장음표시 사용
221쪽
ὸ uicibus imponi, si nulli Italo fas sit in alterius principis quam Caesaris fidem se dare, id
demum esset species libertatis seruitute illos prem c. Depetitione ducatus Mediol nensis,quum a Caesarianis vivo Ssortia passim audirem illum dolere qubd milii satisfacere non posset,idque quoniam Ssortiae colunctione impediretur,quum sublatum ii impedimentum Ssortiae morte viderem mihi himc ducatu petere institui. Quum mallet ab uno ex meis liberis teneri, Aurelium obtuli, causis allatis quae tum ad res meas pri- uatim pacandas, tum ad Christianum statum pertinebant. Caesarem rogare coepi ut perspicue sententiam suam aperire quemadmodum illius apud me oratori libere quae lentirem indicabamaandem post crebras itiones aflentitur, ut quidem eius orat re didici: neque quicquam supercrat, praeter usumfructium, quem initio mihi seruari iopostulabam, postea vitro dcstiti, illumq; certiorem fieri curaui. Quamobrem nihil iam obstare video quominus pax constituatur, siquidem Caesar quae mihi significari iussit, pr stare decreuit Nam quod ad conditiones attinet quibus caueri oportet, se non alias quam aequas postulaturum assirmat:& sane si alias postularet, plane ostederet se nullam pacem facere cogitasse.Quae quum ita sint, lici illud vere non potest, per me stare quominus res componantur.Nam quae illius orator postulauit,ca concessi omnia, ut ab illo non a me dissidium oriatur. Iam vero ne ob ipsum quide ducatum & milii & liberis donegatum quicquam aduersus illum suscepi imo quum Turca in Austriam venisset, me non commovi,quin auxilium obtuli quod supra commemoratum est: quumque in Africam proficisceretur,pacatum m ut illi placere videbam,sine ulla belli suspicione com intinui:quum quidem bello molestus illi longe facilius esse poteram, quam nunc,quum Italiam tenet: ut tu pater sancte satis nosti. De iis quae ad Christianum statum bene coponendum attinent,equidem nulli principi hac in re curanda cedam: id quod ex eo sotis intelligi potest quod pacate meos contineam. V ARE quum tanta patienta tot ac tam insignibus iniuriis acceptis utar, quum meorum liberorum patrimonium per vim occupari vidcam,exercitum deduci in prosidia iusserim, ne spem pacis perturbaret, amplissima mandata de pace facienda cardinali Lotaringo dederim, vitructu quem postillabam destiterim,satis itine quiuis iudicare potest, num quod meum in armis an iure auferre malim. Et vero meam in dicet do libertatem boni debet consulere.Qui enim aliena occupat, si iure conqueri videtur, ueo quid quaeso mihi faciendum est,qui mea & liberorum bona contra ius & fas detineri video3In Sabaudi facto nullam video idoneam expostulandi causam,que toties ut mihi satisfaceret rogaui,tu de iis quae iniuria mihi ab illius maioribus adepta tenentur, tu de iis quae hqreditate ad matrem mea re lexit. Nam & illa qua viveret, ni eo per grauissimos viros aliquoties egerat,dc ipse post illius morte complures viros magnς autoritatis in numentis & tabulis abundὰ instructos misi qui illum eosque qui a consiliis illi sunt doctrent quam multa mihi iure in agro Sabaiadico vindicem, quae ille per vim& iniuriam occ u pat:quae omnia nihili fecit, ut serro res mihi sit repete la.Quod dum facio,ninu quam pacta cum Caesare inita violare putandus sum, quibus cautum est ne me Italicis rebus immisceam, neu cuiusquam dynastae partes foueam, quod Caesaris incommodo fiat. Equide videre nequeo qui cotendere possit hoc bellum ad se pertinere,quum nihil omni no eorum quq possidet violatu sit, imo diserte semper bonis illius parci iusserim. N E QE E vero si Sabaudus in pactum Cameracense tanquam foederatus ascitus est,idcirco lege omni solutus cst, ne quod detinet reddat. Nam neq; ille unus erat cX p Ehi autoribus,neq; tum de meo iure disceptatum est: quod pacto illo nec coprehensum nec remissum cst Sperabam porro fore quod ne nunc quidem despero ut Caesar tanta milii propinquitate coniunctus in hac causa me Sabaudo anteponeret, meumque ius, quodpotius est,complecteretur. At ex omnibus qui in bona Sabaudi manus inieceriit, unus sum cuius factu data et,qui sororius sum, qui iure meo id mihi sumo, qui nisi quod meum est,nihil peto.Quod si iubes, SI tibi est cordi,pater sancte, tabulas idoneae aut soritatis proferam, quibus doceam quae dico vera esse:acquum milii incii reddetur, qui quid praeterca occupaui, stituere paratus sium. Quod denique Caesar addit ad Rei: Christianae salutem reserre siquidem pax constare non poterit omnes controuersias a nobis singulari certamine dirimi, respondeo, quando nihil in quo meus honos aganisi obiectum est, cui non abunde satisfecerim,hanc deserendi certaminis coditionem v
222쪽
luntariam esse,ac non eam ad quam tuendi honoris causa subeundam impelli possim. Quare breuiores mihi quidem nostri gladij videntur, quam ut tanto locorum interuallo disiuncti decertemus.Qu9d siqua nos occasio ut propius accedamus, adducet, ut sane hoc usuuenire poterit si bellum suscipiendum est in eaq; voluntate Caesar perceu rabit ut me ad certamen prouocci,si tum honori meo,ut debeo, non inseruiero, causam non dico quin omnes boni merito me danmcnt:id quod longe magis metuo quam certamen ipsum. Quodvcrb Caesar postea testatus cst nil ut a se dictum quo honorem incum aut existimationem laederet,quod item perlueras significauit sibi pacem nomdum violatam videri,cgo vero hanc cius satisfactionem & excusationem libentcr a io Cipio. Haec stant, pater sancte,amplissii ni sanct sedis Apostolicae cardinales atque or tores qui adestis, quae cupio in vestro coetu palam exponi, non quo laedere quenquam in animo habeam: duntaxat purgare me atque omnibus planum saccre studeo quam sincero de integro ad paccm coician sim animo quam univcrsi Christiani populi salute promoueri cupia, belli initiis a me nec ortum nec oriturii esse. Quod ex eoiacile intelligi potest,qubd nullam non conditionem subire paratus sum, dum illud arceatur. Valete. H AE: C sunt quae Rex ad Caesaris orationem Romae habitam respondit. Et quoniaquo tempore amicitiam S intimam coniunctionem cum Anglo confirmauerat, hoc inter se constituerant,ut quicquid ad alterutrum adferretur,quod quidem alicuius mo Dei, μι menti cilichitem quid de eo decreuisset, alteri significaret: Politium Trecarum procauio Tint etallanum cum harum literarum exemplo ad cum misit. Eundem paulo ante miseserat cum exemplo literarum quas a Velio SI Matisconensi acceperat, de orationem illam a Cςfare habitam fuisse intellexerat.Cur vero hunc Pol istum Rex misisset, in causal coeant. Anglus episcopo Tarbellensi Regis oratori ex familia Castellio uiana literas communicaucrat, quas summi studii&amoris plenas a Caelare acccperat, quarum inlumina quinque crant capita. Primo significabamr quo die Caesit se Romam ventum speraret,& quid illic agere cogitaret. Altero multa in Sabaudi finibus a Rcge occupatacise in quo Anglum rogabat,sua opera & apud Rege autoritate eis cret Ut omnia r a ,stituerentur.Tertio timere se signiticabat,neque id absq; maxime probabili ratione,ne at Rex ulterius progrederctur,atque in agrum Mediolanes emimpressione facere Quod p 3ο si fieret,eum sibi ut auxilio est et ,rogabat. Quarto petebat ut quicquid superioribus an nis simultatis ac dissidii inter eos exortum fuerat ob diuortiu illud Calliaritas amitae,i tum illud e mcmoria deponeretur, ius causa illius morte sublata esset. Ac quo bona fide in gratiam redirent,omnisque odij suspicio semel deleretur,uctera amicitii &sord ris pacta renouari postulabat.Postremo certiorem eum faciebat maximum a se exerci,
tum aduersus Turcam ad populi Christiani salutem comparari, ad quod geredum qua
aduersus religionis hostes susciperetur,ut pecunias Conscrrct rogabat. A N C L v s eo cst ingenio ut homines variis locis ala a quibus quid a quoque ger turdicati iocinitellig. at: multos ctiam amplissimis muneribus clanculum missis stibi conciliat,quibus aditus patet ad eos qui apud principes S dynastas exteros praecipuam ne- o potiorum administrationem habent .Quo sit ut dum omnia sibi nuntiari cupit,pecunia yuam male collocet, simulq; cum vno aut altero vero nuntio multa falsa pro veris & incerta pro compertis ad eum perserantur. Tamen quae Roma afferebantur, ea sere non omnino vana aut incerta erant.Quinetiam illud audierat,consilium Caesaris esse,ut Romae prorsus diuersa ab iis quae ad sic scribebat asere atque moliretur. De altero capite, aequum non ciue satis intelligebat,ut id a Rege fiatre peteret, quu in re suscipienda consilii particeps non suisset. De tertio, satis norat Caesarem non modo nihil Mediolanensi agro metuere,sed etia cum Regio exercitu praelium in regione Pcdemontana primo quoque temporc comittcre statuisse.Quarto loco resciverat a Caesare se Romae accusata
fuisse, reginam Catharina veneno sustulisset,&multos alios sermones de se habitosso mille. Post emb non dubitabat quo consito Caesar exercitum conducerct, nimirum non adTurcam oppugnandum, populumve Christianu defendendum, sed ob causam ante commemoratam.Quibus adductus causis C sari eo modo responderat quem ipsi Tarbellenti episcopo indicauerat.
223쪽
γ si s A R. dum omnia moliebatur&clam gerebat,interim nihilo secius Velio aliquid spei dabat: non eo quidem ille consilio ut ad aliquid constituendu res deduccretur quod reuera nunquam in animo habuerat,vti paulo post dem strabitur sed apertum bellum non prius ingredi volebat, quam certior fieret comite Nallatauium paratum ysic, ut quo tempore ipse hostem se Regi profiteretur, ille Pica dorum sines infesto exercitu intraret. Alium praetcreae crcitum cogere decreuerat, non tam mature illum quide, sed quo demum tempore bellum saeuissimum exarsisset, quem in Campaniam desenseribus nudatam ut pote a Uuctis praesidiis immitteret,qui postea cum Picardicis c pus id quod etiam conlisiti coniungeretur.Hanc es le Caesaris mentem ne Regem quia Io idem latebat, quanuis se scire dissimularet. Etenim praeter illa quae in Italia, Gallia, Ge mania& Anglia rumore nuntio serebantur, pallim e Germania certior fiebat quos ni lites Caesar conscribi iuberesiquis est et ducum numerus,quo tempore,cuius opera, quo rario stipendium accepturi csi cnt, quo denique tempore simul est e possent.Ex Pia 'cardia quoquc Belgarum aliquam multitudinem cogi audicbat,& pecunias illis Lensii Artesiorum numerari debere.Illud quidem sciebat,sieri non post ut hae copiae tam cito paratae citcnt: quamobrem satis habcbat,dum videret quid tempus afferret,si Pica dicae orae projiccre nequid per insidias ac dolum occuparetur,in ridemontano agro tuto scruaret quae iam armis quaesierat. Non deerant tamen ex iis qui Regi in consilio quotidie aderant aliisque quos adcsse, quum de illis negotiis ageret, iusserat, qui aliter εο longe sentiebant.Quinetiam quum nuntiatum fui siet quam dura de aliena cardinali Lotaringo Caelarrcsipondisset, valde hoc consilium laudabant, ut quemadmodum ille R 1 curi verbis ducebat, Rex ita hominem simili arte ludificaretur: dumque ultro citroque
crebro ventit arctur, specie aliorum atque aliorum mandatorum quae cardinali Lot ridio subinde mitterentur, pecunias in Italiam permutadas, aut alia ratione mittendas ta cuccentcbant,Vtuc Caguini Sc Rangonis copiae augercturaeodem tempore Helvetios quos Rex coduxerat,in Italiam traducendos esse: ut geminus iste exercitus cum iis qui iam in I 'edemontana regione erant sese coniungeret: deinde simulatque facultas dari videretur,eam non praetermitterent. Neque enim tanta religione erga cum ius serua dum est quem nuti unitaris ration habere apparebat. Aliis vero haec sententia pro- IN babatur quidem,sed Caesarianum exercitum adeo nostris iam vicinum esse iudicabant. ut haec in tempore fieri postὸ minimc arbitraretur. Accedit quod illi intima quadam notitia Regis mentcna tenebant, qui se cum hominibus tum Deo purgatam cste studebat
cui optimo Regis consilio acquiesccbant,& iam bello paria tueri optimum esse statu bant, a maioribusque impensis abstinendo praestolari, dum Caesarem belli autorem αptares.
224쪽
S i in rebus humanis administrandis uni Deo Seruatori satisfaciendum nobis estet, qui hominum consilia dc cogitata explorat atque iudicat, qui compertum habet quo in me animo sit Caesar, si vi illius in me voluntati occurrere,iatis est et iustam conquerendi causam habere: iampridem id efficere potui siem, neque sanc mihi magno constitisset,vcl quo tempore bellum in Austria cum Turca rcbat, vel quum sue cxercitus Ge manici,qui ducem Virtcmbergensem in ducatu restituerat,sive Helvetici, qu i postea Geneuesibus subsidio mistus fuera copia mihi nuntiis missis fierentilius , quum Caesaris Tunetensem expeditioncm suscepistet: huius,quum in Siciliam viribus valde accisis&re numeraria miriun in modum labefactata rediisset. Vcrum tunc amicis ipsis S iudicibus i quissimis causam meam de res gestas,nisi coniecturiS quibus da probare no potui Lsem,alienis dc parum aequis ne nuc quidem alia ratione probare queo:vo'; ipsos quid porpetuo incin huiusmodi rebus sentire,quoties inconcilio disccptaretur, olicderim, memoria tenere arbitror.Sed vobis iamcn sic persuadeatis velim,no nunc demta mentem subiste,& me quasi diuinasse,Caesaris in me animum de iam inde priusquam proficisceretur,&postquam ab cxpeditione Tunctensircuertifici, continenter cum fuiste quem quidam vcstrum deprchendere nunc coeperunt .Quod si antea in dubio animus mihi suisset, sic habetote,nae tum saltem pro indubitato crediturum sui sic, quum meoso oratori,qui scullum mandatum aut potestatem habere negabat, respondit sibi nihil ab co quam verba dari Quid enim causta erat cur hanc rationem mco oratori afferret:Nimirum quod alios ex suo ingenio metitur:& satis meminit, quum Naslauuium comite qui absq; vllis mandatis venerat ad me misit, hoc a se eo factu consilio fuisse vi milii verba daret, meque vanis sErmonibus inicium detineret, dum iter sitium per cret: ut hac spe delusiis, iniuriam quam a Francisco Ssortia acceperam persequi desinerem. Ille v ro de suum it cr secit,& in Germania interim clam me opera Nasiaviiij qui specie illius bellae legationis per mediam Galliam itineris compendium quisuit rhunc cxercitum colligebat quem nunc auditis comparari. Ipsi fatis nostis quoties a meis neccstariis ex Gennania factus fuerim certior, qui,licci ipse Nisauuius hanc militum manum cogi 3 Q dictitarct comitatus Catanclembogis recuperandi causa, me tamen ut mihi cauerciri monebant. Certum cst tamcn,quicquid siue prospere sue contra clienturum sit, rem totam administrare pro corum magis Ptione quae nuntiari mihi iubet,quam quae contra ab co fieri video: quo id prorsiis vitem incommodum, ne, si illum adoriar, fama eorum quae aduersus me parare dicitur permotus, habere videatur qubd dicat, se belli propulsandi causa, non insercndi,illa parauisse aut me,qubd nimio studio ansam violandae pacis captabam inccrtis rumusculis leuiter fidem habuiste.Ne putetis autem me ideo hoc consilium capere, quod dissidam meas copias satis maturo parari poste: hoc enim confirmo, antequam Caesarea loca occupare possit quae in Pedemontano agro muniri iussi,facile illuc peruenturas esse.Sed hoc assequi studeo,ut plane tanquam bel- li autor damnari mereatur. Quoquc apertius omnem illi sucum de laruam detraham, agit quando tantopere instat,reducatur canc exercitus citra spcs, rclinquantur duntaxat praesidia in iis oppidis quae communiri iussi. Quod si hoc consilio rerum mearum successiam nonnihil remorari aut rationes perturbare videor, Deo iudice aequissimo de omnis perfidiae acerrimo vindice sectus spero, quo magis Caesar belli initio me ta dum sutile tibi gratulabitur, eo plus, quia pacem ab co violatam de bcllum exortum fuisse non dubitabitur, dedecoris de damni illum accepturum ex ea temporis iactura spem,quam postea diligentia, duitate 5 virtute abunde ut sarciam,operam me daturum cile confido. COMMODvM Rex loqui desinebat, quum a Vesto literae ad concilium afferum D tur,quae cursori datae ierant:apertae palam coram Rege recitantur. Scribebat Vesius Cannesum & Granvellanum ex sc quaesiui sic num, quemadmodum conuenerat,ami ratius ad Caesarem venturus csiet. Addebat etiam non inutile futurum, si hoc de A golisinensi negotium aliquandiu traheretur, quando Caesar nullam de Aurelio mentionem fieri patiebatur: ut sic vel temporis quaedam usura produceretur, dum Taurinorum oppidum, quod muniri coeptum crat,absolueretur, etiamsi nihil aliud emoli
225쪽
n menti possct obtineri.Ibi tum Rex subridens, Etiam, inquit, Caesar hoc agit,ut aliquid
' ab illo sperare velimus. Alterum prosccho verum cilic habendum cst aut Germani illius pedites nondum aduenerunt,aut si illos iam apud se habet,imperatorem mei exercitus tanquam oratorem accersere vult,ut interim exercitum absque duce improuiso adoriatur. Quomodo obsecro erga istum nos gercinust Si mittere recusabimus, praetcxtum hinc accipiet,ut dicat,quum ad rem vetum cst, nos satis argumenti dedi sic, cur omnes intelligant nos omnem paciscendi rationem defugere: sinautem mittemus,nihilo plus cfficiet. At ego interim aequitatem meam probauero, illi alia quaercnda erit occasio quam praetexat. Iactatur fano Dco secundo alea. Id ego iam im&constitutum apud
inc habebam,ut exercitum huc rcuocvcm,illic tantum militum numerum resinque- rorcin, quantus satis ad oppida praesidio tenenda videretur.Largiamur quod postulat:videamus ccquando sectum quem iam olim parturit, editurus sit:planum amicis &inimicis faciamus nullam nobis culpam obiici posse, imo nos etiam plus quam fas& ius postri . labat praestitisse. . . M HOC Constituto, miratio perliter significat ne stativa amplius sub dio haberet,
' tantum Taurinense opus perficeret,& alia quaedam loca muniret, Carmaniolam scilicet primum, deinde Fossanum vci Conium,aut etiam utrunque nominat:illic pedit tum ad numerum quindecim militum,cquitatus tum grauis tum linis armaturae quai tum satis csse videretur,collocarct.Quod si tantus numerus maior esset quam pro iusto
illorum oppidorum praesidio, quod cx illo peditatu superesset, in oppida citeriora de- zeduceret, quae aliorum vicinia tuta reddere poterat: singulis oppidis unum praeficeret, cui omnes dicto audientes essent, rcliquum cxercitum in Galliam remittcret: ipse paratus cssct ut Caesarem mox litoris a cardinali Lotaringo acceptis adiret: caeterum de istis omnibus Velium certiorem faceret. Haec mandata miratio persere Rabodangius:
alia Rentius Carolo duci Vindocino Picardiae & Claudio Lotaringo duci Guilio Campaniae praesecto perfert,quibus iubebantur nonnulla in utraque prouincia oppida communire, cquites & peditum legiones locis commodissimis,& unde cxpeditissime ad bellum educi posscnt,disponere. Pecuniam ad eos perferri iubet, ad gregariorum militum quatuordecim millia,primo quoque tempore conscribenda,qui etiam per totius orae oppida deducerentur simul aliam etiam pecuniam in stipendia quae duobus aliis scimilitum millibus tribuerent,quos qusi opus cstet,cogere oportebat: aliam denique non mediocrem summam,ad muniendas-commeatu praesidiisque firmandas urbes. Priauatim autem ad Franciscum Moinmorcncium equitem torquatum scribit, qui Pica diae praeerat auspiciis tamen SI absentia ducis Vindocini,vi recte haec & attente curaret, maxime ut ipse adesici dum commeatus Groanam oppidum conveheretur: denique iter faciens Montrolium inuiseret, ac quicquid necestarium csse videretur ic ut certiorem faceret. Cur autem haec curanda priuatim Mommorencio dcinandaret, causa
crat,quod Vindocinum his rebus impediri nolebat, hunc enim sciebat in nuptiis filiae maioris natu, quam Scottae regi locabat,conficiendis occupari. P E R id tempus marchio Salustius iumentis cursoriis in aulam venerat. Huic Rex 4ο oppida numero decem & scpte dat ex agro Pcdcmontano,quae ille contendebat antiquitus suo marchionatui attributa fuisse, in his Sauillianum, Conium, Fosianum, C, ballimontem, Mondeussium. Haec oppida petiturus non vcnerat quod se impctrati rum speraret,ut res ipsa postea sitis ostendit:sed ut si denegarentur, speciosum haberet praetextum,quom suo facto quod sequutum es obtenderet: iampridem enim 'uemadmodum deinde comportum est ista consilia agitabat,quae huiusmodi crant. Is ma chio cum Antonio Leua comitis Paucopalaei cuiusdam sui oeconomi opera agcbat, ut eius filiam uxorem duceret. Recipiebat Leua se offecturum ut causam obtineresiqua apud Caesarem de marchionatu Monferratcnsi litigabat. Eum cnim iure substiti tionis sibi vcndicabat,quam intercedere ea conditione affirmabat, ut si deesset haeres somasculus, a scemina non adiretur, sed iure gentilitatis ad cum rediret qui marchion tum Salussanti obtineret. Iam marchio Monserratcsis ex sorore ducis Neliconis duos liberos susceperat,marem & soeminam. Filia duci Mantuano nupserat: filius marchi natu adeptus,dum equii calcaribus cocitat,equo prolapso moritur,non tu ducta uxore.
226쪽
de contendebat Salustius sibi hanc haereditatem,non sorori demortui cernendam csse.Praeterea is Salustius vehementer superstitioni erat addictus,& vaticinia illa conficta pro veris habeb.at,quibus praenutiabatur scilicet Caesarem sore orbis inonarcham: itaque iam id metuebat,ne ipso Salusiano dominatu spoliaretur. Quinetiam quum aliquando Fossani cum Martino Bellato loqueretur, amicorum se fatum miserari praedicabat quos in Galliatiabebat,qui suis bonis spoliandi crant: oraculis enim diuinis, quae a prophetis praenuntiabantur,nulla ratione obuiam iri. IAM inde a die Maij secundoRabodangius ea mandata ad ansralium quae commemorauimus,perserenda acccperat Postea quum ille suum exercitum,quem castris ad Carinianum vallo cinctis continebat,nondum dimittendum esse censeret,alia a siseperioribus illis mandata afferuntur,quibus iubetur ut praesidiis Taurinos, Fosianum &inalia quae viderentur oppida deductis quibus primus Caesaris impetus,siquidem bellum prior inserre infringeretur reliquum exercitum in Galliam remitteret. Nisi sortὰ Antonium Leum,qui viribus haud superior videretur, Seziam flumen traducere e crcitum velle,contra quam ille cum cardinali Lotaringo pactus fuerat, appareret. Hoc enim si esset,iubebatur cum hoste congredi,sic tamen ut rationem belli seruarchessicc-retq; ut ab hoste ortam belli iniuriam,iure propulsare omnibus videretur.Quae omnia nisi clara & perspicua animaduerterct,sequeretur quae primis mandatis a Rabodangio allatis imperata fuerat,ipse se ad iter copararet, simulatq; a cardinale Lot.accerseretur. P i s T AE a Velius perliteras cortior fit quae mandata Rabodangius adamiralium
pertulerat: quam occasionem nactus Caesarem rursus conuenire & cum code pace a- aere statuerat. Respondetur uno Verbo eum non ante aurem ad ista accommodaturis, ecisis resta
quam Rcgius exercitus alpibus superatis in Galliam rediisset,Sabaudo autem quicquid μadcmptum erat restitueretur.Subiicit Velius id nimirum esse quod sibi S: Matisconei si a papa praedictum suerat,ea primo loco postulaturum illum quidem,sed fatis tandem
habiturum,si belli ostensis duntaxat supersederetur.Quam conditionem Rex non m do accepisset,scd etiam iussisset totum exercitum praesidiis exceptis in Galliam redire, Caguini&Rangonis milites dimitti, iralium aci cardinalem Lotaringum, ubi ab eo accersitus esset,proficisci. Caesar his rationibus nihil comouetur,nec de postulatis qui ueo quam remittit, nisi quod se consilio capto responsurum esse addidit. Hoc responsum post tertium diem scripto exhibet, sed adeo anceps & obscurum,ut tale de industria videretur dedisse,quo e re nata,siquid aliud utilitatis ratio suaderet, in alium sensum to quere posset. Interea nihil diligentiae reliquum faciebat, omnibus temporum articulis imminebat,ut vires suas acceleraret. Iam ipso mensis octauo die Leua violato pacto situm inuitatum undecim Germanorum peditum millia, Italorum septem millia, MHispanorum duo Seziam flumen traduxerat,praeter cos qui e Sicilia venerant S quos Caesar siccum adducebat: iamque inter Taurinos, Vercellas & Sangermanum castra habebat.Cardinalis Lotaringus interim Romam venerat,vbi sermones nullos nisi de bello haberi comperit. Caesarianos iam pasiim dictitantes eum esse Caesaris animum,ut bel
o lum Regi non solum in Pedemontana regione inserat, ad repetenda quae Sabatido demisset,sed quam late patent ipsius regni orae,imb in ipsis intestinis 5 penetralibus,tot denique simul locis,ut quo se verteret Rex plane incertus csset. Dicendi potestatem
missi, nuntio a papa sibi fieri postula tum die & hora constituta intromissus huiusmodi orationem habet. Si antea dubitandum tibi esse putast pater sancte,utrius coelpa, Caesaris an Regis, adlauc factum sit ut tua autoritate permoti pacem inter se bona fide Si quae nihil haberetinsidiarum,non facerent,si ex iis quae post Caesaris aduentum partim vidisti,partim intellexisti,nondum ea dubitatione liberatus es: certo mihi persuasi tibi omnem scrupulum exemptum iri,simulati audieris quas conditiones Regis iussu&tuo consilio, hic apud te Caesari cram laturus,quasque quum in illum Senis veredariis stationibus iter faciens incidissem,exposui. Hic ego frustra tepus non absuma, ut quo pacto abhinc qui
quennium Vltro citroq; itum ac reditum sit,conditiones latae de acceptiῖ,simulata plurima ac dissimulata,res productae sint,dum de pace confirmanda,arctissima coniuncti ne SI amicitia vero fraterna constituenda agitur:quae non solum tibi significata atq; d
clarata satis scio,veram etiam,nisi studium pacis Christianae tibi vires ad tolerandu sussi-
227쪽
i ι ceret,ie iampridem taedio potuisse assici non dubito. Venio adipsum totius rei caput, oin Re quum illinc discederem pro indubitato 5 transacto habebat, Caesari tandem ali quando placere ut ipse pater memoria tenes: ut ducatus Mediolanensis Aurelio duci Regis filio secundo traderetur: Regi tamen ut di siuendi ius, quod postulauerat concedere nulla ratione velle. Addere etiam, ut Rex interim bello quo Sabaudum laces itauerat, supersederet, donec illorum controuersiae causa cognosceretur 5e statueretur.Superhisce negotiis patera Rege huc missus sum. V bi ad noltra castra perueni, primum i
Regii exercitus imperatore obtineo ut re susccpta desistere quum quidem a vero non abhorreret,Vercellas nostrorum impetu expugnari polle. Deinde quum Antoniu L uam exercitus staderatorum totius Italiae imperatorem conuenirem, cilicio ut Regius ici exercitus trans Doariam pedem rcferret militcs praetidio in oppidis relinqueret, ut nihil hostile prorsus ab eo designaretur.His rebus persectis rursus Caesare adeo, Regis verbis S iussu quae de ususructu adhuc petebantur remitto,conditionem accipio,ut Sabindicatis iudicio disceptetur,omnes Regis copias offero, quibus no sol im ad salutem p puli Christiani, sed etiam ad suas priuatim res ornandas atque amplificandas uteretur, modo illius foederati&socii eximerentur,quos ille deserere turpe atque ignominiosum sibi esse existimabat. D v M illa pro legati munere illi expono, tantum abest ab eo ut eodem illum animo S consilio atque antea reperirem,ut contra primum fateri cunctaretur quod tame ad extremum verum csse agnouit se unquam iit a concessisse:tadem quum ingenita lo- quendum erat palam declararchialtem coniecturam satis magnam praeberet, cur non facturum intelligor . Nunc quantum ex fama quae per totum cius Comitatum percrebrescit intelligo, tecta ad bellum cum Rege gerendii iesinat. Atqui, pater sancte, si dili
genter attendatur quemadmodum omnia inter cos superioribus bellis acta tuerint, terque vel in sua,vel in aliena,vel in communi etiam amborum sortuna satis causae,cr o reperiti rusci curaequas conditiones sibi non esse repudiandas intelligat:& rebus
alterna vicissitudine se dis Sc aduersis ambo edocti,satis habebunt unde iudicet quam confidere aut desperare de fortuna debeant. Nam videmus Caesarem illa de saepius de magis praeter spem propitia atque amica usum fuisse,comperiet tamen in omnibus vibctoriis quas adeptus est,rictoris res non minus in periculum,quam eius quem praelio su sopcrauera venisse.Robertus Marcanus,a quo omnia haec bella initium habuerunt, ali, qua in Caesaris pollessionibus occupandi specie usus fuerat:ille tum maximam ditionis partem ei ademit.Deinde tanquam haec iniuria a Rege orta esset, in eius regnum cum cxercitu impressionem facit, Musonem capit, Maseriam obsidet:postea a Repe expcllitur,aliquot non obscura oppida amittit prosectione nocturna silvae non absimili i in Hispaniam recipit ibi Fonti rabiam, uni ex regni Hispanici claustris de propugnaci lis, a Regio exercitu captam este comperit. Fortuna postea quasi paria faciens, alia parte illi fauet, Tomacum Nerviorum per suos occupat, ducatum Mediolanensem a Regis fide abducit. Is nouum exercitum mittit, qui initio scoliciter pugnat, tandem ad Bicoccam profligatur. Alius porris a Rege exercitus comparatur, cuius tam lini fiant dc prosperi successus,ut vix tota Insubria oppidum ullum in Caesaris fide atque societate permaneret. Rursus fortunae subita extat mutatio,Regiae copiς labefactantur, Caesari ni prouinciam ingredi audent, Aquensem ciuitatem totius regionis caput de alia non pauca oppida deserta ostendunt, Massiliam obsident& valde infestant: ad famam d mum R ij exercitus, quem aduentare audiebant, incompositi & palantes discedunt. Rex ulterius erumpit, alio de breuiori itinere alpibus superatis totam sere Insubria iiii igit. sirianae copiae paulo post instaurantur,l egiς atteruntur denique delentur, ipse captiuus in Hispaniam abducitur, conditionibus valde duris dimittitur. Quas qui moderari postulantibus uniuersae Italiae, Galliae de Angliae cociis recusarct, eo prope venit ut non solum Insubriam sed Neapolim etiam amitteret. Fortuna ei madenuo in stigit, amissa recipit, papam Clementem captiuum tenet: ad quem liberandum Rex exercitum mittit,qui aliquandiu victoriatum in Insubria tum regno Neapolitano potitum quoad summa Caetaris pernicie in specicin proxima, quum copias nauales a Regia classe profligatas non semel amisist et, praecipui belli duces capti cssent, facultas thmen illis datur qua Regios corrumperent,& victoriam in cladem conuerter z.Haud mulco
228쪽
multo fist viribus redintegratis Italiam ingreditur, trepidante primum Ilesia instab
cem tandem exitum fortatur. ἔL N tibipater sancte vera renam adhuc gestarum contracta in summam historia, . cuius ne ipse quidem es nescius.In qua non video Caesarciariam Constanti S perpetu rerum successu usum,aut Gallicum robur adeo labefactatum citri ut hac spe fretus,siquidem recta monentes audiet, rursus fortunς arbitrio victorias superiores debeat comittere: ubi non minus cauta est cur timeat,nc uno die amittat quicquid laudis de famet per tot annos se consequutum csic praedicat,quam cur illi summum cumulum de fastigium se impositurum csse confidat.Hoc quidem consta pacem inter illos initam fuisseio dum ille secu dis rebus superior issct,ut pacem dcluc potius quam accepisse videretur.Hoc unum est quo milii quidem praecelluisse vidcrctur, nisi eam pacem Cortis nimium duris coditionibus dedissct, ex quibus iustam habuissEmetuendi causam vid tur,ne Regis liberorum animis adempti hac pace patrimonij iniuria perpetuo rcsideret. Quaerebatur ratio qua onuus aegritudinis radix cuclleretur, S principum illorum amicitia atquc pax seu Ctur. Haec ratio iam non modo testituta sed cotisque prouectatuerat,vi tantuin non inuentam cssc omnes confiderent: quod statuerent hac rcconciliatione Caesarcm co metu liberatum iri quo se retineri dicti tabat,quia Regi dilita bat,quominus summas res aggrcdc tu quarum alioqui sic licem desacilem exitum videret Quin S illud fore sperabant,quum Christiani populi pars illi studeret,pars Regi se ut omnium solus studia coniunctis lociatisque Regiis viribus S copiis sibi conciliaret: qua opum accessione tam late Christianae dominationis fines propagare possct, ut nihil tammagnificum abullo post Carolum magnum factum fuerit. . inari malum ista sibi' vult mutatioZquid ad Caesaris se licitatem de gloriam accessurunt pse ac aut commisnisci possunt,qui abhac sententia cum deducunt tam tuta,& quae tanto illi tum emoli mento tum decori sutura sit Deduci cum ab hac sententia dicere non dubito: auertat enim hoc Deus Opt. Max. ne in excelletissimi oc ornatissimi principis ingonio adeo turpissimulatio reperiatur,ut contra quam scntiret,hac oratione Uti consulto volucrit. Si Caesaris utilitate mouciatur,quid ad illum commodi redit ex ducatu qucm Sc magno deptus est,& pluris seruabites Interim duas istas potentissimas de inuictas familias, quario portum dc perfugium naufragio Christiano praebere dc boni, perpetua simultate disti nebit,sumptibus immodicis atteret, utrique facultatem occasionemque praecidclinores maioris gloriae S splendoris moliantur. . IAM Vero constituamus quaeso tanquam in libra quicquid bello unquam Caesar quaesiuiti deinde cx aduerso appendamus clades quas interim accepit. Primam ordine , collocemus,quod dimi ista fiebant, Christierno Damae rogi praestare non potuit quae frater afratre cxpcctare potes qui quum nihil auxilij usquam haberet, & regno de liabertate spoliatus est Neque item Ludovico Vngariae regi, quicum staterna propinquitate ctiam coniunctus cst,subsidio esse potuit,qui bello contraTurcam communem fidei nostrae hostem dc vitam pariter dc regnum amisit,cu grauissimo vulnere quo Chri-λο stianam Remp.omnem acerbissime affectam atque afflictam scimus. Mediolanensem ducatum amplissimum esse non inficior:sed si omnia recte aestimentur,cu damnis qu* accepta esse commemorauimiis, non est conserendus, cum tanta sanguinis Christiani copia qui in hac causa fusus est,cum tot sortissimorum ducum iactura, cum tot exercituum terra marique internecione.Quae omnia si ad sanctiora& iustiora bella contuli Lsemus,nunc Seruatoris nostri Iesu Chri ' notitia ad maxime exteras debar' aras gentes propagata suisset Regem quidem ipsum pater sancte,qui illo spoliatus est, iura omnia, tum diuina tum irinnana omni accusationi erimunt in iis quae hactenus gessit. Siquid porro hac in re bello tentabit, ut ipsa pactionis formula incusandus videatur, Aua Vetatur huiusnodi quidpiam conari tamen iisdem illis causis quas attuli ad siti purgati eo nem Vti poterit,pro co ac liberis,regno ac populo obstrictus est,ut liberorum suam cui-
SINA v TEM isti monitores Caesaris laude dc gloria ducuntur,quam ampliorem
v gloriam linqui possit quam si insigni parta victoria,ctiam insigniorem mode
229쪽
rationis laudem assequaturaeodemque secto de liberalis habeatur, simulque maiores illi res gerendi materies occurrM,& facultas Regis scederatoriami ope praebeatur Po . ro si hoc illos habet solicitos, quemadniodu certa fide omnibus caueatur cuius rati nem idoneam ab illis inueniri non posse audio,inter duos principes scilicet qui ex tam grauibus inimicitiis nuper in gratiam redierint:ego vero contra,pater sanci affirmo,si nihil unquam simultatis intercesssistet,ncque alicri quicquam aduersi contigisset, qu admodum cilius conciliari poterat amicitia, ita facilius polle dirimi : proptereaquod
quia inpares amicitiam inirent, neutrius potiore conditione, aequalis etiam sutura erat a
necessitudinis obligasso.Nunc tanta Caesaris liberalit Ate Rex deuinctus, quantum sibi officii sustinendum sit,ut gratiam persolua alis intelliget:nisi forte se prorius ingratum ibhaberi volet,omnique auxilio, ope dc studio tum diuino tum humano indignum. At dacius loquar: si bene Regem noui, eiusque generosum animum ex diuturna dc famialiari consuetudine perspectum habeo,hoc acceptum benescium aliud postea vicissimni uiuum pariturum est,cum illa grati animi memoria cuius memini. Ita mutua haec necessitudo duobus maximis & firmissimis vinculis quae unquam post hominum incin riam in huiusmodi causa extiterunt,reuincta & constricta taet, communi utilitat quae ad utrunque pariter rediret, ac fide: cuius quidem hoc ingenium cst,ut nemo alterius fiabi fidem melius obstringere queat,quam si illi fidem habeat. Atque haec, pater sancte, a me dicta sunto partim ut qui a Rege ad te mistus sum partim ut qui princeps sum Clitiastianus,cui salus de quies publica populi Christiani mone maiorum charistima siti
Hoc insuper illius nomine spondere non dubito, citis consilium csse de porro s re, utinam tam sorix quam pium ut nonnihil de iure suo potius remittat,quam vi summo iure exigis qua ara esse intelligi ad bestiam cum Caesare gerendum compellatur. 'Qua tamen necessitate si tandem vincetur,ut ferro quod suum csta epetat,bellum tanta contentione tantoque studio persequetur, ut timcndum videatur ne nos iam enim,
pater sancte,loquor ut collega de frater sanctae huius Apostolicae sedis no inquam,cωmuni de auito nostrae Religionis hosti nimis i tum huius belli spectaculum pribeamus: neve corporibus fortissimoru hominum tam sunesto bello caesorum qu οῦ propugnaci Ii vice eius furori obiicienda cranti pontem faciamus, quo aditum sibi ad nos in ipse
nostris penetralibus inuadendos comparet. Dcus Peliora,tu vero, pater sancte, quem ,o non latet quo loco tota res sit,quam potens &terna & mari hostis nobis immineat, vide ut tale studium&operam huc esseras, quo & apud homines immortale nominis tui d cus relinquas,de caelo triumphum gloriosum Inserata captiuorum turbam tua innocentia prudentia de communis salutis cura deuictam abduco, odium nempe, simultatem, distidium, bellum crudelitatem cum reliqua atrocissimarum calamitatum sentinaqua hodie Christiana Resp.mirum in modum amictatur:quam Deus Opt. M . tuae curae de fidei aeterna sua prouidentia commisit.Tuu es pater sancte, huc omnes ingenii ne uos intendere,atque eo magis mihi enim libere loqui per te liceat quod iam rumusci los nescio quos audiui quae est hominum peruersiam Caesarem animo non male ad pacem comparato huc venisse, sed voluntate alienata discessit te. , M HAc oratione papa intellccta,tum verbis tum vultu prae se ferre coepit, quam illi 'doleret res alio non potui sic deduci:quinctiam quae cardinalis extrema oratione diu rat, ingenue fatetur,sibi nuntiatum cile quemadmodumta rumores tota urbe spa* rentur.Ibi tum multis verbis commemorare coepit, δί quantopere in hoc negotio et boras let,dcquam obfirmato animo secare rep tulet,qui maxime confideret Regi e imas ad resistendum vires suppeter se diligentissime prouidisse ne Germanorum ulla praetcrea auxilia neve Helvetiorum illi mitterentur. Quae omnia adeo sibi papa vera esse persuaderisiverat,propemodum ut Regi autor esset, quincunque pacem Caesar ferre pro suo arbitratu vcllet, in quavis conditione etiam deterrima accipere ne recitiaret. Ad extremum tamen duos legatos ad duos illos principes mittere decreuit, ii Iocardinalem Carpens ad Caesarem, alterum cardinalem Triuulsium ad Regem, sic tamen utiter una facerent donec ad Caesarem peruenirent:ita enim postquam ambo
cum illo colloquuti fuissent, qui ad Regem proscinarus esset, eum certius quae diceret de quid Caesar polliceretur, habiturum videri. CARDINALisa papa his confectis rebus discedit,Venetijs iter faci tadem ad C sarcin
230쪽
ta petrosimi peruenit Que denuo partim verbis suis,partim mandatis a papa ac- . .
ceptis ilicendo & monendo huc adducere conatur, Vt quae antea pollicitus fuerat cor
' firmata &rata haberet. Tandem ubi videt monitis nihil esse loci relictum, sub discessum huius odi cum eo verba facit. Tametsi, Caesar Auguste, cti itinere quod institius, ea . ista ut ijs quae paras & loquetis; satis perspicio,Regi fratri tuo nihil iam esse quod aliam abs cate coridiutacin quam armorum expectet: quin & ab ijs quorum fide Si diligetia res tuq θ'
. potissimum administi antur,audio tua consilia non tam co spectarc ut Sabaudum restia tuas, quam ut Regcm in ipsis regianisceribus adoriaris: non tamen desistam quin te tiam hodie orem,ut animi perturbationibus paululum moderari cogites, neu odium & spem quibus nihil infidum magis aut minus tutum fieri potest, in consiliu adhibeas, aut te transuersum rapi patiaris. Bestorum exinas comunci sunt&ancipitcs: quo saepius victoriam consequutus cs,co te diligentius cauere conuenit, nequid sitscipias,quo reru gestarum splendor obscurari queat,quoque detrimentu maius accipias, quam causa grauis videretur extitisse,quae te in hoc discrimen vocare potuerit.Vnde profecto fieret,ut
calamitas haec temeritati& immaturo consilio tribucretur, res secundae fortunae arbitriorion tua virtute aut sapientia contigisse putarcntur. DcRUe fratremo hoc non du- .
bitas Uirmare possum,eum, nisi prior arma capies, nisi a te primum classicum dabitur, nisi prior illum lacestes, bellum non esse tibi illaturum. Sinautem illum adoriri maxime in ipsus ditione & regno institues,quemadmodum passim tui gloriantur,hoc tibi vati-eto cinari& praedicere non dubito liccat quςse cum bona venia libere quod sentio eloquiὶ si illius regni robur & Galli florem,s populi in unam voluntatem conspirantis consensum & concordiam,summumque erga principem studium ac fidem bene noui, si me nosallit ipsius Regis a Mo educatus sitim & ornatus animi prςssentia S ccllitudo,atque ii defatigabilis in re praecipui momenti,quam senici suscepit alacritas, non procul iam cs- se,quum pro maximo beneficio a Deo optabis & petes,ut te saluum ex hoc bello extimcare possis. Sic enim habeto, aliam esse Galli militis ratione in meda regione bello quinsta ,atq; quia pro patria, oppidis, agris,possessionibus,templis, delubris,socis & aris pugnandum sibi esse videt: pauci eum absq; v repentina pernicie vel maximo discrim,
nodomi adorti sant. Quocirca te Caesar rursus etiam atq; etiam moneo, ne committasN ut temeratio conatu cuipia Galliae loco antea obscuro & incognito,nomen cesebimtatem tua calamitate asseras. Verum ut semel dica, spero fore ut potius te a sententia d
duci hic patiaris,quam in Galliam iter facias, unde noparum periculi in ne res tibi tum ignominiae tum damno sit fiitura.
C PE s A R tametsi hanc orationem parum grato animo audierat, non tamentibi
valde displicere ostendit eam loquondi libertatem qua cardinalis sibi sumpserat.Quodvifaccrct,no in mouebatur hominis autoritate,digni sane cuius ratio haberetur, quam
ipsa facundia & venustate qua in dicendo valebat.Gratias illi pro fideli consilio agit,De .um precates ne cum verum vatem esse patiatur: addit sibi aures ad aequas pacis conditiones nondum prorsus esse occlusas , modo Sabidus cui deesh nisi cum summo de- o decore non posset in primis restitueretur: sin minus,suorum consiliorum quaecunque tandem essent rationes tam apte institutas esse, ut omnia sibi prospere clientura esse nodubitarct. Ipse tamen postea quum cardinalem coueniret,humariissime fassus est, in ijsquq ad Petrosanctum dixisset,ipse rerum euentu didicisse cum vatem non Vanum cste. Cardinalis decimo septimo Mai j die in aulam ad Sarrambertum Forestanorum venit. Regi renuntiat quicquid ex oratione,vultu atque habitu tum Caesaris in prosectione misis iis cia reditu,tum papae in urhe,deniq; ex fama passim a suo cx Gallia discessii compererat,auti mu . coniectura assequi potuerat.Summa erat,nihil aequitatis a Caesare iam esse expectandii, certum esse in Gallia infesto cxercitu venire,Caesarianos praedicare ita omnia esse prouis ut nulla Germanorum auxilia Regi sint spcranda,ncque pagorum qui exHcluetica16 rep. papae adhuc dominium ferrent: qui vero a Romana sede defecillent, tum Germ nos tum Helvetios, ita sitorum opera Regi esse infensos, ut nihil illinc opis aut auxilij expectandum csset.Nuntiat insuper quemadmodum Antonius Lcua uti sit pra dictum csti copias sitas Seriam flumen traduxisset, neq; diu dissimulaturus videretur aut cum