Philosophia libera seu eclectica, rationalis, et mechanica sensuum ad studiosæ juventutis institutionem accommodata, ac per lectiones digesta. Auctore Ignatio Monteiro. Tomus 1. 8. Geographia in tres partes divisa, astronomicam, historicam, naturalem

151쪽

νum a sole ipso ob iucursionem separatione formatos πεnit. Telluris g/obum postea ope ignis fuisse penitus est se

solutum, atque in fulaeam materiam reaactum: suida haec minteria secundum gravisatis, is attractionIs ιρ- gem paullaιim subsidens globum secundum ordinem syratorum concentricorum composuit: π binc Telluris strata originem ducunt ut alia expli et, omnem te restrem superficiem , quae modo o continens terra ς furf- se aliquando mare , atque Iub aqui' delituisse , fiatuit. 233. Non melius praedictas omnes hypotheses rejicias , quam se ab earum authoribui petas , ut cogitaιa quisque Iua probent. Mirum es , quanto nova , o mrvabilia fingendi pruritu mens urgeatur bumana . Nullum , credo , fuiι tempus , quo ma ori Phil ophorum consensu hypotheses e rebus pis 'cis exflbriarentur, atque ex omni fere angulo conclama in fuerint, quam illud , m quomvimus , saeculum : eor, tamen inos, qui eaeteris longe altius pr repunt , π omnia advertus Carisi ΘpothVes clamoribus implent, i Θρο theses omnino liberarosianιis rationis opus cudere , s amplecti, non fat/ν miraberis . Duo tantum haec praedictis Phasιis ad rem ira flvendam fundamentum, ratio fuerunt . quod scrIicet res ita fleri potuere , Mi illi meditando flatuerunt ; deinde quod se exposita ab iis ratione I Telluris globus farmatus suis , eorum omnium , qui bac L mone quirimus , rasio reddatur manifesta .in

Q a. i PROPOSITIO XL 1. Relatae Burneli, atque moduari ,γ'orbeses circa terrestris globi ganesim, atque formationem Iuni peniιus arbitrariae, se notis P 'ci Iegibus contrariae .Eκ duobus capitibus expositas sententias rejimo :quae philosophiae juri sunt. Soripturae etiam saesae illae ooponuntur et libenterque , ex hoc alio capite d sputationem aggrederer . Quoniam tam eri id nos in amplissimum criticae & theologiae campum deduc eiaret I ea parte impraesentiarum omi illa, philosophos

- - a T. Primum ir, propositione assertum heobatio non indiget; cum nulla a Bumeto, & VGoauardo argumenta ad rem suadendam adducantur , praeter duas indicatas modo rationes, loca omnibus hypothesibus communia, debi Iissimumque earum funda,

152쪽

mentum: quae praeterea relatis sententiis non eo nis veniunt; ut modo probabimus. Vagam rerum possibilitatem idea eoncipis , conceptam existere in re-hns affirmas: eum veris naturae legibus idea illa non cohaeret; nullis praeterea argumentis innititur': praeclaram philosophandi rationem 238. Secundam partem contra Bur1πιυ ut cum illo prius agamus , ct caussam separemus 3 sequentia demonstrant . I. 1uxta gravitatis leges aqua non infra telluris erustam in abysso eκ istere deberet, sed supra globi superficie circumquaque diffundi, dc terram .complecti : nullaque exterior crusta terrestris formari posset aquis abyssi innatans; cum illius partes aqueis particulis stat graviores. a. Si aquae omnes abyssum componentes oceanum postea efformarunt; eae proeuldubio, integram terrae faciem operire , atque ad altitudinem montium assorsere non potuerunt : ea igitur Burneti libera atque pro libito ficta opinio ad eum etiam, quem maxime intendunt,

effectum explicandum non sufficit. 3. Calor solatis

ad paveorum tantommodo pedum profunditatem p neerat . Innumeris eκ perimentis compertum id na,

bemus: aestivo sole glacies sub terram pedes aliquot condita non solvitur; thermometrum intentam sese sus indicat: fabulam igitur omnino sapiunt' enormes illae terrae fissutae, atque hiatus superius descriptae . 4. Terram etiam ante diluvium sphaerieam super fietem uniformem , atque sine montibus habuisse , Solem per aequatorem semper circumvolvi , nihil pluviarum per tot saecula decidisse, & alia eiusdem farinae superius relata, probabilius saltem argumentis conficere , ne que precario , & lii re mino proponere Opus erat. 239. Qi in imo id plane esset supremi conditoris consilio, naturaeque ordini oppositum: perpetuua solis motus sub aequatore intolerabilem in aequatore terrestri calorem efficeret: in regionibus utriusque

Zonae temperatae est et aut perpetuus autumnus, aut

ver primum semper continuum: seu potius tota Eu ,ropa , & major Asiae pars eam semper aeris temp.-riem , dc tempestatem haberent, quam modo earum dem regionum incolae vigesima prima Martii experiunturis manta hine humano generi, & vegeta lium omnium vicissitudini incommoda provenire t ,

facile omnes asnoscunt. Si nullae descendebant plum

153쪽

viae . nullique montes terram distinguebant: nulli igitur sontes , nulla flumina terram irrigabant; cum a1

aquarum cursum declivitas iit maxime necessaria . Quam exsiccatae, atque arescentis terrae faciem , pulchritudinem, atque amoenitatem l omnis pene telluris superficies esset aut obrigidissimum frigus , aut ex ardenti calore inhabitabilis.1 o. Hae e quidem , ut plurima alia omittam . Burneti ideas rejiciunt: VVooduardi hypothesi sequentia opponuntur , quae Burnetum ulterius urgent. x. Asserta illa terrae, lapidum , metallorum , cc rem liquorum corporum consistentiom liquiditas ab aquis diluvii facta anilem potius fabulam, quam veram .es physicam hypothelim sapit. Diluvio enim ea cor pora liquescere, idem est , ac oceani aquis mollesce re saxa, ct rupes , quae in fundo maris latent. &ab undis perpetuo percutiantur. 2. Demus tamen hoc . quod est talium ; si terrae strata essent aquarum velut sedimina; partes ipsae heterogeneae corporum pro gravitatis suae ratione descenderent, & in pecu itares crustas disponerentur; ita ut infimum tene xent locum materiae gravioris naIurae, v. gr. auri et auro alia ordine suo superponerentur sedimina levi ea , & leviora; ita enim fit semper in fluidorum corporum sedimentis r at hujusmodi ordo minime se vatur , ut superius citato exemplo , & milis aliis , . quas afferri possent , ostenditur ; sed leviora saepe in ferius , graviora superiorem tenent locum e quin etiam plurima reperiuntur ejusdem materiae , argillae v. g. sedimenta ab aliis aliarum crustis separata. I x. 3. Si Urio ardi hypothesis staret; omnia ea strata situm haberent hori moti fore parallelum; tea enim ratione in fluidorum, & vasorum sundo cruilae formantur, & disponuntur: longe tamen aliter se res habet, ut superius retulimus . 4. Longe . alius est in uno, atque in alio loco stratorum ordo: quae materia uno in loco supremum tenet Ioeum , inserio rem in alio oeeupat; & diverso modo cum aliis stratis disponitur . 242. 3. Notum penitus esset , quo in loeo , altitudine , & stratorum ordine metallum quodcumque . v. S. aurum, aut argentum reperiendum esset: at iniνsis etiam auri, & aliorum metallorum fodinis neque eadem metalla in uno eodemque loco, neque ab

154쪽

aliis corporibus separata , dc disjuncta reperiuntur . 6. Si verum ellet, quod & marmora, & ipsa etiam

vivent um cornora resoluta In minimas particulas

fuerint: qua tandem ratione dispersae hujusmodi particulae . confusissime nulloque ordine in aquis Diluvii natantes, in organica iterum determinatae speciei corpora coalescerent λ 7. Utraque tandem discussa hactenus hynothesis hoc uno prolato verbo, probate , luculentissime rejicitur. Per immensa possibilitatum spatia mente di vagari, inventas illic rerum seu ide

rum combinationes ad arbitrium componere , a mente in naturam transfrere, id tandem est praeelarum D. Iur xote inter philosophos agere. In iis refelleridis amplius immorari superfluit: illa retulit e , rejicere est.

1 3. Nihil ei rea VHAEboni opinionem , aut eam

Bustion sententiae partem , quae telluris e sole sermationem spectat, impraesentiarum addimus prior enim ex iisdem fere capitibus, atque Burneti , ocri odia sedi opiniones, exploditur, atque obruitur. Circa secundum non levem mihi eruditam Bumn historiam naturalem legenti admirationem attulit, doctum, re religiosum philosophum , qui primo arbitrarias illas ,& contrarias Μoysi opinionςs , quas supra retulimus , & docte , & religiose rejeeerat, in non dissimiles postmodum hypotheses incidisse. Si tellus e so-

Ie ob incursum cometae fuit ex racta, & formata et fuit igitur ante terram ct sol & cometa r erat igitur jam lux a tenebris divisa , cum producta a Deo fuit tellus s conlequentiae ΜOlaicae narrationi oppositae , & ex syllemate descendentes j a est igitur tellus , & lol uni eademque materia , hoc est tellus , quam incolimus, su=t aliquando ignis: haec & alia . iterum dicam, uno solum prolato, proba, emeaei si me reiicies . Idem dico de solutione illa terrestri universali , quam admittit author , & ignis subterranei actioni tribuit. Postremam systematis partem , mar scilicet omnia, quae modo continens sunt, o cupaste, inferius attinSemuS.

155쪽

p H r S I C A. PROPOSITIO XLII.

. 244. Primitiva telluris nostrae , sicut s mundanorum allorum corporum , constructio in peculiarem Om nipotentis Dei legem referenda est. Propositionem ita generaliter enuntiatam luculenter in Metaphysica demonstravimus. Μundana haec machina , mirabilis tot atque tantorum corporum structura , sorma, magnitudo , dispositio, constansque motuum ordo omnipotentis caustae consilium sapiunt: neque ex se te a materiae chao, neque fortuito casu formari possent. Sed ut de tellure tantum loqua mur, quas. in illa demiramur rerum vicissitudines, animantium atque vegetantium eorporum structura , omnem humanam intelligentiam longissime supera ns, divinae mentis opus solum esse possunt. Ut ex im menso fere materiae chao ingens quaedam atque enor

mis massa in sphaeram conformaretur, & constanti bus viribus eam formam semper servaret quod qui dem est veritas facti ), non id ex materiae indole , sed ab extrinseca virtute, a supremi conditoris leget tum pendet. Generale hoc doctrinae, & construm, Rioms terrae eaput hoc in loco ulterius confirmare superfluit: rem jam in metaphysicis demonstravimus. Λd peeuliaria igitur descendendo sequentia statuo. 243. l. Eumdem ego in sole motum ante O post diluvium agnosco. Quodnam scilicet mutationis monumentum producitur λ Sine caussa sussicienti rem statuere, per sanam philosophiam non licet. Satis haec, atque superius jam dicta rem confipinant. 246. 1. . se diluvium tellus nostra non modo flationum visustudine fungebatωr ; Ied externa globi juper

fleres montibus iam erat , vallibus , planitiebus , ma ribus , fluminibus , fontibus maria . Stationum vicissi ludo ex asserto sedis motu per eclipticam consequi tur: ut in sphaera demonstravimus. Altera etiam pars a philosopho negari non potest : enim vero quam cumque montium, atque externae s ucturae telluris caussam statuas, ea sane plurimis ante diluvium sae eulis effectum suum agere dabuit . Unus ille, quem habemus, de primitivis ante diluvium temporibus historiographus Moyses , montes iam , planities , flumina , sontes primitivis illis mundi temporibus extitisse

156쪽

ν σε GEOGRAPHIA.

tisse disertis verbis asserit Μoylem ego iis philosophis oppono, non ut physicam e sacris rebus deis ducam , sed ut facti veritatem ex antiquissimi scriptoris testimonio confirmem. 3. Montes, numina , valles , planities humanas societatia commodis, pro pagationi , vitae, terrae ipsius habitationi. sertilita ti maxime inserviunt. Μanifesta hare per sese existunt, ec fusius postea exponentur. Λd quemnam νωro finem terram eondidit Deus y Mirum esset, si opus suum non niti post ar saecula perficietidum negligeret Deus, infinitae sapientiae, atque potentiae CO ditor σ3. Statuo igitur 3. quamplurimos montes, va Ies , planities , maria, flumina esse ipsius rerrestris xl bi formarioni eoaeva . Hoc ego cum affirmo, rei caussam adhuc non definior utrum scilicet illa Deus per sese formaverit, an naturalibus caussis facienda commiserit: effectus antiquitatem adstruo, illius causesam de modum statim dicturus. Externam igitur telluris superficiem , dc structuram praesentis ejus status similem jam eum fuisse imaginem assero . . Idem etiam dictum intelligo de externis illis terrae stratis, seu crustis , quae globum circumdant: a rerum initiis suus iam erat stratorum ordo, atque dispositio. Enim vero si Deum statuas unicam primitivae globi terraquei structurae, dc dispositionis caussam; ille sane omnipotens , dc infinitae sapientiae auctor. eum mundum condidit, opus suum imperfectum, de saeo aliquo , seu fortuito casu perficiendum non reliquit: sed suam hominibus , caeterisque animantibus, a Deo satim in principio rerum creandis, certam paravit sedem, in qua secundum aeternum conditoris consilium non modo viverent, sed propagarentur, dc faecundissima prole totam globi superficiem habitarent. Suum pariter infinito sere natantium generi iam jam tum temporis creando domicilium, atque receptacu- Operiique sunt monres excels sub universo caelo rq indecim cubitis altior. fuit aqua supra montes . G nesis cap. I. Plumina etiam e paradiso egredientia , dc sontem , qui irrigabat aeniter Iam faciem sterrincommemorat ibidem Moyses .

157쪽

ta disposuit. Ad finem assequendum apta prius pomnuntur media: Opposita a sendi ratio sapientissimi auctoris esse non potest.2 8. Quod si globi terrestris formationem ita Deo

tribuas, ut ille tamen eaussas tantum per sese ereaverit , totam vero sphaerae hujus structuram, figuram, superficiei dispositionem earumdem caussarum Senio, re viribus peragenda reliquerit ; prudenter quidem philosopharis p aiserta tamen veritas ex hac etiam positione eoniequitur. A prima mundanae machinae,& telluris constitutione humana generatio , Omnia animantium , avium , piscium , di vegetantium omnium genera in terra existunt, atque propagantur haec sane Deus terram condendo respieiebat: apta isitur eorum domicilia , ledem , elementa habuere: aer , mari , aqua etiam dulcis, seu flumina, continens terra , fertile solum , montes existebant. Nulli scilicet sine montibus , ec pluviis sontes, flumina,

vegetantium nutritio esse potest . Aqua enim umoduleis , pluvia scilicet , iontana, fluvialis ad anι-

mantium Omnium potum , ad vegetantium nutritio nem & vitam opus sunt a flumina , sontes, pluviam e medio tollet nihil amplius in mundo vivit, nutri tur , vegetat : naturam penitus interemisti . Conei-pisne vero sine pluviis, & montibus flumina, sontes, aquarum fluxum , vegetantium irrigationem 349. A. Licet quamplurimi montes . planities , maria,

externa telluris syrasa a primitiva globi formatione extiterint f plurimr tamen modo suns montes, qui ab orbe condito non existere, sed postea casu aliquo v. g. terrae

mora , ignis subterranei erasasione, e aliis similibus de caussis geniri fuere. Nomsimum quippe est , novas

aliquando insulas, e maris iando emergere, quae de inceps habitantur , Zc per plura saecula subsistunt: ae omnes insulae, e rinquam elati mon es supra maris superfic em extantes spectari debent . Lapsu etiam tem porum plurimos montes vallibus aequari , inficiandum non est : praeterquam enim quod ventis , qui montium iuga , di declivia vehementius, & frequentissime concutiunt, montes ipsi perpetuo abraduntur terra , & arena in valles paulatim a ventis, & defluentibus aquis volvituri imbres etiam , dc aquarum pluvialium torrentes ab eorum summitate ad. valles perpetu y decidentes, montium massam minutatim ad

158쪽

valles, ad flumina , a, mare deierant . Ex his, &aliis capitibus immutatam notabiliter elye terrenam superficiem, dc in dies semper mutari , alios assurgere, alios deteri montes: hac fontes , & tium, na eκ- siccari , nova illac scaturire; manitiem dc set tile 1olum in arenotam , & infructi ieram regionem verti fatendtim est .aso. Quid quod , integrae interdum provinciae sub mari demerguntur : aliae alibέ ab oleano a littoribus recedente de novo formantur ; continua fluminum , dc torrentium alluvione in mare plurimi , de infignes ad littora arenae , & terrae aggestus fiunt, mare sensim rec dit, novaque littora , plani ries , dc regiones apparent, dc coluntur, quae olim ad piscium patrimonium i pectabant . Novi etiam scopuli, & montes lapidei concrescunt; mareque alia ex parte recedens, ab alia terram sensim, & paulatim exedit . Haec tamen minime obstant, quominus montes mundo eoaevos dicamus . IasI. Fusius statim hoc argumentum prosequemur .& telluris superficiem plurimum a primitivo ita tu immutitam esse probabimus . Quod vero de montibus singillatim diximus , de reliquis superficiei partibus pari ratione intelligitur . t rasa. Primitiva igitur terra praesentem eius formam referebat; externa tamen poti stimum ii ructura di facies a primitiva illa insigniter mutata existit . . seis nam primae illius structurae . quaenam inductae muta tionis caussa, de modus P Id modo est a nobis expe

233. Dico 3. Inferior telluris massa , o veluti m .ditullium , primitivusque ulus. crustarum ordo ex chas ope gravitatis a Deo inditae compa9ur potissimum fuit . 234. Ut enim ex immensa tumultuante fluida materia , seu vastissimo chao consistens compingatur si bus ; una illa susticit gravitas , quam in corporum terrestrium systemate agnoscimus; quont m ergo flui dum chaos ab omnibus ponitur, gra Uitas vero in corporibus ex chao formatis evistit ; caussam sum cientem effectus inveni nias . Primitivae igitur intimaustructurae nostri globi auctor est Deus; illam tamen mediis naturalibus viribus ab illo materiae donar spereg it. Interiora igitur strata . seu massae secundum

gravitatis rationem te se subsequuntur P om a ne sunt

159쪽

consissentibus materiis plena , nullaene in globi vis c

radius C vernae, hyatus, canales Rere, igne aqua , a

I iiive fluidis plena Nihil horum ex nostre hac positione consequitur: quique ista mihi opponeret, non satis ille primitivum statum mente concipit . Pri naum g Iobi meditullium formari , dc concrescere in cipiens hac illac per fluctuantest, immensi chaos ma- terram abraptum novis semper concrescentis fluidi accessionibus augebatur in praegrandes saepe massas ex eadem gra itatis lege jam concretas incurrens, eas sibi multiplisi rerum combinatione adjungebat , quae ulterioribus fluidae materiae sedimentis operiebantur, Quinam hinc intra tellurem hyatus', c Vernae, Canales non coni equuntur λ In globum magnam jam partena formatum novae fluctuantis chaos massa fluida , vortices , undae incurrebant , illum circumdabant interioribus concretis erussis graviorest noVa igitur gravioris materiae strata prioribus in majori a centio dictantia apponebantur, tetramque vario pror sus Ordine complectebantur.

233. Si rem mediteris, omnia haec ex fluidi chaos, ct gravitatis positione consequi animadvertes: atque hanc praeteream rerum deductionem & naturae , &caussarum genio esse con&rmem , & praesentis et iam status caussam sufficientem eκ istere . Interim tamen & temporum etiam fluxu quam plurimae in interna telluris dispositione hac illac sectae sunt mutationes . Aer, igns elementaris, elementa maxime elastica , carceris impatientia novas sibi aperuerunt vias, fissuras, canales, ea vernas: quae primum OIdi nem non parum immutarunt.

216. Dico 6. Simitis etiam fuit externae superficiei

terrestris , straxorum , montium , valliumque formatis , o primitivi eorum structurae caussa . Io sane indicat praesens adhuc terretiris superficiei status, generalis 1lratorum ordo, situs, dispositio , montiumque stru-Eiura : id etiam primitivi illius rerum status conse quentia esse debuit. Globus intra immensum fluidae materiae , & elementorum omnium chaos paullatim efformatus , dc ex fluctuantis massae gravitate con crescens , hac illae interea temporis ab immensis torrentibus abreptus, modo etiam ab oppositis fluctibus, ct vorticibus circa axem volutus ita efformari , dc penitus concrescore non potuit , quin extima ejus

160쪽

superficies ἱn sphaeram quidem tornaretur , Ingetu bus tamen inaequalitatibus praesentem statum referentibus taen deformaretur. Regularis stratorum ordo , regislatis etiam sphaerica figura quiescentis tantum flaidi opus atque effectus esse poterate opposita rerum saetes eκ perturbatissimo elementorum chao ι& agitatissimo mari' emergere debebat . Montei etiam quam plurimi recedentium aquarum , in fluctuunt reciprocatione littora allidentium vestigia praesese runt . Ita sane philosophando, dc terrae genesim explieando non modo secundum natum lium ea ussatum genium, & leges rem totam deducimus , sed Moysi etiam narrationem confirmamus , Omniaque tandem in supremum conditorem mediis naturalibus eaussis , de legibus ab illo statutis agentem refundimnse fit que ex alia parte parum tegulatem ι dc deformem terrae saciem ex caussis i piis natu talibus , A genesistmodo deducimus.

Is 7. Inaequalis haec terrae saei es, Ac supet fies es striamo illo mundi tempore a Myse intellecto quanto meumque illud ponatur formata est , dum intraehaos conereseebat tellus. 3c immensa aquarum, seu solutorum eorrotum moles globum operiebae. Fluentibus Leetilis ob ςontinuam serti per , & reeiproeam marium in terras actionem, ob i nes iubterra necis , terremotus , miraque alias caussas inferius Indicanadas , externa illa terrae facies plurimum sibit immutata. Id nos in sequentibus evolvemust unam ad duacere in exemplum sit impraesentiarum satis.

Is g. Illa vero fuit universale it Iud diluvium pos I 6. saecula terram inundans cujus veritatem , modum , dc essectus inferius exponemus. Diluvio enim reserendum est , montes aliquos vallibus, Ac vallestitem montibus fui si e coaequatas; aienosum solum infertile, paludosum in aridum, Ac vieissim etiam fuisse conversum ἔ fontes plurimos, & subterraneos in metum canales obstructos . ipsosque fontes a Ilo derivatos, novotique proinde dc fontex, Ae ean alis fuisse apertos: ssumina item aliqua alio derivata ; antiquosi portus nonaullos. & sit tota obducta , atque immolata a Iiis Ioeum feeisse r antiqua etiam & extima terrae, QIium , dc metallorum strata , & eruitas perturbatas, alio & alis ordine, & situ dispositas rnovis etiam crustis, de itratis montes aIiquos, val