장음표시 사용
61쪽
mam maximeque obscuram quam multifariam ego inquirere conatus sim et quotiens re frustra tentata aliam super aliam viam, qua e tenebris quasi ad lucem penetrare viderer, ingressus sim, dicere vix possum. Nam cum ante Letron-nium nemo quidquam de eo argumento disseruisset, ipse autem vir ille sollertissimus, quamquam nonnulla recte explicuerat, plurima tamen intacta reliquisset, equidem denuo rem exquirendam esse statim intellexi, sed, ut dixi, qua ratione aenigmata quasi proposita solverem, diu mente et cogitatione laboravi: cum tandem collatis modii et medimni agrestibus mensuris certa ratione, non casu et sortuito, verum inveni. Verum omnes illas tentalidi et quaerendi ambages exponere longum est, nec hic locus est, ut ea quam res postulat verborum copia omnia explicentur: sic igitur haec disputatio contrahenda videtur, ut enarrantis magis quam quaerentis et ambigentis orationem persequamur.
Ante omnia breviter summam eorum proponamus quae demonstraturi sumus: primum omnes quintae tabulae mensuras praeter cubitum et orgyiam R0manas esse; tum no
vum cubitum, qui binos Romanos pedes aequaret, parvo incremento addito ex antiquo Aegyptio cubito ortum esse: denique orgyiam quoque quae in hac tabula reperitur antiquam Aegyptiorum mensuram esse, sed modum eius levissimo momento ita deminutum esse, ut CTOpilaoc laobloc, quae inde facta est agrestis mensura, tertiam iugeri partem
25 Iam in ipsa quaestione contrarium ordinem ei quem statim proposuimus sequi necesse est. De orgyia igitur quid statuamus 7 Primum nemini dubium esse censemus, quin haec quinta tabula cum prioribus IIeronianis ita
cognata sit, ut, etsi aetate diversae sint mensurae, tamen ad unam regionem omnes pertineant. Quae res tam manifesta est, ut demonstratione non egeat, quapropter multa
et certissima argumenta quae in promptu habemus hic supersedemus asserre. Iam orgyia novem cΠi0alatic paci-λiκuc cum quadrante habere dicitur 3 12), at vero non
62쪽
Suas - nam omnis orgyia sex suos pedes Vel octo spi-thamas habet - sed alias spithamas diversi cuiusdam mensurarum generis. Has autem Romanas esse egregie Letron-nius vidit ). Nam cum in prima tabula I, Ibin antiqua Aegyptiorum orgyia septem pedes Romanos quintamque pedis partem habere dicatur, huius orgyiae eadem quidem
est mensura, sed levissimo discrimine imminuta, siquidem novem spithamae cum quadrante septem pedes Romanos ita aequant, ut unus tantum digitus desit. Verum hanc ipsam deminutionem qua ex causa ortam esse putamus ΤQuidni exactam septem pedum mensuram illa orgyia aequaverit 7 IIoc ut explanari possit, iam videndum est de agresti mensura quae ab orgyia derivata est. EN antiqua orgyia lactam esse decemplicem mensuram, cui si albia ex Aegyptiorum sermone nomen suit, Supra demonstratum est s3 17). Pariter in hac quinta tabula si 2)agri mensores cxolviOV sive cdumpiOV bεκαο9ΥuioV, h. e. laniculum mensorium X orgyiarum sacere iubentur. duinae autem orgyiae quadratae eam agri mensuram quae λiTpu vocatur, quadragenae λiTpui sive libellae criOpiμου uobiOV efficere dicuntur ). Omnino igitur ducenae orgyiae
1) Recher hes p. 253 s. - Posteriore aetate paciλέα praeter ceteros dici imperatorem Romanum, maxime orientis, in vulgus constat sv. Du-Cangium in Glossar. med. et ini. Graeo. s. paciλευc). Baciλiκαί igitur spithamas sunt legitimae in publicis imperii rationibus. Logitimum autem fuisse etiam posteriora aetate antiquum
his latet gravissimus error. Nam si quinae orgyiae quadrata ratione h. o. in longitudinem at latitudinem) unam libellam Efficerent, decem orgyias eadem ratione efficeroni quattuor, non duas libellas. Idem error in reliquam Or- gnarum et libellarum computationem propagatus est. Fortasse etiam auctor eius loci vel scripsit vel seribere
63쪽
quadratae illum modium quem e Graeci vocabuli similitudine
satorium appellare placet complebant. Iam vero reco demur etiam antiquum amma agrestem mensuram fuisse,
quae denas orgvias in longitudinem et latitudinem, omnino igitur centum quadratas orgyias haberet. Modius igitur ducentarum orgyiarum nihil nisi duplex est amma. duae si reputamus, cuinam latere potest iugeri similitudine Romanos hanc mensuram essecisse, quae duplo longior esset quam latior. Atque aptissime quidem quartam tabulam conferre licet, ubi iugero decem acaenae in latitudinem, viginti in longitudinem, omnino ducentae acaenae quadratae
tribuuntur sprol. 3 2η. Quot igitur a caenas in longitudinem et latitudinem iugerum habebat, tot orgyiae suerunt modii satorii, quem quodammodo iugerum orgyiae dicere licet. Sed tamen unum nondum explicuimus, quomodo eVenerit, ut orgyia, quae paullo maior septem pedibus Romanis esse debebat, iisdem uno digito minor fieret. Nimirum modium satorium qui ex hac orgyia lactus est Romani quam exactissima ratione tertiam iugeri partem esse voluerunt; ipsius igitur orgyiae modum adeo deminuerunt, ut ista exacta quam dixi ratio valeret . Sed quaeramus,
quantum frumenti in modio satorio sevisse videantur. In iugero sere unum medimnum tritici, quae Graecorum men- Sura sex Romanos modios aequat, agricolas serere solitos esse satis constat ): apparet igitur Satorium modium, quo-3) Primum ita calculos ponamus, ut antiquam Ao-gyptiorum orgyiam subiiciamus, quae cum pedes Rom. 7 K aequet. quadrata orgyia efficit pedes quadratos 51 V,ό, modius satorius ped. quadr. 10368; tres igitur modii, qui sunt pedum fere 31000, longe superant iugerum Romanum, quod est pedum 28800. Iam vero ex en orgyin quas patin quinta tabula rationem subducamus. Tum quadrata orgyia habet ped. quadr. 48 V,,.. omittetida est oveterum conau tudine excurrentis numeri minutissima
particula. Modius igitur habet ped. 9600, et tres modii ipsum iugerum faciunt. 4ὶ Cic. in Verr. act. II 3, 47: in iustero Leontini agri medimnum fere trusci seritur perpetua atque aequabili gatione. Do Iugero Cyrenensium vide nostram Metrol. P. 286.
64쪽
niam tertia pars iugeri fuit, binos tritici modios in se recepisse. Iam hoc unum peto ut milii concedatur, cum illa agrestis mensura modii nomen acceperit, habuisse eam suum modium frumenti, Vel, ne per ambages loquar, fuissequendam frumenti modium talem, qualis illi satorio modio conveniret. Colligimus igitur tum in Aegypto frumentiquandam mensuram in usu fuisse quae binos Romanos m0dios aequaret: quae quidem mensura num cognata sit castrensi modio, cuius idem fuit modus, equidem ne coniectura quidem diiudicare ausim ). Denique restat, ut de quadragenaria modii satorii divisione dicamus. Docet Plinius Alexandrini frumenti modium pependisse vicenas libras cum dextante ). Qua ex ratione mensurae modii satorii conveniunt frumenti pondo XL cum XX unctis. Iam in promptu est dicere Romanus abiectis unciis quae excurrebant ipsas quadraginta libras tribuisse modio Aegyptio. Verum et maius est vinginti unciarum pondus, quam ut temere in ponderando frumento neglegi potuerit, et illae λirpat quae in tabula Heroniana comme-U0rantur non tam ad pondus quam ad agrorum dimensio-Bes spectant. omnino autem certa et exacta mensura agri
definiri nequit e pondere frumenti quod in agro seratur.5) Do castrensi modio confer Eisonschmid. et Momm-sen. citatos in Μetrol. p. 94 adn. 25. Addo locum Ab
qui non plane explent modium castrensem ab Absyrto commemoratum. Verum memineris in Polybiano num oro inesse sextam partem tritici, quod gravius, ut ita dicam, est alimetitum hordeo. Facile igitur mihi persuadeo, si nihil nisi hordeum equo praeberetiar, binos modios in singulos dies computatos esse, hosquo ipsos esso modios
6) N. h. 18 φ 66: leuissimum sisumentum est Gallicum
atque e mergoneso advectum, quippe non excedunt modii vicenas libras. si qNi oranum ipsum ponderet. Ssedum adicit gelibras, Alexandrinum et trientis. Exactam esso hanc rationem demonstrat Queipo I p. 220 s.
65쪽
Aliam igitur caussam circumspicientibus, qua adducti Romani et quadraginta partes modii satorii secerint et eas ipsas λirpac appellaverint, gravissimus auctor occurrit Volusius Maecianus yὶ. Nimirum λirpai Latino sermone sunt libellae, quibus in argentariis rationibus utebantur. Erat autem libella aut denarii decima pars aut sestertii: ergo sestertiaria ratione libella dici potest denarii pars quadragesima. Iain vero haec argentaria ratio ad alias quascunque res interdum ita transferebatur, ut as sive solidum computaretur pro denario, partes autem eius serent et denariae et vicenariae et quadragenariae. Ita existimo Romanos, cum pondus modii Aegyptii quadraginta sere librarum
esse scirent, argentaria ratione ad agrestem mensuram
translata modii satorii secisse partes quadraginta easque libellas, Graecos autem λiTpuc appellavisse. Neque hoc omittendum videtur, libellae quintam partem, orgyiam quadratam, tantum non parem fuisse dimidiuscripulo, minimae iugeri parti '). 0mnino igitur tota modii satorii et mensura et descriptio aptissima fuit ad Romanam consuetudinem, qua de re postea pauca addemus
De cubito bipedali. 26 Altera huius quaestionis pars, quae est de bipedalicuhito, cum de orgyia satis exploratum sit, iam facilius potest absolvi. Nam et Romanum suisse pedem qui duplicatus cubitum efficeret, et ipsum cubitum ad Aegnitum terram pertinere certum est. Iam ex antiqua ratione quini cubiti Philetaerei novenos aequabant pedes Romanos s3 18 , unde in computando molestissimae oriebantur ambages et difficultates. Cum igitur in Aegypto Romanorum mensuris magis magisque principatus quasi concederetur, lactum est, ut antiquus cubitus Ptolemaicus sive Philetaereus levissimo
73 Distrib. pari. g 65. 74. Cons. Mommsen. s. R. M. p. 200. Sed Oxplicatius de his disserendi locus erit, cum in altera huius libri parto ad ΜRecianum pervenerimus. 8 U. nos in Μetrol. p. 68 adn. 2. Dimidium scripulum habot pod. quadr. 50, orgyia quadrata ped. 48.
66쪽
incremento adclito produceretur ad duorum pedum Romanorum modum. Duae mensura quam commoda maxime ad
agri mensorum rationes fuerit, non est quod dicam 'in. Hunc igitur habes bipedalem cubitum ex antiquo cubito Aegyptio atque in ipsa Aegypto ortum. duod nostrum inventum quanti momenti sit, omnes, puto, qui ad has res studia
contulerunt agnoscent. Nam cuin, nuper incerta coniectura Constantinopoli bipedalem cubitum inventum esse Letron- inius aliique statuissent ), nec, qua de causa inventus esset, quidquam constaret: iam et qua ex antiqua mensura et qua in terra atque etiam quibus ex causis bipedalis mensura facta sit, compertum habemus. De tempore autem non minus quam de reliquis dissentio. Nam cum Letron-nius ad Theodosii aetatem, Fennebergius etiam ad decimum saeculum bipedalis cubiti striginem retulerit' , mihi quidem illam quam dixi argentariam rationem, etsi ab antiquissima
aetate ad secundum p. Chr. n. saeculum propagatam esse constat, tamen longo inde temporis spatio servatam esse minime probabile videtur. Certe non ultra Constantini aetatem, qui novum aureum nummum novamque pecuniae computandae rationem fecit, illam argentariam rationem in usu fuisse meo me iure affirmare existimo. Ergo non post tertium saeculum ea agrestium mensurarum ratio quae
est in quinta tabula instituta esse potest. Unde necessario alterum efficitur, iam tertio saeculo in Aegypto provinciales 1 Recto Lotronnius p. 265 paucis exponit, bipedalis
Tatio quanto aptior quam sesquipedalis ad iugori descriptionem fuerit. Nam scripulum habet bipedales cubitos quadr. 25, sesquipedales Romanos με, antiquos Aegyptios
2ὶ Quod Latronnius p. 266 o Ioco quodam Ioa. Pedi R-aimi, scriptoris Byzantini, qui XIV saeculo vixit, demonstravit bipedalem cubitum illa aetate Constantinopoli usitatum misso v. infra s 373, nomo octrio obloquetur; minime autem inde concludere licuit eadem in urhe ortumniquo inventum esse hunc cubitum. Letronii sententiam amplexi sunt Martinns p. 206 οι Fenneborgiua p. 47. 3 Letro ius p. 267-271 do Theodosii aetate non1mprobabiliter suspicatus est; at quae Fennebergius
tersuraungen otc.ὶ p. 47 statuit Oa miram coniectandi artem produnt.
67쪽
hipedali cubito uti coepisse. Atque hinc quidem ea consuetudo etiam Constantinopolim pervenit ibique ad quartum decimum usque saeculum propagata est. 0uamquam praeterea genuinum Romanum cubitum qui est sesquipedalis
suum locum tenuisse constat. De mensuris quintae talulae conclusis.
27 Sed redeamus ad ipsam quintam tabulam. Vidimus antiquas Aegyptiorum mensuras cubitum et orgyiam ita immutatas esse, ut commoda ratione cum Romanis mensuris convenirent. Unde hoc etiam pro certo cognovimus et pedem et paciλiκηV Cm0ulanu Romanas mensuras esse. Ergo et minores pede mensurae quae in eadem tabula asseruntur et arrλO0V ac diΠλo0V βημα, h. e. gradus et passus, Romanorum sunt. Hanc igitur proponimus nostrae argumentationis summam. Postquam Aegypto in Romanorum potestatem redacta mensuris Ptolemaicis sive Philet aereis Romanorum pes et iugerum addita sunt S I 8), longiore temporis spatio utroque mensurae genere ita uti consuerunt, ut et provinciales et Romani suas utrique rationes tenerent, nec vero hi illorum mensuras tollerent. Sed tamen annis circumactis magis magisque Romanorum consuetudo illas provinciales mensuras ex usu hominum tamquam removerat. Iam tertio sere saeculo publice edictum est, ut et minores mensurae ad pedem omnes et gradus et passus Romana essent, cubitus autem antiquus
Ptolemaidiis, qui paullo minor fuit binis pedibus Romanis, ad ipsum bipodalem modum augeretur, denique orgyia, quae olim paullo maior fuit septenis pedibus Romanis, iisdem uno digito minor, et ducentae orgyiae quadratae tertia pars iugeri essent. Adiungenda sunt pauca de aliis quibusdam mensuris quae in hac tabula reperiuntur. Primum in antiquissimo libro manu scripto 'ὶ additus est κ6Vbυλoc, duorum digitorum mensura, de qua alio loco explicuimus ). Tum λixtic, quae vox in libris corrupta reperitur, nostra coniectura
68쪽
llato Pollucis loco restituta est. Eadem miro nomine κυVOcTOμOv appellatur. Et palmus sive παλαicTiac etiam Υ9OV0Oc, h. e. pugnus, nuncupatur. Denique unde novativTixεipou vel trium digitorum mensura orta Sit, proclive est dictu. Nam cum orgyia septem pedibus Romanis vel duodetriginta palmis uno digito minor esset, institutum est, ut, si quis ad manum suam orgyiam saceret, semel pro palmo pollicem porrectum, qui est trium digitorum, apponeret. Baec enim est sententia verborum s3 12):
Praeter bipedalem cubitum vetustioris cubiti, qui sesquipedalis suit, non prorsus oblitterata est memoria,
quippe quo in lapidibus et lignis metiendis etiamtum uti solerent, unde λὶ0iκoc vel ξυλοπpicTiκoc dictus est sS IIJ. Etsi enim vox ευλorrpicriκoc in ipsa tabula non legitur, exstat tamen in illo primae tabulae additamento s3 12, prol. 3 2'. Est autem, ut significavi, haec ipsa antiqui Ptolemaici dubiti mensura, non Romani, ut Letron nio Visum est . Taceo cum de aliis quae de arte metiendi tu eadem tabula s12-1s praecipiuntur tum de laniculo duodecim Orgyiarum, quo qua de causa praeter iustum c κὰpiovbεκαο9TUiou uti consueverint, satis perspicue ab ipso tabulae auctore explanatur. Denique cum omnes has mensuras nemo adhuc cum nostris comparaverit, tabulam earum apponendam esse iu
pero auctore pedis posterioris mensura proposita est, eRaequat metr. Francog. 0,29422.
69쪽
λiτρα 20,831 - cetropiμoc iobioc 833,26 - Postremo commemoro in inscriptione hieroglyphica, quae Olim posita est in templo Apollinopolis Magnae fu)sub Ptolemaeo XI Alexandro I la. 107-8M, agrorum templi ambitum accuratissime descriptum ac dimensum inveniri non schoentis quadratis, ut Lepsio μ) visum est - haec enim schoenia recentiora esse demonstravimus - sed antiquis ammatis s3 17 eorumque partibus dimidiis, quartis, Octavis, sextis decimis, tricesimis secundis. De fragmento quo ornia deflnitur. 28 0uintae tabulae subiunximus brevius fragmentum recentiore aetate scriptum ), ubi varia ratione orgyiae mensura et explicatur et definitur. duae orgyia cum initio novem spithamas cum quadrante habere dicatur, apparet de eadem mensura atque in quinta tabula agi. Sed quae addita sunt, in iis iure haereas et ambigas. Nam pro θVTixεipvi vel tribus digitis stab. V, 12) κovbυλoc, h. e. duorum digitorum mensura, ad palmorum summam addi iubetur. Ac vero etiam in ipso palmorum numero κη) erratum est, cum Vera ratione Q scribendum sit. Sed vereor, ne ab ipso Dag-5J V. commentationis supra g 17 adn. 6 citatae P. 105 sa. 1) Legitur ibi κοHoc, h. e. parvus, statura pusillus, quae vox est recentioris sive Bygantini sermonis. V. Du-Cangium in Glossar. med. et in . Graee.
70쪽
menti auctore, qui id nescio quo ex libro in brevius cou- traxerit J, hic error sit prosectus, quapropter codicis scripturam nolui immutare. De infula VI Neroniana.
Sequitur sexta tabula. 0uam ad idem genus cum 29 quinta reserendam esse e plethri et stadii desinitione colligitur. Quod enim stadium decem socaria habere dicitur, idem decem orgyiarum socarium hic atque illic deprehendimus. Sed dissert haec tabula eo, quod praeter Socarium, quod ex antiqua orgyia Philetaerea ortum esse demonstravimus S ra), aliae quoque mensurae Philetaereae asseruntur. Nain cum acaenae tribuantur spithamae sedecim, qui sunt duodecim pedes, efficitur, ut acaena Philetaerea, spi-thamae Romanae sint. Ergo etiam plethrum et stadium ad Philetaeream rationem reserenda sunt. Iugerum autem hoc loco non est quadrata, sed porrecta mensura, duplici plethri longitudine. De miliario ambigitur. Etenim quod in codice Letronnius scriptum invenit To luiλiov-κ 0, id speciosa coniectura in re cm0. mutavit, quae quidem
summa egregie cum acaena sedecim spithamarum convenit. Sed tamen cum in omnibus reliquis tabulis stadiorum, non spithamarum numero miliarium definiatur, ego re diu multumque considerata c 2 cTtibia scribendum esse iudicavi. Ut breviter dicam, ex antiqua consuetudine repetuntur in hac tabula omnes Philetaereae mensurae ab acaena ad
schoenum, quibus additur illud socarium quod ad V tabulam sprol. 3 2b) explicuimus. 0mittuntur autem orgyia eu-bitus pes minoresque mensurae praeter spithamam, ex qua acaenae modus desinitur. Unde collata tabula V S 12), ubi Orgyiae mensura ad cΠiθαμην paciλtκην revocatur, colligimus illa aetate praeter pedalem mensuram etiam adspithamas Romanas calculos qui de mensuris ponebantur
subductos eSSe. 2) Etiam Ioannes Pediasimus, scriptor saeculi XIV, de ea Orgyia commemorat quae est in tab. Heron. V. Quam quidem orgyiam vel accurato palmia 27 V. vel brevius palmis 28 dofinit. Vido Letronnii locum extremum, exscriptum a nobis infra I 37.