Fortunii Liceti ... De luminis natura & efficientia libri tres: in quibus luminis nomenclatura, necessitas, caussa finalis, materialis, efficiens, formalis, productio, quidditas, affectiones, facultates, et operationes omnes diligenter explicantur ..

151쪽

rgo portunii Liceti Liber Secundus l

m mira luminis fertilitate, acescariis: in primum de primo genere

IN ter corporum naturalium quantites plerique primas efficientiae vires Calori tribuunt i Egn vero ut non inficias eo, Cliori magnam ineste vim agendi in natura rerum, edoctus aba . meteo. a Aristotele Caliditatem O frigiditatem Dideri ini omniaut mutatio c/pr. ni bus nati irati bis sese quilitates termina utet, O copulantes traus nutarit se' ea quae eiusdem gitae, ch e Tuae non eiusdem gene ris, di humectanlds,oe exm cantes, cimilaran es, di mollificantes eattamen in lumine maiore netu amplioren se cragnoico estica.ciam, essicientiam ves; tum quia himen non solum in elementari regione , ad quam coarctata est caloris,& frigoris acti uitras; ast .ae a. o i etiam vires suas actuosas exercet in aetherea mundi plaga inqua nullum ius habet agendi caliditas, aut frigiditas i tum quia lu--meneli causta caloris, & frigiditatis effectrix; nam solis radii calorem in aere accendere; Lunares radij vicissim ibi fragiditase, cap. 35. tem arcessere videntur; qua de re b posterius suo loco fusius: e contra vero calor, aut frigus nulli bi lumen efiiciunt: tum prae-- ',' . t cipue quoniam etsi calor frigus quorumdam effectuum sint caii ita emciens unita a. & q uoru uadam aeq u moca; n u llam tammen rem procreant ut efficiens analogum . quum ex aduersonuitia fiant a lumine velut ab agente uni uoco, plura ut abessis ciente aequivoco, di non pauca ut ab autore anajogo. Mirabilis est ergo luminis emcrentia, mira fertilitast, & mirifica supra castoris actuosissilium potesta tem efficacia. Sed antimius hanc tu,

minis utin cffectricem contemplatione comprehensuri, age seorsum tres istas activitatis iuae formalitates consideremus, excr

dium sumentes ob ijs luminis operationibus, in quibuS ut agen viam uir procreat quic sibi simile in spetae. Profecto lununi nihil tale potest uni vocum prorsus in eadem speciem si lunien i Si ergo lumen ut agens v muocum in eadem spetae quid sibi si, mile procreare poterat, lumen vetus ac pilus nouum ac posterius lumencssiciet. Acreuera passim generari videmus a lumine lumen iPrimo quidem, quia lumen radiorum generat lumen aliud e e extra

152쪽

De, a iura & Essicientia Luminis. I gr

extra radios in aere contermino, secus enim extra radios iaeresset tenebrosus, ve arguit euid criter c Aristoteles. Deinde quia lumen ii scidentiar Eenerat lumen & repercussionisiin superficie speculi, seu diu illam repti in atri& refractionis etiam in secundo diaphano densioris quod secundum lumen uminaque nuncupatur nomine fulgoris, atq; splendoris. Deinceps quoniam ab hoc siiundo lumine generatur tertium lumen extra punctum ress lxionis,&extra metam refractionis india pliano luia reflexum, o refractum; quod pro varietate materiae ac pro diuersitate pria mi emcrentis varias nanciscitur appellat soles ; nam a radi is Smlaribus orientibus refractis mane iii Naporibus hori Eontis exoriatur lunaen Aurorae, crepusculique matutini claritas Albae nomine donata: ab iisdem radiis occidentis Solis infra issem ad vapores horreontis orit ar lumen crepusculi vespcitani:a radiis eis idem etiam vigente diu refractis in nube rorida Soli oppositu ge meratur lamen coloratum seu variegatum Iridet a radds ijsde itiexceptis in nube Soli supposita procreantur Pareiij, seu procre tui lumen geminati ac triplicati Sosim ab a jsdem radijs refractes alia ratione in densiore consistentia tum aeris, tum aetheris prinduci posse Cometarum, Novorumque siderum lumen, ego e xl umfusus ollendi proprio in opere Ded Nouis A siris, ta C metis. A lumine demum siue Solis, siue sideris alterius restaricto in aerea vaporibus, aut nubibus vario modo velut ab ager te uni uoco fiunt in aere lumina virgarum, Arearum, uearum, in aliarum Meteorologicatum Imprcssionum, quaecunque citra sana manu in sublimi sol diu, seu noctu non ita raro splendere conspiciuntur a de quarum origine diligentius & luculentius agimus cum e Aristotele in Commentatijs ad Meteorologiam suo tempore promulgandis . Ita ergo lumen ita sens univocum generat in perspicuo nouum lumen, aut eiusdem specier, ut lumen lecundunt repercussum siue ab aere sextra Iadl CS,scua spe culo cxtrarc studinem lucidi ; refractu nive a secundo diaph no speciem radiorum non ni utante i . ut diuersat quodammodo

speciei, sed gelu idem generis proximi, ut lumen secundum retraetum in nube, ac vapore sub specie vel Iridis, vel virgvrum , vel Puellarum, vel alia id genera5.

s a. deam

gr. de gem

153쪽

ae Praed.

i et Fortunii Liceti Liber Secundus

De Luminis ut Miuori agentis operatione secunda,qua facit actu stem spicuum , ex eo pellens obscuritatem afue in eo tenebras exti ies . gi ens. ODmbras. cap. XXVI.

VNiuocum agens eadem sunctione, qua vires proprias exe cet in subiectum patiens, ad duo essentialem habet habitudinem , scilicet ad formam sibi contrariam praesentem, quam a destruere tentat; & ad formam sibi similem absentem,quam producere gestit: & licet unica functione simul agens univocum

divi contrarium corrumpat sermam sibi oppositam, natura misque sibi contrariam;& ut simile producat in eadem materia formam sibi consimilem; quia reuera corruptio unius est generatio alterius, de vicissim generatio unius est corruptio alterius illi contraris ; ut elare nos edocet b Aristoteles : attamen quia serma litet hac ratione saltem ab inuicem differunt hae mutationes , quum ad terminos ratione diuertas , ac essentiae contrarios tendant i & unaquaeque mutatio specificetur a te mino ad quem tendit, e Aristotele doctore: propterea distincte considerabimus lumen ut corruptiuum sui contrarii in dia.phano, qui d considerauimus,& iterum e spectaturi sumus Iumen ut productivum rei sibi consimilis . Porro agens pni vocum esse dicitur non solum suo simili, cuius in productivum; quod omni3 vltro confitentur exf Aristotele; sed etiam suo contrario, cuius est corruptiuum I adeo ut corrumpens contrarium in tali iunctione operetur ut agens uni vocum; quod a nemine prolatum obseruaui; sed ex re i natura,& ex Aristotele facile deducitur I nam uni uoca sunt non talum ea, quae sub eadem specie specialissima continentur indiuidua, sed etiam quae sub eodem genere proximo continentur species congenitae; quod nos edocuit Aristoteles, primo quidem ubi dedita opera definies g vnies

uoca duas in argumentum accipit species contra Dis d uterent ijs constitutas, hominem,& houem; quorum ille rationalis est, hic irrationalis, constituens esse duo uni voca in eadem natura

animalis, quae generice communis est duabus suis speciebus uni- uoce, secundum nomen, & secundum definitionem et deinde ubi h decernit generari simpliciter ab agente actu existente, aut

154쪽

De Natura & Essicientia Luminis. I s

eiusdem gene ris, aut eiusdem speciei: qui omnia fieri ab unita coi alibi decurniti Deinceps ubi sanicit in uni uoco generan- i .meta. te non esse necessariam identitatem speciei specialislimae, sed x ,' susscere unitatem generis proximi; ait enim. Semen namque fa- mm cu sicut ea tua actamsint bet enta potestate framam dia eius 'men est, quodammodo Diauocum; seo enim omnia ita oportet quaerere sicuti ea homne homo,nempe masculus ex inustum ; etenim mulier

ex viro; quae duo plusquam numero dissident di specie specialise . . sima sillyssica, si non logica 3 vnde multis globex mulo, sed ex equa dia sino; quomia sunt diuersa speciei , ge iere solum proximo contierintntia i uni uocism igitur asscias est fi solo genere conu niat. Quem itaque cortum pens sit et contrarium ei quod re i r .i physrumpitur: quumque contraria definiantur passim ea esse quae in r. Atyi eodem genere continentur, m Aristotele Magistro ; iam clate Sp*'

constat, contrarium quod visa sici contrario corrumpi ut ab agente viaiuoco. inuitier o lumini contrarium in perspicuo io. meta.

sit obscuritas; quae rei dissicientias simplicitu; di secundisse l. is.16.

quid in tenebras,& umbram diuidi posse videtur; nam Aristoteles clare tenebras ait esen contrati utriatimini India phanoetvm- n rideambram autem etiam e sie Iu mini contratiam id suadere videtur, i estro. tum quod Aristoteles o ait lumen umbra determinaris contram o 1. de an. rium vero determina risuo contrario videtur a tum quod umbra t. 8o.

mediumquid est inter lumen, & tenebras I messium autem ad alterum extremunicomparat in habet Vrtionem p contrarii de- p i. phys t. cretis Aristotelis. Lumen ergo in perspicuo nascens a lucidos s. N si corpore praesentia sua simul ut sinis, terminat actioneu3 lucidi in qu*ntidi generationem illuminati forma liter; ut forma, constituit m esse perspicuumqactu, seu actu illuminatum ; & ut agens uni vocum q a. de aniprimario sub ratione innuis producit a ud lumen in ulteriori perspicuo, vir vidimus secundaris naturae ordine per se tamen, r eap. sup. sub ratione contraras destruit in perspicuo suam contrarium, tenebras nimirum, de umbrami tenebras quidem tollit omne i hen, siue primum, iue secundum; sive vegetum, siue remissum rat umbras non destruit nisi lumen primum, ac vegetum; idque opaco corpori circuit susum, seu corpori opaco perpendiculare Prorsus: unde qui sub aequatore degunt, in meridie Solem habe ces verticalem ad suum Zmuh,nullas emittunt umbrat. Vt enim

155쪽

r g Fortunii Limi Liber Secundus

animam vivente corpore cress est secundum tres modos d si deam aerplinat .apud fAristote senuit lumen in perspicuo. & for- limasti iis alia physio in suo com sim generabili, caussa est tumianalis.termin ins sui compositi generationemr tum forma lis, tribuens illi composito esse specificium sui generist tum de-r T. mae. mum effectrix. primario instituto sibi t similem essentiam pronior c, io' creans, & secundatio contrarias sibi naturas u destruere sita-i , gens. Lumen antem ut contrarium tenebris,i& umbras, eas per se destruit in di i phano; quia contrariorum natura est. vi valen-.tius destruat alterum imbecillius ximientius est autem lumen x et . de an. tinebris, di umbris; quia luminis est mira totas x positiva esta '' lupinsit essedi talitat 3 actus a tenebratum vero, & umbrarum i 8,. S3' ratio priuatione maxime nititur: ubique enim robur in re posittiua est a priuatio autem vel nihil habet virium corruptiuarum. sed solum dispositivarum; vel minimum obtinci vigoris, atque activitatis: quo factum est ut lumen e igitum nullo negocio des ruat praesentes sibi tenebrasi di vim bras, quousque radios suos emittit s ax v brae tenebraeque nullae valeant exiguum qua tum via sumen extinguere . illacrD secunda luminia operatio est contrarias umbras, ac tenebras in perspicuo et struere. - vi tris sit A rab hJ in v n uiri non hi nupti uam tertia Luminis speratione, qua Ut agens analogum, et potius his l. vocum genexat stimius Ueciem visibilem in eculo Milcn- i

OBiectum non e si e semper eiusdem speciei. nec eiusdem g

neris proximi , ac proinde non unitiocum cu m suo si ii ut clito, manifeste constat ex eo, quod ad varia praedicamenta pertinere possunt nam obicctum intelligibile substantia esse titti potest,cuius imago species inrelligibilis appellata, purum putum est accidens : nbiectum sensibile commune quoddam est AE et,dear. aquantitas,& Motus in Coordinati DPibus Aps rei & Paris quum x e horum omnium imago tens hiat in genere inal tales iis .ipat, Ceterum lumen, & eius imago visi bilis In codeni gxue te qualitatis consimiliter insunt: an eiustacui spcc j sint, an ea. m g u-deant definitione, non ita manifestum elis ite ambo liint actus

t diaphani ; ambo sunt spcciei visibiles, lulnera quidem lucidi i a t

156쪽

De Natura & Essicientia Luminis. I s

ium inis eius imago; quae an luminis nomine donetur. incertum est, certe lumen eam vocari nil refcri r certe si non in specialii si m specie, conueniunt dubio procul in proximo genere; qua propter adeo similem habent essentiam, ut unum horum ab alio fiat ut ab agente v miroco . si quis maluerit ut ab analogo, non multum repugnauero; videns huiusmodi analogiam parum ad modum ab uni uocatione distare. Quum autem obiectum omne sit id, a quo propria imago producitur aut per se, aut alterius adminiculo ; nam colores a lumine attolluntur ad sui simulachri, suaeque speciei visibilis productionem et quumque lumen sit obiectum , visibile; nihilque sine simulachro specieque sua e vi- ιx. de ra. sit visibile siti nihilque lumen eleuet ad suae speciei productio. t. 66. senem in sensu et qui dicitur Aristoteli susceptiuus esse specierum d, ...

sine d materia; quia lume satas est de se immateriale propterea- e. i. . que sui speciem immaterialem procreare potest; maxime si de . l .est. ea lumen est, ut ego quidem facile censeo. Sic ergo lumen vea gens uni vocum, seu si mauis analogum, producit in oculo sui speciem visibilem, quae repraesentatrix est primi in minis facultati visorie; non aliter ac aliud obiectum quodvis est productivum stae imaginis; quoniam Aristotelis obseruatione e quaelibete se e r. sentia est eius naturae procreatrix, qualis ipsa est: cum hoc ta i mor. 5-men discrimine, quod alia obiecta visibilia, seu Iucida spectes, seu colorata, procreant sui simulachrum in medio diaphano; medium vero tali simulachro praeditum nouam speciem illi pris mae consimilem producit in organo sensus; vis adnotat Arista f et . de M.teles et At vero lumen, quod est imago lucis in medio genita sui Ii speciem visibilem immediate producit in oculo. Nisi etiam dicere velimus , ut ab obiecio tangibili, &gustabili geadem fun- r a.deat .ctione generatur imago propria simul & semel in medio. & in torganor sic etiam a lumine per unicam functionem produci si- mul imaginem sutore praesentatricem in ulteriori medio diaph

no, in organo visus . Generatur autem eadem ratione simum .

laclitum luminis a lumine in oculo. qua genitum fuit lumen . prius a corpore lucido in perspicuo; namque lumen est imago lucidi corporis, a quo producitur in diaphanor Quare propo tionabiliter eadem attributa considerantur in hac operatione ituminis , quae h prius explicata fuerunt in generatione luminis & u a

157쪽

a lucido corpore ; proptereaque lumen suam speciem visibilem hi oculo gignetas non aegit momento, sed tempore; suumque tamulichraim hoc visite raedacitae potentia materiae oculi, sed illud ipsis brinsecus unprimens id operatur; nec per simplicem eman atroneni. sed per raram ac physicam productionem essicit Iumen in oculo suam imaginem hanc, per quam est visibile. ob quamplures rationes ance allatas, quas non est ut in praesei

Luminis eam esse patiere e cienti im, ut codores etiam producto a cruoratis corporibus, mu storiare est Philosophanitati met pirNO; quam tamen quum ae antea satis confutauerimus, N omnibus receptim Ari st.opinionem cclimus, qua bstatuit, a lum

'' uiane gigni colorinn iuxagines in medio; quae quidem iuri unis

operatio nunc accurate nobis est aperienda .i Porto quum causex x. daan. sa effieiense Aristotcli druidatur in totalem,& partialem; quae hi*' subdiuiditur m praecipit im ct instrumentaleine Lumen non est inurumentalis caussa procreans inemedio colorum imagines a. s. de an. quoni ina m tali productione lumen agit ut d habitus Aristoteli ' cui efflubitus iton est e lusin instrumentalis: Lumen itidem in ore, talium non, causid totalis , quoniam in ea seqq. nisi IImmeolo es maxime operantur,quibus lumen cooperatur; 2, 3 lumen enim de se producere nequit ullas in perspicuo colorum imagines ; qui 1 nulla ratio est eur potius imaginem a bi, quam. 'tetb. et atra: 'tiri bracClotis is ciat, quum aeque habeat ad omnesin at solum atto: hi colon sonanes ad hoc ut sine ministerio materiaei' sibi lubieret procreare singuli valeant imaginem suti visibilem,o. de Hipe pacuo et Q sa de re nos late tractauimus in opere infar, Ii s.c. s. te s.ctu figerite. 'Restat igitur ut lumen in productione specieis p r. dein ru n vis bidium colorum agat ut principium quo primo, siue ut reli ag. O. carti ale prii natauiu; iron quidem v e forma coloris, quod

sit et uisitissa amici quoru sententia tum g alidi proscripta tinti

ilia r. ruinoa .x: iri. h superius; etenim color ex levim habet productris cap s. cum sit iiiiiulachri. quia aromvis n. tuta sit procreatrixrei ubi

158쪽

De Natura D EScientia Luminis. I T

consimilis . Huiti Aristotclas et sed ut agens 1 novens impedi-- i. mae. mentum materiae . seu potius eleuans colores supta subiectae sibi mox cii materiae conditionem ad immaterialem utcumque sui ipsoriam similitudinem producendam : quum enim col, t ex se sic forina inm:tteria dentersa; fi)rma vero penitus materialis nihil de se .m: . possit operari nisi naodo materiali.reuique materialem omnino: quum species colorum repraesentativa in medio. de in organo visus nul l .m habeat e Aristotela magistro relationem ad mate k a.deaa. riam coloribus subiectam et at sit immaterialis; ea propter in suis, si generatione de mi non poti it imago visi dilis coloris a m teria colori subiitatae Quomam vero nulla forma materialis s et , et hmetipsam attollere potest lupra suam materiani ad aliquid op

randum; sed quicquid agit agat pro modo sui esse; siquidem viaque idem est quo quid est. & quo quid operatur . nam operatio

seq iitur essentia in pr 'pterea color ad sui speciem Immaterialem producendam quopiam indaget immateriali principit i. quoi eleuetur supra lux m a teris condicionem, ad hoc u possit aliquid

quodammodo immateriale procreare. ae inranno ad hoc ut v .

leat al: quid producere, in quo producendo sibi non cooperetur ullo pacto subiecta materiae V Ceterum huiusmodi principnimi

activum sic immateriale, sicut immaterialis dicitur imago coloris . in medio nullum est aliud quam lamen a id ergo colores m teri les eleuat supti suae a lateriae condisionem ad hoc, utpollini ciciante sua ipsorum materia . dii ab ea non impediti. generare, suam ipsarum speciem visibilem immaterialem in medior lumen .uc h.a hen in olori a unctum , ipsumqueTu bern ans. efiicit ut color non. cooperante sibi materiatii corpore lubri tali, quatenus est pura qualitas. rationesiae simplicis eilentiae,madaeque naturae, formet in perspicuo speciem iusibilem, ac imaginem suam in materi lam eo modo quo intellectra agens. abi Aristotele sapiententu-s I. deaa. mini comparatio, essitat vephantasmata in organo materiali ' β' phantasae degentia iubeondi Vombus1ndiuidu auribus, acuta terialibus, non comerante phantasiratibus ipsis organo mate-iriali. nec ulla conditione indauiduante, de se valeant m mente postibili procreare suam ipsorusn imaginem peDitus Immate mlib. r.ett.

159쪽

r 8 Fortunii Liceti Liber Secundus

nihil imprimendo, aut adimendo colori; sed ei solum assistendo, euhiue gubernindo; na n color ex se non habet virtutem in uendi visiim nisi te motam: proximam sortitur a lumine; siquidem color in tenebris e st pote state visibilis ob sui naturam, non . de an. actu visitis: actu namque videri non potest nisi in nitamine: qui de se nequit in medio, nec in organo risus imaginem sui visibilem sine materia producere; quam producere potest facile lumine perfusus, lummique coniunctus et lumen enim attingit colores, quos eleuat si pra stae materiae conditionem ad producendas si psorum species visibiles immateriales: tuum enim essentiao x. de an . speciei visibilis colorum duplici nitatur attributo; quod sit o im- - si, materia iis,& quod sit repraesentativa coloris; hoc, quod sit immaterialisa colore non habet, qui suapte natura materialis est et sed alumine, quod est similiter immateriale; hoc autem, quod sit repraesentativa certi coloris, a lumine non habet,quod iudi ferens est ad omnes colores; a st a determinato illo colore, a quo producitur: Hanc ergo lumen coloribus perfectionem exhibet, quod illis copulatum eos eleuat ad hoc ut procreent seam ima-3 s.ctaa. ginem inst medio. qua fiunt, seu sentactu visibiles; atque anteat.II. de se latentes, visui reddantur aperti. etsi enim lumen incoloribus nihil producit ut agens, attamen cum eis aliquid producit ut agens, eos nimirum eleuans, quod sepe diximus, ad sit ipsorum speciem visibilem seipsis minus materialem in medio procreandam risic anima sentiens in equo eleuat vegetalem, cuius di x. de an . proprium munus est generare sobolem, ad producedum equum: Itaque lumen in colores agit, eos attollendo ad hoc, ut sine ministeriosi stratae sibi materiae possint imagines proprias in me dio gi sinereiquia visibile coloratum in medio non procreat ima ginem sui coloris absque lumine; quippe species aliorum sensibilium iunt immaterialiores imagine rei visibilis; propterea fi ri possunt ab earum obiecto materialii sed imago rei visibilis immateri alior est; quare produci nequit ab obiecto,quod sit magis materiale, nihil enim agit ultra suas vires, generando quid si

ipso praestantvis; praestant autem immaterialia materialibus in ro eodem ordime formarum: Quare ad productionem imaginis coloris in medio, requiritur Iumen, quod est forma non magis mam

terialis quam sit imago coloris producenda: Lumen autem Inu

160쪽

De Natura & EScientia Luminis, I gy

ginem coloris in inc dio procreat gubernando coloratum ad eam progignendam; adeoque lumen e st forma perspicui formarum visibilium coloratorum in eo effictrix, non in inisterio ullius instrumenti, sed sin plici sua praesentia eleuando colores ad suarum imaginum immaterialem generationem. Quam functi nem lumen citissime quidem absoluit, at momento non absoluit, sed tempore; non educendo tales imagines de potentia materiat diaphanae, sed eas perspicuo forinsecus imprimendo; non per simplicem emanationem , sed per veram productionem physicam i ob rationes r antea propositas de luminis origine. e cap. p. DQuoniam vero lumen est quoquopacio in eodem gcnere speci

rum visibilium immaterialium 3 etcnim immaterialis imago Iu cidi, a quo prouenit, ut species sunt intagine Scolorunt, quos re- prasemant; proinde lumen, si non est agens uni uccum, est alta. men propen odum uni vocum, ac ad summum analogum gene rans imagines visibilcs colorum immaterialcs in medio.

V Isibilis obiecti natura non solo colore comprehenditur

uniuersa, ut ait Aristoteles, cui visibile est in color , quod a r. de an . oratione quidem ect dicere , innominatum autem existis scilicet na- ee, tura communis lucido, di opaco corporis tres enim quum sint

in genere visibilium suprenue species, lucidum, coloratum, tiopacum c quicquid in oppositum sibi dari petat b Vitellio di- . lib., . pentens, per se visibilia duo tantum esse, lucem, & colorem lucis a dum lumine a se effuso veluti sui specie visibili visu conspicitur sat coloratum, di opacum ad sui visionem indiget luminis a Iucido sibi adia cnientis, quo species utriusque visibilis in medio producatur. Quum e nuper aperuerimus quomodo lumen ope- e Cip. 18.retur in productione speciei visibilis, quae proprium est simulachrum coloris; age nunc meditemur luminis functionem in procreatione speciei visibilis, quae propria est imabo corporis opaci. Sane corpus opacum esse visibile, certum cuiuis est terra, & Lu-niam eclipsatam inspicienti. Sed de opacum formaliter esse via sibile proprium, non secui atque lucidum, de coloratum , ex eo l