Petri Velleii Gueuarae ad legem primam Digestorum libri VI ; eiusdem Ad titulum de officio Praesidis commentarij, De diffinitione Doli mali, liber singularis

51쪽

loquuntur inprincipist,qua respodent ad originem materialem, quae nous ruant qualitates necessarias, in his, qua ab eis sequuntur :uos Sero loquideriuatis. Nam ius a iustitia dicitur,m in lige nostra s nullum potest esse ius, quod a iustitia nou7 de nur Hinc inter iuris erit os ista exoritur quastis,qua eorum nouuullos angi a alii 'pers fatigat, fuerit ne iustitisprior Hre. De qua,ne eorum morer referendo, bellandos sentetias, mea ego coniecturampaucis aperiam. Naturalis γιdem ingen3,memoriae,ac voluntatis DCultas, ad potentiam pertinet. qua circapotetiam acquis pia τὰ tute, regia illa oritur operationum ord

natri gubernatrias sapientia, s inactioni , ad eandem sapientiam pertinens ordo sensatur Unde istud e citur,o inane cui s in diuinitate es' natura apientiam,atquepotentia se iuuic petere,quo tu unum congrediantur a demideamus. Atque hoc modosi attente animaduerterimus,haud di cile cognoscemus, iustitiam, utpote qua potentia si priorem esse omni iure,quandoquidem ex potentiasapientiam oriri, sapientia

vero

52쪽

tero ius, idest,artem bonis aquiseruari demostrauimus. Iustitiam autem Soluntatem esse, sius artem nominari, ex iurisconsultorum definitionibus clare patet. Se quibuspauca dicamus, pri-mia Uero de iustitia,demde de iure,quodab ea deductum, aneliatums cognouimus

De segnitione rustitiae, . quomodo hec virtus, melli, quod suum est,tribuat.

I V ST IT IA ent constans sperpetua voluntas,ius 'um cuis tribuendi. Lua quidem definitio, e Ulpianum in t de iust stur sJussi ianu H.S.I. eo. tit. is instit.autatores habeat: necessarium tamentaritur,eam latius explicare,

parum est enim ut nonsubuenipsit: tam multa sunt, quae aduersari videantur,atque illudis primis. Fudamentu iustitia e desid est,inctoris, couentorus costanti fueritas,ut ab oratore lib. I. F. es a iurisconsulto in II de constere. Na c. uramenn aa q. F. docemur, s in L I. . depaci. 1 anus atminus edicti squitas naturalis est. suid enim tam congruu est Dei humana, quam , qua acuerunt inter eos seruaret Sedincidis

53쪽

AD LEGEM PRIMAM D

sepe tempora,cum ea quae Udetur maxime d naesse iusto homine,eos quem Sirum bonum dicimus, commutantur, unis contraria: neque enim

si is qui apud me pecuniam deposuerit, bellum infera atriae, et ego reddam depostum, magis qua insanienti adium, neque turpiter data fides tali

modo est adimplenda, ut in. I iuris gentium. Spob maleficium, Sprator ait depactis,dicitur, et iis. acta quae coutra C. depacitis, Ergo non recte describitur iactitia con tansius perpetua'te Lgendum est fundamentum iustitia esse fidem, ad praecepta iuris dicta dem referendo , ident, mita Ῥmcui uum tribuas, dum honasse Umendo, neminem laedendo, i , erepsis. Non tίπὸ

promissa seruanda, qua Selys quibus promiseris

suntinutilique qua tu reddendo,non erepsacis. Quare quod ait iustitiam constantem, perpetuam esse Solutate eruandi, intellige, iurispracepmissa Unicuissuum tribuentem,m tamen Shoneste tauatris alterum no tidat. Unde cti' qua metu,dolove malo gestasunt, legibus improbam tur ,pratorio iure rescinduntur, nec qui ita pro

misit dem cogitur adimplere, nimirum quia e 'quipromisit tiditur,s qui extorsi, in honeste in

54쪽

iustes egit. Illam autem mutatioUem , nou praeclarigima mirtuti iuuisu accidere fedrebinio sis, Serbis diui u i, enarratione is a mum quintum, docemur, dum ait. Illud quod non habet duplex corinec mendacium quidem disendum ent. Tanquam, verbi gratia ,si cui Hadius commendaturis promittat se redditurum, cismille qui com endauit, poscerit forte gladium suum repetat furens, manifes tum erit, tunc nouesse reddendum,ne mi se occidat, mel alios, donecessanitas restituatur. Hicideo non habet duplex cor, quia illi cui commendatin eis gladius, cum promittebat se redditurum poscenti, uon cogitabat furente sperepetere hac Age , quasi diceret, meritas lilius pracepti, depositum reddendum se, vel fidem promissam custodiri oportere,

nunquam mutatur, nificonuersis rebus, ex quarum varietate contraria nascitur veritas. nisi

enim qui apud me gladium sanus deposuit, in-oniret,iustitia reddendi depositum nunquam deficeret. Ubi vero furor illum occupat, non voluntas mutatur reddendi oenicumh quod U HI,

55쪽

tia nobis nunc sermo est, indocte ab Vlpiam serriptum videtur, con tam,s perpetua voluntas, Auid enim erit stabile inter homines , sita immobile,ut nusiam patiatur mutationem, cum omnis flatus noster inperpetuo motu consi tat 2 auth. de non ali n. g. Ut autem col .a. occursus ilia duo verba, con tam, perpetua, trahenda putat,media luce non iidem, in diffitione tu tim, perpetuum,con tantiam umino ratione a tuae, qui nunquam interarumpitur sideri ob Deo couenit)sed ratione obtesti,dum quis omni euentu debite,& secundum legem operari proponit. Sed mento ada d. Cicero in topicis ad Trebatium ita inquit, omnium causammmali me t constatia, in Ars non inestin naturas in arte con tantia est,in catem nulti. ex qua diuisione illud elicitur, ex omnibus causis naturam, artem con tanter agercis in hoc nultam dubium Namqu)dinus idems artifex,ex eadem saepe materia, non sim, les statuasforma non erit haec in arte varietas, sedis artificis manu. Et ide est in natura, in quasiqui moribusum efffcitur, non naturae vitio, sed materiapotiarii seri dicendum erit, ex qua quod efficerecontendent,non ita potuit num

56쪽

ra ex icare,rellu merὸ omnes causa uepers cua lae latentes,mconstanter omnino arere dicuntur,neque in eis Uta inent constantia, quales sunt casus voluntas, Perturbatio,s habitus. Liusdsi voluntas mobilis orsus, variabilis, sinconstans dicitur, non solum dum perfectissimam iustitia virtute voluntatem esse dixit,lapsu idetur pripianus,sed scum voluncatem constantem,perpetuams nominauitra uuantiquidem interse, atque e regione discrepant Voluntatem esse, sc antem,acperpetuam esse Pro crimenodatio-

cums vicemus, aut tangimus, e i

percipimus,in no mera qua essest priapotan nihil est toto quod asset in orbis, cuncta ut,

, momentaque cuncta nouamur. N ia quidem est quod dicebat Heraclitus M idem flumen

bis descendimurisnon descendimus .manet enim idem mims nomeu, aqua transmissa est,quapropter HGq em Erii Plato,formas rerum c--μ ut quas gigni negat, saltsi per ese,ac rationciet tutes istac tineri, te nasci,occidere uerolabi,uec diunus esse uno, Ut eodestam r. ba

57쪽

AD LEGEM PRIMAM. D

quas neque alucere oculis , neque manu triere, quepercipere sensibuspossumus, cogitatione tatum, is mente complectimur. No iste ait esse animas,aut formas coelodelapsas, Utfalso referris in se persectam notitiam etnius cumsisrei, ut cumirtutem diffinimus, s consideramus non qualis estis Catone,aut Socrate se emesolum. Et hac esse mentemsententiams Tlatonis manifesse apparet in libro quinto,sseexto, s decimo de republica; sin Hippia maiore, lae de pulchro, mul tisique Arsin locis,s docet aperte Cicero in oratore ad Brutum in Academicis quastion sPhilon likίnico de mundi opifici s Seneca libriae episto. ad cita. Huius igitur myste no ignarus iurisconsultorum eruditismusUlpianus que admodum egregius quisque artifex,pulchrum aliquo mulam facturus, neminem cotem,

platur, quo sim tudinem ducat,sed mente comci Upecie ulchritudinis quadam eximia, qua intuens,in eaque defixus, ad illius similitudinem, artem,s manu dirigat,stas ipse iustitia dis

nitionem traditums,uemmem, neque ipsum quidem Aristidemiat emplatur, ex quo ipsam deducassita sim et iustim persecta,s absolutam

effigiem,

58쪽

LIBER L

effligi formam, lectem, describit, quam co

stantem prosus, immobilem, ac perpetuam esse,nemo sanae mentis negauit. Sic ego ista iuriscons.lti merba accipioin enui. . deiunt. G tur Praetor quoq; ius reddere dicitur,etia cum inique decernit, relatione silicet facta no ad id quod ita Praetor fecit, sed ad illud quod Praetore facere Couenit,simiseriiset is .de of prasi quod 'Proculus ait sed licet is,qui prouintiae praeest. omniuRoms magistratuu vice&officio fungi debeat,no ras pectandu est, quid Romae factu est,qua quid fieri debeat. Egregie sanes qui de iudices et humilium preces, vel calamitosorulachrima,velpropinquorum a nitra, vel amicorum familiaritas,aliquando mouent,o a recto deuiarese inuitos cogunt. Errarepossunt iniqui, si qui erunt legumlatores, peritiiurisconsulti, incontinentes,s numa j iudices, ipsa Sero iustitia virtus, S omlatis, atque aequitatis ars, costam, perpetua volutas est seu unicuis tribuens, immobilis prosus, nec variabilis. Nihil est enim agrauitate Uim,errore, leuitate,temeritate, disiunctius. Inprimis igitur hoc sapieter, ut omnia alia, is iurasconsultiiustitiavirtutem Vpesiant,nonprim

59쪽

AD LEGEM P Ri Mam D

cipum decreta nonpopulorum is non Tratorii edicta,no iudicumsententias, sed ab Auta ers' co tantem,ac perpetuam voluntatem reddenti di unicuis quod sevum est. Verum adhuc iurisco fultum non recte disinisse probari posse videtur tali natione. Ulpiannsais Iustitia ent consitans, sperpetua Soluntas ius suum Unicus, tribuens: Cicero vero, iustitia est inquit habitin animi

communi mihiate conseruata se m cuique tribuens dignitatem, Sed habituso voluntas maxime disserunt, ergo non recte ab oeno eorum dionitum ent. Ciceronis Sero di Initionem optimam est Vlpiani etero non ita, probatur partium enu'meratione. Tria sunt quasium in anima, a fe- crus eoienna,habitus , horum aliquidipsam tirtutem est nece se iat: sed non affectus Neque potentia,ergo halitus et tuae ent, Luod nonsitassectus patet ex is i tote libro. a.ethi.cap. F. Siquidem non is,qui metuit ut irascitur,etituperatur. LMqui modo quodam metui aut irascitur, reprehenditur. Aqua similiter ratione in potentia non esse virtutem concluditur. Ex quibus duo facile deducuntur corolgaria. Trimum aduersus Vlpianumhuiusmodi Totentia non est Siram,is

60쪽

m enim non dicimur, aut mali, qui imm ira-oci, Celtimere: se voluntas entPsetentia, ergo m Doluntate non imis Cirtus, consequentermstritia uest Soluntas. Alterum secundum Ciceronem est, virtutem necesse est esse vel a sectum, ωe uel etiam,vel habitum, si nec sectus, neque Potentia virtus est,igitur habitus est. Iterum spro oratore contra Urisconsultum facit. Virtus in

actione consistit: sed habitu agimus, lutatem sumus,ergovistiniustitis in actione est,id est,in habitu,non inpotentia, cep, involuntate. Probatur istu undamentum manifesto inci io, quia affectusne efectu nonpunitur. l. cogitatiovis depanis. LI. quo ui uetur. l. vulgaris. S. qui furti. . desuri. Prater ea iurisconfultum urget, iustitia constans perpetua est: sed Soluntas, ut sypra probauimus, inconstanter agit, halitus

mero licet nonpropria tura, quia trimen uaturam imitatur,constanter agere dicitu ergo in titia habitus est, non Ῥoluntas. Considerandum est pro huius explicatione quastionis, luntatem λῖamplissimam, latamque nimium rem esse,neque enim solummodo ea volumus , quae age e posi

sumus', sed es ea , qua in nostra non parat potestate