Commentarius in vtramque D. Pauli apostoli, ad Thessalonicenses, epistolam, in quo non modo sensus apostoli, fideliter et accurate explanatur sed & pleraque orthodoxae fidei controuersa dogmata, ab haereticorum corruptelis, & imposturis vindicantur.

91쪽

nem ijs duntaxat, Math. s. se daturum Rex coelestis . . aromitti qui eiusmodi, Deo dignam vitam, hoc est, legi diuinae, gratia Dei, meritis' Christi adiutam, dcconformem, rite tradux et ni, hoc est,quipauerabit jurι entes,nudos vesierint,in carcere constitμtos visitarint, c. Vnde Hebraeos alibi monet Apostolus, ne beneficentia ct communionis elint abbusei, quod talibus hosti, promereatur,concilietur se prouocetur Deus, ad benefaciendium scilicet,&se dignos reddendum eos, qui bene operatur. Haec loquendi formula, frequens est in scripturis a. Thest M. Habetur, in digni hanamini in regno Deir Nam quod Latini dicunt mereri Graeci dignum,inmeritum esse vocant, sicut Apoc. cap. 3. Ambutibunt mecum in albis, quia dignisῖnt, id est,quoniam merentur. Si cap. is Dedisi es anguinem bibere,digni enimpunt id est, eiusmodi potum merentur. Vnde coelites beato inuocans Ecclesia,pro se, ab alijs, ad Deum preces fundi postulat, ut digniussciamur, inquit, promissionib Chri-

Ex quibus fit euidens, aeterna mercede digna ii statis cuiata deles opera posse operari,quicquid malitiose tandem' .rnatoa, garriant Lia therani Licet,enim condignae non nipsi pus

nes huius temporas adfuturamgloriam,quae reuelabItur inno.

sis: Diuina tamen promistione,Christi meritis,&gratiae virtute vita aeterna dignae reputantur; scut&omnia bona opera, ex charitate in Deum& proximum

profecta. Beatos si quidem eos depraedicat Propheta is qui in via, si uitis vitae immaculati incedunt, o in lege Domini dies o noctes ambulant scrutanturi eius testimonia,aedens in toto corde Deum exquirunt,hoc est,qui Deumis, super omnia, proximum sicut seipsos amore,charitateque prosequuntur; tales enim stini, qui P. Deo

92쪽

rs omment lapinrema'. patuli ambuiant, a quo nempe vocati sunt in gloriam ipsiue

aeternania.

missonerari quoniam cum accepissetM a nobis verbum auditus Dei, accepistis Llud non ut erbum hominum, ed sicut vere entiverbum Dei, qui operatur ira vobis, qui credidistis. .

Consideratione noui beneficij,quo erant ij ad quos scribit Apostolus, recenter cumulati, procliue est illi, Deo gratias agere, δέ has quidem sineintermissione hoc est,semperidum sedat occasio&oportunitas '. Hic loquendi modus, Paulo familiaris est, 'in scri- ,σHῶ λ- ixuris admodum frequens,licet hyperbolicus. Est au-ρωνν--ρο- tem hoc beneficium quod cito magnasi alacritate ν ιι ' Vis facilitate, fidei doctrinan Thessalonicenses suscepissent: Neq; im fides, lola auditione concipituita, cum sit donum Dei: iuxta quod, Ephesi gratia dicuntur sisati, hoc inquit Apostolas, non ex vobis, Dei enim donum is, pro quo dono Paulus hoc loco gratias agit. Ideo dicebat veritas. adsi, perfidem scilicet,credendo,

Hinnis Dei venirenen Inemposse,nispater meus, inqirit raxerit eum; πῆεκμω μή quia Christi doctrina coelestis est, didiuina , Quae nec solius hominis voluntate ad diicitiir, nec solo extremo hominum exterius docentium,magisterio comparatur,nisi Deus interius illuminet, idoueat colla. ad credendum,iuxta illud L. Corin. 3. Nesquiptiniat,

93쪽

nem eius,isium nasos oculos cordis vestri. Quibus verbis docetur, quod quamuis exteriora Duo I. iapraedicatio operetur, tamen verbum & doctrinam no n . esse hominum,sed Dei ipsius,qui per ministro suoc, loquitur. Duo enim hoc loco notanda sunt, Primum Dei verbum, quod per praedicatores annuntiatur;&Deum in ipsis audientibus,operari fidem:Qua de cau- fa,fideles a Christo dicuntur didicisse, in audiuisse a Deo. Vocat autem sermonem de Deo in quo videlicet Deus addiscitur verbum auditu De , quem scili Mo τλcet a DeoApostoli,&eorum succes res audierunO, - . sic enim a Christo missi sunt in mundum Apostoli, ut atantes docerent omnesgentes,baptilantes eor, in nomine Patris onlij,ὐSpiriti a ncti,doce tes eosseruare omnia, inquit,quacus maiaavi vobis.Ideo ait B. Petrus: Si quis

loquitur, taquam sermones Dei: Quibus iniungit, ut nihil doceantini si quod sit iuxta spiritus sancti doctrinam,id est,non suos, sed Domini loquantur sermones, existimentq; se non est alios, quam organa diuinae vocis Ideo Ecclesiae ministrorum magisterio tantum

esse tribuendum statuit Saluator, vidiceret Eui vos audit, me audit,or qui votisternis,mesternit. Quod quide, Lucro. non de ij tantum, quibuscum sermo tum habebatur, intelligi voluit,verum de omnibus etiam, qui legitima successione, docendi munus erant ab eorum Obi' o--s...istu,obituri; quibus Scst,omnib.diebus usque adconsumma ε ώ λ; Ptionem saecidi, uturum esse,enposscitus.. s sint e .

Sunt ergo ministri Ecclesiae, no vi homines, sed vepastores & Christi nomine fungentes legatione,audiendi. Iisdem etiam mos gerendus inclicitisin hone-

94쪽

74 Comment priorem D. Pauctrin, E)elo astis rebus Eorum ideo contemptores in Evangelio β stirum v tantopere Christus ipse coarguit Aescunque, inquit,

suis is non recepe t vos, neque aniera ermones vetuos, exeuntes

io. foras , de domo, vel ciuitate, excutite puluerem de pialbis mestris i men dico vobis, obrabilius erit serrae Sodomo-νum ct Gomorrhae in die iudieij, quam illi ciuitati. Nihil sane, contra temerarios verbi diuini legitimorum, ministrorum contemptores, dici potuit acrius, nihil severius,quidquid Lutheri Caluini virosari insana IF Hais' progenies c contra deblateret: Sic, quando Hierusalem, ab Assyrijs fuit destructa,causam vastationis assignans Scriptura, dicit Euia subsannabant nuntios Dis, parvipendebantsermones eius, istudebant Propheiss donec ocendimuror Domini inpopulum eius, ct esset noua ei rario. Hoc quippe extremum malorum est, quando verbun Dei publice contemnitur Mi quo illlud

annuntiaturos, in mundum Christus misit, non ea in veneratione habentur, qua haberi exclusitem, Praecepto,debuerant Et denique,quando j, qui Dei ermonem habent, ut escte sermo Dei, iuxta Prophetam, intelligatur, eum non proferunt,ut sentiant, eorum sermonem audientes, vera esse diuinae vocis organa atque oracula. Eu en paleis adtriticum ' dicit Quom GDe Dominus, id est, cur humanas scientias, diuinae sapi- rh Vc entia ad irai stetis Dicit autem, in ipsis Thessaloniceimsibus, Deum operari, nempe per Verbum suum &pe ita fidem; opus ipsius fidei, ipsis dando operatur enimin u NAE V mobis Dein vesie se perficere. Operationis autem verbi

diuini vimin efficaciam, qui crediderunt, facile per

cipiunt; qui a sagittae sunt in acutae,sub corda inimicorum Ggis. Et tela verborum, e superiori loco Q nantium, immissa in animos inimicorum, hoc est, in cordata, peccatorum, acuta sunt, intimius Penetrant :

95쪽

adThessalonicenses Epistolam, Cap. II. ymam, vium Germo Dei, ct f cax, ct penetrabilior mmni ancipitigladio, opertingens s ad Husionem anima 'trism, compagum quoque o medusiarum , ct discresor cogitationum o intent/onum cordis. Sed audiri tamen debet ex parte hominas, ut sic penetret, hoc est, pura intentione, castain intenta , mente, libero expedito animo, quod talibus diuinae loquentia, nescio quas diuini laterni amoris flammas latenter accendat: Nam sic accensi, iugiter eum Regio a te concinunt Latabor ego sive eloquis

tua, quasi qui inuenit dolia multi 'am dulcia faucibus

meMeloqma tua Domine super mel ori meo. Ideo dilexi m

Tta uis sive aurum o topason. Qui enim ad aeternam beatitudinem destinati sun , in ipsis Dei verbis, gaudent,in exultant. Nam In V quodnatum ea exstiritu,stiritus ea id est, spiritus VO- ὰλ . M. Cicem, sicut filius paternum sermonem protinus agno G - . scit,3 hi denuam,cum Propheta, dicere possunt: Eloquia Domini, eloquia casu, argentum igne examinatum,

Iurgatumseptuplum quia spiritualis omnia diiudicato, facili negotio percipit, quam magna sit eius duoedi-nὐ multitudo, quam Dominin absiondit diligentibus, . Ideo illud idem verbum, cum gaudio recipiunt, receptum in cordis terram, fructum facit centuplum.&c. Hinc illos beatos pronuntiat Dominus, qui Dei verbum audientes, illud custodiunt, quemadmodum usu venit Thessalonicensibus, qui verbum auditus, hoc est Euangelicam Pa'li praedicationem, cum gaudio receperunt. Hic im loquendi rem duc frequens est in Scriptura, ut o Diecta,habituum i tentiarum nominibus eisdem aliquando exprimantur: Quo pacto, rem creditam, fidemin rem sperata,

96쪽

ys Commentis prisrem D. Pauli spem dicimus,& hoc Ioco sermonem: praedicationε

auditu perceptam,auditum,appellant.Sic apud Esaiam cap. 3 3 dejicur. Domine quu credidit audituinofro, id est verbis nostris, quae ipsbrum .auditibus suggessimus. Sermonem enim auditum appellavit,quia auditu percipitur; non quia ipse audiat,bd quia ipse alios audiare faciat

senim imitatoresfacti estis'tres Eeel parum Dei quas,nt in Iudaea, in Christo I xv, quia eadempas estis suos a contribubbus siris sicut G ipsi a Iu-

Commendauit hactenus Thessalonicenses Apostolus,quod ad Christi, suiq; imitationem,omnes vitae suae actiones,&morum instituta composuissent; Hic ero,eorum credentium coetui,eosdem maxima cum laude, similes facit,qui Hiero lymis, Christicati sata, persecutiones grauinimas Ecclesiae fundamentis vix iactis,sustinuerant,quasi insignes heroes, res maxime praeelaras gessistant. Si enim pro patria,&parentibus dc amicis,mori gloriosum est,quanto gloriosius erit pro Deo mortem oppetere eos, qui sine ulla culpa patiebantur; cum omnium sapientum iudicio,praestetisne culpa interfici,quam cum culpa Viuere , Ex quibus, Deum in os, si is operarijs efficaciter . suisse operatum, facile quo is collegerit: Neq; enim aliunde pii Christianiscium certiq; sunt, bonum ess , pro Christiana religione pati quamuis propterea a mundi sapientibus, ut phanatici redarguantunia

nisi

97쪽

a Thessalonicenses Epipo,am, Cap. II. Ipsi docente, vires largiente, ad sustinendum, ipsoleo: Hinc martyres, in Ecclesiae primordio, huic ipsi et a ,--,ὸ

veritati, quotidie libenter, etiam cum vitς periculo, di ser/ωμtestimonium dabant, non tam quidem pro sua iusti. - ''ficatione quam pro constante publica Christi diuinitatis consessione mortem oppetendo: Mors enim martyrum, indicium erat satis euidens, diuinae veritatis& virtutis confirmandae, perquam Deo, insignis honor,&gloria accedebat; idenco martyrium dicta est, hoc est, testimonium indicansin aperiens veritatem. Ideo hqc morspreti m Onse Dominia psalmographo dicitur, quemadmodum aduertit S. Hier

nymus.

In quo genere, Thessalonicenses fuisse illustres i.

hoc loco innuit Apostolus, cum non aliter eos Eccle- μι isod ιι si primitias,in tergentes,suisse dicit, ac Hierosolymi re sitς fuerant interludςos: Sicut enim ex monte Sionis, lex Euangelij,admqteros Iudς fines, derivata est: ita Thessalonica,adcς teras Gentium regiones dimanauit Christi fides,&religio. Quemadmodum vero primi credentes Iudςi, amuis vicinis& conciuibus perfidis,duraquetq; substinebant; carceres enim,Verbera, honorum proscriptionem, eos fuisse passbs,testatuita Lucas&sςpius Apostolus, qui pluribus locis collectarum faciendarum meminit cita Thessalonicenses, a suis popularibus in perfidia obstinatis, eadem patiebantur inter gentes, quς Iudςi inter suos populare sacmunicipes. Maximam autem fuisse primitivet Ecclesiet, ex circumcisione persecutionem , videtur Apostolus

Hebrς is refricare, cum dicit Rememora in prasinos pes tis.

dies,quibus illuminati, certamen a Nonissi inustas ct in X s altero

98쪽

x. Comment. mpriorem D. Pauli R. .us altero quidem opprobri, o tribulationibus s=ectam is sis ' i isu alt/ro autemsoci taliter conuersantium essecti nam Cinctis compas esis, rapinam bonorum et oborum cum gaudiosiuscepistis: sane vero, his Thessalonicen sitim incomparabilis constant 'ehem emercommendatur, ad quorum exemplum, Vicini omnes, sese non aliter componebant, sicut ij, Christi, Apostolorum persecutiones imitati tolerabant. Et sicut Iudaei credentes, odia,verbera, fortunsum direptionem fulissent perpessi.

yrophetas aenos persectui sunt, smi o non placentis omnibus homi nibus aduersantur, prohibentes nossentibus loqui, visa uisant

Ilacet Apostolorum persecutores Iudaei sic utat et Ii primorum Christianorum oppressores impiityran-&hodierni temporis Sectari Lutherani, qui or-

v P thodoxis bellum dixerunt se Di o rem gratam face -

ἄ- imo cacrificium quoddam onerre numini coelesti

putarint, fidei doctrinam oppugnando, sicut&Euangeli propagationem, tanquam nefariam impietatem& sacrilega instituta impediendo D Eo tamen illud obsequium minime placebat,quia aemulatio&eorum Zelus ex veritatis ignorantia, profectus erat Nam si Christum nouissent, eius discipulos non eo nomino interfecissent, quia Christum confiteretur Scannun

tiarentia.

Tolet.-DAE . Ideo neque Iudaeorum neque Gentium igno- V ratio, ex qua,tam discipulos, qua martIrco Occid cruria culpa

99쪽

aeulpa&grauissimo flagitio excusiauit eos, quin ipsi μου. ρυ- uiscipuli sufficientissimum perhibebant illis testimo. ε

nium, quo audito, Poterans Dominum, Christumo, ... eiusq; patrem, Deum Verum agnoscere Nam si eo s.c.rii. rum ossicium considerassent, lumini Dei erant lega L. .s ..ti, si finem spectassent, misit erant ad annuntiandum a hominibus pacem cum Deo, liberationem a peccato, vitae aeternae promisit onem: Si modum fuissent contemplati, non armis, non vi,non superbia, sed humilitate, mansuetudin patientia, proximorum charitate armati venerant: Si utilitatem aduertissent, erant maxime fructuosi, δc utiles uniuerso hominu nisgeneri sanabant enim infirmos secundum carnem, Mareia..illuminabant caecos, suscitabant mortuos; si autena , expensarum rationem habuissent, Omnia gratis facie a. rhuis. hant, nec quicquam salarij, aut compensationis nomine , ob fidei praedicationem, a quoquam exigebant a

Quid igitur est, quod mundus hos homines optimos abhorruerit, Vt morte turpissima, &crudeli,

eos damnauerit. Nam sola ignoratio,causa sum ciens

non erat; quamuis enim ignorauerit a Deo essem is,sts,cqtera mirabilia ignorare non potuitqConcurrit itaq; diaboli excitatio inuidiae plena, cuius in Christum implacabile odium, in eius discipulos eo magis exardescebat, quo plures fidem amplecti animaduertisset. Hominum etiam caecitas, ambitio cooperabantur Fa licet ad inferenda sanctissimis illis hominibus mala vehementer incitarentura diabolo arbitrij tamen sui peruersitate, ad malum concurrebant,maxime quod impiae vitae suae,&corruptis moribus, Christi cultores viderent dissimiles Impi

100쪽

rum enim vox est, Sap. cap. 2 circumuen amus Duum, quia contrariinis operibin nostris, quorum sanctimoni , puritati, modestiae,aequitati, se nolebant consor mare, tanquam exleges,quia falis religionis Zetus,eos a veri Dei cultu,&virtutum studio, facile retratiebat, quos antiqua patrum traditio,&auita maiorum obseruan- ,.. . . i iii supςrstitionibus&insaniis falsis,la lauerant. At

et . . . . . mundus interim a peccato non potuit excusari, quod .lim religio Christiana, tot tantis lim perfuerit signis &argumentis diuinitus comprobata, ut incredulosit, ne faceret inexcusabiles, multo vero minus ipsis persecutores, quin si solum eam ob causam, Deo displice.bant; sed hominibus aduersabantur, eorum saluti hoc ipso inuidentes, quod fidei praecones adstuplicia conquirerent, religionem Christianam conaren-I M. Olbo tur,per summam impietatem, extinguere;&hoc dia--Mn. Rom. bolo suadente, qui, auctore Iustino, liboc semper egit, ut om nes etiam, qui quoquo modo, ex ratione degere,& vitia declinare studerent,in odiu,4 in inuidiam incurrerent: Nihil autem mirum esse, si operam darent, viij inuisi essent, qui ex rationis parte degunt, sed viij, qui totius rationis&verbi, id est Christi cognitionem & contemplationem in vita sequuntur ducem, multo magis eos inutis reddere inueniuntur; quomodo,Scribas&Phariseos, in Christum con-- citabat, ut eius impedita praedicatione, hominum saluti plurimum officerent, quemadmodum ipsis, ipse Dominus,apud Mathaeum ex prorat: ravobs , inquit,sriba ct Pharassi, qui clauditu regnum coelorum ante homi-

-- rem nes vos enIm non intratu, nec introeuntes nitas intrare.

νμμ Τ Quod nostri temporis sectariis, non abs respon M. et eXProbrari, qui per Ecclesiae, eiusq; praelatorum