장음표시 사용
371쪽
terr Si enim maris superficies esset planum v. gr. G IH ; minus a centro E istarent partes F in medio pla ni G B circa rectam F h. ad ejusmodi supersciem planam a centro perpendiculariter ductam , quam aliae puries A B.Η I ab eo puncto remotioresa: cum m or fit distantia , seu obliqua E A , aut E 6 , quam distantia , seu perpendicularis E. F. t. . Fufe hanc verrtatem deis
monst raut mus , cum de fu/dorum natura disseruimus. 63 Tandem ex modo dictis certum es, mare ejusque supersciem telluris Iuperficie depressiorem eserar littora enim supra mare attolluntur e cum igitur terra a liti νe ad mediterranea Iensim assurgat, liquido constat, eminentiorem multo esse tellurem , quam aquarum fundi fletem. Id etiam ex observationisus in barometri mercurio factis confrmatur et ad littora quippe, π.1upra mare ad ma1orem altitudinem Iustinetur Mercurrus , quam in Mediterraneis.
De Fanuum origine , ct quorumdam proprietatibus. 64. Fonus alii sunt perennes , quin unquam fluere intermittant: alii exsiccantur ad tempus, & iterum postea fluunt. Hi autem in duplici sunt differentiar alii enim statis tantum temporibus, diebus, aut horis fluunt, Ac fontes periodici voeanture alii: certam temporis periodum non servant , sed hyemalibus me sibus dum magnam imbrium eo piam tellus imbibit , fluunt; aestate dum longo tempore desiderentur pluviae , pxsiccantur . De his statim plurima adhibebi
6s. Antequam ulterium progrediar , duo ponenda sunt certa et primum: omnes fontes, ex quibus aqua in flumina effluit, sunt altiores quam mare, seu su pra maris libellam existunt. Secundum ι omnis etiam continentis terrae superficies si aliquas valles , ct humiliores planities exeipias, quales sunt Belgarum mari supereminet. Primum ex fluidorum natura de-
372쪽
kendit r.eum enim nisi in inseriora loca aquae nori decurrant, ex alia vero parte omnia filumine in mare coniluant, oc sese eximerent ; flumina ipla ι ει filaminiam capita, fontes scilicet, supra malle avinia hiatur . Seeandum supra demonstravimus.
βrb ta , intra montes collecta , 9 inde per A res , . declivea ean alea ad arrem pro eunto originem durere autumans r eaque ess Glisendi . Cassint , Riecati fom entia . quam poDa facto multiplici experimento re ea cutis po' obserυationes subduciis maxime iuωβra tin Halleν , Per male, Μariotte, Vallis herius sa , Pt ehe bὶ Alii ex opposito mare fontium Icaturiginem , ω' incipium esse flatuvnx , ex quo per sistre, o meatus ad montes derivetur aqua. Eo pacto fontes e plicant Plinius, Seneca , Plato, Deseartes, va renius, Icircher , Ga snar Rhottus to , Gulielminus, Ioannes Bernoulli, Iosephus Κheli, Carolus Scheris d), orptainimi alii. Porro Pluehe , Mario te ea cutis pomsissimum evincere conantur , 'Mυiam ad omnes terrais -- fontes . o flamina aquam suprevitare: ex adver so Plotius Μariotti 11sema calculis etiam infestist . Perissctis utriusque partis argumentis , π ea culis , σμque plurimorum fonsrum natura , proprietatibus, o id genui aliis ad naturalem bisoriam Jpectantibus , qui ego veriora ducam , flatim exponam. Prius νamen notabo , omnes fere antiquos Hilosorbos , plurimos SRPP. O plures etiam recentiores Phineos Iecundam semin entiam tenere . Prima vero non paucos habuis intre
373쪽
Graecos Philolopbos ante A i istem Ausores et Patronos e postea tamen sere semper i cui ι suque ad nostr tempora, in quibus eam Recentioreι plurimi, re egrς- fit Posici excitaruns, ex validis argumentis: . bona inuce collocarunt ; cum arguimunta vitisana, quibus innituntur, qui fontes e mari derivant , ct rationem etiam exponunt Physicam, i qua perenniter fluant, quine mari deriventur. Ad rem veniamus.
67. Ii omnes Fontes, Torrentes , Fluvii, qui , seν no solum sempore, primo vere , aus aestate μηνns , ab aquis pluviis citra dubium, aut a nivium solutione originem suam ducunt i idem etiam dico de omni illooquarum augmento , quo fontes , o flumina quaecumque ad tempus intumescunι, exundant, et ' pleno alveorn mare prolabuntur.
Prima haec propositio a nemine negatur . Aquae scilicet pluviae in arenosas , & molles terras deriden- es, in iis imbibitae, dc per oceultos hiatus , dc iii-
suras in cavernas intra montes dispositas. quasi in parata receptacula descendunt indeque per montis ra dicem ad aerem eκiliunt . Persaepe etiam aquae in
spongiosis terris imbibitae , ab iis sensim exsudant , de inserius delabuntur, in unum , eumdemque locum confluunt , & ad aerem prodeunt. 68. Nivrum etiam solutio plurimorum sontium priuincipium , dc 1eaturigo existit e calore enim, aut madore aeris solvuntur nives, in aquam resolutat per mollem Terram , variaque illius strata sese insinuant , in reeeptacula confluunt, dc per multiplices postea meatus , fissuras , dc canaliculos exsudant, erumpunt, Congregantur, Ac paulatim torrentes emciunt. 69. Fontes, rivuli, & flumina maj bri dc numero , dc aquarum mole reperiuntur, dc fluunt , ubi freque tiores sunt pluviae , imbres , dc nives t rariores, ocminus copiosi, ubi rarius etiam pluit, dc ningit, ut facile est probare, si naturalem provinciarum his Oviam evolvamus . Neminem etiam latet copiosius fluere, & extra alveum diffundi flumina, rivosi dclames , dum magna pluviarum , de imbrium vis decidit , aut nives solvuntur.
o. Et hinc est, quod aliqui observentur fontes , Λ a a aestis
374쪽
aestivo tempore copiosi s suere; quia se illere maximo solis calore nives ea tempestate solvuntur . in subterr/nea receptacula , fontium scaturiginem , sese insinuant , vel per mollem terram , aut arenam ad fontis caput confluunt . ta . i i. PROPOSITIO XI. I. Fontes omnes, re flumina ab aquis pluviis , rore , nivium solutiono, pruina originem ducunt: a marique idcirco non per vias subterraneas, sed per alm sphaeram derivantur. Qui Geographiam nostram physicam toto hoc ν lumine expositam , terrestris hujusee globi superficiem . montes, valles, strata , stratorum ordinem , dispositionem , naturam , inclinationem , & mille id genus alia superius a nobis fuse exposita , eum Telluris superficiei physicam structuram explicavimus , attente consideraverit, experimenta , & calculos consulerit, quos iam iam indicabimus, partium studium deposuerit, & cavs s certas mechanicas , effectibus lassicientes, causis solum probabilibus , hoc est, incertis praetulerit; propositionem hanc nostram proculdubio probabit. 72 Probatur autem propositio . r. Qui rem hoe modo exponimus . & ab aquis pluviis derivamus ,
tribus hisce capitibus , quae maximi momenti sunt , innitimur: Causam adhibemus effectui lassicientem , & certo existentem e modum habemus indubium aquam a sale liberandi , atque ad montes , & fontium, ac fluminum capita adducendi: rationem tan-- dem mechanicam a natura ipsa adhibitam, atque evidentem exponimus , qua aqua pluvia per diversa telluris strata sese insinuando, & pereolando , fori tes, torrentes, flumina efformet . Nihil sane ult rius requiritur ad sententiam aliquam physicam recte stabiliendam e praecipue cum d ffiteri nullus posse sit , fontes aliquos perennes praedicta modo ratione efformari. Σ. Aquam a mari , communi scilicet illo fluminum receptaculo derivamus , hocque pacto ce
375쪽
omnia flumina intrant in mare , re mare non redum uat et ad locum unde exeunt, revertuntur , ut irerum anι a). Duplici enim modo ille aquarum regre psus fieri potest in montes , & lantium scaturigines , Rut per Terram , hoc est , per mediam Telluris massam , aut per Aerem sub vaporum , nubium , pluviarum , grandinis, nivium se aiascendens , lese diffundens, decidens utroque modo ad litteram e Plicatur textus: priorem sensum antiqua , posteriorem recentior haec nostra sententia tenet , & supponit: nihil igitur negotii nobis facessere potest adductus scripturae textus, qui illum recte, & ad litte- Tam exponimus ').73. 2. Aquas pluvias , nives , pruinam, grandi Dem, rorem elIe causam veram multorum tantium Perennium, res est indubia: hane enim proculdubio causam habent illi sontes , qui, cum fluere num quam intermitterent, perennesque idcirco ab omni bus haberentur, tandem ob extraordinariam aliquam aquae pluviae sterilitatem exsiccati fuere et atque et iam ii, qui certo quodam anni tempore v. gr. aesta
te copiosus fluunt, qualis visitur in Lusitabia in inferiori parte Provinciae Betra juxta celebre oppidum anadia, dc montem Bussaco , quem vulso Fontem de Luso nuncupamus; estque hujusmodi , ut rivus pOtius in scaturigine sua , quam fons, appellari possit et aestate tamen copiosius, quam hyberno tempore fluat. Μare scilicet, constans semper causa , hujusmodi siu-Xuum periodicam varietatem non emceret .
7 . Quod vero pluvia , supradictae aliae causae aquam iussiciant omnibus universim sontibus, & stuminibus alendis parem , sintque idcirco caussa certo existens, & effectibus sussiciens, ex caleulis inferius adducendis constat.
a) Ecclesiastes cap. I. Non is ego sum , qui res phsieas ex sacra Pa-εina pro/ari posse exi mem , ut saepe alibi dixi: boc
gitur ea tantum de causa adduxi , quia Adversariorum plurimi, veteres potissimum illi maxime innituntur. i
376쪽
rs. 3. In hac nostra sententia indubius est modus.& ratio, qua aqua marina a salibus liberatur , ut fiat fontana, & fluvialis: sint, per me licet , plures alii modi, quibos aqua a commixtis salibus tib
setur e nullas latireres est, 4uem natura tantopere adhibeat, nullus ita certus, evidens , ubique notus ,
r6. 4. Tandem si expositum superius stratorum terrae ordinem , situm , dii positionem, naturam mem xia retines ; facillime concipies, quo pacto aqua pluvia in superficiem montium decidens , & lese per bibulam terram insinuans ab uno ad aliud stratum nonnumquam pondere suo, dc peculiari stratorum inclinatione , & textura pertransiens , aliquando vero per unum , idemque stratum delabens , ad magnam usque profunditatem intra tellurem descendat οῦ per amplos Terrae tractus secundum strati naturam, laepissime per amplissimam superficiem excurrentes , sese expandat; in remotissimos montes, ad quos stratum illud suum distenditur , & conscendit, ipsa metaqua seeundum notas Hydrostaticae leges deveniat rat tenta, inquam , varia stratorum dispositione . ¬is fluidorum proprietatibus , pondere, aequilibrio, Deillimum est exponere omnium Fontium miner lium V thermarum , periodicorum phaenomena, &causas fitque haec quidem argumenta sententiam nostram per sese evineunt et alia quae modo subjiciarii, rem plane confirmant dum oppostam opinionem falsam esse demonstrant. Et I. quidem aqua per medias arenas , hibulam terram , illiusque intortos canaliculos sursum elevata ab iis arenis non effluit, quod ad fontes efformandos opus esset, vel id a parvo aquearum Partium numero per arenarum inter
media , formatosque ab iis capillares tubos ascendentium t quod verosimilius est . vel a tenacitate , qua
ipsismet arenis adhaeret enascatur e rem experimemto didicit Perrauit . Cum enim plumbeum tubum duos pedes longum, pollicem, & 8. lineas latum arena exsiccata, atque cribrata impleret , alter' veillius extremo subtilem telam , ne difflueret arena , circumligaret, atque tubum ipsum in aquam ad quatuor linearum profunditatem rectum immitteret , remque ita pararet , ut eum priori hoe tubo alius
similis arena item plenus superne angulum , & m
377쪽
phonem esseeret , in communi ungulo essem tini
communieantes , ieeundi tamen rubi inferius extremum supra aquam didit in class ekraret. Interitis e-χoridi tubi OS disterilae chartae folio cit eum Iigat , clodebatur ab interiori tubi marginem liqoaululum descendente. Aqua in priori Gibo ad I 8. dicit Friimaltitudinem aleendit , totam secundi arenam rechartam madefecit ψ quvntum usi tamen dili γeritne adhiberetur ad aliquid humorta a pendenti', ct ma dida charta exprimendum ; Obtineri res ricii quam potuit , quandiu aqua solum ascendens perip imum t hum ad secundum transit idbat': vidi autem i, sup xiom tuboium parte infiitidenatur , e charta illico e Dprimi poterat M. 77. 2. Rem etiam circa aquam saliam idemnaei
Auctor tentavit , atque e perimento e mperit , a quam quidem pir med am arenam pereolari , ali
quid salis ipsalmet arenas /eontrahere ἰ post primas autem percolationesi arenis iam sale laturatis , nihil sallusinis percolata aqua amittebat. 3. Ad haec argumenta ab εκ perimentis petita additiiY ,'in contraria sententia plurima luppo i , qxsperiuIlo modo demonstrari possitnt , atque pro aede hy- pothesim Tapiunt ἄρ hujusti di sunt r. Subter tanei e natri a minaris fundo r medium terrae ad dissitas a deti thrr-stris ni perficiei 'partes ducti . 2. Penfecta Δ- iis depostici, atque aquarum purificatio lata pereo- Iistione faRa , vel etiam conitans ille iubterraneus calor, illiusque actio , qua aquas semper in vapores Ybsolvat . 3. Numerosa illa canalium , fornicum, pe-hetum , di aliorum hujusmodi naturalium insitu mentorum supellex a tiatura ubique fere parata r*Haec
Hira omnia sunt eiusmodi', ut neque sine iis stare possit opposita opimo , neque aliquo argumento satis probari possint neque pro hypothesi admitti debeant'.
8. Longe aliter se res habet in nostra sententia , in qua aqua a mari quidem . non tamen per mediam Tellurem , sed per 'atmosphaeram 'xd fontes , & Bumina deducitur: duo illa omnino constant; primum
378쪽
aquas ope, terrestris , solarisque caloris in vapores re solvi, evaporatione omnem salsuginem deponere, ita
atmosphaeram ascendere, in nubes conformari. . Sosiundum , nota via est , atque ratio , qua aquae a ma-
i per atmosphaeram ad montium iuga , α omnium
fontium staturigines adducantur e quae igitur maximam reii dissicultatem continent , in priori quidem ententia, statui non possunt, ni si per modum hyp thesiis , in secunda vero sunt omnino certa. 79. Et primo quidem problematis locum habere videtur .. possit , nec ne aqua marina sola pereo lati ne, seu , ut vulgo dicitur, fili ratione purificari, t tamque lalsuginem deponere si quandiu autem id non constet , res maxime incerta , & quae primum sententiae funda metatum esset Mebet, arbitrio asseritur . Sed omissa etiam hac marinae aquae ope solius pere lationis purificatione, tot lantes peri uni versam Telluris faciem perenniter scaturientes. duo, alia relata
iam principia ubique sere , & semper requiruot , intensum scilicet calorem, seu potius ignem semper adi dentem , & mirabilem naturalium instrumentorum apparatum ad perennes hasce , & copiosa is mas dissilis
lationes. necessarium ubique fere terrarum a natura
ipsa elaboratum . Haec enim duo in praesenti eontroversia totius rei cardo sunt 3b utraque parite suppo- . nenda , δέ ab omnibus admittenda e Primum : omnem sontium, & fluminum aquam a mari provenire: Secundum, et ea ratione in sontes , & fluminum capita deduci , qua salsuginem suam amittat. In priori sententia , quam impugnamus, aqua a mari per subter Taneas vias derivatur: tria igitur modo exposita ad hujusmodi deductionem supponuntur. 8o. 4. Duo etiam sunt, quae impugnatam opini nem evertere videntur , si citra partium studium Perpendantur. Primum: in vastissimis planitiebus ab
omni monte valde remotis perennes fontes vix in v
niri , sed omnes fere vel in montibus , seu collibus, vel in parva ab illis distantia seaturire. Secundum e
Eas generatim totius orbis terraquei regiones , ubi vel numquam , vel rarissime pluit, nullis , vel rarissimis tantibus se alere e contra vero ubi freque -tes, aut fere continuae sunt pluviae . sontes prope in
379쪽
Lybia: H, Arabia , magna Affricae pars , ubi vel un
cum montibus, dc pluviis desunt etiam fontes , vel, licet sint montes . oh imbrium defectum deliderantur etiam sentes: posterioris exemplum ubique fere leo rarum observamus : . praecipue autem , in America , qua nulla est super terrarum globum Legio, quae. ni montes numero , magnitudine. altitudine , atque ex - tensione aequales habeat, vel aequali. imbrium , M viarum, & procellarum vi inundetur 3 & quod con sequens inde est pari maximorum suminum nume-πo arrisetur ... Enim vero siquis universam Telluris Liperficiem .sontinentem atten e examinet hane s
re resulam ubique a natu a observa', sontes sellicet , & flumina esse in ratione montium , & plum viarum composta inveniet . Qui ὀ quid huic argumemto mponatur , si praejudicia nostra deqonamus naturam tantum consulere velimus ; ursebit semper allata dissiestas , dc demonstratio ab iplam et natura
8 i. s. Et quidem , si sontes a marneos canales ad Telluris superficiem quare non aequalia saltem . sentium Planas superficies exiliret , atquie ad montium radices. & supra eorum declivia staturiunt 8 Esto enim, an tota AEgypto , Lybia, & quam plurimis aliis A fricae , & Arabiae regionibus rar' , aut numquam pluat , nullique illic, assurgant montes et quid tamen haec ad fontes si eo terrarum subterranei canales ducunt, atqui in iis planitiebus terminantur ,' quid aliud opus est ad lantium perennitatem λ habemus
enim perenne derivatae aquae caput , nempe mare rhabemus aquaeductus a natura ipsta constructos; aquarum purificatio, te auctore , percolatione ipsa perficitur ; subterraneus calor per universum globum di-Bributus praesto illle etiam erit ad aquarum purifica tionem juvandam . Praeterea citra subterraneum calorem rem totam haberemus ; sunt enim planitie' montibus depressiores , quam plurimae etiam maris super fiet ei ad libellam fere respondent e si ergo supra montes aqua, a sale jam purificata, ob marinae, at que
per subterra derivarentur ἰ umerus supra
380쪽
hauemus. Ad fontes tamen, pergis, subiectanei fM-nicei & naturales alembiet , s ut vulgo nuncup-
Si ur ad hy thenes c6nfostri tis. 2. Si percolatione purificatur aquI ; naturalibus hisce furtiis opus iatri non est : ope solitis fravitatis , & pressi oess aetate inh- TUAE Iupra planum aqua sonta hi exiliret': Eihil in men huiuModr observatur. : . 6. Ita mensa ili, salsi massa , his ab aqὐ λά-rina dii illata , aut percolari secernitue , quo eandem abiretὸ Ponamus aquam mistisin pereolaetione pusi-
t O a, ulterius insinuetur ascendat lique defluat aqua dulcia, Et Tonlatia . Brerissimo temporps spastio
angustissimi illsale obturarefllli canalietili , & veluti tubi eapillarestitur, omnisque ultet id i aquae trafiftas