M. Tullii Ciceronis de natura deorum ... libri tres

81쪽

CAp. 3I, 32 DE NATURA DEORUM. 7ssit eademquo laxa quae est recti praesteptio pravique depulsio. x quo intelligitur, prudentiam quoque ei institem a diis ad homine moenisso ob eamquo

musam majorum institutis mens, fides Virtus, concoridia, consecratas et publice dedicatae sunt. Quae qui convenit penes deos esse negare, cum eorum augusta et sancta simulacra venaesmur Quod si inest in hominum genero mens fides, virtus, eoncordia unde haec in terras, nisi a superis, defluere potuerunt Cumque sint in nobis consilium, ratio, prudentia; neaeesse est deos hae ipsa habere majora, ne habere solum, sed etiam his uti in maximis et optimis robus. Nihil autem est ne majus, ne molius mundo cesse est ergo, eum deorim eonsilio et providentia administrin. Postremo cum satis oeuerimus, hos esse deos, quorum insignem vim et illustrem Mom videremus, solem dico, et lunam, et vaga stellas, si inerrantes, et metum, et mundum ipsum, et earum rerum Vim, quas inessent in omni mundo cum magno usu et commoditate generis humani emeitur, omnia regi divina mente atque providentia. Ac de prima quidem paris satis dictum est. XXXII. Sequitur, ut doceam, omnia subjecta Maenaturae, eaque ab ea puleherrime regi. Sed quid sit ipsa natum explieandum est ante breviter, quo Milius id, quod doeem volumus, intelligi possit. Namque alii naturam censent esse vim quandam sine ratione cientem motus in corporibus necessarios alii autem, Vim participem rationis, atque ordinis, tanquam via progredientem declarantemque, quid eέ que rei causa emciat, quid sequatur; erius solertiam nulla ars, I ulla manus, nemo ' x maerem v v mitando. Seminis enim vim incum, Brix, di, qu*Πquam Sit perexiguum, minis, λ - κτα μ' --

82쪽

lspicurus, qui ita aiVIolt, omnium qum eam corpora et inane, quaeque his Meldeum dieimus, natura constare administdum, non ita dicimus, ut glebam, aut sepidis, aut aliquid ejusmodi, nulla eo sed ut arborem, ut animal, in quibus vi sed ordo apparet, et artis quaedam imi XXXIII. Quod si ea, quae a terra snentur, arte natura viVunt et vigent: terra eadem vi continetur et arte naturae

gravidata seminibus, omnia pariat et sstirpes amplexa alat et augeat, ipsaque in superis extemisque naturis. R deitionibus aer alitur, et aether, et Omnia si terra natura tenetur et Vigst, indom a mundo est stirpes enim terra inhaere autem adspirations aeria sustinentur il

83쪽

CAp. 33, 34 DE NATURA DEORUM. aluer ex me qua ex aquis term infima. Sic nat ita his, ex quibus omnia constant, sursum deorsum, ultro citroque conlinieantibus, mundi partium conjunctio conti tur. Quas aut sempiterna di necesse est, hoe eodem ornatu, quem videmus aut certe perdiutuma premarima ad longinquum et immensum paene tempus. Quorum utrumvis ut sit, sequitur, natum mundum administrari. Quae enim classium navigatio, aut quas instructio exercitus, aut rursus ut sa, quae natura emeit, conseramus inuae procre tio vitia mat arboris, quas porro animantis figura formatioque membrorum uintam naturae solertiam

significat, quantam ipse mundus p ut igitur nihil

est, quod amitente natura regatur, aut mundum regi confitendum est. Atenim qui reliquas natur omnes, earumqua semina contineat, qui potest ipse non natura administrari Ut si qui dentes et pube teni natura dicat exsistere, ipsum autem hominem, cui

ea osistant, non conatam natura non intelligat ea, qua efferant aliquid ex sese, persectiores haberem turus, quam ea, quae ex iis efferantur. XXXIV. Omnium autem rerum, quae natur administrantur, semin tor et sator, et parens, ut ita dicam, atque educator et altor est mundus omniaque, sicut membru et paris suas, nutricatur et continet.

Quod si mundi partes natura administrantur, necesse est mundum ipsum natura administrari, cujus quiadem administratio nihil habet in se, quod repreli ipossit ex iis enim naturis quas erant, quod emci potuit optimum, flectum est. Doceat ergo aliquis potuisse melius, in nemo unquam docebit et, si quis corrigere aliquid volet, aut deterius faciet, aut id, quod fieri non potuit, desiderabit.

84쪽

DE NATURA DEORUM.

LIB. II quo ad usum meliores potuerint esse, neque ut pulchriores: videamus, utrum in fortuiti e statu, quo cohaerere nullo modo potuerint ensu moderante, divinaque providentia. Si regi ra sunt ea, quae natura, quam illa, quae ait pia sunt; ne ars in ei quidquam sine rationa tura quidem rationis expers est habenda .. QueOΠVmit, signum aut tabulam pictam cum M. ris, scire adhibitam esse artem et eumque Procu

m navigii videris, non dubitare, quin id rutioniari moveatur: ut eum olari in vel deserip. aut X qam contemplere, intelligere declarar Rrte, O msu mundum autem, qui et hael artes, Ptiarum artifices, et cuneta compleetaturi et rationis esse X Ietem putare p

XV. Quod si in Seuthiam, aut in Britanniam aliquis tulerit hone, quam nuper familiari

85쪽

CAP. 33, 36 DE NATOR DEORUM. asPras soranda volvit vortieea vi maeitat: Ruit prola a pelagua respergit rotat. Ita dum interruptum eroda nimbum volvier, Dum quod a limo ventia expulsum rapi Saxum, aut procellis, vel globoso turbines Exsistere ictos undia eoneumantibus; Nisi qua terreatro pontus atram eonetet; Aut sorio Triton, fuscina evertens speeus, Subter radice penitus undanti in freto Molem ex profundo saxeam ad coelum vomis. 'Dubitat primo, quae sit ea natura, quam cemit ignotam idemque juvenibus visis, auditoque nautico

cantu: Neu inditi atque alaerea matris par remunt Delphius

item alia multa:

Silvani meis Conaimilem ad aures cantum et auditum resert.'

Ergo ut hie primo adspectu inanimum quiddam, sensuque Vacuum, se putat emere post autem signis

certioribus, quale sit id, d quo dubitaverat, ineipit suspiearia si philosophi debuerunt, si sorte eos primus adspeetus mundi conturbaVerat, postea eum Vi- dissoni motus ejus finitos et aequabiles, omniaque ratis ordinibus moderata, immutabiliquo constantia, intelli:gero inesse aliquem non solum habitatorem in hae coelesti a divina domo, sed etiam rectorem et moderatorem, et tanquam architectum tanti operis, tantique muneris. XXXVI. Nunc autem mihi videntur ne suspicari quidem, quanta sit admirabilitas coelestium rerum atque terrestrium. Prineipio enim terra, sita in media parte mundi, circumfusa undique est hac anima bili spirabiliquo natura, cui nouinci . X, - -- cum illud quidem, sed Ee xxiem DX Euc ad L n tris tritum est enim 'eo Iaalain A

86쪽

DE NATURA DEORUM.

aplactitur immensus aether, qui onstat exilia ignibus , mutuemur hoe uritie verbum, ,rque tam aetheranti ne quam dicitur aer etsi rotatur Pacuvius I Oo, quod memoro, D in Nelmn, Graiii albent vero non Graius hoc dicat. At Latine loqui siquidem nos non quas Graece loquentem au dig. Docet idem alio lueo: 'Graiugena de isto aperit ipsa oratio. . m 0m redeamus. Ex aethere igitur innutabilo flammae siderum exsistunt quorum est ps sol, omnia clarissima luce collustrans, multisas major atque amplior, quam tena universa reliqua idem man itudinibus immensis At tantici es, tamqno multi, non modo nihil no-

87쪽

CAp. 37, 33. DE ATURA DEORUM. 5puneto temporis alios nasei, alios interires Quod si

mundum tieere potest mncursus atomorum cur por- tirum eur templum eur domum, eur urbem, non potest ' qua sunt minus operosa, et multo quidem sa-eiliora. Certo ita temere de mundo effutiunt, ut mihi quidem nunquam hune admirabilem oeli O-- turn, qui laeus est proximus, suspexisse videantiae.

Praeclaro ergo Aristoteles, Si essent. ' inquit, qui sub terra semper habitavissent, bonis et illu tribus domieiliis, quas essent omnia signis atque Pie- turis, instruetaqus rebus iis omnibus, quibus abundanti qui bruti putantur, nee tamen exissent unquam supra terram; Meepiment autem fiuna et auditione esse quoddam numen et vim deorum deinde aliquo tempore, paterutis teri mucibus, ex illis abditis sedibus e Mero in hase loea, qua nos ineolimus, atque

exire potuissent eum repente terram, et maria, e lumquo vidissent nubium magnitudinem, Ventorumque Vim ognovissint, adspexissentque solem ejusque tum magnitudinem pulehritudinemque, tum etiam Metentiam eognovissent, quod is diem emeeret,

toto mesoque diffusa cum autem terras no P casset, tum metum totum emerent astris distinetum et omatum, lunaeque luminum varietatem tum ere emtis, tum senescentis, eorumque onmium ortus et casus, atque in omni aetemitate ratos immutabila quo eursus hae eum viderent, prosecto et esse deos, et has tanta opera deorum eam, arbitrarentur.'

XXXVIII. Atque has quidem ille. Nos autem

tenebras eo temus tantas, quantae quondam eruptions inasorum ignium finitima regiones obseur viam die tur, ut per biduum nemo hominem homo noseeret eum autem tertio dis sol illuxisset, tuta ut revixisse sibi videreti t. um . Q - - --temis tenebris eontingetex, m. -υ, inmm Miri

88쪽

qus omnia inter se connexa et apta viderbis ullam inesse rationem, eaque easu fieri quanto consilio gerantur, nullo conailio a sumus 3 An cum machinatione quadam quid videmus, ut sphaeram, ut horas, ut ata non dubitamus, quin illa opera sint ratautem impetum coeli admirabili eum colori

vertiquo videamus, constantissimo conficissitudines anniversarias, cum summa saluι vatione rerum omnium dubitamus, vsolum rations fiant, sed etiam excellendivinaque ratione λ ieet enim jam remtato disputandi oeulis quodammodo contei chritudinem rerum earum, quas divina dieimus ematitutas.

XXXIX. Ae prineipio Drra universaloeata in media mundi sede solida et glob

89쪽

CAP. 3s, 40. DE NATURA DEORUM. 7rum, vel serarum i qui volucrum lapsus, atque cantus qui pecudum pastuc qua vita silvestriumlQuid jam do hominum genere dieam h Qui quasi

cultores terra constituti, non patiuntur eam nec immanitato belluarum efferari, nec stirpium asperitate Vastari quorumquo operibus agri, insulae littoraque collucent, distineta istis et urbibus. Quae si, ut

animis, sic oculis Videre possemus, nemo cunctam

intuens terram, de divina rations dubitaret. At vero quanta maris Mi pulchritudo' quae species universi quas multitudo si varietas insularum' quae amoenitates orarum et littorum i quot genera, quamque disparia partim submersarum, partim fluitantium et innantium belluarum, partim ad ama nativis testis inhaerentium t Ipsum autem mare sic terram appetens littoribus alludit, ut una ex duabus

naturis conflata videatur.

Exinde mari finitimus aer die et noeto distinguitur isque tum usu et extenuatus sublime sertur: tum autem concretus in nubes cogitur humoremque colligens terram auget imbribus, tum emuens huc et illuc, vento emeit. Idem annua frigorum et calorum facit varietatos idemquo et volatus alitum austinet, et spiritu ductus alit et austentat animantes. XL. Restatultimus, sta domiciliis nostris altissimus, omnia ingens et memens meli eomplexus, qui idem Rether Vocatur, extrema ora et determinatio mundi: in quo cum admirabilitate maxima ignea formae cursus ordinatos definiunt. E quibus sol, cujus magni audine multi partibus terra superatur, circum eam ipsam volvitur, isque oriens et occidens diem noctemque conficit et modo ac dens, tum autem recedens binas in singulis annis reversione ab eXtrem con- Dannas Mit quarum rixerit 1 xx L RM- 'Mararia quo dam contrait terrum, innuina xxx R, R s

90쪽

ipsa incidens in umbram terrae, emn est interpositu interjectuque terrae, repente demque spatiis hae stellae, qua Vagas cum terram seruntur, eodemque modi occidunt, quarum motus tum inestantudantur, saepe etiam insistunt. Quo appotest admirabilius esse, nihil pule it

stellarii inerrantium maxima multituita deseripta distinctio est, ut ex notam similitudine nomina invenerint. XLI. Atque hoe loco mo intuens, utarminibus Arati, eis, quae aris admodum εem versa, ita me delectant, quia Latina auex iis memoria teneam. Ergo, ut oculis demus, sine ulla mutatione, aut varietat

tara labuntur eleri molestia motu, Cum meloque simul noctesque diesque sorquorum contemplatione nullius explorimus, natura constantiam vitam iniim; πιες