장음표시 사용
121쪽
plex, scilicet nominis & uerbi: Adiectivum nominis, est
omne nomen adiectivum adiacens Domini substantiuo,ut bonus Deus bonus homo,sortis equus,alba uestes. A die ctiuum uerbi, est adverbium adiacens uerbo in oratione.
Vt Sortes hodie uenit,Sortes bene currit. Sed aduerte,quod adverbia quatuor modis medificant& determinant uerbum. Primo, gratia compositionis, id est, indicant qualiter uerbum componat praedicatum cum subiecto, utrum scilicet necessario uel contingenter, uel pose biliter, uel uere uel salse. Et sic per huiusmodi aduerbia qualiscatur propositio, ut dicatur necesseria uel con
Secundo, modificant & determinant uerbum,gratia rei uerbi, id est significati,ut adverbia qualitatis, ut dicendo, Sortes uelociter currit,signatur quod cursus qui importatur per uerbum Curro,non est qualiscunque, sed uelox. Tertio,inodificant uerbum gratia temporis,& est quando significat actum uerbi sub differetia temporis determinati,ut, Hodie legam in uespere, cras disputabo in mane. Quarto, modificant uerbum gratia modi, ut adverbia
hortandi, ut eta aduoeata nostra,adiuva nos. quaedam gratia optandi, ut,Vtinam audias me,& horum quatuor m dorum ratio hinc sumitur. Verbum quatuor modis consideratur. Primmut delignat compontionem praedicati cusubiecto, propter quod dicitur copula apud Logicum, dc
ut sic adverbium determinat uerbum,gratia compositionis praedicati cum subiecto . Secundo, ut significat actum suum. Et ut sic determinant uerbum adverbia qualitati Quarto , ut significat cum tempore ad disserentiam nominis, ut docuimus in tract. Secundo,& ut se determinae uerbum,adverbia teporis. Quarto, ut notat actum suum cum determinato modo, puta per modum imperantis. ut hortantis aut desiderantis,comminantis ut miserantis,&vt sic determinant uerbum adverbia imperandi, hortadi. optandi, miserandi. Constat igitur quomodo differat simplex categorica a categorica modali,& quid si modus, &quomodo adiectivum est modus substatuit, ae adverbium modus uerbi, A quot modis aduerbia deteriniuant uerbi
122쪽
Quantum ad secundum aduerte , quod apud Logicum tantum isti sex modi constituunt propositionem modale, scilicet necessario, contingenter, possibiliter, impossibiliter,uere & salse, qui possunt accipi nominaliter sic,necem se,contingens, possibile,impossibile,uerum,falsum. Po
. sunt etiam sumi adverbialiter,ut, necessario, contingenter, tame sumpta nominali ter consueto modo, & proprie constituunt propositionem modalem. Cum igitur soli isti sex apud Logicum constituant propositionem moda leni, omnes alii relinquendi sunt, siue sint nomina adiectiva, sit-ue adverbia. Sunt enim magis deseruientes Grammatico,quam Logico, Praeterea, tantum ista sex determinane
verbum gratia compositionis praedicati cum subiecto, ut diximus iupra. Cum igitur ad Logicum spectet considerare de propositione,pro ut ex ea componi , yllogismus, eius e ih considerare quomodo isti modi costituunt & qualificant propositionem. Item aduerte, quod licet veru m, falsiim annumerentur inter istos sex modos, tamen relinquentur, quoniam oppositio & aequipollentia propo sitionum,quae per eos constituuntur, fit eodem modo I sicut in categoricis de inesse , ut tibi declarabitur in capis . Nostra igitur intentio uersabitur circa hos quatuor, ne cesse,contingens,possibile,impossibile. et se.
tantum ad tertium aduerte , quod sic definitur: Propositiomodatis est propositio categorica quae proprie &vsitate modificatur aliquo istorum quatuor modorii, qui sunt necesse, contingens, possibile,impossibile, ut Sortem
currere est contingens, uel Sortev currit contingenter
Primo dicitur, quod est propositio categorica, quonia habet subiectum, praedicatum, & copulam tanquam Partes principales sui. Quod patet, quando fit per modum
sumptum duerbialiter, ut , Sortes est homo necessiario. Nam Sortes est subiectum,homo praedicatum, copula est: necessario autem,neque subiectum neque praedicatum,neque copula,sed modus signans hanc esse necessariam,Sortes est homo, idem patet, ii fiat per modum sumptum nominaliter, ut hic , sortem currere est contingens his Nam infinitiva oratio estsubjectum, contingens praedicatum,
123쪽
est, copula. 'secundo dieitur,quae proprib, &,sitate sit aliquo istorum quaru i modorum,ad differentiam exrum, quae fisse pernos modos uerum & falsum,& ad disseret iam earum, aera per modos, per se & per accidens , ut hie, --:- - md pers Sortes currit per accidens. Nam x prima aequipolleat modali de necesse,& secunda moecat hue contingenti, tamen sunt sormaliter modales. Et Nuidem quod aequipolleat patet hinc, si homo est animal per te,ergo necesse est ipsum esse animal, si Sortes currit per accidens,ergo contingens est ipsum currere. De illis autem quae fiunt per hos modos, uerum & salsum, non est curandum , quoniam relinquendi sunt ratione su
Quatum ad quartum aduerte, quod si isti quatuor modi lumantur nominaliter, quilibet eorum facit quatuor propositiones modales, & sic in siimma fient quater quam tuor. D sexdecim. Pro cuius notitia aduerte tria. Primo , quod omnis modalis facta per modum nominaliter suin ptum, constat ex dicto & modo. Modus quidem tibi iam
dato ui est, ut necesse,possibile, contingens, impossibile . Dictum autem,est oratio infinitiva. Uerbi gratia, So tem currere est contingen ,ly Sortem currere,est dictumi, contingens,est modus. Secundo aduerte,quod licet di
.ctum possit subisci d est poni pro subiecto,& modus praedicari, id est poni pro praedicato, & etiam econuerso et ut patet lite, Sortem currere est contingens. Contingens est currere, tam ordinarie modus deber praedicari, dictum subiici, dummodo fiat modalis de sensu composi--to.,Nam sicut se habet copula in categorica de inesse, se inodus in categorica modiai. Constat autem, quod in illa se tenet copula a parte praedicati. Vnde Aristoteles in pri mo I eri hermenias, postquam definiuit uerbum, inquit,. Et semper est eorum , quae de altero praedicantur nota.. Ergo & modus in modali debet se tenere a parte praedicati. Dixi dummodo fiat modalis in sensu composito :quoniam ut declara bimus, quando fit id sensu diuiso, me lius est, ut mediet inte r palles furetur hic album possibi-
124쪽
Ie est esse nigrum. Tertio aduerte, quod quilibet modus pol facere quatuor proposciones, quarum prima erit a rhiatiua de dicio & de modo, ut, Sortem currere est contingens, Secunda erit negativa tantum de dicto,ue, Sortem non curirere est contingens, Tertia erit negativa tantum de m ido: ut, Sortem currere non est contingens. Quarta erit negativa de dicto,& de modo, ut Sortem non currere no
est contingens, eodem modo formabis quatuor de possi-sbili,& quatuor de necesse, & quatuor de impossibili, &ta sic omnes simul sumptae erunt. Sed dices,si dictum debet subiici, & modus praedicari , quare Aristoteles in libro secundo Peri hermenias sic siluat modales, quod modus semper subiicitur, & dictum
praedicatur Sic enim ordinat eas, Possibile est Sorte cu rere, possibile est Sortem non currere &c.. R espondetur, quodi secundum uerum ordinem debet .modus praedicari ratione iam dicta . Aristoteles autem in ii. Peri hermenias, non tantum attendit ad uerum ordine, quantum ad declarandum oppositiones inter modales. i Oppositio autem clarius & citius deprehenditur, si modus iubijciatur. Nam sit oppositio per negationem additam modo & non dicto,ut istae duae, Possibile est Sortem currere. Nam possibile est Sortem currere, opponuntur.
Hac igitur de causa Arist. stuat modum in subiecto, di dicium in praedacato h. TithQuantum ad quintum aduerte,quod se in categoricas de inesse quaedam sunt contrariae, quaedam subalternae , quaedam contradictoriae,quaedam iubalternae:sc S in modalibus, sed ualde' differenter. Nam in categoricis fit oμ- positio propter signa uniuersalia,& particularia apposita, subiectis,& propter negationem. Verbi gratia, ratione lyomnis,& ratione ly nullus,istae duae sunt contrariae,On . nis homo currit,in ullus homo currit. Sed in montibus . non fit oppositio per signa,sed per modos qui correspon dent signis. Vnde aduerte, quod possibile, & contingens correspondent ly quidam,&possibile non,& contingens - non,correspondeut ly quidam uonis Propter quod sicut
125쪽
istae fiant duae particula ires subcontraria de . inesse: Quid1m honjo currit, Quidam homo no 'currit: sic istae lunt Huae particu l. fulic on tra ri ae inoda s. I ubila est Sortem currere, po ibile est Sortem non currere digcesse uero, correspondet otiitu,& impossibile nulli. Vnde sicut in illis de melleoliae duae sunt contrariae, Omnis homo eli albori, P nullus homi est albus , Sic in modalibus istae duae sit n. t, contrariae, Necesse eli hominem chirere . impossibile est hominem currere. Hssitis sub ontrariis,& contrariis mo dalibus tacile est habere contradictorias , S . subalternas. Nam sicut in illis de inesse illae sinit contra urioriae, Omnis homo currit, Quida homo non currix. Nullus homo currit quidam homo currit, sic in moralibus istae contradicunt, sortem non currere non est possibile. Sortem non currere est posis bile, sortem currere non est possibile. sorte currere est possibile M si cuin illis de in ede iure
sunt subalternae . omnis homo currit. Quidam homo currit, Nestius homo currit, Quidam homo tim currit, sic in ii odalibus, i ira sunt subalternae, sossem non currere,n n Ult pol sibile . sortem curr re Til possibile, sor mc rrere ii is est possibile. sprxen a currere est possibile, ed dicosos a disrumnatio contradictoriar ii an,& subal tcrturum uidet discordare ab immedi te supradictis. Nar Hiunatae sunt contrariae peram positioncm de nec elle disse,& per propolitione de intros, ite esse , ergo Accontradictoriae asii tondae sinit dier psi derii. u scilicet dicatur qu'd proponitio de necess esse, propositio de possit, te no illa,contradicunt, sani liter propositio de ian. possibile esse, & d possibila esset contradicunt, eodemi nod assignandy tim sub uernae. Hac autem quatuor genera oppoliri 'num , si fiat a sent seu m s cumium qii tuor se postianesus missibili, piret, Aco assis natiois 1 2 i scordata prsaim. f. Re dia detur, licet discordetanternis ius, non tamen insensu. Nam toti neSatiua de possibile aequi pollet totia Vrrnatiuae de netesse, iit sc non est possibjle sortem non currere, neci se est iiii im currere . mgati ira autem ormo ad armis ciet toti affirmativae de imposibili. xa sor
126쪽
hiaee de quatuor gnibus oppositio. i inodalibus dicta sint.
indoctrina Peripatetica, Modalis est duplex. una in D tuor de sensu composito, altera de sensu diuiso, ditarunt autem primo in modali de sensu coposito. Modus au repos ponitiir toti dicto, ut hic, Albii est e merues, possit bile, uel sie: Possibile est albia esse nigrii.&ut adipareat eius ueritas uel falsitas, debet resolui orati olfini uinin indicamia sic, Haec propositio est possibit halbu emnigra,&sic statim apparet, i, est falsa quonia opposita elient in eode,ssalbedo,&nigredo; n moduli a sit:de sensu diuiso. Nodus nec praeponitur nec postponitur dicto: sed mediat anter partes dicti, ut hir, Albii possi est esse nigrum i& se exponietur, Res,quq est alba pol fieri nigra, uel denigrari,S sic est vera; nam res,quae hodie est alba, potest amittere albedinem & recipere nigredinem. Secundo differiat, quia modalis de sensu composito debet tota sine disconti-mntate proferri, ut scilicet non fiat pausa inter partes dit nec interdictu,&modum Ad continuetur prolatio sie, Album est e nigrum est possibile. Ea autem quae est de sensu diuilo, proferri debet cum discontinuatione , ut scili--cet proferatur subiectum dicti P in eo fiat punctum,deinde proferatur modus cum copula, et reliquo dicti, ut hic, Album possibile est esse nigrum, Tertio differunt,.quoniai n ea de sensu composito, subiectum dicti stat pro re. Scpro forma sibi inhaerente, idest, ut est sub forim,a qua d mominatur,p ita in ista. Album esse nigrum est possibile, stat lyalbum, pro re, ut in se habet albedinem. In sensu au tem diuiso stat solum Pro re, ut potest esse sua tarma, pu- eta in ista,Album potest esse nigrum,ly album, stat pro roe mon inquantum est alba Ad pro re in seiconsiderata, quae potest esse sub albedine,& nigredine, non simul,sed diui- lim. Quarto disserui, quia omnes modales sectae de dictore uius subiectum,&praedicatum denominatura tarmis opsositis,ut Dic, Calidum esse frigidum est possibile,ini ei usu composito sunt falsie,quoniam impossibile est oppos tas tamas inesse eidem colunctim In sensu autem diuiso sunt uerae, quonia non inconvehit eidem inesseoppositas
127쪽
formas diuisim, siue successipe. Si autem fiant de non opes politis in utroq; senippossunt esse uerae. Nam sumpta refrigida, puta niuer, si formetur talis. conditionalis in tensii somposito,frigidum esse albu est possibile,eli uera , quoni/m non repugnat rei frigidae, ut eli lub frigiditate esseribam limul it patet de nive,& in udis lapidibui, n etiam formeturnin tentu diuilo erit pera, sic dicedo ,frigidu pos labi tu e si e album,quoniam non repugnat rei potenti esist frigidam, post frigiditatem recipere albedinem. Vnde solas modales factas de opsi sitis formis oportet distu
uber e pes sensum sompnutum,& diuisum, suonia in uno iunt rum erae,in alio falsae. Factas autem de non oppositis, nopportet sic iit inphcre,quoniam utraq; potest esse uera, laec pro nunc iusficiant, ne tu in ueniscos indaris Hic depraesenti capite dicta sunt
I N capite qu into, agendum est de aequipollentiis categoricarvna de ineste & mo alium ordo enim doctrinae re uixia,ut postquam de ratum oppositionibus pertractauimus,uuias de parsim aequipialcntiis consideremus,&prius Muidem d* aequipollenti scategoricarum de inesse, quo, niam stin x p rio res modilibus iitpote simpliciores . Igitur in pr*lanti cap. de aequi pollex iis categoricarpni deIintae gyraogenda sunt. Primo,quid sit aequi pollentia propositionuni, e quea hic intendimus. Secundo, quot regulis stim-cienter fit,& de lingulis regulis in specie pertractandum est. Tertio, uetur duo ex bio' i. .L. - Quantum ad primum aduerte', quod sic describitur apud Logicum et Aequipolis latia,es la qui ualentia duarum
propoli sonum in significato, litarum in figura oppositio hum,per aduentum negation facta, ita quod ab una ad teram est bona consequentia
i Primo dicitur aequi pollentia,quonia est genus, ct qpid
nugis commune . omnis enim aequi polletia Propositi num, est aequi ualentia. sed non omnis aequi ualentia est in propositionibu ; He etenimali, Terminis incomplexis, ut
128쪽
rebus commutabilibus quo ad pretium, aliter in elliptio Mne & uenditione non seruaretiit aequalitas & iustitia , est& iri bonitatibus rerum unde solemus dicere, hanc medicinam aequi ualere illi . ritu tSecundo dicitur, duarum pro p ositionum in si tu cato,
ut excludarnus propositiones iactas destrentinis a stili uocis, quae licet conueniant iis uoee, non tamen in significa id, ut hic, omnis canis lucet, nullus canis lucen, Tettio dicitur si tartim in figura proposition tim, ad dis ferentiam aliquarum propoctionum quae aeqimia lent insigi fificato, ut istae duae, Tari tum homo est rationalis, ergo ori te rationale est homo , ae tamen no dicunt iis proprii aequipollere, quoniam aequi pollentia de qua hic intendinius, est tantum inter proposition es alicuius quantitatis , quae parricipant utroque termino eodem ordine. Costat mitem l .inc, tantum homo est rationali non esse tima
liter fili cuius quantitati sinec est eiusdem subiecti,& pri
dicati eum ista, Omne rationale est homo, ut patete . .
Quarto dicitur facta pernotam negationis , quoniam ut declarabitur ex eo solo, quod negatio praeponitur, de post porritur, aut praeponitur,& postponitur, duae praepositiones oppositae, a qui pollent. verbi gratia. Istae duae contradicunt, Nullus nomo currit, Quidam homo cui rei t. Si ly nullus, praeponitur non, ut non nullus homo currit, aequi polletisti, Quida homo currit. Nam bene sequitue, Non nullus homo currit,ergo quidam homo currit . O. Quinto dicitur ita, suod ab una ad alteram ualet con sequentia: quoniam cuna declaratum fuerit duas praepo sitiones aequiva lere in signiscato, una sequitur ad altera, ct econuerso. Nam bene seat itur, Non omnis homo currit,ergo quidam homo non citrrit,& econuerso , &ha euit ima particula opponitur, ut scias quantum tibi prode rit scientia atqui pollentiarum in are uendo & responden
do. C stat igitur, uid sit aequi stollentia propositionum
c eoticarii in de inesse,de qua mine in tendimus . . . Quantum ad secundum aduerte, quod Lollici initriabus regulis comprehendunt aequi pollentias omnium psct positionum oppostarum in figura, quarum quaedani scindi in H s con
129쪽
contrariae, quaedam subcon trariae, quaedam contradictoriae, quaedam sub alternae.&aduerte, quod per regulas setquentes intendimussaequi pollentiam si eri)praedictarum propositionum , quo ad qualitatem, S. quantitat m,& ue, ritatem, & falsitatem earum da Prima igitur regula est haec- Negatio praeposita ligno, uniuersali, uel particulari, iacit aequi pollere contradiclymriaS, ut, Non omnis homo currit, ergo quidam livm 'Dr rit, hion nullus homo currit, ergo quidam homo currit. Pro notitia huius regulae aduertet tria . . tet: est a
Primo, quod Logici conuenienter incipiunt aequBm-
lentias in contradictoriis, quoniam maxime opponun ur Opponuntur enim in omni materia, quo ad qualitatem,' quantitatem, & ueritatem , & falsitatem, ut docuimus supra in cap. secundo huius tractattis . Contrariae uero in nulla materia opponuntur, quo ad quantitatem l. Nec quoad veritatem, & falsitatem , nisi in matelli natar li& remota. Nam in materia contingenti, ut docuimus meodem cap. sunt simul sallae, Sub alternae autem non opponunt tr in qualitate, sed quantitate, nec in ueritate, tasalsitate , post uni enim esse limul ueror: ut docuimus, meo te cap. Sub contrariae uero minime opponuntur, & in non possumus dareiregulam, perquam T qu polleant . . Secundo aduerte ad hoc, quod negatio aduerssens taciat propositionum oppositarum aequa polletia in,oportet, , sit ne natio negans. Pro cuius notitia aduerte, quod ni doctrina Peripatetica inuenimus triplicem negationem, . scilicet negantem, infinitatem, & priuantem, Neggn, elbilla, quae quicquid pol se inuenit, destruit,& suu oppositum inducit. Unde si inuenit propositionem uniuersalσ,ia. cit ea particulare,& si affir notiua sacit ea negati pa,& ecciuerso,& si uera . facit eam salsam,& e conuerso, & h c mxime uerificatur in contradictoriis qliorum unuuii emicrum in omni materia,& alteru salsum. Unda negarao mxpolita, acit ae i ii pollere duas colura dicto xias i ' qualitate, quantitate, ueritate,& salsitate Negatio infinitans est
illa, quae apposta termino finito, facit ipsum infinitum id est indeterminatum in significato. Quid apiqnis Ur
130쪽
minus infiniturum,& terminus sinitus,& quae eorum signiscata, iam docuimus in traei, secu udo in diuisione septima terminorum, Negatio priuans, est negatio habitus, aut formae,aut qualitatis perscientis subiectum, relicta taliarumn a plitudine in subiecto, & sic omnis priuatio, ut caecitas, tenebra, mors ignorantia &c. dicitur hegatio priuans. Negasio tu finitans,& priuans , pro nunc relin qnantur, donec pertractabimus de consequeantiis . Nam aequi pollentiis propositionum quibus nunc intendimus , sufficienter deseruit negati' negans, De ea igitur ut tacit aequi pollere contradictorias,data est praeposita regula, i Tertio aduerte , T ideo negatio negans praeposta toti subiecto,&signo contradictoriaria, tacit e)s aequi pollere,
quia ut diximus quicquid post se inuenit,destruit, & eius oppositu inducit. lnvenit autem in contradictorias discordare in qualitate, tuo uia una a tarnanitia, altera negatiua, ut omni homo est albus,& qnidam nomo est albus. Si gitur uniuersali affirmativae praeponatur negatio, facit eam neg ati Ra, uti Non omnis homo est albus, est negatiua sicut illa, Quidam homo no est albus,& e conuerso , ergo facie eas aequi pollere in qualitate. Ite inuenit eas discordes hi
uantitate, quoniam una est uniuersalis, altera particularis. Si igitur negatio praeponatur uniuersali, facit eam particularem,&.eco uerlo, ut, Non omnis homo est albus, est
particularis sicut ista, Quidam hymo. non est albus, Se couerso ; facit ergo aequi pollere contradictorias in quantitate. Item inuenit eas discordes in ueritate,& falsitate. Si igitur pxae ponatur propoli tioni contradictoriae falsae, facit eam ueram. v.:g, sit ista falsa, O s homo est albus , lici ita uera , Quidam homo non est albus, irae ponatur ergo nega. false; ut non mianis homo est albus, destruet salsitatem, & faciet eam ii ram. Unde illa, Non omnis ho inpalbus, est ita uera, sicut ista, itidani homo non est albus. Et e conuerso,& quod dixi de uniuersali amrmativa,& particu . Negativa, intellige etiam de uniuersali nega.& parti c. amr. Constat igitur uetatas primae regul, ,