장음표시 사용
131쪽
IUSTINI partibus undique in orbem mari cingitur. Forma terra prope quadrata, nisi quod, arctantibus freti litoribus, in Pyrenaeum coit. Porro Pyrenaei montis spatium sexcenta millia passuum efficit. Salubritas coeli per omnem Hispaniam aequalis, quia aeris spiritus nulla paludium gravi nebula inficitur. Huc accedunt et marinae aurae undique versus assidui flatus, quibus omnem provinciam pen trantihus, eventilato terrestri spiritu, praecipua homini-hus sanitas redditur. II. Corpora hominum ad inediam laboremque, animi ad mortem parati. Dura omnibus et adstricta parcimonia. Bellum, quam otium malunt; si extraneus deest, domi hostem quaerunt. Saepe tormentis pro silentio rerum creditarum immortui : adeo illis sortior taciturnitatis cura, quam vitael Celebratur etiam bello Punico servi illius patientia, qui ultus dominum, inter tormenta risu exsultavit, serenaque laetitia crudelitatem torquentium vicit. Velocitas genti pernix, inquies animus : plurimis militares equi et arma sanguine ipsorum cariora. Nullus in sestos dies epularum apparatus. Aqua calida lavari post secundum bellum Punicum a Romanis didicero. In tanta saeculorum serio nullus illis dux magnus, praeter Viriatum, suit: qui annos decem Romanos varia victoria
fatigavit adeo seris propiora, quam hominibus, ingoniugerunti) : quem ipsum, non judicio populi electum, sed
ut cavendi scientem , declinandorumque periculorum
peritum secuti sunt. Cujus ea virtus Continentiaque suit, ut, quum consulares exercitus frequenter vicerit, tantis rebus gestis non armorum, non VestiS Cultum, non
denique victum mutaverit; Sed in eo habitu, quo primum
132쪽
bellare coepit, perseveraverit : ut quivis gregarius miles ipso imperatore opulentior videretur. III. In Lusitanis juxta fluvium Τagum vento equas tus concipere, multi auctores prodidere : quae fabulae ex equarum saecunditate, et gregum multitudine natae sunt : qui tanti in Gallaecia, et Lusitania, ac tam pemnices visuntur, ut non immerito Vento ipso concepti videantur. Gallaeci autem graecam sibi originem asserunt : siquidem post finem Τrriani belli, Τcucrum, morte Macis fratris invisum patri Τelamoni, quum non reciperetur in regnum, Cyprum concessisse, atque ibi urbem nomine antiquae patriae Salaminam condidisse. Inde, accepta opinione paternae mortis, patriam repetisse. Sed quum ab Eurysace, Ajacis filio, accesSu prohiberetur, Hispaniae litoribus appulsum, loca, ubi nunc est Carthago nova, Occupasse : inde Gallaeciam transisse,ct, positis sedibus, genti nomen dedisse. Gallaeciae autem portio, Amphilochi dicuntur. Regio cum aeris ac plumbi uberrima, tum et minio, quod etiam vicino flumini nomon dedit. Auro quoque ditissima, adeo, ut etiam aratro frequenter glebas aureas exscindant. In hujus gentis finibus sacer Inons est, quem serro violare nefas habetur : sed si quando fulgure terra proscissa est, quae in his locis assidua res est, detectum aurum, velut dei munus, colligere permittitur. Feminae res domesticas agrorumque culturas administrant: ipsi armis et rapinis serviunt. Praecipua his quidem ferri materia, sed aqua ipso ferro violentior : quippe temperamento ejus serrum acrius redditur; nec ullum apud eos telum probatur,
quod non aut Bilbili fluvio, aut Chalybe tingatur. Undu
133쪽
etiam Chalybes fluvii hujus finitimi appellati, serroque
ceteris praestare dicuntur. IV. Saltus vero Τartesiorum, in quibus Τitanas bellum adversus deos gessisse proditur, incoluere Cunetes equorum rex vetustissimus Gargoris, mellis colligendi usum primus invenit. Huic quum ex filiae stupro nepos provenisset, pudore flagitii variis generibus exstingui parvulum voluit: sed per omnes casus fortuna quadam Servatus, ad postremum ad regnum tot periculorum miseratione pervenit. Primum omnium, quum eum exponi jussisset, et post dies ad corpus expositi requirendum misisset, inventus est vario serarum lacte nutritus. Deinde relatum domum, tramite anguSto, Per quem armenta commeare consueverant, projici jubet: crudelis prorsus, qui proculcari nepotem, quam simplici mort interfici, maluit. Ibi quoque quum inviolatus eSSet, nec alimentis egeret, canibus primo jejunis, et inultorum dierum abstinentia cruciatis, mox etiam suibus objecit.
Itaque quum non solum non noceretur, verum etiam
quarumdam uberibus aleretur, ad ultimum in Oceanum abjici jussit. Tum plane manifesto quodam numine inter
furentes aestus, ac reciprocantes undas, Velut na Ve, non
fluctu, veheretur, leni salo in litore exponitur : nec multo post cerva adsuit, quae ubera parvulo Offerret. Inde denique, conversatione nutricis, eximia puero pernicitas fuit; interque cervorum greges diu montes saltusque, haud inferior Velocitato, peragravit. Ad postremum laqueo captus, regi dono datus est. Tunc et lineamentorum similitudine et notis corporis, quae inustae parvulo fuerant, nepos agnitus. Admiratione deinde tot
134쪽
HISTORIARUΜ LIB. XLIV. I 23 Casuum periculorumque, ab eodem successor regni destinatur. Nomen illi impositum Habidis : qui ut regnum accepit, tantae magnitudinis suit, ut non frustra deorum majestate tot periculis ereptus videretur : quippe barbarum populum legibus junxit; et boves primus aratro
domari, seu mentaque sulco quaerere docuit; et ex agresti cibo mitiora vesci, odio eorum, quae ipse passus suerat, homines coegit. Hujus casus sabulosi viderentur, nisi et Romanorum conditores lupa nutriti, et Cyrus, rex Pe sarum, cane alitus proderetur. Ah hoc et ministeria servilia populo interdicta, et plebs in septem urbes divisa. Mortuo IIabide regnum per multa saecula a SucceSSoribus ejus retentum est. In alia parte Hispaniae, et quae ex insulis constat, regnum penes Geryonem suit. Inliac tanta pabuli laetitia est, ut, nisi abstinentia inter pellata sagina suerit, pecora rumpantur. Inde denique armenta Geryonis, quae illis temporibus solae opes habebantur, tantae samae suere, ut Herculem ex Asia praedae magnitudine illexerint. Porro Geryonem ipsum non triplicis naturae, ut fabulis proditur, fuisse serunt; sed
tres fratres tantae concordiae exstitisse, ut uno antino omnes regi viderentur : nec bellum Herculi sua sponte intulisse, sed quum armenta sua rapi vidissent, amissa hollo repeti SSe.
V. Post regna deinde Hispaniae, primi Carthaginienses imperium provinciae Occupavere. Nam quum Gaditani a Tyro, unde et Carthaginiensibus origo est, sacra Herculis, per quietem jussi, in Hispaniam transtulissent, urbemque ibi condidissent, invidentibus incrementis noxae urbis sinitimis Hispaniae populis, ac Prop-
135쪽
1α4 IUSTINI HISTORIARUM LIB. XLIV. terea Gaditanos bello lacessentibus, auxilium consanguineis Carthaginienses misere. Ibi felici expeditione et Gaditanos ab injuria vindicaverunt, et majorem partem provinciae imperio suo adjecerunt. Postea quoque ho tantibus primae expeditionis auspiciis, Amilcarem imp
ratorem cum magna manu ad occupandam provinciam
misere : qui magnis rebus gestis, dum fortunam inconsultius sequitur, in insidias deductus, occiditur. In hujus locum gener ipsius Asdrubal mittitur; qui et ipse a servo Hispani cujusdam, ulciscente domini injustam necem, interfectus est. Major utroque Annibal imperator, Amil- earis filius, succedit: siquidem utriusque res gestas Supergressus, universam Hispaniam domuit : inde R manis illato bello, Italiam per annos sexdecim variis cladibus satigavit: quum interea Romani missis in Hispaniam Scipionibus, primo Poenos provincia expulerunt; postea cum ipsis Hispanis gravia bella gesserunt. Nec prius, perdomita provincia, jugum Hispani accipere
potuerunt, quam Caesar Augustus, perdomito orbe, victricia ad eos arma transtulit, populumque barbarum ac serum, legibus ad cultiorem Vitae usum traductum, inserinam provinciae redegit. Diuisitos by Gorale
136쪽
tap. I. Lucanos. Quos a Samnitibus originem traxisse auctores sunt Plinius, i. m, c. S, et Strabo, lib. V; hic Lucanos, oenotriis eiectis, eorum sedem invasisse tradit. Lucani a bos Luca, id est lucidus, nomen nacti fiunt, ut Itali ab ἴταλοή, vitulus; Bacchum enim sub nomine bovis Lucin, seu bovis facie humana praedili, colebant, et in frivis degebant. Insuper apud eos mons erat Sila, vel rectius Syga, sylvam ingentem habens ejusdem nominis, latrociniis crebris infamem, hodie la Siaa dictam, a , praecla, aut potiuS ab ora, sylva, unde et Vlpia latine. Vide infra, not., XXXVI, 2. Bruttiosque se eae nomine mulieris Bruttiari Vocaperunt. Bruttii, aut rectius Brutii, olim Lucanorum Pastores suerunt, qui, rebus tempore Dionysii, id est Bacetii, turbatis, ab iis desecerunt sicut pastores Hebraei ab Eguptiis, duce Moyse , et excusso servitutis jugo, trans Latim fluvium sedes posuerunt : unde et Bρ istici a Lucanis, teSte Strabone, lib. vi, dicti sunt, quod illorum lingua fugitis , n belles, vostratas Sonat, a graeco sorte βρεουθιe, DStus, arrogantia,suPerbia, βρευθυιμαι, fastuOSUS Sum et arrogans, Superbio, fremo, immurmuro. A Romanis autem Brutii appellati sunt, quasi Bruti, hoc est stupidi, stulti, sicut Lucitis Iunius Bruttis, qui se brutum simulavit; aut Brutri animalia, sicut hos Lucas seu Bacchus Taurocephalus, in Sila sylva pascens vel degens; sicut hos Cadini,
unde et Boeotia, miris sedes; sicut hos in urbe Oxfor I s Bovis vado) olim cultus, hodieque Iohn Atili dictus nempe Iohn annius Brutus, Auli contracte a buhaltis, gallice bum l. idem ac Brutus , gallice te Brut, conditor gentis Britannorum et Britonum .
137쪽
qui . instar bovis, quatuor pedibus incessisse ereduntur; unde et Brittinni seu Artiti cultoros; unde et Ari rus, rex mythicus, pro Aremos, idem qui Arctophmiax, timete eusios, vel moles, hu- buleus; unde et Sancta Vr Ira ex Britannia arctica, id est tirari minore, oriunda ; sicut superhus rex Nabuchodonosor, qui ex hominibus abiectus, cum bestiis et feris septem annos habitavit, et senum tit hos comedii. DAN. , I v, 28. Qua ignominia Oh cultum bovis Luere notati sunt Brutii, non autem, ut dieitur, quod secundi puniet belli tempore ad Annibalem deseivissent. Inde sine honore, sino dignitale habiti sunt, ad servilia tantum opera et Viliora monia soliti coin polli. Inde Artit inna et Brutinarii, a Briariis, olim Lia norum seu bovis Liarm servis, dicti sunt Romae qui omela servilia magistratibus praestabant. B e et i nominantur Ptolemaeo; Bρ iurioi strahoni et Eustathici, in Dion .; Eretrii in numismatibus; A intes apud Festum. Ipsa regio, qu:e GInhrin inferior hodie, Polybio, II, B cr- et iα; straboni, lib. VI, Bρα-iα, nominatur. Ilis populis igitur durin mina erant, Bratii et B; iuriti, alterum nomanis a eultu bovis em deductum, alterum Graecis a desectione a ticanis. V. supra, D t. ticanos, XXIII, I , et Bruttios, x I, 2, et infra, XXXVI, 2. CAP. II. Terenam. Unus mss. The nexam , certe metathesi pro
Theoxenam, a hin , deus, et ξi,on, hospes, hospita deorum, sicut Martha, Christi hospita, dicta. Ergo reponendum Theoxenam. C p. IV. Hiero. Historiola haec Hieronis filii Hieroebia vel Hi noelia, ita enim legit Pausanias, lib. vi, mera sabula est mythica. Ite Iliero non est igitur postremus rex Syracusantis qui celebratur a The crito, in idyllio I 6, sed Hiero antiquior ille, qnem laudat Pindarus in prima Olympiorum, Oh victorias quas in ludis Olympieis et Pythicis reportaverat. Hiem ab li=6:, sacer, Hi Debitis ab eadein voce et κλυτι:, inclytus, Hierocles vero a κλιι:. gloria, nomina sua sortiti sunt; Gelo a πελαω. rideo, viae, risus) antiquus Stelliae tyrannus, a quo Hieronis origo manabat, Baeehi cognomen erat, ridenti scicie pMiliti, sicut hos rara humana saete
Amspiciam. Αnte Pharsalicam pugnam apes arae insidentes et in navibus conspectae, Dioni et Pompeio Magno eladem paulo 'post sequentem Praenotarunt. Ille regnum portendunt. Mettiri. NOetuam, si volasset, victoriam nunciare credehant, eademque in hasta Pyrrhi regis contra Arg s euntis quum consedi set, salum illi et discrimen Oxtremum portendit et attulit.
138쪽
CAP. I. Cisrhmum. Ita rectius, pro Cirrinum, scripsit D. Le- matre, ex Pausania, ubi est urbs Riμα, cujus nomen oritur nκψρος, fulvus Seu gilvus, accipitris et piscis fulvi species. CAP. II. Dionem. Ita recepi, ait D. Lema ire, ex editionibus antiquis pro modionem. Mihi vero scribendum videtur Corionem, a κωδιου , OVium VelluS, Pro κωiδiου, a κω:, eadem Significatione. CAP. IV. elut peregrinatum miserunt. Perperam hunc locum ex vett. libris ita emendavit P. Pithaeus, A era. , lib. I, c 6 : Pro Peregrinatum omnino legendum, eum GraeVio, ver Siacmum. Sisenna, Hist. , lib. IV, ver hoc religiosum appellat, citante in versacrum Nonio Marcello : u Ver sacrum, quidam dictum Putant, ut plerumque vitabile et exsecrandum. Sed Sisenna religiosum dicit Historiarum libro quarto : quondam Sabini feruntur vovisse, si res communis melioribus locis constitisset, se ver sareum facturos. O Quid sit ver sacrum explicat Festus in hoc verbum e u Versacrum, ait, vovendi mos suit Italis set Gallis . Magnis enim periculis adducti vovebant quaecumque prOXimo Vere nata eSSent apud se animalia, immolaturos. Sed quum crudele videretur pueros ac puellas interficere, perductos in adultam aetatem velabant, atque ita extra fines suos exigebant. v Et in vocem Mamertini ru Quum de toto Samnio gravius incidisset pestilentia, Sthenius Mettius, ejus gentis princeps, convocata civium suorum Concione, exposuit se vidisse in quiete praecipientem Λpollinem, ut si vellent eo malo liberari, ver sacrum voverent, id est quaecumque Vere proximo nata essent, immolaturos sibi. Quo facto levatis, Post annum vicesimum, deinde ejusdem generis incessit pestilentia sid est, Ities signorum descendentium . Rursus itaque consultus Apollo, respondit non esse persolutum ab iis votum, quod homines immolati non essent : quos si expulissent sinstar horum si- Orum), certe lare ut ea clade liberarentur svere adirentante . v Legitur apud Eusebium, in Chronico: u Lacedaemonii ver sacrum destinantes, Heracleam urbem condunt. u Addendus Dionysius Halicarnassensis, qui lib. I, c. IS et e. II : n More quodam, inquit , antiquitus a multis tam Graecis quam Barbaris recepto, quoties vulgi multitudo in aliqua civitate nimium excreficeret, nec alimenta domi omnibus sufficerent, aut ali pia calamitas cogeret
139쪽
28 minui multitudinem, deo cuipiam sacrantes quantum Ilominum annus pareret, emittebant armis instructos e suis finibus. Illi vero ut posthac carituri patria, nisi aliam Pararent quae se reciperet, quidquid terrarum armis acquisissent aut gratia, habebant vice patriae : creditumque est eis adesse deum cui dicabantur, et supra humanam spem Prosperare hujus modi colonias. v Idem, initio libri ii de Aboriginibus : . Hi suerunt quaedam diis sacrata ju ventus, Patrio ritu a parentibus missa ad incolendas sedes, quas fortuna datura esset. . Ex quibus existimat Berne cerus Ner sacrum, ξτος ιερ , Seu Gnnum sareum, Straboni esse, sed aliud est. Conser etiam Livium, xx II, 9, et xxxiv, 43; Plinium, l. III, e. 13, et Strabonem, lib. V. Augurandi studio Galli. Exemplo D jotarus Gallorum in Asia rex est, quem nihil tinquam nisi ausPicato ς sisse, Cicero reseri, Ee Dis., I, IS. Sed et consanguineos Gallorum Germanos ausPicire sortesque ut quos maxime obser asse scribit Tacitus,
CAD. V. Belgio. Pausaniae hic est Bomo: , sed male, ait Vossius. Mihi vero utraque lectio sincera videtur : hoc enim nomena graeco λεχω, iam, fulgeo, vel φλοπρω, in Cendo, θογειος Vel *λε εος, flammeus, ruticus, metathesi, oritur. Inde Belgi Galliae, hodie dicti Hamanias, a flamma. et Picarri, a se piguer, qui sponte ira exardescere dicuntur; et Belites Pannoniae, apud Plinium, III, 25. Sic Brennus, Bρεμος, Gallorum dux, R ρα et v, ρειός. mens, Sapientia, nomen accepit; Mens enim, apud Romanos, apud Graecos, pro diis colebantur. Sic Berenice vel Aenonice, ut apud Iust. , XXVII, I, a *ερλικη Vel *ερωακη, asserens Victoriam, unde et Sancta Veronica non autem a vera icon , quae, ob Suum sudarium seu victoriae vexillum , pannis abluendis Praeest, et igitur eadem est ac Sancta Victoria. Sic Boges pro Phry s.
tur Prius Lamassus, quod Lamax, λάρ, ο 4, id est arca vel navicula Deucalionis et Pyrrhae in Parnassum montem quasi supcmatrantem appulisset, ubi Primum aquae desedissent. Oh eamdem rationem urbes Thebin Boeotiae et AEgypti, tempore diluviorum Ogygis gigantis et Menis regis, dictae fuerunt a graeco οἱ I, fiscellae vimine plexa in modum arculae, unde et mn. nomen hebraicum areae Noe in sacris litteris. Minime ergo nugantur graeci grammatici
140쪽
I 29 Parnassum Larnassum fuisse dictum, quod in eo monte diluvii λαρυαξ, hoc mi arca, ConStitisset: hoc verum est sensu allegorieo. CAp. VII. Solido auro fusas. Herodotus narrat, in lib. I, Crs sum regem Lydorum opulentissimum, qui habuit divites venas auri et argenti, donasse templo Delphico mille lateres ex solido auro lasos. Idem erat igitur Croesus ac Midas, Lydiae rex pecuniosissimus, qui quidquid attingebat in aurum vertebat, qui solidas
arces et regias Solo contactu in aurum convertebat. Croesus enim
nomen oritur a χρώζω, tango Vel tingo, coloro, Sonatque, qui quidquid t-git in aurum Nertit.
CAp. II. Galla inciam. Sive Galatiam; Galatae ipsi Gallograeci Iustino, xxxv II, 3, mixti Galli et Graeci appellantur Livio, viri, si, nληΜο- Γαλαταi, Diodoro, V, 32, sicut Celtiberi, Gallorum Celtae
miscentes nomen Iberis, ut ait Lucanus, lib. III, et Celtoscythae. Strabo Gallos scribit Attalicorum regum terras diu populasse, tandem ab iis Bithyniam obtinuisse, quae et Gallograecia. Erat autem illa regio, ut ait D. Lemaire, Phrygia septentrionalis, inter duo decim ipsorum tetrarchas tum divisa. CAP. IV. Cherroneson. Sic pro Gereoneso recepit Cl. Lemalae ex emendatione Gronovit avi, Griaevio probata , id est, in Peloponnesum per isthmum Corinthiacum. Cherronesos enim vel Chersonnesos, quaevis Peninsula dicitur, a Vel χερσος, de-Sertus, et Hσορ, inSula. Glareanus, ex Plui. et Paus., legit Pel Ponneso, et sequentia verba Comprobant; sed haec est interpretatio, non correctio. Vett. alii Cernon O male, alii prius Cernonesto.
CAP. I. Epionum. Ita corrigendum existimavit D. Lema ire, ex conjectura Fabri, pro Epirorum, quod alii nass. libri mutarunt in Epirotarum , quum Epiri incolae non Epiri, sed Epirotin diacantur. At non, ait optime, Epirotarum urbs occupatur ab Aristotimo, sed Epionum sive Deorum, qui Graecis sunt sintibi dicti ab Epeo, Elidis rege, HOMER . , Od., xm, 275, et XV, 279 : ita ut Dii hoc loco antiquo nomine sint Elii. Haec ille. Revera Dii
Vel rectius Dei, Elidis populi erant in occidentali ora Pelo-II. 9