui liberi cominus ii ditionem imitatur. Ex libertate namqueberas far facta voluntas,c um haec liberae naturae pri-ci3nt,t Us nius actus sit, quomodo libera non dicaamVn ς tuesquae si perseueret eadem, proculdubio liberi quoque merito appellabitur: quan-
0m0'i uuam pranaam interim liberam allam ani-
sunt nati I V INCI Una nat Uram continuo tanquam artia
clat,& eam sibi consent ne am, hoc est natis nus liberam reddat. Vt autem hae e omnia
melius intelligamus . in animis nostris duo quaedam Habit',
130쪽
εuaedam eonsderare debemus, propriam Inant' Milicet constitutionem, qua, licet secundu rni voluntatem nihil aganti sunt vere tamen in δ, gh hae rerUm natura, corpusque suum com in praehendunt atque gubernant: &insuper eanda. agendi liberam facultatem, quae circa bonimaliue, tanquam propriam materiam ob a. Iatam versatur. Actiones autem reliquas in nobis antecedit cognitio , quemadmo
dum prius est demonstratum, quae tandem assiduitate veri falsique habitum in nobis parit,quo sumus, propter characteres an iam is nostris insculptos, semper ad eiusdem
veritatis notitiam parati. cognitionem au-
tem boni maliue statim in nobis velle nolis leue sequi solet: cuius etiam assiduitas hais bitum gignit, quo promptὶ velimus aut nolimus,ubi proposit tim fuerit simile bonum vel malum : hoc, si secundum leges naturae gratiaeque diuinae fiat, virtus, alioqui vitium
appellatur. voluntatem sequatur motus earum partium corporis,quae cum ea per aps petentiam sunt comune is, nec non earum rerum, quae exterius nos attingunt: ut dum
aliquid trahimus, impellimus & conuertiis mus in gyrum. Rehus autem omnes istos Animo animorum natura liberaque vis antecedit: V 'λλη illa quatenus animi sunt in hac rerum uni V δ uerlitate, naec, JUaten an se,& in alia, quap duomo a