장음표시 사용
61쪽
. Doctrina consutanda dividatur in tot puncta erronea, in quo quot dividi potest, eaque omnia seorsim refutari debent. 8. Nom, nunquam convenit instituere Parallelum errorum . & veritatis ;vel monstrare integram errorum Genealogiam indicando fontes, occasiones, motiva, essiectus. 9. Saepe verba authorum de se innocua, a circumstantiis. & disposui ane tam audientium , quam loquentium acquirunt sensuin quendam secundarium pernitiosum ;sagax enim hominum natura nullo magistro , nullo monitore semper in versutias sui generis intenta est, & linguam innuentium etiam intra fauces haerentem subtili aure intelligit; tunc confutans magna eruditione in demonstrandis illis circumstantiis ac dispositionibus opus habet. IO. Confutans ad id maxime attenderet debet, si velit humaniter tractare adversiarium , ut nullum Verbum offensionis proferat, sed solum interdum modesta veritatis expositione lectori occasionem propinquam ac semina ulterioris ratiocinii praebeat. Quin nuda admonitio . nuda objecti incidenter facta mentio, nudus modus tendendi mirabiles interdum in mente lectorum ideas, ac discursus excitat,
Methodus disputandi consistit in hoc: I.,Argumentans darἡ ac distinctE proponat propositionem, cujus veritas aut fatim
ras probanda est. Proferat argumentum, ita tamen ut continua serie non plures, quum unum syllogismum proferat. 3. R spondens repetat icitum syllogismum , ac dein iterum incipiendo ad singula membra respondeat; negando aut concedendo , si propositionem veram aut falsam invenerit; distinguendo vero, si sensum ambiguum deprehendarit. 4. Argumentans illam partem, quae negata est. denuo probet. s. Si argumentanti ita vid bitur , poterit ante disputationem sitam adversariis nonnullis qua monibus divertere, ut ex incautis ejus responsionibus forte majoe efficacia argumento concilietur , aut effugia praescindantur. 6.
Praein hanc disputandi methodum . quae est Aristotelica, as quasi lisata, datur aua metbodus solutior, quae vom tur Socratica io
62쪽
in hae per modum discursus inquiritur veritas ; cum vero liberri- ma sit, solum imitatione disci potest, legendo Dialogos eorum, qui in hoc genere excelluerunt, maxim; Platonis. Caeterum nemo non videt, omnes has methodos inutilas fore, nisi quis in quovis quaestionum genere sibi comparaverit
ope eruditionis magnam idearum variarum copiam , ut ex con hinatione tot confusarum cognitionum Ordi m totius veritaria
ac doctrinae invenire possit ; hinc opus est magna applicatione de attentione, vi culus confusae cognitiones rarie inter se permisce-- antur ; opus est indifferentia judicii omnibus passionibus expurgari, ne nimis facile errori acquiescat; opus est denique exercitatione , ut mens assuescat ordinatis cognitionibus , ea vero exercitatio consistit vel in lectione, vel in compositione, vel in prom- .. pia de quavis quaestione occurrente ratiocinatione ἔ maxime v ro scientiae mathematicae mentis capacitatem augent ad multa
simul comprehendenda, & quendam ordinem in ratiociniis o dicate procedendi intellectui imprimunt. Dubitatio , quam nonnulli pro fundamento totius meis thodi constituunt , ita ut scientiarum candidatos a principio de omnibus dubitare velint, ad methodum scientiarum non requiritur : cur enim ab initio dubitem, antequam habeam rationem dubitandi l cur animus ad argumenta pro merito suo ponderanda , & errores deponendos paratissimus statim ab initio se omnibus receptis semes opinionibus exuat Cur non liceat tamdiu possessione paternarum traditionum frui, donec sufficienter peris spectum se, eas temerE receptas esse i Plane nec ratio, nec e , perientia probat, hane dubitationem iis necessariam aut utilem lare, qui parati sunt omnes suas opiniones, etiam quas Pro certis tenent, rigorose discutere.
63쪽
Sectio 9. De Unisressibus . V Praedicamentis.
Universalia voeantui praedicata weralia, quae insunt multis, ae praedicantur de multis. Sic Animal praedicatur de homine & equo, iisque inest. Inquantum inest multis, vocatur Universale in essendo ac metaphysicum , & definitur Unum aptum inesse multis. Inquantum praedicatur de multis, vocatur universale in praedicando , ac Logicum.VTalia praedicata generalia seu universalia dantur quinque, Genus, Species, Disserentia, Proprium , Accidens. Genus est , quod sub se continet diversis species: Ue Animal, quod continet sub se equum, canem. hominem. Genus summum est, quod non continetur sub alio genere, ut Substantia , qualitas. Genus subalternum est . quod continetur sub alio genere , ut Corpus ; continetur enim in genere Su stantiae. Species est , quod continetur sub aliquo genere: UeHomo, continetur in genere Animalis. Species infima est, quae nullas alias sub se continet diversas species, ut Homo. Non enim dantur diversae species hominum , sed solum diversa individua. seu , quae solo numero disserunt. Individuum enim vocatur, quod de uno solo praedicatur. Species subalterna est, quae continet sub se diversas species, ut Animal est Species substantiae, Mest genus respectu equi, de hominis. Disserentia est illud praedicatum , qua una res dissert ab alia ; ut si ilico homo est animal rationale; rationale est dissere
64쪽
tia. Estentialis vocatur , qua res differunt essentialiter; Accidentalis, qua differunt accidentaliter. -- Proprium vocatur illud praedicatum, quod rei necessario convenit: u e risibile convenit necessario homini. Proprium dicitur quatuor modis: I. Quod convenit sisti, sed non omni. Ut Grammaticum esse , convenit soli homini, sed non omni. . a. Quod convenit omni, sed non soli, ut esse bipedem, conve- nil omni homini. sed non soli., od omni & isti, non tamen semper convenit, ut canescere convenit omni & soli homini. . sed non semper. 4. Quod omni, soli, & semper convenit; ut risibile convenit omni, & sisti homini. Ze semper. Accidens vocatur, quod potest adesse, & abesse sine sub jecti corruptione. Ut Album praedicatur de muro accidentalia
ter, quia sive tollatur albedo, sive relinquatur , murus non cor , rumpitur. Nigredo a corvo non solet quidem de facili separari; potest tamen cogitatione separari. Praedicamentum est catalogus praedicationum generalium , quae in omni re reperiuntur. Sic cuivis rei convenit esse ' substantiam ; cuivis convenit quantitas, qualitas, relatio, actio .& passio, locus & situs , tempus ,& habitus. Et haec sunt numero decem. Substantia vocatur omne dis per se subsistens , ut homo, lapis. Accidentia enim, ut albedo, vel frigus existune in . alio, v. g. lapide. Primae substantiae vocantur individua, ut Pe- .irus. Seoindae substantiae vocantur genera & species , ut animal. Proprietates substantiae recensentur hae : I. Quod non sint in subjecto. a. Quod non habeant contrarium ; quia con trarietates reperiuntur in qualitatibus. 3. Quod non suscipiant ma. ' ' .gis de minus. Quia Peti us non est magis homo, quam Paulus.
65쪽
4. Quod sit receptiva contrariorum , v. S idem modo recipiettigus, modo calorem. Δ, Qirantitas vocatur magnitudo ae extensio rei. Quantitas Continua vocatur magnitudo, cujus partes ab invicem sensibiliter non distinguuntur. Ut lignum , tempus , spatium. iniantitas discreta , cujus partes sensibiliter distinguuntur, ut Numerus v. g. ternarius, & Oratio. Proprietates quantitatis recensentur. 3. Quod non habeat contrarium. a. Quod non suscipiat magis & minus ; neque enim statua est minus bicubita, quam homo. 3. Quod secundum quantitatem dicantur resa aequales vel inaequales. AEqualia enim dicuntur, quorum eadem est quantitas.
Qualitas vocatur illa res , qua substantia qualis dicitur. v. g. si quaero, qualis si Petrus, aut murust Respondetur, quod si albus ; albedo proin est qualitas. Recensentur quatuor species qualitatis: I. Habitus ,. seu constans rei dispositio. & tra sens rei dispositio, quae simpliciter vocatur dispositio. Sic con- , stans dispositio ad opera virtutis vocatur habitias virtutis. 2. Naturalis potentia , & impotentia. v. g. potentia ad currendum. 3. Patibilis qualitas, seu constans substantiae assectio , ut scientia in Petro ; & Passio, seu transiens substantiae affectio, ut subita . ira, aut verecundia in Petro. 4. Forma, & figura, quae nascitur ex terminatione quantitatis, ut figura trianguli. Proprimistes qualitatis sunt: I. Habere contrarium, nam virtuti contrarium est vitium. 2. Suscipere magis & minus: Nam unus ho. amo est altero justior. 3. Ut secundum eam res dicantur similes aut dissimiles. Similia enim sunt , quorum qualitas est
Relatio est, qua aliquid refertur ad aliud, sic servus resertur ac habet relationem ad Dominum ; aequale habet relationem
66쪽
ad silai coaequale. Relatio aequiparantiae dicitur, quando in uir que re reperitur mutua aequalitas , aut similitii do. Relatio dis. uiparantiae dicitur, quando reperitur inaequalitas; talis interc it inter servum & Dominum. Termini relationis dicuntur res, quae habent ad invicem relationem. Fundamentum relationis dicitur res, quae relartur ad aliam, ut murus ad murum. Ratio fundandi vocatur res, propter quam unum refertur ad aliud. v. g. si murus dicitur alteri muro similis propter suam albedinem , tunc albedo vocatur ratio fundandi. Proprietates relationis sunt: x. Omnis relatio est mutua a. Omne relatum est simul natura cum suo correlativo ; si enim ponitur aut tollitur Dominus , ponitur etiam aut tollitur servus. 3. Relativorum una est sciencia ; uno enim terminorum cognito. necessario cognoscitur alter. Si scio Anchisen esse Patrem AEneae , scio etiam i eam filium esse Anchisis. Actio vocatur assectio agentis, quando agit. Passio v eatur affectio patientis, quando patitur ; sic, quando ignis cal
facit aqtram, dicitur agere in aquam ἔ & quando aqua recipit calorem . dicitur pati. Eadem proin calefactio est in agenteactio , & in patiente passio. Proprietates actionis & pastionis sunt: I. Quod recipiant magis & minus. Una enim calesectio est major altera. a. Quod habeant contrarium. Calefactioni enim contraria est frigefactio. Locus vocatur vicinia corporum ambientium. Ut sesdicitur in medio coeli, quia illum ambiunt coeli. situs est modus, secundum quem partes corporis suatini loco ; ut sessio. Tempus vocatur mensura durationis, ut annus
67쪽
mbitra vocatur omne geniis indumenti, ut vestis
Post- praedicamenta recensentur quinque et Oppositio . prioritas , simultas . di habere. Oppositio fit quatuor modis: I. Relativἡ . talis inte
eedit inter Dominum & lervum. a. ContrariE. Talis intercedit inter ea , quae se mutuo ab eodem subjecto expellunt: in inter calorem & frigus. Privativri Talis intercedit in ter formam & privationem, ut inter lucem & tenebras. En enim privatio negatio formae in subjecto disposito ad formam. Sic caecitas est negatio potentiae visivae in oculo. 4. Contradisctorie. Talis est inter hominem, & non hominem. Prioritas est modus , quo una res praecedit aliam ; est
quintuplex et r. Prioritas temporis est modus , quo una rea aliam praecedit tempore. a. Prioritas a subsistendi consequentia intercedit, quando unum infertur ex alio; ut si dico . Petrua est homo. ergo est animal. Homo est prior animali. 3. Primritas ordinis, quando unum praecedit oratae , ut orationis Exo dium praecedit Epilogum. 4. Prioritas dignitatis, qualis est imrer Regem & subditos. q. Prioritas naturae, quando unum est causa alterius, licet utrumque sit in eodem instanti temporis ἔse set est prior luce, ignis calore. Simultas etiam est quintuplex: I. simultas temporis.
a. simultas consequentiae, quando duo mutuo se inserunt. Sic possum dicere ; est risibilis, ergo est rationalis ; vel est rationalis, ergo est risibilis. 3. Simultas ordinis. 4. Simultas dignitatis. s. Simultas naturae ; quando duo se mutuo ponunt, aut tollunt , lieet non sint invicem causae , ut corres
68쪽
Motus est tendentia ad terininum. Eius quatuor sunt modi: I. Generatio & corruptio , qua substantia tota de novo producitur aut destruitur. I. Motus localis, quo res transis fertur ab uno loco ad alium. 3. Alteratio, qua substantia mutatur in suis qualitatibus. ' Ausmeninuo vel diminutio, qua substantia mutatur in quantitate. Habere vel haberi dicitur una res ab alia quinque modis: I. Per inhaerentiam. Sic murus habet albedinem. a. Percontinentiam ; sic dolium continet vinum. a. Per possessi nem. Sic homo habet praedium. 4. Per relationem. Sic Pater habet filium. s. Per juxtapositionem. Sic Germania a meis ridie habet Italiam, ab occidente Galliam. Nil sam superest, quam Arbor praedicamentalis, seu g neralis divisio rerum ; ea est sequem: Corporea
69쪽
Haec igitur Logica incipientam est, seu generalis ad se αentias praeparatio , in qua , ut vides, multa occurrit vocum explicatio, exigua mentis instructio; nempe artium magistri ten- cando melius , quam discendo fiunt: optima futurorum regula est praeteritorum experientia. Disce sentire scientias, & invenies meliores sciendi regulas. Quod si & has complecti velis una quadam Arte Logica, noli eas requirere in hac tua: