장음표시 사용
191쪽
1 2 DE IURE NATURALI, GENTIUM,
naturae convenἰret: ratione scita potius &concinna, quam vera. Sed iam a nomiae ad rem Ipsam veniamusas Testamentorum ius quamvis apud omnes Vere gentes cele-hretur , quia tamen cer is ritibus, ac solemnibus formulis, e quibus ultimae voluntatis. auctoritas pendebad; a Romanis munitum fuit, atque sun datum p propterea dicitur esse prosectum a iure civili, ac primo ex moribus: qualia suere testamenta, quae dicuntur in procinctu, quae a tempore Coriolani Platarchus dueit in a Eorumdem postea facultas, ac ratic instituta fuit ea legibus Xll. tab. quae latissimam patrifamilias potestatem super re sua testandi permiserunt , loageque pleniorem, quam tribuerat suis legibus Solon, quem etiam in hac testamentaria re Decemviri conden
dis legibus imitabantur. b Ante
Solonem. enim non licebat Atheniensibus res proprias morientis auferre successoribus legitimis : Αt Solon , qui testandi faculta. tem primus detulit, non tame omnem , sed eam tantum voluntatem decemps probavit , quae a testatore sine liberis dec dente Incolumi, ac prorsus tum a morbo, tum a medicamentis, tum a vinculis, tum a muliebribus blanditiis libello prodiret. Plana vero potestas testamentis ex legibus XII. lata accessit: nam exceptiis iis: qui poenae nomine redduntur intestibiles,ti qui admInistratione rei suae lege privantur; e) liberum fuit, exclusis etiam liberis , haereditatem. Sc bona sua testame to relinquere. tu Huic tam amplae testandi facultati modum posuerunt aliquem latae deinceps leges, nempe Voconἰa Finxia, AElia, quae' sequenti libro erunt exinplicandae. Quamobrem legem ipsam jam
r' i Quae sententia se rei potest, etsi constet ,
f ιδ. Iape 33. F. M M. R. I verba legis ut tum idi Genixivo , ast in Ablativo easu ponantur , parum interest , cum
Paterfamilias uti legassit super
pecuniae, tutelaeve suae rei ita jus.
esto. Legasiit legare apud Decemviros non
modo singulas res testamento relictas, sed
Sc omne testamentarium negotium, C
plecuba itur , & ipsam haeredit in s It uti nemo Etenim legara significat statuere δε- cernere. Unde Livius libro primo Retnum vetustae ot remis IM, i te legast autem est ab antiqua scribendi ratione pro legarit posito 3 pro W, ut esse pro erit.
Super pecuniae in ita legitur in Pandectis Florentinis, f posito secundo pro
sexto casu, P more Graecorum, ut o servavit Cuia eius, I in qui antiquam hanc lectionem primus variis in locis iuris r stituit ἔ aliaque more Graecorum usu ata notavἰt, Antonius etiam Augustinus , ω Britanius. Porro pecuniae significatio hie ad omnia extenditur; non tantum scilicet ad pecun Iam numeratam , sed ad mobilia etiam,
3e immobilia, & ad iura omnia. sh e APUT XLI. De Successionibus as irae struo.
OCcurrunt nunc successiones ab Ime stato. Dῖbus locum in Al I. tabulis fuisse, post leges de testameato ex Ulpi no colligitur. ιὶ Intestatus autem dic Atur non is tantum , qui , sine testamento moritur, sed de is, cujus testamentum deinstituitur : imo intestatus' non a mortis , sed a dest ἰtuti testamenti tempore perta betur: unde proxἰ morum non, ine ventuat non ii proximi , qui testatore decedente fuerunt, sed qui tempores destituti t
stamentὲ reperiuntur I s Igitur ad intestati haereditatem lex Xll. tabul. primo
192쪽
vocabat suos , deinde agnatos , postremo gentiles . Sui dicuntur filii , aut nepotes, qui ab ipsa quodammodo natura instituuntur
haeredes, atque vivente adhuc parte, rerum paternarum domini nascuntur: eoque mor
tuo tales non fiunt, sed fui iIes. aὶ Patefit
enim dominium eorum , quod patria Potestate obumbrabatur . Unde primum filiis Iocum in succeisione omnium gentium iu-Ta tribuerunt: eosque Iurisconsulti haeredes etiam necessarios appellarunt : Pluia cum nascantur haeredes, nequeunt se taler πῖT pra de tutelis exposuimus . Ceterum ex mea agnatione non contInetur. Neque vero matri suus liae res filius agnoscebatur , quia mulieres filios in potestate non habent: ideoque neque ex eo capite filius matri succedere poterat . ce Quam Iuris a Dperitatem postea lenivit S. C. Turtullia. num , de quo libro sequenti. Post agnatos, gentiles vocabantur , sive qui eadem de gente essent, non ex eadem familia. Quin rum jus postea cessavit : unde nihil hie explicandum superest praeter id , quod su- re si Te unZ queo beπscio Praetoris opus e suit , ut possent haereditate Paterna , quam sibi damnosam suspicarentur , abstinere . Non solum autem filii , aut ne-
henduntur'; ted etiam postumi , qui, ni ii pater decessisset , in ipsius potestate na ti essent. b J Filiorum' etiam nomine ve-nἱunt filiae r se naturalis racio suasit Decemviris , ut ne sexu discretione parius A luccessione 'suorum & agnatorum m Sculd , Te sermῖnis o agnatione tribuereπ: te in quamvἰs id seqzntibus tem Poribus mutaverit , variis editis legibus , libri sequenti explicandis , quae foeminis
facultatem succedendi minuerunt ..At agnatorum nomine consanguinei ί primo ven Iunν , eis peculiari quoque nomine notentur, quales sunt frater , & soror ex eodem patre Pqui cum proprie consanguinei appellentur , lege Xll. tabul. generali agnatorum nomine comprehenduntur. Consanguinei autem proxime. post suos vocantur , d) deinde ceteri s etsi decimo gradu sint agnat ἰ , ex ordine , atque Aradus preter Igativa. Ac tanti fecerunt agnationem Decemviri , ut eos, qui agnati non essent , a legit Ima haereditate submoverint : unde neque mater , S: filius; nvicem succedebant: quia quamvis a matre , ac patre Oriatur agnatio , mater talege XIl. tabul. hereditas inter Paris gradus agnatus in capita dividebatur . cf
Quod ex abdito sensu legum potius , quam ab ipsis verbis deductum existimaverim , cum nihil expresse cautum inven atur . Verum si cum patruo concurrant filii mortui fratris: ii non suo proprio iure veniunt, sed patris de sancti , cujus locum ingrediuntur : ideo non singuli aequalem cum patruo partem, sed simul omnes eam portionem haered itatis auferent , quam Pater eorum , si viveret , habuisset, cujus mortui ius filii repraesentant : quae successio dieitur in stirpes ; quia non per singula capita aequaliter, sed ratione gradus, quem praeserunt , haereditas avi inter filium , Scnepotes ex mortuo filio dividitur . Illud vero ad antiquitatis cognἰtionem scitu Uignum arbitror , quod Gellius ex Labeone retulit : g virginem P estalem ne- Pye que haeredem esse cuiquam intestato , neque ivtestatae quemqu.rm : sed nua ejus
in publicum redigi . Jam vero ipsa
At si intestato moritur , cui suus haeres nec escit, agnatus Proximus familiam habeto. 57 agnatus nec escit gentilis familiam nancitor .
Bared. quae ab intest. defer.c e l M'. de ι egit. artiat. Dec. f. I. I. penuit. ' au. C. de te ιι. hared. Paul. I. 4. sent. 8. . .
s 'a Qui ideo si .e dicti. quia ex iisdem semimibus progna i esse iri sanguine verecunde prosemine dicho. Consanguinei enim appellantur ex e dem patre progeniti . quemadmodum contra uterini di eunt ut, qui ex eadem matre editi suerint. De utroque parente promiscue Horatius t con ego pauyeram sanguis parentum .
1 I lib. r. c. ra. as ' a Quemadmodum hodie Moniales quae Vestalibus lueeesset unt. ipsae quoque dominium rerum suarum ad monasterium transferunt . Ecneque haeredes habent, neque haeredes exsistunt. Neve I. V. s. aιh. Inaνtis c. de Ss. Ec--5 -
193쪽
Ad huius leg s interpretationem satis memἰnisse fuerit escit significare erit:
Familiam ) aeeipi pro haereditate &
nancitor exponendum esse nanciscitor.
Sequitur lex de libertis intestato morientibus , sa) qui si suum haeredem non habeant , haeredem ex legibus XII. tabul. habebunt patronum, vel patroni liberos in capita liaereditate divisa, & gradibus remo sos , defuncti jura omnia transeant, rerum que dominium, & actiones, atque obligationes eiusdem. Ut autem successio ad exitum perducatur , necessaria fuit jurium de bonorum inter haeredes divisio , quae vel a jure ipso , Dei a magistratus arbitrio pro-e edit. dHDividuntur ipso iure actiones .& obligationes ut sit guli his es per le- S-- gem XII rami obligationibus haereditariis,
tioribus exclusis: bὶ itaque si filius patro & creditoribus desancti pro haereditaria por-
ni supererit , nepotes ex filio mortuo re-ltione tenui Iur: & simul actiones pro ea in Oventur. Cum autem lege XIl. tabul. li idem portione adversus haereditarios debito-bertus testamento posset excludere patro-ires nanci cantur ex aeg. XII. lanul. ex qui-Praetor legis asperitatem correxit,lbus, quia tantum haeredes creditoribus haereis ditariis subiiciuntur, ideo prudentes ducti
e die hoc ue suo patronum vocavit ad dimἰ dium bonorum, si libertus te ita mento sacto nullum sbi ex naturalibus liberis succellarem reliquIsset aut si ab intestato decedens uxorem , quae in manum convenerat,
vel adoptivum filium habuisset : nam aque pro dimidia parte ad bonorum possessionem patronus veniebat . eὶ Degis autem verba haec propemodum suere e
Si libertus intestato moritur , cui suus haeres nec extabit , est Patronus, patronique libere e scint, ex ea familia in eam familiam proximo pecunia adducitor. Adducitor hoc est addicitor, vel
XLII. De Dies one hereditatis. Mortuo testatore , pluribusque relictis
heredibus , contrahitur statim inter eos. tiai cIzias . δέ nascitur communio auris r adeo ut in singulos , & in univer-
XII. tabulatium egregie illustrat Ceroelius vanBynkerso hin k L. D. Obs e. t. desue cessione autem patronorum in bona libertorum conserendus Helis reeeius ad legem Papiam p. 3 p. id I L. as. 3. 8. g. a I. P. fam. mis. I. r. c. de eυσι. I. I. c. A cer iam petatuν .se a Credi res T. o uti. cap. de hared. action. e P l. an. C. d. ivr. Glib. lf γ L. a. F. Iam. ercio. γ L. a. c. eodem.
His verbis necessuia deest interpreta.
verbis sententia legis legatarios hil oneribus exemerunt : uti tamen legara, nonnisi a re alieno deducto prastentur se te in Alia divisio ceterarum rerum , Satin ruin in ducitur per arbitrita familti erciscundae ,
ges X ll. tabul. praecidendis discordiam radicibus , quae communione prodeunt, instituerunt: ut .s haeredes in ea manere nolicti arbitrum peterent a magistratu, qui suas m tiones ex testamento sngulis attribuat: unde
actio prodiit familiae erciscundae . Cujus legis capita in duas ab Hottomano distracta legetL: in unam Gothos redus junior coegit, meo iudicio, recti olim , propter brevitatis studium , quod ubique Decemviros tenuit. Sed autem haec:
Nomina inter haeredes pro portionibus haereditariis erecta cita sunto . Ceterarum familiae rerum ercto non cito si volent : erctum citum faciunto. Praetor ad erctum ciendum arbitros tris da
tio . Signifieant autem Praedio non diviso . Eroctum enim , sive herectum , patrimonium , ei. tum divisum significat . ut Donatus docet loco b Auctore laudato . Here um autem adspirat Gellius i. v. , Cicero quoque herciscundae , quam e re iscundae mavult. de orat. L 3 6. &Graeci quoque suum ἔρωο: adspiraut, unde vo S de ducenda videtur . Est enim septum . trinctum autem, secundum Festum, a coercenio diis ctum . Ab eadem radice herum Be hereditatem diei . minime dubitandum censentus . 'assim tamen negligitur adspiratio non tantum a I centioribus . verum etiam apud veteres , ut in rubrica tituli Pandectatum , familiae e Iciscunda . . De
194쪽
Defuncto ereditore, vel debitore , ejus haeredes pro portionibus haereditatis con-Denire , ct conisniri tantum posunt : 0sque iure inter eos obligaria diυidituκ . At ceterarum rerum, se volent, haeredes divisonem faciunto e ad eam didisonem
Ercta cita magna est de harum v
cum origine, ac significatione dissensio. Ferstas enim verbo erctum, putat erctum a coer cendo dictum : citum a ciendo. Cicere autevi
Donatus ad VIII. AEneid. explIcat ditiivere , unde citum divisum ex illo Virgilii: cita Metium in diversa quadriga
Distulerunt Inde Iacobus Gothos redus rectum , sive coercitum accipit pro indiviso. Mihi olim placuit erciscere deducere ab ἰρκίζων , s- ve ερκιον, quod est quasi septum , ut si-anἰficet septum dividere . Sed cum vete. res habuerint ho tum , quod est bonum suspicor o in e , ut saepe mutata , natum esse herctum; eitum autem a cio , quod est divido, a veteri , unde, divido. inde composita est vox erciscere, quasi er-
tum , sive bona dividere. CAPUT X LIII. De Matutiberis. FUἰsse eredῖtur & In XII. tabul. Iegem
de statvliberis : cuius cum nullae ad nos relIquiae pervenerint, sat Is fuerit sententiam illius ex Hottomanno depromere, qui eam ex variis iuris auctoribus collegἰt. Continebat autem ea lex , ut quando testator servit m aliquem, eum Is certam haeredi pecuniam dabit , liberum esse iussi se set , si eum haeres abal Ienaret ἰ tamen semiorI eam pecuniam servus daret , liberesset. a Quamobrem legem eam Gothoe
Statu liber emtori dando liber
m. a de Rasat. I Boet. in topie. cis. 3.Ι Unde autem dictus est nexus arto Z. I v. s. a sormula eam Na quid fuam sis. die tum, censet. qaia usi sint ea venditores duplum Promittentes, si res emptori evi nee retae tanquam
ad lena. Marcillus nexum de Iibra pensis intelli-
III CAPUT XLIV. De Mancipationibus.
NUne a testamentis ad contractus transeamus, & primo ad eos, qui mancipatione, ac nexu inibantur . Quae verba satis patebunt , si in memoriam redeamus eorum , quae attulimus de usucap Ionibus agentes. Uberiorem vero notitiam in actibus solemnibus inferius explicandis ac seremus . Ad id autem, quod habemus in manu , satis suerit nosse mancipationis nomInevenire venditionem earum rerum, quarum
in dominio nostro proprietatem habemus, quae res mancipi nuncupantur, ut mobilia sunt, & praedia Italica : non autem Provi ci alia praedia, quae tantum possessiones appellantur ἔ quod possessio tantum eorum apud privatos , dominium vero maneat apud Pop.
Rom. bὶ Nexus vero erat legitima do- minii ex jure civili transferendi ratio , si-vne qua nihil in dominium transire poteratualicujus. Emtor enim, qui sine nexu, s 'λhoe est non adhibito libripende & quinque
testibus , rem acceperat, pere pietat quidem rei venditae utilitatem ex consensu venditoris I minime tamen rei dominium adquirebat. Ideo venditor ille, quia dominium ex iure QuIritium retineret , Quiritarius dominus; emtor vero bonitarius ampellabatur, quod venditorum bonorum utilitatem potius , quam dominium assequerentur . Unde mancipatio , quae venditio est nexu contracta, inter nexus genera resertur: cum alii quoque contractus & etiam testamenta , ubi eaedem solemnitates adhibebantur , nexus quoque nomine veniant ἰ Res vero , quae mancipii non essent , sub nexum non cadebat , ideo dominium eorum transferebatur per cessi
nem in jure; de qua in actibus Iegἰtimis
Nunc Decemvirorum sensus in venditio nibus rerum mancipii, ceterisque contractibus formam iuris civit Is habentibus , sive
git, de , quod minime obvium est, satis a tun dicit. Figurate arctitudinem vineali nega desiis gnari. nemo dubitet t sed forsitan lambolie' adhibita alligatio quadam eum nexu, ne meminis set debitor ore. ua ex veteri more nexus vinctus essee, si fidem falleret. Eeee enim a ligando quoque obligatio dicitur, de litati veteribus neinxi dicebantur
195쪽
In mancipation Ibus , & nexibus omnibus inquiramus . Igitur Decemviri , ut fraudem omnem a contractibus averterent , quae .umque contractibus verbis comprehenderentur ptiestanda iusserunt , saὶ sive ut lex ait, quae lingua essent nuncupata; isque cum in venditionibus, tum in contractibus aliis, qui omnes clauduntur verbis
allis r se nexum faciet mancipiumque . Quam in contractibus fidem postea JCti non in Inoii studio exegerunt iubentes , ut non modo quod ex prellium , sed & quod suppressum esset, praestaretur : b fallit
enim emtorem venditor non modo, si plus de re vendita promittat , quam re vera inest, verum etiam si retirceat vitium in ea latens e utroque modo enim res pluris ,
quam est digna, aestimatur . Utinam hoc insideret casu stis nostris i Prudentum vero auctoritatem , qua vitiorum reticentia damnabantur munivit etiam AEdilis edicto' suo, quo contrahentium falla is occurrit , t ut late in titulo Digestorum de aedilitio edit o. Nec sciens modo . sed etiam ignorans venditor vitium rei , quod reticuit, praestabit actione ex emto, quanto minoris erat venditurus, si vit Ium indicasset; s reticuerit sciens , damna praestabit omnia , quae ex venditioae illa emtor traxerit. e Non tamen venditor tenebitur, si rem vitio carentem verbis extulerit; commenda-tIonem enim rei suae suggerit ipsa natura. φὶ Si vero patefacto vitio , venditor in- scietur , dupli poenam ex Xll. tabul. lege
subibit. d ὶ En legis verba: Quum nexum faciet mancipiumque , uti lingua nuncupassi , ita
jus esto; si inficias jerit, duplione
damnator. Nexum nexus nomἰne venIunt conq. tractus omnes , in quibus, more veteri, de quo inserius, libripens, & quinque te sies adhibebantur , ut quod ex iure gentium procedebat, iuris civilla sormam Im
ε 3 Cie. da o . t. 3.l e I L. Ialianus F. M a . em . Ubi enim iudicium emptotis est , ibi venditor fraudis argui nequit. Exemplum Μangonis mancipium dilaudantis apud Horatium ti . II. epist. a.dueret , actionenaque pareret Inter cives
re, est abalienare rem mancipi. & dominium in alios transferre per nexum , sive solemnia suris civilis.
Nuncupassit ) nuneupare significat
nominare : eὶ hinc scriptae pecuniae, ut ille refert, in legibus, nuncupatae dicebantur. cfὶ superiori lege consulitur emtori.
e in fraudem inducatur. Sequitur alia, qua Decemviri prospexerunt venditori, ne rei d minium ante acceptum precium ammitteret. Ideo rem, etsi traditam, tamen dominium mutare noluerunt, nisi emtor, aut precium
reddidisset, aut alio modo satisfecisset, puta fideiussore, aut pignore dato, quibus pro Pr cIo caveretur. Quod ex legibus X ll. tabul. descendere, praeter Iustinianum, I J colligitur ex Varrone. h) Si autem obtulerim
precium emtor, nec venditor acceperit , aut
fidem de pretio emtori habuerit , videtur precium quas perisIutum , ideoque dominium transibit in emtorem. Sed jam legis quae supersunt verba subjciamus:
Res vendita transque data ei tori non adquiritor donicum satisfactum escit. Transque data hoe est tradita , a
trans enim , & dare fit transdere, inde
Donicum antἰque pro donec. CAPUT X L U. De Collegiis , s Sodesibus .
OCcurit nunc ex eo , quem sequimur, ordine , lex de collegiis , vel sodalibus : quae vulgo institui minime poterant . Non enim omnibus leges permittebant certum, ac seorsum a ceteris civibus corPus una conveniendo componere , Hia oe
196쪽
M coeunt ἰbus eon sitis privatorum , publicum aliquando malum erumperet. Quamobrem certa erant, ac praefinita collegia , S coetus Privatorum , quibus lex coeundi simul veniam dederat. Ac Decemvirorum
aetate, sub quibus lex de sodalibus prodiit, non alios Cothosredus fuisse sententia legis comprehensos arbitratur, & sodalitii ius habuisse, quam fratres Arvales: quorum col-' legium Romae suit antiquissimum ab aetatet nempe Romuli: qui Accae Larentiae nutrici εν pro filio ecte voluit: postquam ex duode. cim, quos habebat illa , unum amisisset :. . seque simul cum undecim fratribus fratribus, sacerdotem appellavit Arvalem. a) Quod . sacerdotium frugum a Diis petendarum , ac ' finium discernendi ruin , litiumque istiusmodi iud scandarum causa fuῖt institutum, b ut ex ueteri glossa Cujacius retulit . c in Plura deinde similia Romae , sicut & nostris
temporibus, instituta fuere collegia vel sacerdotum, vel artificum, prout , legibus adprobantibus, publica poscebat utilitas. Qui-hus conveniendi, sibique ius certum condendi facultatem tribuit lex XII. tabul. ducta a lege Solonis Caio relata. dὶ Quam aliter Cuiacius se) ex libris Basilicorum ;al Iter quoque Salmasius: aliter Heraldus :aliter tandem Petitus legerunt. Verum ne. tam fuse, ac varie disputata retractemus , suum cuique iudicium relinquimus , illud vero praeterire minime possum, quod Salmasius non tam fortasse docendi , quam
contradicendi studio scripsit illi e Ita
nempe fuisse veteribus Atheniensibus collegia praedonum , propter infamem vitae inius rationem, communi iudicio reprobatam : unste verba illa in lege Solonis μιγύαν vertit in Σαωηγεζαν, bc pro collegio praedonum substituit collegium cIrcum raneorum, Sc Propolarum, qui a praedonibus emunt, 't carius vendant. Qua in re de In
dustria v Idetur oblitus illius Thucydidis , f, scribentis , vetusta aetate praestantissimum
mae experientiae hodie piaesto in Algetiensibus &
quemque virum, & ipsos herias In mare
Praedatum exisse, tantum ut a suis . civibus abstinerendi. Quod fuit honorificum vitae genus ἱ tanquam prrivatae imago militiae, ut non mirum, si mos hic non omnino, neque omnibus ex partibus tempore Solonis evanuerat. Adest & Homerus, g apud quem sine offensione Telemachus a Nestore interrogatur , an praedae causa eo appuIisset; ob eandem causam & Petiti h) emendationem l quoque rejecerim , qui legit ἐπιγειον ad shumentum: cuius signiscationis auctorem liabet Hesychἰum Sed ne de collegiorum
generibus laboremus , quae licita essent , quaeve illicita, satis erit nosse illa suisse licita, quae fraude, malisve artibus carerent. Quacunque autem collegia legibus permitterentur, ea certi iuris condendi sibi facultatem habebant, dum ne publicis legibus adversarentur. Hinc lex quae tequitur:
dates legem quam volent , dum ne quid ex publica lege com rumpant, sibi serunto. C A P U T XLVI
De Jurejuraudo . Porro cum nullum habebant homῖnes Οἰnculum firmandarum pactionum jurejurando firmius; ideo caΗtum fuisse ide iureiurando legibus XII. tab. oportet : atque inde legem traxisse Cicero aem ij de religῖone iurisiurandi hanc:
Perjurii poena divina exitium , humana dedecus esto. )CAPUT XLVII
IN ter contractus crebra in civἰlἰ vIta est sconeratio , propter dissolutos mo-
reliquis pyratis ad mare mediterraneum. Cum enim his per Aleolanum suum integrum si so- elati ad praedam faciendam. idem Atheniensbu quoque licere potuit per legem scidonis.
l hJ a ter. .Attis . pag. 4 8. t ἰ γ Cie. de esse. Gell. I. T. e. Ig.l J Hanc legem ex motibus . non ex legibus duodecim tabulatum a Cicerone eo gi, probat otio Pr. P. IV. p. m.
197쪽
res eorum, qui absumtis propriis, indigent
alienis . Rarior vero est in bene constituta republica, unde foeneratio exulat simul cum luxu, & intemperantia egestatis parente , ac voragine patrimoniorum. Luxuries enim exoriens, quas invenit, brevi superat, ac tandem atterit opes: e quibus qui exciderunt occupati a vitiis, & eorum alendorum facultate spoliati, rei rapere coguntur vel ouaestum, laboresque suos subiicere rapinis Iceneratorum , quorum oportet avarillimas quascunque leges, atque intolerandas conditiones tota vita subire .iquamobrem priscis Romanae reipublicae temporibus, quad-do nondum peregrina luxuries ex urbe nativam frugalitatem ejecerat, sublevibus admodum usuris pecunia mutua dabatur : Praecipue cum ea aetate, nonnisi terrestris usura esset in usu, rei nauticae per Ilia nondum a Romanis comparata , in qua sese non ante primum bellum Pun Icum exercuerunt1 Creicit autem usura ex lucro pecinniat quod a maritimis mercimoniis, & frequenti, ac celeri traiectione, ac venditio ne mercium venit Ideo Athenis, unde facilis erat ad exteres oras appulsus, & cre bri excursus , recelsusque navium propter navigandi facultatem, atque peritiam: &mercimoniorum facilitatem; non a lege , sed a voluntate scidineratoresn usuris pone balur modus . Unde quae apud Romanos maxima erat usura, nempe centesma, erat inter Graecos minima. Quamobrem & inter Romanos, postquam mare pervium habuerunt usurae etiam prodIere maritimae tedirestribus, & communibus longe maiores , propter pecuniae periculum, & lucrum navigation Is. Modus autem a Decemviris constitutus usuris, communibus, atque terr stribusmaxime conveniebat frugalitati ac parsimoniae veterum. Non enim quaestum permiserunt supra usuras uncias, vel uncia-Tum foenus, cujus orἰgo atque cognitio est altius aliquanto repetenda. Sortem sive pecuniam scenori occupandam Romani dividebant In centena denariorum; de qtia sum- , quam stipularἱ licebat usura, erat centesima pars in mensem, quae duodecies repetita reddebat in singulos annos uncias ,
hoc est partex duodecim, sive duodee Im de
narios annuos. Eaque dicebatur usura eθη. tesima, sive quod singulis mensibus centesi. mam partem, nempe unciam redderet, sive quod centelimo mense usurae illae sortem a quarent. Quae usura quia duodecim contine. bat uncias in singulos annos, aes , vel as m Jurarius appellabatur: eratque velut i corpus& fons ceterarum, quae sub ea, veluti sub maiori minores, eontinebantur: quia Ro-33mani rerum integritatem, sive rationem totius constituebant in duodenario numero ruidque solidum putabant, & integrum in sua 3 specie, quod partibus duodecim compone- iretur : ex eoque numero divisionis cuiuslibet hiatio deducebatur : hinc as haereditarius est si haereditas integra in duodecim tribuenda par- , tes. Multa enim, ut Varro ait, sa) antiqui duodenario numero finiebant Hinc iisdem appellationibus partes astis, ve Partes usurae centesimae complectebantur, sive in singulos menses, sive in singulos annos
quis eas stipularetur. Annuae namque usurae cumulus erant plurium menstruarum , quae singulae ad annuam suae quantitatis usuram eandem rationem habebant, quam unus ad duodecim. Unde qui stipulabatur sex uncias annuas, poterat singulis mensibus rem. scere semunciam , qui stipularetur annuas duodecim, poterat singulis mensibus exigere unciam, sive centesimam sortis partem , Eademque ratione per reliquam usurarum quant Itatem excurritur : revocantur enim omnes ad assis ratimem, iisdemque nominibus notantur . Unde usurae centesimae sunt uncia persolvenda singulis mensibus ex denariorum centenis . Semiges usurae sunt semuncia singulis mensibus, & se missis in annum. Trientes usurae sunt ter tia pars unciae in mensem, quatuor un ciae in annum. Quadrantes usurae sunt quarta pars unciae in mensem , tres unciae in annum. Sextances usurae sunt sexta pars unciae in mensem, duae unciae in annum. Quincunces usurae sunt tertia& duodecima pars unciae tu mensem s
uinque in annum . Septunces usurae sunt dimidium, & duodecima pars unc Iae iamensem, septe in unciae in annum . Besses usurae sint duo trientes unciae , sive duae tertiae partes in mensem , octo u
une ibas singulis mensibus debentuti quas vetere
Iicilicum appellabant, dein singula
198쪽
elae In annum. Dodrantes usurae sunt tres quadrantes uaciae, sive tres quartae Partes in mensem, novem unciae in annum. De tantes , vel decunces usurae sunt tres quadrantes , & duodecima, sive tres quartae partes, & duodecima unciae in mensem , decem unciae in annum . Deunces usurae sunt tres quadrantes, sive quartae partes , de duo
duodecimae unciae in mensem , vel quot mentibus, duodecim unciae quotannis, hoc est usura centelima, ad quam initio jam
expolitam, nunc partium enumeratione recurrimus . Cum autem stipulabantur usuras majores centesimis, tum assem multiplica hant, de partes ejus et exigentes aliquando supra legitimam usurarum summam, nempe binas, terna sve centesimas: ut nunquam tamen ab astis ratione discederent: quae
summa est ratio apud Romanos divisionum omnium, sive perfecta cuiusque integri corporis mensura, & numerus absolutus. Est enim as quidquid ad μοναδα: de ad unitatis , quam vocant , rationem reducitur .
Unde quidquid est unum in duodecim tributum partes, as nempe totum appellatur,
idemque est quod Graecorum M. a) Hincassa vox, quae sola sine tibiis canit. MFluxit autem assis vox a Doribus, siculis, ct Tarentinis , a quibus Romani, & nummum gravis ponderis nempe , & i- Psius nomen acccperunt. scin Nam ex Dorico αις Tarentini, & Siculi , elisa media I itera, secerunt ας; indeque Romani utrumque vocabulula, nempe as, de as habuerunt. Quorum olim nominum eadem erat fgnificatio, quia aes, Sc as primus nummus suit Romanorum ex χαλκου, sive aere per-Cullus: unde pro as saepe veteres dixi sise , resert Varro, dὶ Cum igitur summam
usurarum, nempe centesimam vocareat
sem ; quando centesimas multiplicabant, earum numerum per multiplicationem ilium exprimebant, nempe tres dicebant, quatrus es, sextusses, pro ternas , quaternas , senas cent elimas: vel dupondἰarium , sive bjnas centesimas, tripondiarum ternas. e Porio cum Siculi ας, de λιτραν quoque
Dorice dicerent; Romanis as et Iam appellaverunt libram quae vox orta est ex Graecorum λίτρα, de ita nostra etiam aetate in magnae Graeciae regionibus certum pondus appellant. Quia vero pars duodecima λίτρα sive librae apud Siculos vocabatur , ut
Aristoteles apud Pollucem docet; sin ideo
Romanis usurpatum fuit unciae nomen pro
duodecima parte librae, sive asis. st Ceterae autem partes utrimque traxere apinpellationem suam, ut investigando patebit. Ab asse igitur usurario, dempta uncia, supersunt undecim, sive deunx, quasi assis ,
una dempta. h in Etenim de apud Latinos
tollit , ut apud Graecos απσ : unde demens, hoc est sine mente, destruere, hoc est structura in tollere; undeviginti, vel duodeviginti , quasi viginti, una, vel duabus demtis partibus. Eadem ratione dicuntur usurae dextantes, sive decem unciarum: quia demta sexta assis parte , nen Pe sextante, supersunt decem. Unde dicitur dex. tans , quasi desextans , hoc est demta se ta. Item dicitur dodrans , quasi de quadrans ase a demto enim quadrante supersunt partes novem, nempe dodrans. Quam nominis originem retineo, donec in mentem venerit melior. Non minus tenebrarum invenio in voce bes, sive octo unciae.' quam vocem Varro deducit ex veteti des: etenim saepe apud antiquos d prob, sic duellum pro bello. Unde Varro hespro des, quas demtis unciis quatuor , nempe triente: quo ablato supersunt partes omcio. Festus inde dictum putat, quod bes, bis triens sit assis : nempe octo partes , quae dividuntur in duos triente. Quam sententiam a Scaligero reiectam fulcit opinione sua Salmasius, putans olim dictum suis te dues pro bes. Duis autem pro duo,
unde dues, quas duae partes assis, ac Postremo bes, indeque natum ait , ut nonduesses dicerent pro duobus assibus, sed dupondium: quia duo u luel bessae vocabulum iam susceperat fgnificationem duarum partium assis, sive duorum trIea
tium. Quam ego Scaligeri i in antepono
199쪽
conjecturae scrἰbentis, bes sive des inde di
eum , qui 2 deinceps ab eli e dematur :nam dodrans demit ab esse quadrantem ;dextans duas unicas; deunx unam . Nihilo felleior est votius bes, sive des dictum exi, stinians , quia demitur triens. Septunx originem tui nominis ex se profert. Semis quamquam deduci potest ab ἔμισυ,
traiectis extremis literis , tamen Varrone auctore , plicet hanc vocem asserere linguae latinae , se enim significat dimidium, ut selibra ct semodius, quasi librae dimidium , & modii: atque ita semis, veluti semias dimidιum a s . Sextans etiam Romanorum est vocabulum , quasi sexta pars assis : quod simile videtur Graeco εξας eiusdem significationis . Magis tamen ad Graecum sonum accedunt quadrans , &triens , significatione tamen a Graecis diversa . Te ας enim Graecorum, unde Romanorum tr; ens, tres assis patres sunt, sive tres unicae: apud Romanos vero triens unicas continet quatuor: est etenim tertia pars aliis . Tεξας ad cujus exemplum natum est Romanimim quadrans, apud Graecos quatuor complectitur unicas : cum quadrans apud Romanos unicas complect itur
tres; est etenim pars assis quarta. au His
vocabulis apud idoneos , cultusque scriptores usurarius assis cum suis exprimitur partibus: pro quo barbari substituerunt duodecim , pro centenario, vel undecim, vel decem , vel novem , vel octo, vel septem , vel sex, vel quinque, vel quatuor, vel tres , vel duo, vel unum ' cum dicere opportuisset usu-ias centesimas, deunces, dextantes, dodrantes , besses, septunces, semisses, quincunces
trientes, quadrantes sextantes, unicas: un
de qui scribunt pecuniam foenerat ad rationem quatuor pro centenario, latine dicerent expeditius , pecuniam foenerat sub usuris trientibus , & ita tu reliquis . Centesimae usurae , quam frequenter invenimus apud
Cuius tamen ronte mira eam imitatur. qua Paulo ante deunx die ehatur quasi os demta uneia, aut dextans quasi desextans, aut dodrans quasi deis quadrans. Et fallitur larsan salmasius, nee minus veteres duellem pro dupondio dixerunt, quam tressem pro tripondio, etsi vox duellis deiu interciderit. γ Salmas. de modo usur. eap. s. p. I. a s. Ib I De nudo usa r. cap. 7. ATI.l e J Satur. Iat Quae tamen aliquoties in iure memorantur, ut apparet ex Brivonio in voce dodrans.
scriptores veteres, insigne monumentum adis ducit ex veteri inscriptione Salmasius: , unde ratione bene subbuota , malaifesto apparebit quantitas unciarum duodecim in annos lingulos. Hinc non Romani exemplo Graecorum centeliinam , ut Salmasius existimabat; sed Graeci exemplo Romanorum ἰκας ον πόκον appellarunt, ut GrOnovius ostendit; ealdemque vocarunt, ob ea , quae praediximus , ut uras asses. Quincunces , dc deunces memorat Peritus: sc Quid petis p ut nummi, quos hie quincunces modesto. Narrieras a Didos pergant sudore ducens. Dextantium usurarum vestigium ostendit Salmasius in alia inscriptione 2 quam eOdem capite adducit. Dodrantium usurarum nulla mihi adhuc
oblata est mentio. ' in Usurarum bestium testis est Cicero ad Atticum id in his verbis : Foenus ex trients idibus quintilibus factum es bessibus . Septunces insuras conser
vavit marmorea tabula testamenti Venetiis, quam eodem capite Salmasius explicavit. e Semissum vero usurarum pluta testimonia occurrunt , cum essent crebriores , utpote mediae inter maximas, & minimas usuras e Ze finis graviorum, ac leviorum ini
tium . Unde Ulpianus . Et nisi po-
Juerint haeredes Huras te Diores intra sex mentes , sen minus usuras semides Reipublica pendant. Easdem semisses usuras Modestinus appellat. g ὶ quincunces suras praeter Persium Scaevola , h m morat etiam , & Ulpianus : i ὶ apud
quem et lain est mentio de trientibus usuris , b in quas passim reperies apud veteres , praecipue Lampridium , ct Capit linum, m, Ciceronem , nὶ Quadrantes usurae leguntur apud Scaevolam . σὶ Sed
nulla mentio in jure sextantium . Tandem descendimus ad usuras unicas , nempe ad
200쪽
une larἰum scenus, quod unum habitum D;t justum in legibus XII. lata temporibus nempe inodesti simis , & mercatura quam irarissima : nondum aperto mari , commercioque aliarum nationum. Ad quas Romani aditum sibi armis patefecerunt ,
unde victores in urbem redeuntes , eam in servitutem dedere peregrinae luxur ae , quam secum advexerant. Crescentibus au tem in dies rerum , hominumque commerciis , crevit etiam opulentia pauco. rum et cum plurimorum egestate : . unde Iegitimum usurae modum superarunt I ut non raro novis legibus modestiam pristi. nam renovare oportuerit , & usuras es. frenes coercere . Nam & peregrinam luxuriam iam antevenerat avaritia . Et enim ab anno urbis usque CCCLXXI. In Nanliano tumultu ingravescentis foenoris testem habemus vocetral Centurionῖs , qui se post multiplicem sortem persolutam , usuris eam semper mergentibus , obrutum aere alieno querebatur. aὶ Quamobrem anno A. U. C. CCCLXXVl. Licinia lex a C. Licinio Stolone tribuno pebis Sp. Furio Medullino, P. Coelio Siculo lata constituit, ut eo deducto de capite, sive de sorte, quod erat usur Is perninmeratum , Id quod si perfuisset triennio , aequis portionibus persolveretur . bὶ Cumque a theneratorum immanstate, Pauperum vulnera recrudescerent , aa. CCCXCVI. M. Duillius , Se L. Moenius trib. me his tulerunt , ut sienus ne maius uacia
Tio exerceretur , cὶ quae fuit restitutio legis Decemviralis, idὶ quod scenas anno CDVI. redactum fuit ad seni unciarium. se Tandem anno CDXI. L. Genutius trib. plebis tulli , ne amplius scenerari liceret. D Quod non longum permansit. Moribus enim in diem vitiatis , dum luxuria supergrederetur opes, ex cessit etiam usura tigitimum X lI. tabul. modum; adeo ut legitima usura iam e entesima duceretur. vicIt omnes tandem a
'I Quorum illud fodinu, lege MI. Tabul. Pr
harum, ut patet ex Taeito t. m. Antiara. M. ιο
Eetat autem usara Ievissima sinsulis mensibus Cvaritia leges : ut foeneratores hinas etiam, ternas, quaternas , Pluresqu eentesimas si putaremur . Unde Scaptius , teste Cicerone, quaternas postulabat centesimas I9 a Salaminiis . Plura exempla praetereo. Hac quantum tenuis no astra facultas tulit , ex in oluti illinis haede re Criticorum commentariis , ac sane perplexis enucleate promere studuimus :& e variis, ac discrepantibus opinionibus eam selegimus , quae magis cum veteribus monumentis congruere videatur . Siquidem homines, alioqui doctissimi , scenus unciarium cum usura centesima confuderunt : ne Accursum cum suis imagis temporum barbarie , quam Pro pria culpa Interdum peccantem , accusenius, qui usuras centesimas expon t eas , quae anno sortem aequarent; semisses, quae dimidium sortis; trientes, quae tertiam, quadrantes, quae quartam illius partem quotannis redderent. Manucius cum 'distinctionem annuarum usurarum , & menstruarum excogitasset, usuras annuas constituit
semisses, besses, trientes: menstruas vero fecit centesima, quae scilicet singulis mensibus redderent unciam. Et tam ipse, quam
Adrianus Iunius , Iolemus Scaliger , dc
Rittersitusius ad hanc legem , unciarium scenus acceperunt Pro usura centesima :quibus nescio quam recte Salmasias accenseat HOItomanum , longe alia tradentem
n expositione legum XII. tabul. . Primam vero, di puram huius eruditionis lucem extulit Hermolaus Barbarus in castἰgati nibus Plinianis. Qua ducit Bartolomaus Soccinus , Budaeus , Alciatus. , Antonius Auguli nu , Sigonius haec antiquitatis monumenta feliciter illustrarunt; ut postremo Salmasius, & I xmnes Fritiricus Gmulvius altar in tractationibus de usuris .ilter in disputationibus tribus de centesima ,3c a Te unciario. singulis erroribus explosis,sc veterum test moniis explicatis , dilu rint quidquid adhue tenebrarum incum-
centen Is denariis reddens denarii sive unciae par tem duodecimam , unde anno vertente coger tur unc a integra denarii unius. Centesima contra usura e centum derat iis singulis mensibus conficiebatur uncia integra . unde anno Vertente consebat as . Conf. Vit Eximius Gera Idus Noodi de s or. er uorῖν I. II. ς. Φ.
I Cum usurae semissies . bessies , de trientes non minus annuae sint, quam cemesi obebat.