장음표시 사용
131쪽
omnes vult beatos, Dei justitia scelesios punit. Quaenam haec esset bonitas, si indiscrinii uali in bonos et malos pra mio assiceret 7 Nonne bonitas sapientia re si debet, ut jus lasit Z Igitur non est, cur negetur in altera vita praemium bonis, uti poena iniquis est tribuenda. Boni simus, justi simus, pii simus , et praemium certo certius recipiemus. Diuiti oti by Coo
132쪽
6143. Magna procul dubio ratione eum rebus in hac Psy-ehologia cribratis haec do Iluarum animabus tracta etioeolis ligatur, De rebus enim agitur aeque simplicibus, aeque ereatis, aeque rationis naturalis duetu delectis. Imo non parum ex illa in hanc dimanare. potest luminis, cujus dumtaxat ope inter densissimas tenebras aliquid veri respicero valemus. Ita et ipsi egerunt anatomes, et Pitysiologiae tractatores, qui,
hominum corporum, organi Eationem , et lanetiones vitales cum brulorum corporum organi ratioue et sanctionibus com Parantes, comparatam condiderunt anatomiam, et Physiol
5ά6. Sed habentne animas etiam helluae 3 Suntne istae animae facultatibus, et proinde illa donatae natura, quibus animae polluatur humanae 3 Quaenam est earum vita, cum illorum corpora quoeumque modo destruuntur, et pereunt Hujusmodi quaestiones magnos quidem viros satigarunt, eorumque detorserunt ingenia; ast nondum , uti par est, dilutae videntur. Dicemus et nos, quod ityi cognoverunt. 555. Belietis malerialistis, qui de materia tantum 1a Iere videntur; in quatuor elasses dispesci possunt, qui derutorum animabus aliquid odi nati sunt. Prima est illorum, qui hruta pura automata aestimantes, nullum in illis cogitandi, aut sentiendi principium admiserunt: Sic credidere Diogenes inuious, Pherecides, Seneca, multique ex Stoicorum familia; sic dein Gomenius Pere ira in sua Antoniana Margherila adita a. 1556.; sic demum Cartesius grand, Darmansonius, Malebranehius, Pureliotius. Secrenda est opinio se holae Peripateticae, quae a pluri hus usque sere ad nostra tempora retenta fuit, quaeque retur, belluas habere animam sentientem, eamque esse malerialem. Tertia, quae valde communis est, docet, animas helluarum sentientes esse, ac immateriales. Quarta classis tandem putat, helluarum animas etiam reflexione et rotiocinio, licet non eodem gradu ac hominum animas , donari. Hoc plaeuit Condit laeso, Darininio, Francisco Suavio, aliisque. 566. Quapropter quaerendum est f. utrum bruta sine pura automata, seis utrum animas habeant; 2. utrum hu-
133쪽
jus inodi animae sint simplices; 3. utrum aliquod discrimen
inter hominum, atque brutorum animas intercedat; ά. quodnam satum brutorum animae sint habiturae. A prima quaestione resolvenda incipiamus. 5ά7. Bruta nou sunt pura automata. Nam l. seu Salio ter te nou est corporis, aut eujusvis machinae, uti alias
probavimus S. ά30.); sed bruta sensationes experiuntur. Si quidem colores saepe distinguunt; vocem, et sonos audiunt odores non raro percipiunt; ciborum sapores degustent; camlorem et frigus omnia sere senti uiit; dolent, laetantur. Aucanis baculo percussus non magis dolet, quam arboris truncus, qui caeditur 7 An ipse laetatur, si esurienti magna carnis portio projiciatur, veluti arbor, ad cujus radices stercora rusticus deponit Z Αn sus cultro jugulatus aeque dolorem sentit, ac horologium, cujus rotulae violenter disrumpuntur Z Igitur bruta non sunt pura automata, sed animas habent. 2 Belluae plurimae, praesertim quae Persectiores Vocantur, habent quinque organa sensoria nostris simillima,
nervos a singulis organis ad cerebrum exporrectos, cerebrum ejusdem conformationis cum nostro. Verum haec omnia noualia ratione homini donata sunt, nisi ut impressio ab externis obiectis facta in organa sensoria ab anima sentiatur S. 365ὶ. Ergo et brutis tributa sunt, ut sentiant. Nouue revera Objecta exterua in eoium organa agunt 7 Nonne motus nervorum ope ad cerebrum propagatur Nonne illi eo brutum sentit Z Si tu caedas, aut nexu liges nervum tirulo, nihil amplius certe sub ligatura sentit si. 37ά: n. 3.). 3. Si automata forent bruta, proportio inter causam et effectum,
inter viIn causae moventis, et motum communicatum vide-Tetur. Sed quaenam Proportio inter ει g. Particulas e floribus emissas, et varios motus apis, quae ex alveo egreditur, assurgit, vadit, redit, ei reuit, apte ad flores sibi convenientes se dirigit, varia itinera percurrens non errat, ad alvearium revertitur, propriam mansiunculam invenit, ibique collectam cruribus ceram accommodat 3 4. Si automata forent bruta . profecto in iisdem circumstantiis eosden Producere ut essectus; sed contrarium docet experientia. Iam si videt e. g. ea uis dominum venationis arma sumentem, illi eo prosilit, laetabundus exultat, signisque innumeris mon- Strat, se admodum oblectari, quod non facit, si extraneus arripiat arma. Eadem est causa physica, ac eaedem sunt ei r- cum Stantiae, diversi tamen sunt esseclus. 5. Si bruta sunt
machinae assabre saetae, certe in quiete vel motu posita nota Disiligod by Cooste
134쪽
mo erentur, aut quiescerent, nisi a eausa externa a d motum impellerentur, aut ad quietem redigerentur. Opposi tum vero docet experientia. Certe equus in stabulo clausus, mane adveniente, si januam reclusam videat, egreditur, nunc huc, nunc illuc mira currit velocitate, offendicula devitat, sistit, currit denuo, domini vocem non audit, adstantium rumore non detinetur, demum ex se ad stabulum regreditur, atque a domino tacitus fraenum reeipit. Patet itaque , bruta nouesse pura automata, ideoque animam habero. 548. Contra tam indubiam veritatem aliqua tamen scrupula militare videntur. Dicunt nempe Cartesiani; s. Deum certe potuisse essicere, ut bruta , licet sint pura automata ,
euactas suas iunctiones peragerent; 2. homines Plures eia formasse machinas, quae volarunt ut aves; natarunt ut a
les; luserunt ut homines; aliqua mira effecerunt, quae hominibus tribuimus; 3. quasdam plantas, ut se usitivam, et reti muscam, et alias, sensibilitatis signa exhibere, quin sentiant; g. miseras fore bestias sine culpa, nisi forent pura automata, quia dolores, sine culpa sentirentis st9. Sed ad primum respondemus, bio non de eo, quod Deus sacere potuisset, nos loqui, sed de eo, quod reapse seeiti
Verum Deum non fecisse bruta pura automata, Patet ex eo, quod bruta mora artisicialium automatum nota agant. Imo animose asserimus, Deum non potuisse essicere, ut bruta essent pura automata , et simul lanctiones, quas peragunt , peragerenti Cum enim multae brutorum operationes. uli vidimus S. 5ά7. ), meelianicas leges haud sequantur, imo esseontinuo perrumpant, certe aut alias mechanicas leges, quas ignoramus, brutis Deus praestituit, aut bruta semper hujusmodi nolas leges violant. Primum vero esse nequit, quia
leges mechanicae ex materiae natura, seu ex inertia, extensione, impenetrabilitate derivantur; et omnes , quaecumque sint, ad motum reducuntur; secundum autem, quia Ordinem naturae bruta turbarent. 550. Ad 2. dicimus, multa, quae de machinis narrantur, esse conficta, cum nulla certa constent historia. Deinde illa, quae machinis tribuuntur artificialibus, perficiuntur etiam a brutis, sed non omnia, quae a brutis sunt, a machinis umquam sunt essecta. Insuper Omnes machinarum operationes saetii negotio per leges mechanicas explicantur, quas constanter sequuntur; non ita vero est de brutis. Certe maine hinae, quaecumque sint, non praecavent offendiculum, aut scrobem, non inflectunt iter, non sistunt, uou transiliu ut,
135쪽
sed pronae in foveam incidunt, atque in ossendi eulum ineu
runt. Ilaec tamen bruta devitant. 551. Ad 3. idem sere diei mus, ac in antecedenti responsione, quia et plantae quaecumque materiae leges sequuntur, quin necesse sit, ut in ipsis animam sensitivam, uti Bonneto placuit, admittamus. Deinde quaedam brutorum, et vegeta utium speetes ita inter se ad invieem accedunt, ut disese ite admodum sit judicare, ad quod genus pertineant; uti est polypus aquae dulcis, et sensitiva, et levisti, quasi plantae animales, dicuntur.552. Ad 1. demum respondemus, belluas multo minus pali, quam prima fronte videatur; cum in futurum non Poris rigant attentionem, et reflexionem ς mala majora non imaginentur; ipsa quae sustinent, diu duratura non praevideant. Deinde brutorum dolores voluptatibus eompensantur, quaTum sunt capacia, et quibus perfruuntur absque ullo merito. Quare, alternantibus sensationibus gratis et ingratis, potest diei majores esse ingratis gralas. 553. Sed cujusnam naturae sunt hujusmodi brutorum
animae r S. 546.). Sunt omnino sim lices. Siquidem i. sensatio noti potest inveniri nisi in simpliei substantia s*. K30. ; sed animae brutorum se nitunt S. 567.); igitur simplices ipsae sunt. 2. Bruta procul dubio dominum suum ab extraneo distinguunt, uti videre est in equis, in canthus, atque in aliis domestieis belluis; illos distinguunt, qui alimenta ipsis pra
heni; distinguunt vocem, qua vocantur, a voce, qua ejiciuH-tur; escam ab esca, heroam ab herba, aquam ab aqua Secernunt; inter duas vias in eumdem Ioeum dueeutes hreviorem, et commodiorem eligunt, ac Errorem corrigunt, si viam erant ingressa non propriam; ad trivium pervenientia, explorato uno et altero tramile, animadversoque Moralus ope, neu intro seram fugisse, tertium sine nova indagine ingrediuntur. Verum secernere rem a re, unam amplecti sibi aptiorem , inter tres unam seligere utiliorem, sunt operationes, quae materiae quomodocumque organi ratae nequeunt convenire,
euin haec quoddam judicium saltem supponant 63l.). igitur brutorum animae simplices esse debent. 3. Brula certe memoriam habent; recordantur enim apes alvearium , ad
quod redeunt, postquam longissime in prata aiolarunt; byruu diues, transacta nyeme, ex longinquis re Ouibus revertentes, prioris anni nidos repetunt; δomestica brula sine duce ad ovile, ad stahulum, ad domum redeunt, imo saepe duces sunt ipsis hominibus; helluae silvestres cryptas Suas, et Ca-Diuitia oo by Corale
136쪽
vernas reminiscuntur; res alias visas licet a multo tempore inmemoriam revocant, uti canis Ul1ssis, qui dominum post au- nos viginti cognovit: deinde imaginatione gaudent, ac εο mniorum Signa in canibus, in equis, in simiis, aliisque bellum deprelieudimus. Sed memoria et imaginatio sunt substantiae simplicis saeuitates SS. 39ά. 399.). 4. Arietibus agitantur bruta; ipsa enim aviditate pabulum quaerunt; Praeciam ra piunt; irritata, inflammato vultu, arrectis pilis, candentibus oculis, excandescunt; raptis ealutis, doloris, ac tristitiae signa edunt, qualis Populea moerens yhilomela sub umbra ὁPropter cibum et venerem pugnant; erubescutit, si damnum aliquod attulerint; aliqua sua in vanescunt pulchrItudine ι 6-lios amant et defendunt; saepe ulciscuntur, si verbera ab
homine receperint. Verum assectus sunt status animas, et non
corporis, quia ideas boni, malique, seu utilis et noxii supponunti 5. Brula educationis, et instructionis ea paei a se ostendunt; nam equi ad ambulandum, eanes ad venandrim, a Vesad canendum, et alia ad saltationem, et ad ludos instruuntur: verum anima tantum instructionis et educationis est capa , quia ad hoc requiritur, ut memoria ideas alias habitae retineantur, atque denuo praesentes sistanti 6. Bruta aliqua societatem ineunt, aisue unum inter se ducem eligunt, qui regat, uti videre est in formieis, apibus, sim iis, piseibus, avi hus, ibicibus, muribus alpinis; quod eerte intelligi nequit,
quia in ipsis substantia admittatur, quae simplex, alque aliquis modo praevidens quoque sit. 7. Quoddam analogum rationis in brutis reponendum esse quoque videtur, quod in eo Consistit, ut in similibus ei reum stantiis posita eosdem expectent, sperent, timea ut essecius S. 392. . Sio eanis uidens herum truci vultu elevantem haculum fugit cum eiulatu, quia timet
verbera, quae alias cum dolore expertus est; e contra, Si quoties ad datum loeum panem recepit, eodem cum domino adventans panem ab illo expectat. Neque vero qualecumque rationis analogum sine substantia simplici, quae in hisee eas i-hus similes expectat esseelus, potest intelligi.55ά. Sed dicunt Peripatetici, serpentis cauda obtruncala, istam adhuc moveri; polypum aquae dulcis in plures partes dissectum in totidem polypos abire; aliquas belluas, ablato capite, adhuc vivere. Ex quo eoncludunt, animas belluarum
555. Verum respondemus, serpentis obtruncatam caudam quosdam motus vitales praeseserro post abscissionem; qui
motus tantum irritabilitatem, quae vegetabilibus comm uuis
137쪽
est, quaeque Seu sim extinguitur, Probant, non vero sen&ihil ita leni. Polypi aquae dulcis, uti mulli putant, sunt involucra quaedam, in quibus multa animalia continentur, aut germinum iuvolucra capacium alios polypos produceudi, in quibus animas Deus ereat, juxta statutas a se leges; uti eas hominum corporibus efforinalis infundit. Belluae, quibus caput abscinditur, vivunt parum lemporis, aut si diu vivunt, sedem animae non habent in cerebro, quod certe non rePu
556. Neque dieas, ex animarum brutorum simplicitate erui posse, et ipsas esse spirituales, uti sunt animae humanae; aut saltem istas eum illis idem esse habiturum satum. Tam primum erui non potest, quia ad spiritualitatem requiritur voluntas libera, et ratio S. 436), quibus, uti videbimus S. 557.), destituuntur belluae. Nec alterum potest erui, quia animarum hominum immortalitas requiritur a desiderio selieitatis, et seletidi, ab attributis Dei, atque ab aliis fundamentis, quae de brutis statui nequeunt. Deinde nihil ,
uti postea dicemus f. 56έ ), decerni potest de brulorum animarum flatu futuro, quem certo scimus de hominum ani
557. Sed in quo praecise animae brutorum ab hominum animabus discriminantur 3 Multae sunt notabiles differentiae. Nam l. non eodem modo animae brutorum, neque eadem objecta ac hominum animae sentiunt. Caelum e. g. sideribus Ornatum non commovet bruta, imo in aliquibus ne quidem caeli id ea initialis habetur; aquam tantum bruta generi e degustant, homines vero sere omnes liquores; aliqua bruta non omnes quinque sensus, ut homines habent; fibris diversis aliquorum corpora fabricantur. 2. Brutorum judicia sunt semper singularia, atque objecta apta ad suos appetitus explendos semper respieiunt; ast nullum possunt judicium etasormare de rebus abstractis, et universalibus, aut cujus altributum ideam universalem exprimit; sed homines similitudinis relationem intuentur; identitatem objectorum introspiciunt, Pecies, genera, aliasque sibi cudunt ideas universales. 3. Memoria brulorum circa res, quas saepe adhibuerunt, Saepe viderunt, et audierunt, et quarum utilitatem experti sunt, versatur; Parentes enim brutorum sere post alium partum filios primos obliviseuntur, ac relinquunt, licet in eode in maneant ouili; saepe dominum mutant, et primum non recordanturῆ memo- Tia voluntaria prorsus carent, quae humanarum cognitionum tbesaurum constituit; imaginatione utuntur circa res mere Diqitigoo by Corale
138쪽
sensibiles, atque visas, auditas, Fustatas, odoratas, laetas; bo mo vero imaginatione componit ideas vivide reoroductas, artes Politiores ereat, in futurum transgreditur. 6. Bruta, quid faciant, saepe non intelligunt; ita passer nidum sine mare e format; mirmi eoleon conum in arena sine utilitate 'compinnit, uti horologium in meo e ubili hora indicat, lieet nullus sit, qui audiat; grae illa lapillis in nido suo repositis sine ulla
spe incubat; sormica granum colligit, quin eo unquam sol Sanutatur, quia in hyeme frigore correpta manet; homines vero aliquem sibi finem semper praestituunt in suis operationibus, et nullus illorum agit, nisi propter aliquem finem.
5. Bruta constanter eodem modo actiones edunt: hyrundo
e. g. Mogoli nidum efformat, uti hyrundo in Italia; argumentosa apis cellulas componit in Italia, uti alia in India ; canis ubique eodem modo allatrat, leo rugit, equus nitrit, hos mugit; numquam perficiunt domos suas castores; formica tempore industrior non est saeta; nullum novum inventum feeerunt bruta, ut suas melius explerent necessitates; non novas excogitarunt insidias ad praedam arripiendam; non nova arma sibi compararunt, ut defenderentur; non linguam, non scri-Pturam, non artes politiores aut invenerunt, aut didicerunt. Haec vero homines potuisse, et posse etiam nova excogitare,
acquirere, invenire, efformare, quotidiana docet experientia. 6. Demum ratione et ii heriale, quibus homo pollet, carent bruta. Carent quidem ratione; nam signa rationis sunt acquisitio scientiarum, artiumque, earum praesertim, quae id eis, aut principiis universalibus innituntur; diversus operandi modus pro diversa aetate, et quidem persectior in persecta aetate; excogitatio Movorum inventorum pro utilitate propria, aut speciei. Sed bruta non ediscunt abstracta, uti scientias
matbematicas, et metaphysicas; operantur in quavis aetate e dem modo, nidulos se in per eadem materia et eadem forma conficiunt, eodem modo edunt ei hos, eodem modo sonos in articulatos emittunt; nullas novas artes, nullas scientias nulla instrumenta, nullas regulas invenere. Carent vero liberiale
indisserentiae, tum quia haec libertas rationem, qua destituuntur, supponit; tum quia justitiam, et injustitiam, bonitatem
et malitiam moralem non capiunt; tum quia ad auetorem suum, et ad officia nequeunt se attollere; lum quia meriti et demeriti sunt incapacia. Recte paucis haec omnia eomplectitur Τullius I. 1. do Q. mg. Inter hominem et helluamis hoc maxime interest, quod haec tantum quantum sensu
D movetur, ad id solum, quod adest, quodque Praesens est, Di iligeo by Corale
139쪽
4, Se ac eo modat, paululum admodum sentiens praeteri lumis aut futurum. Homo autem, quod rationis est particeps,,4 Per quam consequentia cernit, causas rerum videt, earum-
is que Progressus, et quasi antecessiones non ignorat, sim ill is tudines comparat, et rebus praesentibus adjungit, atque ,, annectit futuras, facile totius vitae cursum videi 558 Sed opponunt, qui se bellu is assimilant. i. Batio, cur helluae nou loquantur, est repetenda a constitutione organorum, quae diversa est in homine. Ergo si eamdem haberent organizationem, intellectu , et ratione gauderent. 2. Bel tuae educantur et discunt, et quidem aliquae facilius, dissicilius aliae, uti videre est etiam in hominibus. 3. Quaedam helluae obiecta reapse comparant, iudicia e rniant, atque eL duobus cognitis tertiam deducunt ideam, uti eanis in trivio Positus, qui, duabus examinatis, tertiam ingreditur viam.
exlerna, aut interna corporis constitutione eonsistere diserimen belluas inter et homines. Deinde salsum omnino est, rationem, cur bruta non loquantur, esse repetendam ab Organorum constitutione, quae diversa dicitur in homine. Nam in aliquibus saltem brutis organa sunt apta ad loquendum, uti in psittacis, pio is, sturnis. Imo aliquando verba prolata sunt ab equis, uti refert BOmar, et canibus. uti narrat Volsus apud Mastro sui L anima ecc. q. έ12. . Attamen non loquuntur. Imo saepe bruta domestica audiunt inter se homines mi loquentes, quin intelligant, aut loqui addiscant. Quare porro hoc, nisi quia vertiorum ideas non intelligunt, ideoque quia intellectu et ratione carent' Si aliqua bruta organa apta habeant, sique opportunitas sermonem addiscendi saepe ipsis osseratur, si objecta verbis expressa saepe praeSto Sint, quare non loquuntur 3 Deest nempe ipsis saeullas intelligendi, et ratiocinandi, quae verborum copiam auget, atque a verbis
560. Ad 2. respondemus, belluas instrui quidem , sed
post mulla verbera, ac longo tempore, et circa ea solum, quae
Omnivo singularia sunt, ac sensibilia. Ad haec vero addiscenda sufficit illa memoria, illa imaginatio, illudque rationis analogum, quae et in bellu is recognoscimus S. 553.). Revera belluarum institutores illum doeendi modum tenent, qui praeter sensum, memoriam. et imaginationem aliud non postulat. 56s. Ad 3. Iudicia, et comparationes, et quaecumque ratiocinia, quae specie ratiocinia sunt, brutis tribula, de rebus uni singularibus, quae eorum animarum non superant ac li- Diqitiam by Corale
140쪽
vitatem. Canis in trivio positu odoratu viam a lepore, aut a domino peractam distinguit, quin ratiocinium compleat. 562. Quare animae belluarum interno, ae essentiali discrimine ab hominum animabus disserunt, quia diversis potiuntur facultatibus, aliisque carent, quibus nomines pollent. Hinc absurda reputanda est opinio illorum, qui putide do-eent, bestiarum corpora ab infelicibus geniis animari; tum quia helluae meliori modo ae homines, ratiocinia componere ut, tum quia Cacodaemones sunt substantiae ex se completae, uti Bevelatio docet. Sed simul absurda est sententia Helvetii, Gall, Broussa is, qui docuerunt, homines a brutis sola
externa differre organi Eatione, aut cerebri mole, aut manibus, et pedibus. lino bruta sunt, quae organis auctioribus o rua tur, quam hominesψ nam mos ver auditu, Iunx oisti, simia guStu, Vultiar Odoratu praecedis, aranea tactu. 563. Quid vero statuendum est de brutorum instinctu, quem aliqui vocabulum inaue et a scholis eiiciendum reputarunt, alii autem ad caelum extulerunt 3 Instinetum illum animalium motum vocamus, qui fit ex mechanico impulsu absque ulla animae advertentia, et cujus ope saepe imminens
evadimus periculum, aut alie ui salissit necessitati s s). Boun tus, Condit laetius, Darπinius, Franciseus Mave Hic. sed. 2. c. 6.ὶ, Mastro fini L anima ece. f. 3408. in instinctum reiiciunt,
atque aetiones. quae instine lui tribuimus, ab experientia, ab habitudine, a reflexione repetunt. Ast oppido saliuntur. Dieant enim, quaeso, quisnam aves artificiali calore industria humana ab ovis eductas edocuit nidulos efformare, quos Hon vide rant, et conficiunt 3 Quamnam experientiam adhibuere aves ,
apes, araneae, ut suos nidulos componerent, cellulas conderent, texere ut telas Z Undenam pisees, et reptiles illi eo didicerunt easdem, ac alii actionum series ponere 3 Quanam habitudine insantes hominum ora movere intellexerunt. ut laefugere ut, ae alios mittere motus, ut illud deglutirent3 Nonne natura impellente, et nos, sallente pede, manu nitimur sine ulla rellexione 3 Quel Loorare ia bor olo, e serramisi nessi Aliqui distinguunt instinctiam in meehanicum, quem ponunt in m
aeutis, et si bris relate ad sanguinis circuitionem. et ad digestionem; et in animalem, quem constituunt in voluptatibus, et doloribus relate e. g. 2d e eam, ad potum, ad somnum; huneque distinguunt in concupiscibilem, quem po nunt in voluptatibus relate ad famem . sitim, amorem physieum i et i Gu bilem. quem statuunt in doloribus relate ad motur, elamoresque ex oee sione