Summula philosophiae scholasticae in usum adolescentium

101쪽

DE MARE FACTIONE ET CONDENSATIONE. I

VerSi Corporum Speciebus competat diVersa densitas. Qualita enim, qua dimenSione corpori determinantur, derivatur a principio Specilico corpori eique proportionatur atqui Sicut principium Specificum facit ut corpus Sit talis vel tali naturae ita praedicta qualitas facit ut talis et talis Si densitatis.

29. Redditur ratio, cur idem corpus a Solido ad liquidum Vel aeriformem Statum tran Sire POSSit quin amittat Suam Continuitatem, Vel Signa praebeat acuitatum interat Omicarum, de quibu adverSarii loquuntur. λ3S. Redditur ratio motus localis : nemo non Videt quantum impediretur motuS, Singuli particuli Suum locum pertinaciter defendentibus Contra OrPUS O

102쪽

02 DE MARE FACTIONE ET CONDENSATIONE.

4'. Redditur ratio, cur corpora dilatentur per calorem et per trigia contrahantur jam quum per Calorem et

frigus masSa materiali aliter se habeat qualitative nil mirum Si nova dispositio Sic inducta exigat alterationem quantitativam ibi proportionatam. 59. Redditur ratio Variationum attractionis et repul-Sioni mole Cularis. Nam Sicut virtus unita et recollecta agit validius debilius Vero divisa et dispersa cita quantita materiae, prout conden Satur Vel rare Scit Suam vim

attrahendi et repellendi fortius vel debilius Xercet. 69. Redditur ratio quomodo Xplicari poSSit propagatio luminiS, Oni, caloriS, quin recursu habeatur ad illam subtilisSimam materiam, quae Sub nomine aetheriSintroducitur ad illam Xplicandam. Nihil enim vetat, quominu CauSse phySicae gignant in atmosphaera et in

aliorum Orporum particuli SucceSSiva rarefactioneSet condenSatione per totam massam. ovibus datis praedictae propagatione Congrue eXplicantur jam dum una par rareScit, alia denSatur et Vice versa, et proinde per totum medium Vibratione et unctulationes ci Uander Aa ib. Urr buru, COSm. P. 296 . η

103쪽

DE MELATIVIS CORPORUM PROPRIETATIBUS. 93

ART. II.

DE RELATIVIS ORPORUM PROPRIETATIBUS.

66. In hoc articulo oportet primo tractare de spatio et loco, tum quia intimam cum quantitate Orporea

tratio et multilo Catio intelligi nequeunt nisi prius habeatur aliqua notio spatii et loci.

104쪽

04 DK SPATIO. I. DE SPATIO ET LOCO.A.-De patio. 67. Communem de pati notionem Xplorante ViXquemquam reperiemUS, qui non enSeat patium esse quasi receptaculum quoddam ubiCumque PorreCtUm,

quod corporibus impletur vel impleri potest Unde spatium definitur capacitas recipiendi et confinendi

non propterea pSum deSinit repraeSentaturi itaque quasi foret aeternum, indefinitum et indestructibile. 68. Si praedicta capacita in Se Sola ConSideratur, quatenu nempe praeScindit ab hoc quod corporibus impleatur Vel non; et concipitur ut aliquid undequaque diffusum sine limite ut aliquid XiSten ante rerum Creationem, atque Xtiturum etiamSi omnia destruerentur dici Solet patium a imaginarium quia nimirum est opus imaginationis quamdam illimitatam Ytensionem fingenti purum quia nihil habet actualitati phySicae nec ideo objective Xistit nisi in mente absolet tum, quia nullis determinatis limitibus designatur. QuodSi eadem Capacita ConSideratur ut corporibu occupata, dicitur Spatium reale Seu physi-

105쪽

DD SPATIO. 95

cum ἰ quod et ipsum dicitur partiale vel totale mundanum), prout aliquo corpore et toto CompleX COr- Porum OCCUpatum Cogitatur. Quae notiones ac divisione non tamquam in Sequentibu PraeSUPponendae, sed in proprio Sui Ordine, hi ob oculo ponuntur.

,9. In quo sormaliter consistat spatium disticillimum est scitu id quod diversitas hac de re sententiarum

clare manifestat. Quae tamen Sententiae ad quattuor classe reduci OSSunt. Prima ClaSSi eSt eorum, qui arbitrantur Spatium SSe realitatem a corporibu contentis omnino distinctam. Ex his alii ut assendi)docuerunt spatium SS ' rem quamdam aeternam et improductam, quae nec Sit SubStantia nec accidens. Alii ut Newton et Clarstitis), diXerunt spatium AS immensitatem divinam, quae ubique XiStendC, O pSOSpatium Corporum OnStituat immo Newton spatium sensorium Dei nuncupaVit, in quo nimirum Deu Omnibus praeSen fiat, et Omnia Contiaentur. Horum Sententiam tenuisse Videtur Penelon cf. almES, Ost Cis., V. I, C. O , o . Sunt qui putent essitim eamdem docuisse De diu pers. lib. 2, 2 . Critieu.-Absurdum S ponere cum assendi patium esse realitatem mediam inter substantiam et accidenS, quum haec Complectantur omnem realitatem. Spatium dici nequit Dei immenSitas quin vera Dei notio pervertatur nam quum Dei immenSita non realiter differat ab essentia divina ipsa SSentia divina SSet, in hac sententia, Patium. λ 0. Secunda ClaSSi eSt eorum, qui Contendunt pa-

106쪽

06 DE SPATIO. tium formaliter consiStere in pSa corporum Xtensione. Ita docuit imprimi Carissius, qui essentiam corporis et pati in Xtensione Secundum tres dimen-Sione reponenS, XtonSionem, SubStantiam Corpoream et spatium, unum idemque SSe cenSuit quum autem spatium quaquaVerSUS in fine diffuSum concipiamus, extensionem et mundum corporeum nullos habere limites conclusit cf. almes, ib. p. 376-8ὶ ' Doctrina ista spatium in XtenSione reponenS, OmiSSi tamen Vel rejecti ceteriS, quae CarteSiu addebat, capitibus de infinitate mundanae Xtensionis ac de ejus identitate cum Corpori eSSentia, placuit quoque Jacobo Balmesio, Op. it. C. LV UTralburu, COSm. P. ZO . Critiea.- uae mutuo XClusiVa praedicta habent, nequeunt esse formaliter idem atqui spatium contineteXtenSionem corpoream haec in illo continetur spatium est implebile, corpora ratione suae Xtensionis implent spatium vel ju parte I Spatium concipi potest ut vacuum, adVeniente Corpore tollitur Vacuum et Spatium fit plenum. Ergo Spatium non conSistit formaliter in extenSione Corporea. 71 Tertia classis est quorumdam neO-Scholasticorum, qui spatium reponunt in relatione quadam Xtensioni Superaddita, Seu in Ordine partium Xtensionis inter Se qui ordo fundatur in pSa Xtensione, et immediate oritur ex distantia partium inter Se. Critieu.-ISta relatio e eo quidem, quod X tensioni Superadditur, PraeSupponit corpora jam in Spatio collocata, patium autem SiVe reale iVe deale, quid sit minime Xplicat. Praeterea, patium S aequale corpori locato, nemo Vero diceret relationem AS corpori aequalem. Relatio debet habere Subjectum, in quo 1 detur Spatium non modo non poteSi habere Subjectum sed concipitur ut Subjectum et undamentum relationum inter partes distante corporiS uaeri denique poteSt,

107쪽

num et quomodo Spatium ad categoriam relationi pertineat, numque data Spatii expositio illud revera distinguat a positione Seu situ interno OrporiS. 72. Quarta claSSi eSt eorum, qui docent spatium formaliter sumptum non esse en reale, sed ens rationis cum fundamento in re. Probatur haec sententia. a P. Non est ens reale Nam a Si Spatium, corporum receptaculum .eSt en reale aut istud ens poscit aliud receptaculum, et tunc eundum erit in infinitum I aut non poscit, et tunc nulla ratio adduci potest, cur Corpora tali receptaculo indigeant.b Quidquid reale est, aut Substantia est aut acciden Iatqui patium nec subStantia St nec acciden -non substantia, quia, utpote XtenSum, alio patio egeret ut receptaculo I non accidens, quia Subjectum, in quo inesSe debeat, SSignari non poteSt. 29. Est en rationis jam Spatium, V Si en reale non eSt, quale en eSSe poteSi niSi rationis, quum inter haec non sit medium Θ SuareZ, Disp. Mela. diSt. 5T, S. T, Π. 24).39. Cum fundamento in re. Etenim actual1ta eXtensionis corporum Suffciens fieri Undamentum ut per modum receptaculi, concipiatur aliqua capacita corporibus actualibu commenSurabilis, et in potentia ad alia atque alia corpora Sine fine recipienda. uatenus

hoc spatium ait SuareZ ib. apprehenditur per modumentis positivi distincti a corporibus, mihi videtur esse

en rationiS, non tamen grati fictum opere intellectus,

sicut entia impossibilia, sed sumpto fundamento ex ipsis

corporibus, quatenUS SUR XtenSione apta Sunt constituere patia realia, non Solum quae nunc Sunt, Sed in infinitum Xtra caelum. Ergo Xtra mentem non Stilla re a corporibus distincta, quae patium Vocari poteSt, Sicut extra mentem non Si ulla reS, quae St genus Vel Species. Sed quem-

108쪽

98 D LOCO.admodum universalia conStituuntur a mente Ope Abstractionis a rebus individuiS, quae reVera Xistunt ita Spatium ConStituitur, quatenu men dimenSione Corporum in abStracto ab ipsis corporibus considerat tamquam eorum receptaculum. Unde Spatium existit a parte rei Secundum id, quod concipitur, non ero Secundum modum, UO COI1CiPitur i. e. Ut quoddZm receptaculum. Unde etiam Spatium rectis et ONUS, QUO

repletur, non sunt aliud et aliud nisi ratione et proinde si Xtra mundum in spatio imaginario aliquod corpus Poneretur, PS corpori praesentia Spatium reale ibi

constitueret. B.-D LOCO.

3. Xplicata, quantum fieri poteSt, natura Spatii, nunc de loco agendum est, qui UXta communem hominum notionem est aliquid corpus circumdan et includens Optime igitur ab Aristotele definitur superficies

prima et immobilis corporis aliud corpus cori tinentiS. Dicituro'. superficies corporis aliud continentis, quia

Una parte tale continens nequit esse aliquid ab omni Corpore Separatum, nec e alia parte potest esSe aliquid ad ipsum corpu locatum pertinen U.g. ejUS materia, forma dimenSioneS , quia corpuS OVendo locum amittit et acquirit quin quidpiam Suiipsius amittat vel acquirat. Restat igitur, ut locus Corpori constituatur per aliquid i. e. terminum Seu Superficiem alteriu corporiS. Dicitur ' supersicis prima, i. e. SupersiCie immediate circumdan corpus locatum. Duple enim in hoc conteXtu distinguenda eSt Superficies, et proinde dupleX locu reSpectu Corpori locati, Scit. Superficie prima, quae corpus immediate includit ejuSque locum proprium determinat et Superficie remota, quae corpu includit

109쪽

quidem, Sed non tangit Haec altera constituit locum

communEm, qui Plura Corpora, quorum quodque locum

proprium habet, continere poteSt. Hic observa nomen loci nonnisi per acciden loco communi competere, quatenus nimirum ipse continet corpuS Vel corpora), cujuStermini constituunt proprium alterius locum. Dicitur 3'. superficies immobilis, quia locus concipitur ut aliquid fixum et permanens relate ad rem loca iam, quae illuc accedere vel illinc recedere potest nemo autem diceret locum accedere vel recedere Haec immobilitas, quae Superficiei corpori continentis tribuitur est vel physica, Si Superficie TeiPSA Permanet, Ut, .g., terra circa lapidem Vel moralis, Si in hominum existimatione eadem Superficie manet, quatenu Pr una tranSeunte, alia penitu aequiValen Succedit.

74. Locus hic descriptus a quibusdam dicitur extrinsecus, ad eum distinguendum a loco intrinseco ut ipsi volunt. iocus intrinsecuS, inquiunt, Si illa par spatii Cui CorpuM reSpondet, vel, SuperfiCie AEXtrema ipsius corporis locati. At minus placet distinctio tum quia SpatiUm non S IOCUS, tum quia corpus dici nequit in sua superficie locatum aliud enim est locus, aliud ipsum SSe rei, quae S in loco. Tamen ad quaestionem

dendum est, prout admittitur locus intrinsecus vel non.

110쪽

Si non admittitur, negatiVe reSpondendum Si Secus Vero, Si admittitur.'75. De r sentia Iocali.- uum en aliquod dicitur esse in loco, duo Significantur en ibi SSe praeSenS, b ens cum loco uniri. Haec autem uni est alia in corporibus alia in SpiritibuS. Nam in corporibus haec unio habetur, quatenu Superficie corpori locati unitur contactu quantitativo cum Superficie corpori ambientis. Unio Spiritus cum loco habetur, quatenus SpirituSSuam potest activitatem exercere intra quosdam limites et non ultra Tali uni dicitur contactus virititis.'76. Ex dictis sequitur duplicem praesentiam localem diStingui OSSe, scit. circumscriptivam et desinitivam. Praesentia circumscriptiva obtinet, quando re totum Occupat locum, Sed ita, ut parte loci occupat per partes sui. Haec praesentia dicitur etiam quantitativa et Soliq

presence of a Lod i circumscribe by laCe- Harper, p. cit. V. 3, P. 24O). Voces circumscriptivi et definitiva specialem attentionem merentur. Circumscriptive ex imo vocis in aliqua re id esse dicitur quod in ea Si recipitur, ut Secundum Contactum Cum recipiente undique finiatur. At quia corporum Potissima ProPrietas, qua a Piritibu disserunt, Si, ut aliae Parte corporiA