Dn. Chrysotomi Iauelli Canapicij, Ordinis praedicatorum Commentarij in Logicam Aristotelis, ad disciplinae peripateticae normam & methodum exarati, & sedulo elimati. ..

141쪽

rebus commutabilibus quoad pretium,aliter in emptio Mne& uenditione non seruaretur aequa i tas & iustitia , es & in boni statibus rerum unde solemus dicere, hanc medicinina aequiti alere illi. 2.2ni L. ISecundo dicitur, duarunt pror ositionum in si nificato, ut exciti simis propositiones iactas de terminis ae sis tuo cis, quae licet conueniant in uoee, non tamen in significa to; ut hic, omnis canis lucet, nullus canis lucen Tertio dicitur sitarum in figura propositionum, gilis ferentiam aliquarum propoctionum Quae aequi ualent insignificato ut istae duae, Tantiim homo est rationalis, ergo omne rationale est homo , & tamen no dicuntur proprii aequi pollere, quoniam aequi pollentia de qua hic intendi

irius, est tantum inter proposition es alicuius quantitatis , quae parricipant utroque termino eodem ordine. Costat autem h tne, tantum honao est ratio na lirinon esie ima

liter alicuius quantitatis in ec est eiusdem stibiecti,& pratis dicati cum ista, Omne rationale est homo, ut patete . Quarto dicitur facta per notam negationis, quomani ut declarabitur ex eo solo, quod negatio praeponitur , 5e postponitur, aut praeponitiir,& postponitur, duae praepolitiones oppostae, aequi pollenti verbi gratia. Istae duae contradicunt , Nullus homo currit, Quida in homo curerit. Si l y nullus, praeponitur non, ut ison nullus homo cistris, aequi polletisti Quida homo currit. Nam bene sequitue,

Non nullus homo currit,ergo quidam homo currit a Quinto dicitur ita, suod ab una ad alteram ualet eon tequentia: quoniam cuni declaratum fuerit duas praepositiones aequi ualere in significato, una sequitur ad altera, ct econuerso. Nam bene siqnsitur, Non omnis homo currit, ergo qtiidani homo non cnrrit, es e conuerso , ct lite ultima particula opponitur, ut scias quantum tibi prode fit scientia aequipollentiarum in are uendo & responden

de C instat igitur, quid sit aequi ollentia propositionum

categorica ruari de ineste, de qua nunc intendimus .

Quantum ad secundum aduerte, quod horici init flabiis regulis comprehendunt aequi pollentias omnium prapositionum oppostarum in figura, quartim quaedam sung

142쪽

TRACTATUS TERTIUS

contrariae, quardam sub contrariae, quaedam contradictoriae, quaedam sub alternat.& aduerte, quod per regulas se . quentes intendimussaequi pollentiam fieri praedictarum propositionum, quo ad qualitatem, A quantitarum,& ue, ritatem, & fallitatem earum.

Prima igitur regula est haec- Negatio praeposita signo uniuersali, uel particulari, tacit aequi pollere contra es Detrias,lli, Non omnis homo currit, ergo quidam liram'ssii rit, Non nullus homo currit, ergo quidam homo currit.

Pro notitia huius regulae aduertet tria rum . . . .es . Let rPrimo, quod Logici conuenienter incipiunt aequin

lentias in contradictoriis, quoniam maxime Oppian insuri. Opponuntur enim in omni materia, quo ad qualitatem, di quantitatem, & ueritatem, & falsitatem, ut docuimus supra in cap. secundo huius traictati si . Contrariae uero in nulla materia opponuntur, quo ad quantitatem: t Nec quoad veritatem, & falsitatem , nisi in matelli natur u& remota. Nam in materia cuntingenti, ut docuimus in eodem cap. sunt simul salsae. Sub alternae autem non opponunt tr in qualitate, sed quantitate, nec in ueritate, &salsitate , post uni etiam esse uinui uerae: ut docuimus, in eo te cap. Sub contrariae uero minime opponuntur, & in non possumus daresregulam, perquam ae lupolleant. Secundo aduerte ad hoc, quod negatio adueniens taciat propositionum oppositarum aequi polletiam,oportet, v sit negatio negans. Pro cuius notitia aduerte, quod in doctrina Peripatetica inuenimus triplicem negationem ,

scilicet negantem, infinitatem, S priuantem, Neg n, est illa, quae quicquid Post se inuenit, destruat,& suu oppolitum inducit. Unde si inuenit propositionem uniuersalp, .cit ea particulare,& si affirmativa sacit ea negat ita,& ectauerso,& si uera facit eam salsam,& e conuerso, & hoc in Axime uerificatur in contradictoriis, quoruni unum est uerum in omni materia,& alter u lalsum. Un ut negatio P ae posita, cit arq ii pollere duas contradict*xias iri qualit te, quantitate, ueritate,& falsitate, Negatio infinitans est

illa, quae apposita termino finito, facit ipsum infinitum id est indeterminatum in significato.

143쪽

DE PRUPOSITIONE. go P I

minus infiniturum,& terminus sinitus,& quae eorum signis-cata, iam docuimus in traei, secu udo in diuisione septima terminorum Negaxio priuans, est negatio habitus,aut formae,aut qualitatis perscientis subiectum, relicta tamD a plitudine in subiecto, & sic omnis priuatio, ut caecitas, tenebra, mors ignorantia &c dicitur negatio priuans. Negasio iusinitans,& priuans, pro nunc relin qnantur, donec pertractabimus de consequentiis . Nam aequi pollentiis propositionum quibus nunc intendimus , susscienter deseruit negatio. negans, De ea igitur ut tacit aequipollere contradicto baridata est praeposita regula,

Tertio aduerte, T ideo negatio negaui piae posita tora subiecto,&sgnp cpntradictoriaria, facit eos aequipolsere, quia ut diximus qiucquid post se inuenit,destruit, ct eius oppositu inducit. inuenit autem in contradictorias discordare in qu itate, quo uia una affirmati ua, altera negat tu ut ompj3 h om est albus,& quidam homo est albus. Si igitur uniuersali affirmativae praepouatur negatio, facit eam veg atina, bi, Fon omnis homo est albus, est negativa sicut ista, Quidam homo no est albus,& econii eris , ergo faci eas aequo levjn qualitate. Ite invenit eas discorde si i

quantitate,quoniam una est uniuersalis, altera pirticularis. Si igitur negatio Praeponatur liniuersali, facit eana particularem,&.eco uerio, ut, Non omnis homo est albiis, est

particularis scut ista, Quidam hqruo. non est albus, Se couerso ; facit ergo aequi pollere contradictorias in quantitate. Item inuenit eas discordes in ueritate, A falsitate. Si

igitur piraep o n a t v x p r o p os ti oni co n tra d i c t o ri ae sal te, f;-cit eam ueram. v.fg, si ista falsa, oes homo est albuuista uera, sapidat' homo non est albus, erae ponatur ergo nega. falsae: ut non mianis homo est albus, destruet salsitatem, & faciet eam h ram. v e iit , 'n omnis homo ea albus, est ita uera, cui ista,Qui 'i'st non est albus, Et econ eriq, quod dixi de ii 'ille sali affirmativa,& particu . negativa, intellige etiam de ubi uersali pega.& parti c. affir. Constat igitur ueritas primae x xi Secunda regula est ista, Negatio negas postposita signo uniuersali, moti, subiecto, facit aeqpollere duas cotraria'.

144쪽

Aduerte,quod haec regula indiget duplici limitatione. Prima est, quod potiatur negatio immediate ante copulam, ita, quod exerceat uirtutem sita super copula & to tu prae dicatu,& ponatur orno post signit uniuersale, & post totusubiect6,ita quod nullo modo praeualet fama signum, nec supra subiectis, quo ad mutatione qua filitatis. Defectu cuius: istae duae non aequi polle in Omnis non tro ea simal, Nititurum homo est a uiri sal . sed si dicatur, Omnis homo non est animal. Ergo nil liust homo in animal. Uel Nullus homo non eth animal E go omnis holito est Uinia L

Secunda est, fiant duar contrariae, quae teneantus uni soriniter. scilicet, listributhie . & non altera collectaue , putatiiiiii et sal i x assi rixia lilia, M a itera d i si tib ii ii iiiii udrialis neetativa, iit hic, onmes apolloli Christ fght duo lacetim,nulli apostoli Christi sunt duode via; nolim .istae duae

aeqili pollent, Omnes apostoli Christi non ii ne duodecim, ergo nulli apostoli Christi sunt duodecim. nam haec est uera, Nulli apostoli Christi su hi duodecim stat enim distributive, ly nulli apostoli. Haec autem est falsa, omnes Apostoli Christi non si in t duci decim, quoiasam affirmativa est uesi,icificet, omnes apostoli Christi sunt duodecim.quonialy omnes apostoli tenetur illective Quod aute haec secunda r tuta fit recte &l issiciente eposita ratio hinc sumitur, Contrariae uniner aliter et in omni materia sumpta Ascordant in alitate , est conueniunt in quantitate. ita attrita aut habili tali & H nisti riori solum in qualitas Ied & ih ueritate re alsitat discordat,

non mutet tir quantit i potirtur postra murrit ira sale,&totum subie ciuin, n he riuim habet tilin Ripta subiectiim, neque lupra lignum, nasi ea dat supra ipsi im l. Et sic non dest Viit u n i ii di sit i ta celir contrariarum . A, em mutet qualitatem, ita quod si inuenit assi malitiam , faciat ne statiuam & qconuerso, ponitu In te eo, itani, toti in i raediacatum. Et Le. Res niuersalem assimilativam et si pollere uniuersali negati uafM ecfuerso. Unde ima onanis ho

145쪽

mo non est asinus, est negatiua uniuersalis aequi polletist . Nullus homo est asinus, ae ista. Nullus homo non est asinus est affi i maliua uniuersalix,& . lposset isti, Otiinis homo est Unus. Conllat e Tu quomodo contrariae

aequi pollent per postionem negatio fila post cibiectum:

& anteio opulam ac totum praedicatum. Et sic patet uertiatas secundae regul .li . t V no

Tertia regula est istam egatio praeposita & postposita ovit aequi pollere ditas si balter has si uelistimatiuas, siue nZSatiuas. Haec, regula sic debet intelligi, negatio praeposita tigno uniuertati, ues particulari, tam afliamatillo, quam negativo,& toti subiecto,& postposita signo ac toti subiecto, tamen ante op ulam & totum p raedi catum facit aequipollere Ii intere is, ut hic. Non ons his ligiti o hon currit, eo

go quidam homo currit,& econi terso. Non nullus homo non currit, ergo quidam homoShon eum t& econuerso. Ratio autem regulae est haec, Sub alternae conuentiant in

negatio , quod mutet qurtati catem,& relinquat eandem qualitatem, ita quod non deliruat eamri Vt ergo mutetur quant; tis, oportet eam praeponere, sicut dixi titus de eoticva dictorijs, nisi aut ii postponatur alia negatio,prima mutaret qnantitatem sc quantatem.ita quod uniuersalem s ceret particularem, & e conuerso,&-affirmativam L ceret negatiuam,& hcomierso. ut Ergo impediatur uirtus negationis praepostae, ne mutet qualitatem, postponituralia impeditiua prirnae . Unde sicut prima per seipsam ne gat, adiuncta ait e i, affirmat, quoniam duae negationes affirmant.

Fontradi c. id est facit aeqvi pollere contradictorias. Post id est, po lata pust signurn & totum subiectum, contra . id ests u n t ae q u i p o B ere co ii t rarias. p rae Fu st q u ae , id est p raepi, si ta

146쪽

Omnis homo currit. Cotrariae repugnan. Nullus ho cur. ' Omnis homo non Contrariae atquipollentes,Nullus so.

Omnis homo currit. Contradi c. rep. Quida ho no curi Non omnli homo Cpntradic.arquipol. Quid honon

currita . cultat

Mullus homo currit. Contradi. repu. Quintio currit 'Fonnullustio cur. Contradi.arquipolr Qui latio currit. Omnis homo currit. Subalter. repu., Qui datio currit.

Non omnis homo sub t. aequipollen. c O homo

non currit. . t currit

Nullus lio currit. Subali. repu. M am ho no currit N on nullus homo Spbali, arquipol. Non quidam ho

non currit. non currit.

Constat igitur tibi in praesenti ordinatione, quomodo

et nant,& adinmcem reuinollent. Quare autem non descripterimus sub contrariarum repugnantiam,& arquipo I- lentiam,dicemus in immediate sequentibus, ut compleamus tibi notitiam oppositionum,& aequipollentiarum in propositionibu, categoricis de inesse. ' Quantum ad tertiam,duo dubia circa praedicta soluenda sunt. Primum est , quare non assignatur quarta regula pro aequi pollentia subcontrariarum,& praecipue, quia re-

Pugnant in qualitate,& si non in quantitase, & in materia

147쪽

DE PROPOSITIO NE. T si

naturali, & remota, repugnat in ueritate,& salsitate, sicut & contrariae. Licet enim in materia contingenti possint esse simul uerae, sicut & contrariae simul salsae, ut docuimus supra: non tamen in materiae naturali & remota, sed de necessitate , si una est uera, altera est salsa,

cte conuerso.

Secundnm est,cumptoprium sit negationis negare, sicut affirmationis affirmare, unde est,quod duae negati nes affirmant, & tamen duae affirmationes non negant, imo magis affirmant. Idem ergo uidetur dicendum de ne- g tionibus, quod quanto plures sunt, tanto magis negant: sic pi priuationes quanto plures sunt, tanto mamgis destruant habitum. Unde videmus,quod infirmitares, quanto magis complicantur, tanto magis destruant sanitatem & di sponunt ad mortem.

i Ad primum respondetur, quod cum aequipollentia fiat per aduentum negationis praepositae, aut postpositae , aut praepositae,& postpositae, dc non sint alij modi ponendi negationem, nullo praedictorum modorum potest feri aequi pollentia in subcontrariis, Nam negatio praeposita, ut in contradictoriis,& praeposita ac postposita, ut in subalternis, mutat quantitatem, subcontrariae uero non opponuntur secundum quantitatem,ergo per negationem praepositam, aut praepositam & postpositam non possunt aequi- pollere. Si uero postponatur, ut in aeci uipollentia contrariarum , aut postponetur affirmative autjnegatiue, Non affirmatiue,quia tunc n ullo modo disserret a negatiua,ut

si huic, Midam homo currit,postponatur negatio, & dicatur, Qui Win homo non currit, patet quod nullo modo differt a lubcontraria negati m. Quae autem aequi pollent, di si conueniant in significato , disserunt tamen in commpositione, ut patet in praedictis aequi pollentiis. Si autem postponitur negativae, fiet negatio dicendosquidam ho .mo non currit, quae uitanda est tam a Logico quam a philosopho. Non ergo possunt aequi pollere, & ideo tam

tum tres regulae inuentae sunt,quae quantum ualeant prompter negationem adueniente,declaratur his uersibus , Nono is, quidam no Ois non quasi nullus. Non nullus,quida,

148쪽

sed milliis to ualet omnis. alter,neuter, heu ter non prae

ra Ad sit undimidicitur,quod negatio re negatio sempestne eae dc destruic, Mutariarmatio, ut affirmatio , sempera armar .:Quod autem oppositum inducat, hoc est ex c6ditio e suae naturae, quae est adeo maligna, qubd quicquidrdst se inuehit,del rute,& oppositumi duem ex quo sequitur, quod si inuenit affirmatum. facit largatum,& eo verso. hinc est, quod duae nerationes ata mant. Naid si negatio de nouo adueniens, rere aliana praecessisse. impedit praecedentem ne amplusi iterat,& uirtutem eiuli acres ectu des mi it, quo destructo inducit oppositu, quode ii affirmare, nec ualet limilitudo sumpta ab affirmatioe, quoniam affirmatio habet uim constructitiam, negatio autem destructivam, non solum erus ; quod affirmatio con-il rux it, sed etiam eius, quod alia nestatio sibi stantiis destrudiit,& oppostum inducit. Nec est limite de infirmitatibus complicatis,quoniam non sunt purae negationes, sed quallitates contrariantes sanitatibus oppositis. Haec igitur de aequipollentiis categoricarum de luesie dicta sussciat di hic terminatur caput quintum .

- IMi sexto capitulo agendum est de aequi pollentijs pso rostronum categorrcarum modalium . Et hic quatuor urgenda sunt. Primo, quot sint ordines modalium opposietarum,& per qtiavo dinantur. Secundo, ponentur tegu lae, per quas cognoscentur aequi pollentiae dictorum ordi- mi in. Tertio ii signabunt v r aliae regulae, per quas cogno istemus aequi polliati omnium propositionum sexdecim . uae formantnr per hos quatuor modos, possibile, irri possibile, nee est riim,& contingens . Qitario Gluetur dii enum de his duobus modis, uerunt Sc selinia, quos supra diximus relinquendos. a. Quaritimxad primum aduere , quod modalium aequo sollentium quatuor a Signaturo id ines designati sier his viarum dictiones Amabimis, edentiali, Iliacae, Purpuredi, in quaelibet earum continet quatuor syllabas cu quatuor euocalibus, scilicet , e,iD. A,signat arerniatiuam de dicio& mo-

149쪽

& modo .u, totam negativam de dicio & de modo . e,negativam de dicto tanturn.i,negativam de modo tantuna. vii de uersus. Destruit, ii, totum, seda, confirmatuta unq,, Deiruite, lictum Destruit.i,que modum. Illi ordines sic di sponuntur, quod primus est amabimus, secundus edentuli, tertius, Iliac , quartus purpurea. Primus & secundus . opponuntur subcontrariae, quartus & tertius conirpriae et quartus & secundus contrariae, tertius & primus contrudictoriae : quartus & primus subalternae: tertius & secundus subalternae. Quilibet horum horum quatuor ordinucontinet quatuor propositiones. Prima est de possibili, secunda de contingenti, tertia de impossibili, quarta de necesse. Eaq; de contingenti, est penitus similis ei, quae est

de possibili, ita quod si ea, quae est de possibili, est tota affirmativa, sic & ea quae est de contingenti: &si tota negativa, similiter S illa &c. Nam polsibile & contingens

conuertuntur. Possibile est enim quod potest esse & non este,contingens uero, quod contingit esse,& nd esse. Propterea cui ctique aequi pollet propolitio de possibili, ei di aequi pollet consimili, de contingenti, ut tibi declarabitur in regulis sequentibus.

Sed aduerte, quod possibile sumitur dupliciter. Primo

absolute, secundo contracte, ut distinguitur contra necesse. Primo modo est superius ad nec elle 8e ad possibile cotractum. Nam possibile absolute est istud, quod potest esse,& ut sic sequitur ad necesse. Nam bene sequi tyr hos est necesse esse, ergo es possibile esse,Vel enim est possibile uel impossibile este, non hiippsithil , xi t patit, ergo postibile . Possibile autem contractum est ilip quod po-xest esse & non esse,& hoc conuertitur cum contingenti,& opponitur ipsi necesse,nec sequitur ad ipsum. di m illud est necesse,quod nou poteth non esse, possibile autem c*ntractum, quod potest esse & non esse. Hic ergo, quando dicimus, quod possibile,& contingens conueriretur,ituendamus de possibili contracto,& non de possibili ab Alute. & aduerte, quod possibile absolute apud Philoso- ,hum dicitur possibile altum,id est communius,quam nei esse st possibile contractu . .Possibile autem contractum - et i dicitur

150쪽

dicitur possibile contingens : ut declaratur in libro no , priuiae philosophiae. His praepositis,descendendum est ad

regulas aeqinpollentiarum. Quantum igitur ad secundum aduerte quatuor regulas. Per primam manifestaturae qui pollentia totius assim matiuae de possibili, cum tota affirmativae de cotingcnti, di cum negativa de modo de impossibili, & tota neg. de necesse . Est ergo regula prima talis . Cuicunque dicto affirmato attribuitur possibile,ei deinattribuitur contingens, ab eodem remouetur impossibile ab eius opposito, id est a dicto negato remouetur necesse. Sensus regulae est iste, ab affirmativa tota de possibili, ad affirmativam totam de contingenti, ualet consequentia'. Vt, sortem currere est possibile, ergo sortem currere est contingens. Ab eadem ad negativam de modo de impossibili,ualet consequentia, Nam si Sori cur. est possibile, etiago fori. cur. non est impossibile. Ab eadem ad totam n gatium de necesse, ualet consequentia. Nam si sortem currere, est possibile. Sestem non cur. non est necesse ; quia potest currere & non eurrere. si autem esset necesse

eum currere, non posset non currere . Patet ergo uentas

primae regulae. Et aduerte, quod tota predicta regula manifestatur per primum ordineta dictum amabimus; ut patet in figura sequenti. Figura . A sorte ne urest possibile. Primit ma Ergo sor. cur. est contingens. Ordinis, bi Ergo sor. cunnon est impossibale .

Secunda regula est haec. Cuicunque dicto negato, attribuitur poliabile, eidem attribuitur contingens , ab eodem reinguetu impossibile,ab eius idipposito, id est a dicto ase

firmato remouetur necesse.

huius regulae talis est, negativa de dicto de pressibili, ta negativam de dicto ue contingenti, ualet consequentia. naena belle sequitur, si vor. non currere est possi-balde G sonno cur, est contingens. Ab eadem ad totam