Nic. Biesii Gandauensis De republica lib. 4. multis in locis aucti quibus vniuersa de moribus philosophia continetur ... Eiusdem Oratio pro bonis litteris

301쪽

stus maioribus similes, sed etiam assidua degeneratione multo deteriores. Certe eum

praecipua spes sit publicae felicitatis in liberali institutione ciuium , Oportet, ut theatra nullam occasionem 'itiorum contineant, sed tantum praecepta virtutum.Inter

vero quς percipiuntur auribus, & ad res Concior diuinas conducunt, oportunae conciones nes qua praecipuum locum tenent,in quibus, ut etines esse ani in omni oratione, sed in istis praecipue.uςbent, seruandu m est,ut auditores ad omnem virtutem & ad ipsam maxime pietatem impet lantur: quod quidem ut commode fiat,operae pretium fuerit non ignorare quod scriptum est a Platone, nimiru Oratoriam esse tanquam animorum nostroru medicinam.& eius peritum tanquam bonum medicu, animum qui de praecipue, sed tamen & vniis uersiam naturam debere didicisse: ita fiet, vecum multiplex animorum, quemadmodure cosporum discrime sit,ijs omnibus ipse

. sede ceter accomodare sciat, na nec in omnibus homini biis, tametsi morbis ijsdemiaborent, ijsdem, sed potius quae conueniant naturali cuiusque compositioni medicamentis uti debemus. Animi vero alij na- tura vel acuti vel obtusi sunt,alij calidiores, frigidiores alij, multi sunt molles, rari vero sortes, & alijs plurimis modis inter se sunt diueis quatenus scilicet diu ei sis corporis initruri

302쪽

LIBER III. I I

iti strumentis sunt adiunes diuersoque vitet genere sunt instituti. Si vero tam auditores quam Oratores idem pariter libi proponerent,frustra dicedi laboi omnis susciperetur, ut etiam a medico curadi,si corpus per se sufficeret ad optimas operationes : sed quoniam nobis praesidijs multis opus est. quς quidem omnia rarissimi quidam hais berent,ideo diuina beneficetia factum est,

ut a magnis ingensis rationes rerum gere iam larum nobis suppeditarentur. Cum a Utem ad negotia bene conficienda duobus .cog Cogniti-nitione scilicet nec non voluntate sit opus, 'necessarium est,ut Oratores primum oste- dant esse verum id quod dicunt,ac deinde actione, voluntatis aduersos motus impedian , pro est opus. uehant autem quantum possunt se Cundos. Veritas rationibus co paratur , ct iis etiam voluntas impellitur, sed non mediocriter affectibus animorum incitatur illς mentis ct sapienti sunt, hi autem inferioris cuiusis dam naturae. Itaque si quem iratum, triste, aut aliter affectum sentimus,protinuS cum eo commovemur, pra 'sertim si id ipsum ipsa ratio postulare videatur.Opoi cet igitur,

ut sciat orator, quid potissimum faciendusit, ut erga id quam optime sit affectus,& ut auditores sibi quam simillimos reddat.Sic enim idem quod ipse tum intelligent, tum

velint.Sed alterius animum non nili ex ora- tione

303쪽

tione' alijs externis signis intelligere Iiere H qc igitur veritati co sentanea sint, ct omanibus affectibus honestis: ut tale quale esse

de ceat ad re propositam Oratorem osteu- dant & similibus motibus etiam auditore impellant.Verum in tanta ingeniorum varietate nunqua homines possunt esse pares, ct ita fit, ut eius de orationis in diuersis antismis diuersus sit effectiis,et etiamsi quemadmodum deceat Orator erga rem praesente sit affectus,ut frigidiores vix ad mediocriaetatem orationis vi perueniant, calidiores aute et celiores vltra modu suu efferantur,

re ut quisci ferme teneat propriu alique ab ali)s diuertum cognitionis & desidera; loca Ohionia itaq; no satis est,quod Orator qua optime costitutus sit ipse,nisi reliquos omnes,vel saltem plurimos, aut praecipuos, si fieri potest,sui si simili mos,hoc est sapientis limos et optimos reddat,opol tet Ut ora. tionem singulis& onibus auditoribus alis temperare sdiar: nam & medicos in diuersis & contrarijs morbis ita pharmaca miscere videmus, ut semper maius malu propellantμ ex bonis propositis optimum consequantur,si perfectam sanitate di adsequi non possunt. Ad eam autem rem magna

prudelia magnaque diligentia est opus,qua quidem in concio natoribus praecipue desideramus: ut & ipsi boni sint,ac ingenior morbo

304쪽

LIBER DI I42 orborum,& remediorum naturam benesciatir,ut Omnes affectus in omnibus incitent ad virtutem mentes autem ad sapienistiam,&ad rerum praecipue diuinaria cog-Ditione ad cognitione inq; sed neces riam potius si curiosam. No enim doctos, sed potitis rudes auditores habet, hiis nec necessessi,nec utile,nec etiam possibile, vel omnia vel plurima scire: sed ca susiciunt illis, liue requiriuntur ad bc ne vivendum, hoc est ad comparandam felicitatem. Non igitur ea dici debent, quae pertinent ad inanem ostemtationem,sed ad vulgi potius institutione, nec tam ea, quς difficiles quaestiones excitent, qu ira quae doceant ipsam pietatem. Non decet populum i)s argutijs intricari,a quibus ipsi se vix magistri exrricare polia sunt. Omnia non apud omnes & ubique eo ueniunt: diuersie sunt a disputationibus cociones,& etiam interdum ills minus sunt Vtiles,qu in periculos . Sed hςc latius prosequi non est huius loci sat est nobis officiuConcio natorii hic in uniuersum Ostendisse. QWalessse debeat opifices,operae et spera in ciuitate. c.8. N reliquis autem omnibus etiaam diligenter obseruari debet decorum,ut omnia si pulcerrima sint, & moneant nos illius

maxime

305쪽

- maximό pulchritudinis aeternata nam ediri nemo tam stupidus sit, quin eximias ones formas admiretur.'dmiratio. causarum inquisitionem,adeoque superiorem cotinuo cognitionem in nobis parit: sic ut ab operiis bus ad opifices,& tandem ad summum ali-quem artificem perueniamus. Sed costderandum hic & alibi semper est, quid & qua

commode fieri possit : non enim quae uis Respub.ptae stantissimos artifices habere, vel ex celentissima qua uis Opera comparare queant; qiiod alia magis necessaria sint.. nec ad omnia sufficiant ciuitatis opes Perpendendum itaque quid in templis,& quae templa necessaria sint,& nisi quid obstet,ut

omnia veris ornamentis pios animos deleis

ctent,& incitent ad virtutem est efficiendo. Id autem etiam in totis urbibus est obserua dum,ut scilicet quam pulcherrimae sint, nec tamen interim splendor ad fastum aut alluci viti si prouocet , ac vi semper necessaria reliquis praeseratur,& quemadmodum

in uniuersa natura rerum, Omnis venustas,

suis usibus destinata facise cedat oblatae neis cestitati. Quicquid vero eiusmodi externa utilitatem aliquam afferre potest, vel proficiscitur ab ipsa Re p. vel aliunde ad eam aecedit: per Rem p. agros,aquas, ct reliqua.

quae in ea proueniunt, intelligo , & etiam praecipue ipsos ciues. Cum igitur diuersiae . pro r

306쪽

LIBER I Is r , prouinelae, diuersos homines, ingenia diis uersa producant & alant, fit, ut eas ad res potissimum institui debeant ciues,ad quas

natura maxime sunt accommodati, ut tamen prςclarissimas qtiasque,quatenus fieri potest,reliquis anteferamus, quemadmo adum etiam antea dicebam. Ouidam potius ad militiam nascuntur , alij potius ad do- . mesticas artes,& hic magis ad ingeni j alibi

magis ad corporis exercitationem. Natura quoque soli serme cum hominibus coueis nire Q let,ut in maritimis locis nautica negotia vigeant in alijs agri cultura,ria alijs artes, quas mechanicas vocant. quibus videmus quasdam prouincias, nat Ura no admodum fertiles, tamen diuit ijs abundare. Sic igitur ciues a magistratibus & legibus inastituendi sunt, ut ad id quod optimum est Reipti. si aptissimi reddantur, sic etiam agrii littoraque parari, ut hominibus comodas. si me serviant:illi,ut quam maximam prς. beant materiam rerum gerendarum , haec ut tuta sint & habeant quam accomodata fas imos portus. Agri itaque seri debent primum necessarijs ad vitam,deinde allis,quae

plurimum utilitatis Rei p. ferant: prouinciae quoque tam mari quam terra penitus debent omnibus latrocinijs expurgari. Magistratus igitur nullos externos nebulones.

quitatum vagari & grassata per itinera scita

307쪽

Latros sunt admittent ciuis autem malos maxima Di dilige quoque seueritate coercebunt, nullos alea - tCres,nullos scortatores, nullos ebriosos diς homines in Rep.sua vivere patientur quoniam haec vitia facile patrimonium cu pudore decoquunt,atquc homines pauperesci corruptos in Omne facinus impellunt.

Instrumenta quoque ladendi adimeda sunt illis,quos improbos esse suspicari licet: ut

armis destituti,vim non inserant alijs,pra insertim armatis. Certe praecipuum S unica remedium latrociniorum est in diligentia

Magistratuum collocatu quis negligenti- iis qua oporteat hoc officio suo fungantur, ipsi potius qua latrones Rem p. dui. ct tanqua licentiam ijs praebent, miseros homines diuexandi. Nec est quod locoruvastitates aut alias occasiones vllas causari

quis possit: nam videmus in quibusda prori Uincijs,quq natura maxime quibusvis insi- dijs opportunae sunt, nullum tamen latronem grassari: tantum potest diligentia, si elae pira fuerit cum prudentia coniuncta. Verum

blicio no solum tutet viae publicς,sed etiam quam quales facilimet sunt reddendae:quod fier, si quam esse debe sternantur, & quam paucissimos

M x- habeant circu dictus. Quanto vero Plures flexus sunt, tanto maiorem agrorum parte auferunt, & vecturam cariorem reddunt. Ergo prouinciae ititissimae rebusque gereri

308쪽

LIBER III. I q.

dis aecbmodatius imae fiant,& estres no tantum ad virtute, sed etiam ad reliquam om-Dem utilitatem Reipub. diligentissimi paratissimique reddantur, ut quoniam sola natura no sufficit,ciuiu o1m industria Res. non tantum internis,sed etiam externis bonis abundet.Non autem ullo modo videm Cicies

tur homines illi laudandi qui suo censutra publicam utilitatem latum sibi vivunt,

nec aliquod commodum in commune Co- ferunt. Non enim nos hostris tantum, sed

α. Resp.nostris & nobis frui debet: nobis inquam, non otiosis,sed diligentiam sumiamam adhibentibus, ad felicitatem comunem. Non colonus tibi seruit,& uniuerse Terum natur ut tu nihil agas, sed ut etiam aliquid, in publicam utilitatem conferas.

Cum enim ἱ summo bono facta sint ominnia,quod ad sui participatum sese libenter effundisinunquam quies est laudabilis, nisi

quatenus nos paratiores reddit ad operaistiones. Ita videmus partes corporis humani, reliquarumque rerum, singulas & omisnes pariter,& singulis & Omnibus usum suum prςbere, quaqua in aliae sint alus potio. ores. Non ideo potentior es&ditior,ut Otiosus sis,sed ut praestantiora negotia exeris Externaeceas omnes igitur in usum publicum aliae maloruquid conferamus, & pro ingeniis & locis causae ex/instituamur primum ad virtutem, deinde ludς ad ren

309쪽

ad reliquas utilitates ciuitatum. Verium notantum prouidendum, ut intus omnia praeclara sint, sed etiam ut aliunde nihil mali ad Rem p. accedat. Itaque si quid aduehatur.

quod damnosum sit aut non necessarium ciuitati, ne locum necessariorum occupet, vel magnis vectigalibus impediatur, aut prorsus interdicatur: siue morbos aliquos animorum afferar, ut lux si,ut inanem oste- rationem,sive corpus deterius, siue pauperiorem ciuitatem feddat. Consideret igitur bonus Princeps, in aedibus & vestibus, in cibo & potu, quid necessarium , quid utile. quid superfluum, quid perniliosum,&liberum faciat,imo etiam interdum priem iis alliciat, quod populo vel necessarium est, vel non exiguam aliquam afferat utilitatem: inutilia vero vel suppliciis propositis interdiis cat,vel magnis saltem vectigalibus grauet: Ita cum nunquam,praesertim his temporibus tam corruptis , defuturi sint homines diuites&prodigales, qui quovis sumptu isarent ea, quae pertinent ad luxum, fiet,ve rincipum bona non diminuantur,& viri boni atque frugales, saepe non admodum

diuites, multo commodius degant. Praestat autem ut Respub. possideat ad vitam necessaria & diuitias, quam res externo tanatum artificio elaboratas,quae in magnos de necessarios vlus serme permutari/non posisunt.

310쪽

Iunt, & cum magna pecuniarum iactura facile deteruntur Inter has vero minimum admittenda sunt, quς breuissimo tempore Pereunt,& maximo pretio conflant., Sed ' consideradum, ne dum nos interdictis novistris alias diuitates gratiamus,illae nos vicissim magis Gratient suis: quod a plaerisque minime video perpendi ma multi tam in 1- qui sunt,ut alias prouincias i de re nequaquam vereantur,multi etiam , tam stupidi, ut iniurias sibi illatas non compensent. Diligenter animaduertere debent magistratus, quid utilitatis Ref. percipiat, ex ijs quae euehuntur,quid etiam ex ijs quae inuehuntur,ut ex utrisque, si fieri potet maius percipiat lucru quam damnum curare debent etiam,vt omnia quam optima fiant in sua Re p. quo & ciuibus maxime serviant,& ab exteris vehementissime expetatur.Ita fiet. ut ciuitas suis praesidijs valeat,& etia externis subsidijs umetur. Quamobre necessarium est,ut principes & suas Resp.& etiam alienas optimς noscant, & semper, ut iam saepissime diximus, primas partes virtuti tribuant. Exteros ergo,quanquam alioqui magnum emolumentum sint allaturi, si tamen viiijssint contaminaturi civitate,nulinio pacto admittent.Sed nos nunc inuertiomus ordinem ipsum naturae,primas partes fortuni; damus, secundas corpori tertias,