장음표시 사용
211쪽
, ὸ se potestate Ecclesiastica usiurum demantiauerat in eum qui ςquitati non acquiesceret,
id se ad exhortandi Sc monendi rationem referre, quemadmodum sui est e muneris i telligebat Legati gratias illi multis verbis agunt,hoc sic habeat rogant, Regemno cum esse qui aequitatem ullam refugiat.Tandem significant se magnopere cupere ut ex Caesare ipso audiant,idq; papa praesente, quo sensu quaedam suae orationis capita vesit accipi, ut sic quam maxima poterit fieri lenitate omnia ad Rcgem perscribantur. - . ,, CAESAR tum in procinctu erat, qui istis loquentibus interuenit,ut papam taut mi . ret.Itaque legati paulum siccedunt dum iterum accerserctur, ut breui temporis spatio ii
O --μ ia teriecto factum est:sed prius a papa monentur ne loquendo C sari molesti essent,qubdti rum ris i. co die magnum iter ei conficiendum est ei. In hiinc sermonem primum veniunt, quod is
Caesar de duello, siquidem pax componi non pollet, verba secillet: sed an ulla causa vel dissidium intercessistet,cuius dirimendi gratia hoc duellum institui vellet, hoc vero nosatis perspicue ab eo fuisset explicat misi quod sorte videbatur id dixisse,nequod bellum ex his dissi dijs oriretur, satius es e singulari certamine tolli quicquid controuersiae
. intercederet. Quamobrem optare se Vt haec planiora fierent, putaretne Caesar his vc bis Regem singulari certamine a se prouocatu esse.Quod si esse non dubitare sui principis verbis spondere eum non esse recusaturum, quin ipsum Caesarem satis reminisci, tale quiddam antea contigisse: nunc vero nihil tale agi, quod sciantiac ne Regem quideipsum in animo habere,aut certe nullam dediste suspicionem, quasi ducatum Mediol nensem per vim auferre cogitet. Quae vera esse fatis constare cx ijs quae eorum alter Ue 16lius Caesari etiam certis latis conditionibus dixisset: ad quae etiam Caesar ea respondiLset,ex quibus Regi esset satisfactum.Quae omnia testimonio satis esse posse quod sit Regis consilium. Huc accedere quod amiratio iam inde ex quo Gallia exercitum educ basiRex ut saepe dictum est disertis verbis vetuisset,nequid corum quae a Caesare ten antur omnino attingeret:id autem illum nec secisse nec facturum esse. Quod porro adca attineret quae inter se illi egissent,omnia scripto comprchensi elle:quae deinde utriamque sequuta essent,de ij s papam facile iudicare posse, se in hanc sententiam plura no ec se dicturos: id se innium nunc a Caesare petere, num eius mcns esset, Regi hoc obiicere quod verbis suis non steterit, aut fidem soluerit, aut quicquam seccrit quo dedecus vlulum admiserit:deinde num putet Rcgem hac ipsius oratione ad singulare certamcpr
uiat, D V M ista loquuntur,multi in aulam papaeingrediuntur, sed tamen seorsum nemigis .ia . in ne accersito audiuntur, quousq; Canar se ad respondedum pararet. Is tum ait, quoniam pridie uniuersis astantibus atq; audientibus verba fecisset, velle etiam se tum palam rei pondere,eoque magis quod multa a se dicta male accepta fuisse intelligeret.Itaq; propius accedere qui ingressi fuerant iubet,& lingua Italica loqui exorsus narrat quemadmodua Gallis oratorib. rogatus esset ut planius se aperiret in ijs quae pridie dixerat,quod multitos audiret a se dicta male interpretari:quibus satisfacere vellet, Sc apertius quatuor c pila quae pridie sua oratione se complexum recordaretur, exponere. Primo loco quod fusius quae antea inter se &Regem intcrcesserant commemorasset, id non Regis accu- s isandi aut culpandi sed sui purgandi causa fecisse: se vehementer dolere quod sua verba alio quam quo dicta essent amnio accipi videret. Na de Rege sic se iudicare, ut nihil causae sibi esse fateatur,cur grauius quicquam in illum dicere velit. Nonnulla quideminianus sibi probari quς ille dixisset aut secisset,quibus facile qui csicere potuisset, pro eaquet
inter ipsos inter debat a pinquitate, proq; co ac de illo meritus fuerat,& deinceps in reri cogitaret.Verum quicquid a se dictium csset, non sibi fuisse animum ut res acerbi res redderentur,aut amicitia solueretur,imo cupere se quod euam perpetuo cupierato ab illo nulla in re discordare, atq; firmam pacem consequi de colere: id quod erat secundum orationis caput.Hac sic Optare, quam putarct sibi omnium rerum maxime neccssariam de accommodatam,quamq; si obtineret, tum magnum discrimen publicum via m. tari perspiciebat, tum priuatim rerum suarum statun suum decus Sc quietem in tuto se locaturum confideret: illud certe verum esse, se non passurum ut vi ad eam adigatur de compellatur.Quod si semel suas in Regem copias, uti statuebasiconuertist et, nil ut omnino postea obiectum iri quo a re semel suscepta deterreretur, ne si quidem Turcam cum uniuersis cophs in suas regiones, quas pone rclinqueret, impressionem facere audiret:
212쪽
quod satis intelligeret sibi non tantum esse virium ut ambobus simuIobsisteret. Ita I potius se de Rege debellando cogitare: quam ad rem se in dics quam maximia possct cxcrcitum conducere, ut totam rcni semel transigat, si quidem ad bellum sibi veniendum esse intelligeret. Vcrum ne co tandem desiccndere cogeretur Domni ratione luti pollicitus fuisset in opera daturum,omnesq; ex suis ipsius factis facile iudicaturos quam nullo
proprio emolumento a pace facienda alienatus fuisset. PORRO autem quod tertio loco dixerat si nulla ratio ineundae concordiae posset inueniri, sibi Ze magis accommodatum Sc minus damnosum visum esse, ut inter se priuato periculo dcpugnarcnt,quam ut tot,quom culpa nulla cst, in capitis discrimen volo centur.Id sic accipi se velle,magis quod ita sentiret coducere, quam quod Regem prouocasse vellet,maxime coram papa, absq; cuius venia tantam rem aggredi nollet. Printerea se non fugere Regem tum animi tum corporis magnitudine prςccllcre, qui quantos gcrat spiritus,non senaci demonstrasset: ut non temere sibi cum eo congrediendum esse iudicaret quum praesertim nullam cxtare necessaria causam perspiceret, nisi ut in tori malo obuiam iretur, si quidem impendere appareret, aut maius incommodum viataretur,cuiusmodi est bellum Christianae Ecclesiae intestinum, cuius probabile esset ii teritum vel certe labefactationem & inclinationem maximam inde consequi debere. Ibi tum in eam narrationem denuo ingressus est,quam superiori die instituerat, de in iis quae iam contigissent,& contingere deinceps ex mutuo bcllo pollent, contra etiamao de commodis quae ex pacc oc consensu vero oritura cilcnt. Hac pacem amplissima verborum congerie coepit praedicare,dum ostendcre conatur quantopere cuperet veram
illius constituendς rationem inueniri, idque ut simul dissidium Regis &Sabaudi conciliaretur Cuius orationis hic suit exitus, ut diceret, si mutuam inter se, firmam ac tutam fiduciam stantere possent, adeo sic licem ac fortunatam inde plebem Christianam fi re, ut nihil supra: quemadmodum contra omnia ex bello infausta de funesta,aditu Tu cae patefactum de ingressum ad nos adoriendos concellum:lectae Lutheranae de aliis haeresibus facultatem datam, ut non solum impunc maneant, sed etiam in dies augeantur: concilium impeditum,sublatam rationem qua isti haeretici ad Ecclesiasticam unionem
reducantur, tantam rerum omnium perturbationem, ut principes ciuium suorum ar-3o bitrio Se libidini subiaceat,antistitum dignitatem,populi fidem ac religionem, Dei curutum penitus extinctum, praeter acerbitates illas de miserias quae ex ira diuina expectaridcbciat de postunt. Quae omnia tam peripicue propinqua esse, ut mirum vidcri non .lc-beret si ad hunc inomini verba secisset: propterea quod si duae acies propius accederent sui suturum videbatur in tanto utrinque militum numero, ut nulla alia daretur occasio quam linguarum varietas δί sipes praedae,nihil tame expectari posset quam pacem solui. Hanc proinde fuisse causam cur postulasset ut intra viginti dierum tempus Rex copias deducerct:quod quartum fuerat orationis membrum. Non quo sane hoc suum consilium fuissehaut latum sibi sumeret ut Regi certum tempus p raescribere velici, sed quod satis sciret circa id tempus duos exercitus adeo propinquos sore, Vt aegerrimc p ., cis violationi obuiam iri posset. P Ap A subi jcit se quidem boni consuluisse quicquid Caesar pridie eius diei dixis.set,sed multos tamen suis te qui alio animo interpretati essent .Quare sibi periucundum suisse quod ca,ut planius intelligerentur, exposuisset, nequis forte malitiose ad Rcgem
scriberet,ut acrior simultas existeret, qua mox inter eos pax Violaretur Qua in rc sperare se utrunque Regis oratorcin fidelem operam nauaturos, sedc uno spondere posse, sualtero ipsum Caesarem, quos iampridem apud se vcri antes optime nouis leno omnia illos adRegem,ne pax dissiliret, moderatissime scripturos esse.Respondent illi papam sua autoritate his omnibus malis remedium inuenire polle,si se communem ambobus patrCm,Vt crat, praebcrct,seq; ex aequo utrique fauere ostenderet. Id papa se recipit factuso rum, additque, inter caetcras dotes summas quibus ambo principes illi diuinitus poli reni,hanc cile precipuam,quod coelesti summi Dei nutu & autoritate tota resChristi ita in cos incumberet: vi quo maiorem sibi laudem conciliarent si recte se gererent,cograuiotectiam vituperio digni essent, si quae res illorum tutelae S fidei mandata si cius
cxitium ipsi de interitu in alterrent. Quare Caesarem rogat ut satis habeat, si quae de pace grauiter oc copiose disicruerat, reipsa bona fide praestaret: se quidem bona spe esse
213쪽
Regem Galliae non fore implicabilem nec morosum quantum ex ipsus ad se Iiteris c iecturam facere poste t.Huic Caesar morcin se gcstiirum respondct: atquc luc rursus numerare coepit quantum bonorum ex vera inter se fiducia de amicitia emersurum es- Ct,quanto item studio teneretur vlRex si bi fidem habere ne dubitaret,idq; ab co sit
222. H i s dictis papa &Caesar iam consurrexerant,ut in discessu se salutarent, quum vere. lius alter ex Gallis oratoribus proxime Caesarem accedit, summis precibus contendit ne recuset coram papa dc toto illo coetu dicere, amaon aliquando sibi ipsi confrinasset se Aurelio ducatum Mediolanensem traditurum. Hoc quippe se ad ipsum Regem scripsisse,atque adco, quum Caesarem videret in cadcin stntcntia non perseuerare, vereri Ione in reprehensionem incurreret, habereturque a Rege homo vanus, qui ista confii
xisset. Caesar ipso vultu satis ostendebat libenter se a respondendo abstinere, ut nihil Opertius enuntiaret.Tamen agnouit se id pollicitum fuiste,neque id selum, verum etiam lioc ipsum ad suum oratorem scripsisse,quem in Gallia habebat, qui idi egi significaret: sed tamen sibi nunquam visium,ac ne tum quidem videri,fieri polle ut satis tuta fide coueatur, neque Regem codiciones illas accepturum,quas ipse semper postulaturus esset. Subi jcit Velius hanc demum este rationem qua Rex sibi parum sidcdum este huiusinodi pollicitis statuat,itatum abelle ut fiducia excitetur de alatur, si hanc conditionem ferret,quam nollet aut non putaret prestari posse.Praeterea se ab eo semper audi ste,nullas conditiones nisi quissimas adiumniarum,quii Aurelio ille ducatus traderetur ita non- 2 onullis in rebus de iuro suo rationibus & nomine decessurum Ibi Caesar purgat se, quod Rex in temporc conditionem non accepisset, quod etiam copias in Italiam traduxisset, quod innumera damna Sabaudo intulis let,cuius iniurias negligere sibi nefas esset,nosolum propter summa coniunctione sed etia quia in sua cum clientela haberet. Eilc cnim mutui; obligationis ius inter eos qui in clientela alij aliis se dant de accipiunt,ut alii vici Lmaliorum salute etia capitis periculo tueantur.Postremo de ducatu illo nunqua sec . cessisse,nisi ea lege ut omnes foederati de socij ratu haberent: qui quidem totu illud vehementer inflababant, incendium nouu Italiam sic occupatum este ob eas causas quas pridie comemorasset.Qu'd si Rex duci Angolisinensi hunc ducatum tradi vellet, se ab co non alienum fore iis partim conditionib.quas ta tulisset, partim quas adijccret quum res 3o conficienda ellet Nam de Aurclio non esse iam Q quis loquatur: in quo praeter ca quae commemorasset,hoc incomodi esse, quod omnino Regias partes fouerct ac tueretur, quia Angolisinensis,ut Regi cupiat de studeat, tame ducta uxore quae Caesarianam est et partium utpote sua nepti non magnum haberet pondus, sed res pari prope momento client. Vclius iam os aperire coeperat, ut doceret hac suspicione& mentione studi j pa tium nec stanti nec indicari ullam fiduciam: praeterea ipsum, quum A urelio Mediol num polliceretur, lac verbo quidem eius conditionis meminille, ut Deitcratis probar
ciir:quum Caesar manu silentium imponens ad papam couersus, Annon bellum est, in quit , quod Galliae Rex mihi orandus est ut ducatum Mediolanensem uni ex tuis liberis tradi assentiatur Annon valde aequum est quod isti me cogere volunt,ut illis,tametsi nosunt mei cx sorore nepotes, aliorum arbitrio patrimonium herciscam HOC dicto petita venia a papa discedit, neque oratores nostrates amplius loqui passiis est. Qis tamen nartim ut papae monenti obtemperarent, partim quod paci si deren multa quae audierant praetermiserunt,neque onmia ad Rcgem perscripserunt, veluti de singulari certamine, quo gladiis, vel scis,indusiis tecti pugnarent, gestum, actionem& verba quibus usiis fit erat,dum suorum virtutem magnifice efferret, Regios parui penderet, seque, si suos illorum similes esse intelligeret, vinctis manibus supplicis instar a Rege veniam petiturum csse : item illud, quum Regem diceret monarchi am se illi conciliaturum, quod tamen postca correxerat: aliaque permulta, quae faciale perspiciet,qui hanc Caesaris concionem cum capitibus scripti conserre volet quod i postea a Rege missum est: is enim tantum ad ea respondit quae ab oratoribus suis scri
D v N ista gerebantur, cardinalis Lotaringus ad Caesarem cu mandatis missus su rat,sicut antea demonstratum est. Ac tametsi post illius discessum Rex de illa mutatione 5 ijs qta Caesar dixerat, certior crat factus quib. tamen de reb nihil certi priuatim acceperat
214쪽
'speratnem a suis oratoribus ne fa sariano quem apud se habeba non tamcn idcirco
ipsum Cardinalem reuocauit,idq; eo consilio ut quicunq; esset rc exitus, causam suatum Deo tum hominibus probaret, ac nullis no constaret se nunqua pacis conditiones recusasse sed quacuque potuistet ratione expetiisse. Cardinalis decimooctauo Aprilis die vesperi ad eum locum ubi nostri castra habebant,cum literis fiduciariis peruenit:muratio quae mandata ad eum habebat exponit caueret ille summa diligetia nequid innota ret, locum comodum deligeret in quem copias sitas tutb deduceret, ne denique ulterius progrederetur,donec aut a se literas ex eo loco acciperet quo proficiscebatur, aut alma a Rege i datum afferretur. Hoc accepto nuntio amiralius maxima perplexitate allaci Io coepit,quam rationem in reb. gerendis sibi sequedam esse statueret. Nam certis nuntiis exploratum habebat Caesarem magnos belli apparatus sacer pacis vero spem esse pe cxiguam: itaq; maximi periculi re esse iudicabat praeter a quod existimatio At honos illic agebatur pedem referre aut saltem eode loco in ipso victoriς cursu exercitum siste amo talis re Rursus vcro animaduertebat,idq; ob oculos sibi continenter statuebat,n exercitum promoueret,acceptis illis a Rege literis ac mandatis quibus id facere vetabatur, etiamsit xliciter omnia cederent,Cςs rem,quod de ducatu Mediolanensi promiserat,si retractare vellet, hunc praetextiun allaturum, quod pactione facta a nostris nouum aliquid designatum esset. Quod factum non dubium est et quin vehement cr Regi improbar tur : qui quidem in primis illud cupiebat, ut suum amica potius pactione recuperaret,
io quam armis experiri cogeretur:qubd si serro deccrncdum aliquando cilci,cum ita persei a iuris & .aequitatis specie faceret,ne cui obl)urum clici nihil non a se tentatum fuisse, ne ad hanc necessitatem veniret. Quamobrem concilium aduocat,Vt de re ad omnes ordinum ductorcs referret. Coacto cocilio literas recitari iube item fiduciaria madata quae ex cardinalis ore scripto excipi curauerat: sententias deniq; rogat. Dicuntur a nonnullis breuissimae sententiae,ubi disertum cxtaret principis mandatum,non consilio, sed facto de obtemperato esse opus. Addunt alis incertum csse & ancipitc rei exitum, cui sit parum soelix esset, nihil sore quod excusaretis qui contra imperium pugnassci. Burius rei machinariae praefectus, qui Vercellarum situm explorauerat, sententiam rogatus,confirmat sese intra proximum diem tantam muri partem deiecturum csic, ut in io gno oppidanorum incommodo aciniqua conditi ope oppugnatio heri ponet.
Oat ictus et alij non satis esse murum labefactari, rationemhabcdamesta quo
numero essent propugnatores, quantae stat nostrorum multitudo, eorum denique qui non procul subsidio erant, quibus freti oppidani acriter propugnarent. In oppido tria hominum crant millia,ex quibus mille crant Germani:nostri non plures crant sedecim peditum millibus, equites septuaginta cataphracti, & centum arca tenentes ex ipsius Miniralij turmae ex turmis Ioannis Pauli&marchionis Salussis circiter quadraginta cathphracti, bis totidem alcitenentes: serent ij ad numerum ducentorum:reliqui nobiles Qui nullo aut oramento ad famam tantum & nominis claritatem quςrendam venerant, scre sexaginta.reliquae copiae tam equitatus quampcditatus catcruatim aliis atque aliis 4 o diebus accedebant. Antonius Leua quatuor passuum millia a nostrorum castris castra habebat ad flumen Sesa cum serὰ quatuordecim peditu millibus δί cqumb. ad numerusexcentorum. Inde facile poterat oppidanis,s primo impctu non expugnarentur, subsidium & commeatum mittere, nostros vero pabulatores dc frumcntatorcs impedire. aut dum nostri muro succederent, aliunde ventcns praelium committere, aut dcnique flumine alibi traiecto Taurinorum oppidum non satis adhuc munitum occupare. V retur. Ad has dissicultates non deerat quod a quibusdam responderetur,tus parte oppugnari Vcrcellas, dum reliqui hostem transitu prohiberent. Nod fiam
in s liciter succederet ut caperetur oppidum, tum vero,quemadmodum a Rege iubcrc-J tur nostrorum copias illve & in alia oppida deduci tantisper poste,du nuntiaretur quid
' μ' hi sit Miuulti non displieuisset si res ante cardinalis aduentum aut salicet
tequam Antonius Leua cum aduenisse audiret, confecta Histet. Verum miratiusta Antonium de cardinalis aduentu certiorem fecerat, de tuto trant cundi facultatem illi dari
215쪽
ducemq; itineris praeberi postulauerat,iquo ad Caesarc deduceretur.Quib. reb. scbar, ut si Vercellarum oppugnationem tentarent, neq; conata I crficerent,nihil amitatio superestet quo se purgaret, ari porro praetextus,seu taliciter scit malc pugnatum csic praeberetur, ut irritum faceret quicquid esset pollicitus.Quamobrem omni ii senteritia filii Regi parendum csse, de exercitum reduci oportere. Annobaldo ulterius progredi, dum cste non videbatur,sed nec recedendum ctiam suadebat, ne hanc sibi concili rent ignominiam, neue gloriaretur hostis id sui metu ab illis factum elle. lii eius sententia omnes discessi erunt,ut ubi erant, dem loco tantisper subsisterent, dii cardinalis ex Antonij Leuς exercitu quid facto opus esset scriberct: ut si tum recedendum es let, id hostis
rogatu & consenta factum videretur. Hic nuntius Sc nuntiantis aduentus magnae mili- totum parti, qui iam Vercellas animo captas gerebant, δί quos praedae spes erexerat,mini me iucundus fuit. Hi quo magis transire vetabantur,eo ferocius se iactabant de ad valla duci postulabant tanta b inter se confidentia loquebantur, ut multorum ca sit sententiatum ex nostris tum ex hostibus, illos oppidum,si permissi ellent, expugnaturos fuisse. CARDINALis ab Antonio Leua summa humanitate cxceptus mandata exponit, A. . .is i. doceri; quemadmodum ReX roganti Caesari morem gerere non recusaret, qui vim uin tuam amicitiam M pacem ci gratis limam esse constaret, noluissici hoc denegare, ut exercitum suum gradu sistere iuberct, licet id a se vix fieri, tam propinqua spe victoriae, abs
que nonnulla existimationis iactura intelligeret. Itaque tametsi hac victoria facile recuperare & obtinere post ci quicquid a Sabaudo per vim de iniuriam occupabatur, nolu- idii te tamen suum ius ita armis exequi, ut rationem ineundae S confirmandae pacis tolt re videretur, qua ipsum quoque Sabaudum comprehcndi in Caesaris gratiam non recusaret, malletque ultro iis quae sibi iure vindicare possiet, cedere. Ad ca cardinalis verba satis humaniter respondet Antonius, non tamen ut victoriam tam csse certam sat retirr. Simul quaedam ab illis constituuntur, ne I cua citra Sesiam transret, miratius trans Doariam eXercitum reducerct, quoad renuntiaretur quid cardinalis Romae cti mpapa SI C sare crasset illos enim adhuc una se reperturum cile cardinalis sperabat. H cad amiralium perscrutatur una cum literis quibus dentio Regis mandatum perscribebari,i- -- tur.li tuin ut inor in gereret, tum quod nostrorum ocrcitus loco valde angusto cor
-- . sederat, qui quidem tribus aut quatuor oppidis Moniserrat ensis ditionis cingebatur, in ,, quibus hostes praesidium habebant, quibus facile erat maioribus copijs introductis nostris in commeatu ducedo negotium iacessere: optimis factu cile iudicauit ut copias ad Sangermanum reduceret Illic cnim sperabat Iurςam oppidum sibi commodo sore, t tamque illam vallem quς ad Helvetios spectat, unde milites Regi educcrentur,si quidem bellum produceretur,& Taurinis,si opus csset Jubsidium mitteretur. Cas A R oratione illa habita,qua suam mcnt civi demonstratum est explanauerat, ripae valere dixerat,&nullamora Roma egressus Cannesium &Granuel tim res querat, qui a papa subscriptum libellum afferrent, quo sic neutri fauere vclle nec calice immiscere testabatur. Cum ijs regi j oratores ita suadente papa adhuc de pace egerant,
neque omnino de spe deiecti fuerant. Quinetiam quum sibi testificationis illius exem- 4plum quemadmodum Caesar Rierat pollicitus dari postularent, responderat Caeci rem grauillimis & iustissimis de causis sententiam mutalle, illudq; exemplum in Galliam ad Leidet ethium misisse, qui limi illud recitaret, quique,siquid inefici acerbius, oratione
mitigaret,ut ne hoc inceptum negotium interrumperetur,sed ad optatum finem perduceretur. Hoc responsum&quae Caesar ad sarciendam offensionem adhibuerat, Velio spem faciebant fore ut tandem aliquid melius cliceretur. Itaq; cxistimare coepit vel Cinsarem arrogant tot busverbis usum palam fuisse, ut ostenderet regiu exercitum sibi non esse sormidini, neq; quicqua a se per vim extorqueri posse,S hac oratione lictoici animi laudem quaerere voluisse, ut hac ratione videretur quasi aduerso libramine bellum S, haudo a Rege illatum designasse: vel Cardinalis aductu quem propinquum esse scire M so quocum omnia commode transigi pollent impulsium haec dixisse, ut Italicis dynastis Malijs foederatis occasio daretur, cur existimaret nullum antea promissum inter ipsum MRegem intercessisse. Η ΑΜ c Velii spem non mediocriter alebat papa: itaque quod verebatur neca dinalis hac in itinere accepta de Caesaris oratione fama contestim in Galliam reueri
216쪽
retur,nuntio obuiam misso suaserat ut inceptum iter absolueret.Regem etiam perlit ras monuerat S orauerat, ut quanuis illa Caesaris verba duriora viderentur, moderate tamen responderet,ne res magis ac magis exacerbaretur. Interim tabulae afferuntur papae signo confirmatae, quibus se neutri parti addictum esse testabatur. Eorum summa haec it: papam vehementςr dolere tam exiguum esse Caesari cum Rege consensum atque fiduciam, tam apertam mox ituri belli significationem praeberi. Et quoniam si- a 'dus inter cos sequester esse cuperet, palam se neutrius partes sequi testificari, neutri se nec opibus nec consilio fauere in re bellica decreuisse, neutrius nomine milites ad bellum conscribi in suis postessionibus passurum, apud se neminem ullius ordinis aut coi Io ditionis habiturum, qui ad alterius partes se pellicere tentaret, neutrius milites sua o pida munita aut arces ingredi permissiurum, sed suorum aut mercenariorum praesidijsse illa firmaturum. Per totum hoc tempus nulli prohibiturum scedus ingredi quod ad defendendam Italiam initum citet: controuersias interim sitas de contentiones dilati rum,nempe cum Ferrariensi in annuum, cum Vrbinensi S filio de ducatu Camerino,
in semestre tempus: quod auxilium Clemens papa quinque Idcluctiorum pagis promi. sisset aduersus reliquos qui ab Ecclesia Romana desciverant, illud sepolliceri: pecuniae
quandam non mediocrem suamnam,quae ad omnes casus parata citet, iam tunc dei'
H AE: C chirographo confirmata,& sibi tradita Cannesius & Graiivellanus accipiazo unt, Romaque egrediuntur,atque una cum cis Velius,& Senas, ubi tum erat Caesar,v 'niunt. Illuc etiam venit cardinalis Lotaringus: qui hoc sibi tantum negotij primo aditu datum iri credebat, ut salutato Caesare, mandata in pomeridianum tempus rcijccrct, quod iam adcundae misi, tempus esset. Verum quum illum salutas let, suique aduentus causam leuius tantum signiscallet,ut commodissima oratione, quoad poterat fieri reretur,neque praecipuam adhuc mandatorum paricin attingeret: Ct sar ultro periucundum sibi illius aduentum esse respondet, ut perspicue magis disceret quaenam spes firmae cum Rege pacis absque vita dissidentia constituendae daretur. Cardinalis hac or tione audita occasionem sibi arripiendam este existimat, itaque sigillatim nutiat quem admodum Rex in animo haberet secum eo quam sirinillimis seri posset vinculis coim 3O iungere. Id ut consequatur,& omnibus ostendat quam syncere se gcrat, non solum ami ratio exercitus Pedemontani imperatori vetuistet, ne ultra cum locum in quo tum c stra habebat progrederetur, sed etiam inde pellem referre praecepisset: nequid esset quod pacis spem remoraretur aut tolleret Haec si semel constitueretur lvi iam tantum- non transacta videbatur, adeo res usque ad id tempus procellerat quum e Gallia miti
retur in nihil illum frustra desideraturum quod in Regis Met potestate. Qui quum aud
ret illi placere,ut in Ameriana expeditione comitem Aurelium ducem habeat, non e set hoc denegaturus,quin illi dignas tanti Regis filio & pro tanta expeditione copias timbueret.Quum autem omnes quae adhuc latς fui flent conditiones accepisse se ostenderct,praeter illam de usui ructu, quem certis de causis, quas per legatum exposuerat, sibi. o semper scrvari petierat,iam nunc plane desisteret. Hoc tamen interim postularet quo omnem omnibus materiem semel priccideret, qua suspicarentur non omnibus num iis absolutam amicitiam inter eos constare ut viii struinis ille sibi concederetur,fide daomox Aurelio filio traditum iri.Quibus confectis rcbus illi obuiam,si videretur, inimium usque proditurus csset,aut alio quo liberet, ut congressu & fide data atque accepta pacem firmarent, ruhilque non faceret quod illi gratum esse de a se ita fieri posse iudicare ut sociorum suorum amicitiam minime violare cogeretur.Quibus omnibus conditionibus tam opportunum ad pacem Sc mutuam fiduciam aditum patefactiim sibi videri affirmabat, ut tametsi in itinere nonnulla intcllexisset, quae ipse Romae testificans apud papam exposuerat, nihilo tamen secius ad ipsum venire easq; cxplicare statui stetis: Quas quidem tam aequas csse est crebat, ut quicquid interim verborum incidisset, non iussicaret tantilla re summum illud bonum interrumpi debere.
A D haec cardinalis verba Caesar maximam eorum partem commemorare CC
pit quae oratione sua Romae habita percurrerat,quibus se purgabat,& causam asserebat iii Orcur non tuto se cum Rege decidere putaret. Se enim non videre quemadmodum Aurelio ducatum Mediolanensem traderet, atquc adeo omnino non facere se constitui L
217쪽
se: duci tamen Angolismonii non recusare quin traderet, una cum sua nepti, quam illi in matrimonium ciaret, idque certis conditionibus quae in agendo constituerentur,modo illic Rex nihil quod curaret haberet.Sperare enim se,ducem Angolis mensem, printer intimam illam assinitatem valde sibi obstrictum sore,a quo tam amplum munus a ceperit,ita summa pace &coniunctione secum victurum de vicissim tanta illum bin uolentia& studio complexurum, ut summa quiete hunc ducatum obtinere posset abs que ullis praesidiis,quibus populus grauaretur. Denique usumfructum nunquam sic Regi nec directo nec alia ratione concestiirum est e. Cardinalis demonstrat, si cum Rege agere in animo haberet,no cile cur hunc scrupulum afferret, aut fidem ab alio quam ab eo sibi dari postulare utpote quicum rem sibi este intelligeret, de a quo non ab eius liberis, Iosumma omnia iam nunc expectaret .Prqterea quit hic ducatus aliquado Regi, a quo iure tenebatur, ademptus esset,aequitati esse consentaneum, ut quoniam ci non crat restitu- cndussaltem eius est et statuere viri ex liberis tradi oporteret.Tum Caesar interfatus, suum csse hunc ducatum non alterius cuiusquam respondit. Subijcit Cardinalis, Regem ipsum quidem,qui renuntiasset quod firmum esset,an infirmum, se nuc non agere vi ceri quodammodo sibi non poste vindicare: ad libcros vero ipsius quod attineret, ne- .mini dubium elle polle quin ad cos haereditatis iure redeat, quibus nisi per iniuriam Mdimi nequeat Qui tamen ne ipsi quidem recusarent ab eo traditum accipere,siue dono siue alia quavis ratione, tua ille praescriberet, modo illud eo modo fieret quem ad in dum oratori Regis factum iri pollicitus fidis let. Ad hanc vocem Caesar homini os prae- cludit, negat sic quicquam viva voce concessiste. Cardinalis quod nollet primo aduc tu spem omnem rei conficienda: abijcere, speciem obtendere coepit quasi cum Vclio oratore colloqui vellet: sicque ab eo discedit. Cupiebat etiam priusquam res plane in desperationem adducerentur,tempus praecipere quo cursorem nominatim ad Regem mittere ut quo loco res aduentu ipsb cile comperillet intelligeret:simul etiam vis r teriens amiralium certiorem facerct, id adeo ne si tota res postum rueret, ille imprudes
POSTRIDIE mane quit Cesar in cubiculo adhuc indueretur, redit Cardinalis,renutiat sede suis mandatis accurate chi Regis oratore communicastriatq; ab eo quς prius a dia suerant audijsle.Omnia vero huc redire deniq;,ut nisi de Aurelio quae coepta erant, soperagivellet, se nihil iam habere quod pinterea agat.Illam enim es le veluti fundamentuquod suis mandatis substratum est et, quae perserenda Rex dedisse pro eo ac ipse antea se chirum este recepisset. His causis adductum rogare ut eius voluntate papam sibi se dire liceret,quem certiorem de Regis voluntate faceret, quibus conditionibus pacem obtinere contenderet: simul quemadmodum ipse aequis lima ista recusaret,quςque armica de Aurelio pactiis suerat,retractaret. Caesar sibi ingratum esse non ostendit quod cardinalis discederet uantum causas rei tit supra commemoratas, Cur de Aurelio nonas lentiretur. Quoniam porro inter caetera negauerat se unquam disertis verbis qui quam promisiisse, Velius, ad quem res pertinebat ne vanitatis apud Regem argueretur, tantam iniuriam multis verbis deprecatur, ne sibi tanta macula haereat. Ibi tum Caesar agnoscit Cannesio & Graiavellano hac de re mandata se dedisse, scripsisse etiam ad LetiadeΚcrhium, qui Resem de illis faceret certiorem. Illum vero conditionem tum quam tulerat, non accepistoeimo planc pugnantia superiori scederi, siquis verba exactius velit captare, secisse, qui suum iralium quo modo omnes norunt huc miserit: quam rem nonnisi indignissime se ferre poste Praeterea non poste tantam fidem dari,quanta cauendum csse videret in causa Aurelii, ut nimirum sociorum iudicio satis este videretur. R gat cardinalis quaseam tandem conditiones addi postularct, cas enim valde iniquas cia se oportere, si Rex si abire detrectarct, tanta pacis faciendae & fiduciae mutuo constitimcndae cupiditate tenebatur.Respondet ille, abunde se quid sensiret, papae significasse, a quo Regem certiorem este faetiim putaret. Excipit cardinalis vix cilc verisimile,cum, soquum de Aurelio assentiretur, non praevidisse qua fide caueri postulaturiis esset: rogat ne sibi, qui tam proclii huius rei conficiendae causa venerat, quid consilii haberet o cultaret. Tum ille negare sibi in animo este, nisi mandata de facultatem videat, sectorumque sententiam compertam habeat quibus tamen quod i emel probasset, placiti
rum certo sciret ut amplius quicquam loquatur. Ad extremuin addit, cuicui ex Regis libetis
218쪽
liberis ducatum traditurus esset, ea se conditione facturum, ut noua& mera esse tria tio intelligatur,tanquam possessionis clientesaris, quae ad Imperiale aerarium redierit, cuiusque iustum arbitrium penes se fuerit. His dictis Caesar ad proficiscendum paratus Senis mense Aprili discedit. Quem quum extra oppidum cardinalis prosequutus cum valere optaret, rogat cum Caesar ut rediens ad se iter haberet.Cardinalis domum reuersus,antequam Romam iter sus cit' ret,quid colloquendo profecisset ad Regem perscribit,cum quantum potest monet neca ad Caesaris orationem responderet, quibus pax maturius soluenda esse videretur. E dem opera amiratio etiam de iisdem scribit, quemadmodum se facturum receperat: io monet,quicquid a C sare vix elicere potucra ambiguum suisse atque flexiloquum, sciamen ut mox oriturum bellum potius cxpectandum quam diuturnior pax videretur. Amisia is iralius propterea quod literas a Mommorencio tum praetorii praesecto & Galliae mareschalio acceperat, quibus intellexerat se nihil gratiui Regi facere posse qui tum erat rerum status quam si loca qu dam munitionibus firmaret, ubi dum subsidium e Gallia mitteretur,copias contincrct,si sorte Caesar grauiore exercitu impetum facere institueret paulo ante Taurinorum oppidum muta ire coeperat,& Sic plianum Column in cum centum cataphractis Δί quatuor peditum millibus miserat,qui tum muniendo oppido operam daret,ium ad octo passuum millia citra Padum locum muniendis castris idoneum deligeret,ium denique ne dum pauci per totum liunc tractu praesidio crant, io lacobus Scalengius quod non mediocriter timendum videbatur qui Genuam venerat,blondeuisum,Possimum de Saullianum ad desectionem solicitarct. Quin ipse quoque amiralius Iuraeam inspexerat:quam tametsi muniri non posse repericbat, sic enim sita est,ut mons undique earn impendens cingat tamcn M. Antonium Cusanum cum duobus hominum millibus quos habebat,ibi praesidio reliquerat,vi hostem ad aliquod tempus detineret, dumTaurinorum oppidum muniendum curaret. HOC itaque nuntio accepto opus Taurinis inceptum maturari iubet, de locum vallo fossaq; cingi,quo suum exercitum contineret, si Caesaris tantae irruerent copi vicum illis aperto loco pugnare tutum non esset. Regem de his omnibus a Marcentaco certiorem facit, cui confirmat,ii vel menstruum spatium intercedat,non dubitaturum D se uniuersas Caesaris copias sustinere, eiusque vim a urinorum oppido defendere. Postea certior fit Caesarem summa celeritate uti ad copias augendas δί coniungendas, An- --I . tonium Leuam in Astisanam transire cogitare ad commeatum a tergo impcdiendum, Fossanios item a Sabaudo ad desectionem occultis consiliis solicitari. Quibus rebus ii, 'tellectis, ut etiam totum Padi tractum in fide contineret, equestres Mompei ti&summi armigeri turmas cuin peditibus Gallis adnumerum quatuor millium &Italis octii gentis mittit, qui stanum,Vigonem, Saullianum, Conium, Mondeuisum & alia finitima oppida occuparent. Quae omnia Regi per literas, quas nono devicesimo mensis die dederat,significat, tuasquc a cardinali acceperat mittit. Suadet denique, si Caesaris conditiones accipcre non constitvcrc tamen dissimulatione rem in mcnsem protra- beret, interima aurinor uinoppidum ita munitu iri, ut si Caesar oppugnare aggrederetur,turpe illi ac ignominiosum suturum esset.Eiusdem mensis die postremo de nuntius ad Regem peruenit, de ei simul Lesdehectius Caesaris orator ipsius orationem est tam adverbii recitat, at non illam quidem qualem Romae habuerat, sed qualis postea emcndata fuerat .Huius exemplum dare,quum rogaretur, recusauit, nec causam cur facere nolle indicauit,sed campostea Rex resciuit, ut alio loco a nobis dicetur. Rex ex iis quae tum recitari audierat,tum quae a suis oratoribus acceperat, responsum conficit. Hoc quoniam ipse scribenti dictauit, qui omnium optime rem suam narrare poterat, verbo tenus huic loco inserem visum est,atquc ca quidem fide ut nihil additum, imminutum aut mutatum sit.
D VELLEM res ita tulisset, pater sancte, amplissimi sanctae sedis cardinales d clario . , simi oratores ut istic tum praesens adesse pomistem,quam Caesar longa oratione palam quae inter nos sitiat communia narrauit. Ad singula enim coram respondistina,vivos nimis suspensis haerere non esset necesse,qui alterum duntaxat audinis.Sed quum id a sequi non potuerim,quod reliquum est, statui scripto ad ea respondere quae meus h
nos rei veritas stagitat. Quod quam milii difficile sit, satis perspicio, quum nec meis
219쪽
i legatis Caesar quod dixerat, scriptum dare voluerit,nec ipsus apud me orator ut ves lia teras quas acceperat,vet,eas ubi recitaui exemplum traderet,adduci potuerit: ut ad ea duntaxat respondere cogar quς istinc a meis legatis mihi per literas signiscata sunt. Tua tamen humanitate & iudicii integritate, totiusque amplis limi istius coetus scita quae scriturus sum,ca nota esse Se communicari cupio existimatione fretus, simplicem ac nuda ipsius veritatis causam vos attentis animis de omni partium studio vacuis intellecturos csse confido. Atque ut inde diccdi initium faciam, mihi videtur Caesar mutilos de dimirudiatos tantum quasi quosdam annales contexuisse, dum ea excerpit quae in rem suam cile putat, ea omittit quς mecum faciunt.Quod ut verum elle intelligatis,quum sic or tionem instituit,ut diceret a se Nastatiuium fuisse ad me,quum regnum incepissem, de roamicitia inter nos firmanda missum, id me denegasse credo non reperiet. Ne illud quidem opinor insciabitur,meam amicitiam de consilium sibi non nocuisse, ut e manibus Margaritae amitae&tutoris aui, in cuius potcstate crat, liberaretur. Quod ait meam de Helvetiis victoriam sibi,'pro ea quae inter nos constabat amicitia, iucundissimam acem iustodem mihi meus apud eum orator significavit: quo quidem facto non mediocriter me sibi devinxit,nec minus illi gratulaturus cram, si tam insignis victoria contigisset.
Quod praedicat se aiio suo non futile dicto audientem,a quo solicitabatur ut milli,dum illud bellum gerebam,in Gallia citeriore molestiis esset,id vero scedere quod pactus fuerat,& itreiurando confirmaucrat,minime illi liccbat. Neque verb hoc cum latere potest, nae aim ac deinceps totis viribus elaborasse ut illi tota Hispania pacaretur: satisque 16 potest ipse testari quida meo legato fieri iusserim: meumque in eum tale studium cxti,tisse puto,ex quo nihil incommodi tum temporis acceperit. De filiarum mearum nuptiis, tametsi carum mortem pro animo paterno grauiter tuli, non minus tamen co no mine dolui quod assinitatis cunico illarum causa spem milii excidis te videbam. D E' petitione Impetis, quam dicit simultatis originem fuisse, agnosco sane mea verba quae tum ipsius oratori dixi,ut ipse commemorat, perinde id esse acti riuales eandem amaremusmeque de nostra amiciua,qui tandem esset euctus, quicquam renusium iri. Haec,ita me Deus amet,vere exanimo dicebam.Quod addit me, postquam esset Cς ardesignatus,ab eo petiisse ut foedus nostrum renouaretur, datis de ab co obsidibus com
firmaretur,illud quide quoad potui opera dedi,ut firma dc perpetua internos necessitu 36. do constitueretur.Nam quam primogenita mea obiisset, altera verb aetate adhuc tam immatura videretur,ut tantae morae illum taedcret,rcdire ad illud fixdus in animo habebam de quo egerat Nasiatiuitas, ut glore illi in matrimonium traderem. Quod quidem nec nouum crat,nec tale cx quo suspicari dcbcret, me non quibuscunque rationibus postem,ad suam amicitiam aspirare. Ad obsides porrb Q attinet, qui ut darentur me est postillaste,non eum fugit ita internos conuenisse, ut quotannis centena coronatorum
. millia mihi ex regno Neapolitano ponderet: quae summa quia non persoluebatur, Gdeius lore me aut sponsionum sequestros postulaste:quod non eram faeturus, si iste pa-etis stare volui siet. Qubd me in Germania naulta molitum fuisse legati mei opera obiliacit,est ille nunc apud nae,se pernegat quicquam aduersus eum imachinatum fuisse. Illud quidem semper meo nomino,qui dux cstem Mediolanensis, apud Imperii ordines curatie,ut mihi cum illis optimus consensus de societas, quemadmodum obffringebar, conflaret. Siquid amplius tentauit, me inuito secerit, neque, siquis me docuerit tale quicquam eum tamisisse, inultum sere EDc rege Nauarrae, ipse Caesar meminit quouenam tempus praefinitum fuerit quo illi satisfacere debuerat: quod quum non prςilaret, licuit milii Nauarreno opem ferre, neque idcirco fixdus violare. Atqui cgo tempus illud praefixum aliquot annis elabi sitii, qubd illum satisfacturum esse considerem: sed nimia hominis tarditas me promissis stare coegit. Quod verb ad Robertum Marcanuattinet,ntiquam ego illi ut bellum inferret autor sui. Id verum este testimonio est quia de ipsius legato recepi,ine, si rogare ex pacto bellum cum Marcano gestum:& reipsa sonacos reuocaui quos ille me imprudente in meo regno conduxerat: quae causa fuit, ut
multa oppida& arces amiserit. ae quum ita sint sepse iudicare potes pater inacte, pim
mo illo bello me perturbatae pacis crimine non reneri.
D E pacto Madriliano toties tamque prolixe a me responsum est,ut repeti nihil sit neccine. Vnum illud affirmabo, neminem nescium este,cum qui captiuus incustodia
220쪽
tenetur,fide non obligari: ego vero ad Fontirabiam ipsam atque adeo toto itincre dum redirem, liligentius quam vcl in arce Madriliana ineruabar,ncq, unquam custodibus carui. Vnde cilicitur,me ex captiuitate,libera fide nullisque obstrictum promissis exiit se. Itaque quod addit qucmadmodum anica ccrtior factus fuerit, me illud pactum irri- ι
tum fore dixisse,agnosco dictum,nimirum quod prcstari non debere intelligebarqubd '
. si iidem dari stipulatus suisse conditionem non eram accepturus. De foedere postea inito ac de iis quae agi coepta sunt ut liberos meos resti merct,id totum eo pertinet, ut adaequam tandem conditioncm deducerctu Vtiquc redemptionis pretium,quemadmodum aequitas postulaba persoluerem: neque alia subcrat causa. Lautreci expeditio sui; si opta fuit incoiultu ut papa captiuus liberaretur: qua in re maiorum meorum pietate imitatus sum.Id ne fieret,quum Caesarem obstare Viderem, neque eum ad ullam aequitatem adduci posse,aut pacis vllam conditionem tutam esse pc spicercm,facultate quet dabatur,viendum esse censui. Lautrccus,inquit,illic obsit .fateor, neque ipso solus,sed maxima pars mei cxercitus.Quod si Deus illos a luc atque pestilentia seruasset, quemadmodii ab hostibus tutatus suerat,iaaud scio quorsum ista euasissent. De pacto Cameracensi quod affert, quum multainiquissima in Madriliano mitigare oporteret,illi co-tra alia etiam iniquiora addiderunt:quς,quoniam liberorum captiuitatum meam ipsius esse ducebam,recusare non potui. Ac tametsi pactum illud tale crat quale narraui,nunquam tamen constabit a me quicquam contra illud, multis licet datis occasonibus, io commissiti fuisse. D E Turcica expeditione in Germaniam&de Balanconio,quem hac de re ad me miserat,illum a me petiisse memini, ut pecunias & c uitatum suppcditarem. Negauime mensularium quempiam aut negotiatorem esse,a quo pecunia peti deberet: Caes rem nupcr a me Vicies centena coronatorum millia accepisse, quae satis illi csse deberent. Ac mihi quidem satis caus, tum erat cur quiesceretrused nihilo secius me tantum auxilii laturum esse recepi quantum maiores mei confitcssciat, quibus pretium certum
nunquam costitutum fuit a Christianis principibus, ut ad bellum aduersum impios religionis hostes compararent nempe incipsum M vires meas, ut in Italiam & in alias regiones cxpeditionem susciperem,locum superiorem Cssari,ut debebam, linquens: o addebam etiam peditatum in gente Gormanicanae sumpturum. Quod si me accersi- uisses copiis ita instructis proscctus fiuslcm,ut honoris S iactura particeps essem. Fc dus Bononiense quo consilio initum fuerit,non est quod pluribus ostendam. De nece Merviliij oratoris inci,ut aliquam in Franciscum Ssortiam coniurationem machinatus sit quod mihi non sit verisimile,quum nihil tale in mandatis habere suit tamcn illud factum tam sceleratum*atrox,ut Caesari ipsi probari minimc credam,quum illi, utpote principi potentissimo, multis legatis opus sit. Enimuero illud enim vere dicam hoc ni hi permirum accidit,quod quum de tanta iniuria apud eum,Vtpote sororium conque- stus cssem,Ssortiae causam tueri in animum induxerit. Quod obiicit me post pactum
Cameracensae nouas res in Germania cxcitarc conatum fuisse,hoc sane verissimum est,
30 nunquam fuisse tempus quum mihi &maioribus incis non optima pax 55 necessitudo cum sacri Impcrij principibus intercesserit. Quin& illud me vidisse memini,quamuis Caesar & Galliae Rex intcr se bellum gererent, non tamen idcirco illam cum Germanis necessitudinem unquam desiisse. Verum quod ad bcssum mirtembergense lectat, norificior me a duce Virtembergensi comitatum Montispelic densem emisse,redhibitionis intra anni spatium conditione additias postea mutuum reddidit:quq res non ad- modum mihi grata fui maluissem quippe comitatu illo frui. Quid porro ille pecunia accepta secerit,nihil est quod accuratius inquiram.
E x sitis nonnullos ait in meis triremibus fuisse. At satis notu si restituendos curasset mcos,qui ipsius iussu ex liberorum meorum comitatu in Hispania capti fuerant,stas, timsios reddendos fuisse:nam&illos restitui, simulatque mei restituti sunt. Quod ad Schmasium attin qu ipse ait aduersus se in Italia aliquid moliri,non possum adduci ut id credam,quum nec ulla huiusmodi maesta habea nec mo cum co bellum gera. Mimniis sis'. Neq; vero unquam cristimaui aut existimo,siquos ego nobiles Italos in meam aulam&clientelam ascisco,paccm idcirco turbari a me videri. Iino quum Italiae pacem & libertatem semper in ore habcat, hi contra videtur hac ratione seruitutis iugum Italiς cer-