장음표시 사용
191쪽
rndetur ronalis,mortalis,sacta de asino, rndetur rudibilis
Sc.ratione autem, quonia ut declarabitur in praedicamento qualitatis,disse retia habet ratione qualitatis, ereo sicut qualitas est,per quam quales dicimur, sic per digerentia efficimur quales. verum quia per proprium & accidens commune separabile & inseparabile,dicimur quales,ideo subintelligitur in distinitione differentiae magis propriae in quale essentiale,quoniam proprium & accidens quali sicant accidentaliter, disserentia uero magis propri, essentialiter. Constat igitur quomodo uerificatur primo dissinitio data de differentia magis propria.. Secunda diffinitio est haec. Differentia magis propria est illa qua abundat species a genere. Pro cuius notitia adverte, quod genus in sui ratione siue dissinitione nullam disserentiam generis di nisi uam actu includit, neque enim
animal, ut animal est rationale, uel irrationale. Nam si animal in sui ratione disserentias suas diuisi uas actu contineret, in quocunq; inueniretur, de eodem praedicaretur, sicut & genus, puta si de sui ratione esset rationale,cum asinus sit animal ,esset animal rationale, si autem irrationale, cum homo sit animal ,esset animal irrationale. Constat ergo,qpod genus nullam suam disserentiam diuisiuam eluta de includit actu, Sed species includit genus actu, cui subiicitur actu,& ultra genus includit alteram disserentiarum diuisarum generis, quoniam per ipsam constituitur,& per psam distinguitur actu a qualibet alia specie. Verbi pra-tia,homo includit animal actu, & includit rationale actu.eo quod per rationale constituitur,& diuiditura quacunque alia animalis specie. Cu ergo dicitur. Disserentia est, qua abundat species a genere, lic intellige, Dis Serentia est, quam in sui ratione species supra genus actu includit, qua non includit genus,& in hoc sensu dicitur, quod species abundat disserentia a genere, eo quod genus ab utra que disserentia sui diuisiua abstrahit, quas species oppositae in eludunt, ut homo includit rationale, brutum uero irrationale.
Praeterea, Dicitur dicerentia, qua abundat species a genere, quoniam omnia quae sunt de diffinitione generis,
192쪽
sunt etiam de diffinitione speciei . Sed species ultra omnia illa sit peraddit propriam disserentiam. Verbi gratia , Animal sic diffinitur, Animal est substantia corporea, an ii nam ita, lensititia. Haec omnia sunt etiam de diffinitione hominis, sed superaddit rationale mortale. Nam homo est substantia corporea, animata, sensit ina, rationalis, mortalis, propterea dicitur,quod differentia est, qua abundae specie, a genere.
Tertia diffinitio est ista , Disserentia magis propria est
illa, quae apta nata est diuidere genus,& ea, quae sub genere polita sunt. Pro cuius notitia aduerte, quod duo sunt actit, differentiae. primus est diuidere genus. Nam ut probatur in decimo Metaphylicae. Quod libet geniis diuiditur duabus primis differentiis contrariis, ut substantia petcorpoream & incorpoream , & quantitas per continuarii& discretam,& linea per rectam & obliquam, & hoc tibi patet in arbore Porphyrii supra polita . Secundus actus est, quod differentia simul cum genere constituit speciem siue subalternam siue specialissimam. Exemplum primi, Corporeum adiunctum substantiar, constituit corpus, &incorporeum adiunctum substantiae, constituit substantia separatam, quam dicimus intellisentiam,& in diuina lege
dicimus angelum . Exemplum lectandi, Congregativum adiunctum colori, constituit nigredinem, est enim nigredo color congregatimus uisus. Disgregati utina autem ad iunctum colori, constituit albedinem,est enim albedo color disgregativus ullus, Ex his ergo constat, quod ili Tertiatiar contrariae diuidentes genus, constituunt species
oppositas,contentas sub genere diuiso, quae licet conueniant in genere, tamen diuiduntur siue distinguuntur ab inuicem per differentias, quae diuiserunt genus , & simul cum genere constituerunt ipsas species. Ideo bene dici tur, quod differentia magis propria est illa quae est apta diunt e re genus,& ea, quae sub genere posta sunt. Quarta diffinitio est haec, Disterentia magis propria est illa, qua disterunt a se singula. Pro cuius notitia aduerte, quod sicut apud Physicum entia Faturalia conueniunt in materia, & differunt a se inuicem suis propriis formis,
193쪽
o omnia metalla conueniunt in aqua. Nam in eis praedominatur aqua,aliter non liquefierent, sed disserui propriis formis. Alia est enim forma auri,alia argeti,&c. sic & apud Logicum singulae species contentae sub uno genere conueniunt in genere, quod se habet, ut materia,& differunt a se inuicem suis propriis differentiis, quae emanant a propriis formis, ut rationale ab anima intellectiva. Constat ergo,
quomodo differentia est, qua digerunt a se singula. Quinta diffinitio talis est, Differentia magis propria, est quae conducit ad esse rei, & eius quod est esse rei pars est. Pro cuius notitia aduerte, quod differentia in duobus assimilatur formae rei. Na sicut apud Physicum forma dat esse composito etiam in artificiatis, ut forma gladii dat esse gladio: neque enim ferrum est actu gl idius, antequam recipiat formam gladii, lic apud Logicum differentia, quae sumitur a forma, dat esse speciei. Nam ex eo, quod homo es rationalis, habet esse hominis,& non ex eo, 'uod est animal. Nam ex eo quod est animal, non habet est e nisi animalis,in quo non differt ab aliis speciebus cotentis sub animali. Similiter sorma apud Physicum est pars essentialis rei compositae, & spectat ad quid ditatem eius, sic apud Logicum differentia est pars essentialis speciei. Sicut
enim homo, ut compositum naturale, componitur ex materia & forma,puta ex corpore & anima, sic homo, ut species componitur ex genere & disterentia, puta ex animali & rationali . Haec tamen compositio differt ab illa, quoniam apud Physicum illa est realis,distinguutur enim
realiter materia & forma ut potentia & actus, apud Logicum autem est compositio generis & differentiae secundum rationem. quoniam genus & differentia non realiter differunt. Sed pro nunc sustine, quoniam ista non redi
soluuntur ultimate, nisi apud Metaphysicum , ut docuimus in quaestioniblis nostris Metaphysicalibus. Constat igitur quomodo differentia conducit ad esse rei,& est pars eius , ut distingimur a proprio & accidente , quae &si dant aliquo modo e se rei, non tamen essentialiter, nec sunt essentiales partes, neque secundum rem, neque secundum rationem, quoniam non ingrediuntur definitio
194쪽
nem. Differentia autem ingreditur & complet, ut alias tibi mani se stabitur. Constant igitur tibi omnes definitiones , quae dari censuerunt apud Logicum de differenditia magis propria, in quibus omnes conueniunt tam dita ferentiae generi cae,quam specificae praeter primam, quae, ut sonat, non conuenit nisue nericae, licet aliqui dicant quod conuenit etiam ultimae specificae non repugnanter, id est quia non repugnat disterentiae, ut differentia est praedicari de pluribus disserentibus specie, aliter repugnaret
omni differentiae, ficut non repugnat coelo, ut corpus est diuidi in partes, uerum haec opinio quantum ualeat pro nunc relinquatur, ne confundatur nouitius, & standum
est in expositione , quam supra posuimus in solutione obiectionis factae contra primam definition m datam dedisserentia. Quantum ad tertium aduerte, quod ad mentem Por-phyrij, differentia quintupliciter diuiditur. Prima diuisio est haec. Differenti rum quaedam tacit alterum, quaedam tacit aliud. Illa facit alteriina,quae facit differre habentem a non habente accidentaliter, ut accidens proprium,& accidens commune, siue separabile, siue non quoniam neutrum est de essentia rei disterentis ,& id, scilicet sacere alterum competit disserentiae communiter, &proprie acceptae, licet magis conueniat differentiae comis muniter acceptae, quam proprie. Nam proprie accepta, de si non secundum se, tamen in quantum proprium accides
fluit a principiis speciei, uidetur participare actum differentiae magis proprie, quae facit aliud, quoniam licet homo differat essentialiter ab asino per rationale primo, tamen secundario disteri essentialiter per risibile. Nam bene sequitur homo est risibilis, ergo distinguitur essenti lite d& specifice ab asino,quod non est uerum de differentia communi. Non enim sequitur, Homo est albus. ergo differt essentialiter a eoruo, ut patet. Illa autem tacit aliud, quae facit differre habentem a non habente citer tialiter , ut differentia magis propria, quae est deessentia rei disserentis, ut sensitiuum in animali, & rationale in homine. Nam bene sequitur, Animal est sensitiuum,ergo dif
195쪽
sere essentialiter a planta, homo est rationalis, ergo di seri essentialiter ab asino. . Secunda est, Disterentiarum quaedam est separabilis ab eo, cui inest, ut differentia coiter accepta, quae sit per accidens co e. Quaedam inseparabilis,quae scilicet sit per accidens proprium,& est disserentia proprie dicta, uel per di
serentiam essentiale, quae dicitur differetia magis propria.diram & proprietat rei, ut risibile,& differentia essentialis, ut rationale, sunt inseparabiles a re, cui insunt, quonia aia rerum fluit ab essentia,alterum est de ellentia rei. Tertia est, Disserentiarum inseparabilium quaedam sunt
rer se,quaedam per accidens. Aduerte, quod apud Porphyrium, differentiae per se sunt illae, quae ingrediuntur diffinitionem,& istae sunt magis propriae, ut sensitiuum, ouod ingreditur diffinitionem animalis,& rationale, quod ingreditur diffinitionem hominis, Differentiae autem per accidens sunt illae, quae licet praedicentur per se de subiecto, ut risibile de homine, tamen non ingredi uotur diffinitionem rei, nisi sumantur loco differetiae essentialis, sicut solemus di finire asinum per rudibile,& equum per hinni bile,& canem per latrabile,eo quod proprias & essentiales ignoramus differentias, Igitur inter disterentias per accidens in sensu dicto, numeramus accidentia propria,de quibus loquemur in capitulo sequenti. Quarta est, Differentiarum quaedam suscipiunt magis de minus, quaedam non, Quae suscipiunt magis & minus, sunt differentiae communiter dictae,quae fiunt per qualitates communes,& praecipue in tertia specu qualitatis, ut simi colores & sapores,& odores,& tangibiles qualitates. Nam de Socrate uerum est dicere, quod distere a Plat. inalbedine, quoniam S si uterque fit albus, tamen magis albus est Socra. uel minus, quam Pla. Quae autem non suscipiunt magis & minus, sunt differentiae propriae & magis p opriae, non enim d c t unus homo magis risibilis,aut magis rationalis quam alius.
Quid aut sit recipere magis & minus, declarabitur tibi
in tra c. sequenti, exi loquemur de proprietatibus praedica- meti sutiae. Pro nunc sustine, ne ide inutiliter repetamus. Quin is
196쪽
Quinta est, differentiarum, quaedam est druisiva, quae dana constitutiva Pro notitia huius quintae diuisionis, aduerte primo, quod non datur nisi de differetia magis propria, quoniam illa tantum diuidit genus essentialiter & cdstitui tapetiem, ut patet ex definitionibus supra positis. Aduerte secundo,quod membra huius diuisionis no oportet esse distincta realiter, sed suis cit quod sint distinctis
eundum rationem. Nam eadem digerentia est diuitiua, reconstitutiva, sed respectu diuersorum, quoniam diuidit genus & constituit speciem. vi autem diuidit, dicitur diuisiva. cilicet generis, ut uero constituit, dicitur constituti-ua scilicet speciei,& sic distinguitur ratione a seipsa, ut diuidit & constituit . Uerbi gratia, Rationale & suum oppositiini diuidunt animal, ut patet in arbore Porphyris, quoeli iam animalium aliud rationale,aliud irrationale,de utruaque istorum limul cum genere constituit speciem . Nam rationale additum animali, constituit hominena .ltratio nate additum animali,constituit brutum. Aduerte tertio
quod differentiae imagis propriae tres sunt actus . Primus est , diuidere genus . & ab hoc dicitur diuisua . secund usest,constituere speciem siue subalternam siue specialii iramam, ut sensitiuum constituit animal. Rationale con sti tuit hominem,& ab hoc dicitur constitutiva. Tertio secie differre ab inuiceni ea, quae const ituit, ut per rationale differt homo a bruto, & ab hoc dicitur differentia . Na qu edifferunt, differentia disserunt. Adverte quarto, quod ex eo quod disterentia simul cum genere constituit speciem, se ciuitur corollarib,quod sola species disinitur. Nauera di nitio constat ex genet e & disterentia essentiali. Haec autem duo constituunt speciem, ergo sola species. diffinitur. Unde quaecunque diffiniuntur & non sunt species, aut subal erna, aut specialissima, qualia sunt decem generalissima, sex transcendentia, omnia indiuidua cuiuscunque Draedicamenti, non uere & proprio diffiniun rur, sed describuntur. Quomodo autem differant uera diffinitio & descriptio, manifestabitur tibi in Tractatu de sullogismo topico. Bene ergo dixit Boetius , quod sola species diffinitur. Constant ergo tibi diuisiones datae det l. diste-
197쪽
disserentia simul cum desinitionibus suis, eo modo , siue illis modis, quibus potest notificari. Haec depraesenti capi. dicta sint.
I N quinto capitulo,agendum est de quarto praedic bili, quod dicitur Prqprium . Cuius consideratio ordinate sequitur considerationem generis & speciei, & disserentiae: ea nanque praedicantur essentialiter. Proprium uero praedicatur accidentaliter. Sed essentiale pr cedit accidentale, ergo post considerationem illorum trium, o do doctrinae requirit, ut tractemus de Proprio. Quare autem prius de Proprio quam de accidente , cum utrunque sit accidentale,dicemus in capitulo sequenti. De proprio
autem tria uidenda sunt. Primo, quot modis sumitur. Secundo, quid sit Proprium, quod ponit quartum praedicabile,Tertio, si solus ultimus modus, quo dicitur Proprisi, est unum ex quinque praedicabilibus. Quantum ad primum, aduerte quod ad mentem Porphyris,& in doctrina Peripatetica, quatuor sunt modi,quibus dicitur Proprium. Primo illud dicitur Proprium, quod competit soli uni speciei, sed non omni indiuiduo illius speciei, imo reperitur in minori parte, ut esse Logicum siue Grammaticum. esse medicum esse moralis,& honestae uitae, competit soli homini, quoniam solus homo inter omnia animalia uiget parte intellectiva r haec autem insunt ei propter intellectum & uoluntatem, quae ad partem intellectivam spe- ctant. Sed esse Logicum siue medicum,est proprium primo modo, dummodo importent esse actu Logicum siue medicum, si enim importarent solam aptitudinem, none issent proprium primo modo, sed quarto modo, sicut &risibile in homine. Nam licet soli homines,& pauci sintactu logici siue medici,omnes tamen & soli sunt apti esse togici &c.aliter illud principiumAristotelis in primo suae Metaphysicae esset falsum. Omnes homines natura scire desiderant. Desiderium autem sciendi supponit aptitudinem naturalem ad scientiam . aliter uaniim esset desiderium. Et aduerte, quod est simile de ridente & risibili,nam
198쪽
esse actu ridentem, conuenit soli homini, sed non omni homini, quoniam non omnes actu rident . Sunt enim e dem hora aliqui flentes,aliqui ridentes. esse ergo ridente, est proprium homini primo modo.cise uero aptum ad ridendum, conuenit soli & omni ho m: ni, &temper: ergo est proprium hominis quarto modo, ut declarabitur. Secundo illud est proprium, quod omni indiuiduo alicuius speciei, & semper conuenit remotri impedimento ,& casu, sed modo soli speciei sic esse bipedem, est proprium hominis secundo modo, nani esse bipedem & gradiduobus pedibus,conuenit omni homini,qui sit uerus homo, ted no soli homini, conuenit enim multis animalibus, di praecipue uolatilibus . Dixi remoto impedimento, ut secludantur homines, qui ex infirmitate aut abscissione non sitiat bipedes. Dixi ct casu, propter monstra, quorum aliqua aut nullius,aut unius,aut plurium, quam duorum sunt pedum, de quibus iam locuti sumus in secundo Physicorum. Dixi, uerus homo, ut excludam quaedam animalia habentia effgiem humanam, ut dicitur,quod in India inueniuntur homines qui tantum nnum habent pedem,&vna
oculum in fronte,qui gradiuntur luitando . Isti non sunt magis homines, quam simia, ideo de eis no est hic sermo.bed aduerte, quod quando dicitur, Illud est proprium
secundo modo, inod omni, sed non soli conuenit. Exponendum est ly conuenit, pro accidit, aliter elle animal est proprium secundo modo. Conuenit en im omni homini, sed no soli, ut patet, licet autem conueniat omni homini, sed non soli, non tamen accidit homini, sed est de essentia eius, quoniam praedicatur de eo, in quid, Tertio illud est proprium, quod conuenit soli uni Ge-eiei,& omni eius indixit duo, sed no omni tepore, imo solii in tali tepore,puta esse canu uel canescere,couenit soli &omni homini,sed non nis in senectute, loquendo de canescere naturaliter,id est secundu ordine naturae,&proprie. Dico secundum ordinem naturae, quoniam accidit ex aliis causis hominem canescere ante senectutem,& praecipue ex longa ct intensa animi tristitia , propterea inquit Boetius
199쪽
Boetius in primo de consola, Metro primo; Intempestiui funduntur teusore erant, scilicet, capilli, Aut propter malam, ct intemperatam complexionem qualis est phlegmatica, ct melancholica. Utraque naque est frixi da & canicies ex frigiditate prouenit. Nam ideo canescit homo in iuuentute, quia calor naturalis superabundat temperas frigidum, in lenectute autem ex defectu caloris superabundat frigidum & homi dum superfluum, ideo in lenectute canescit homo, & inter alias complexiones sanguinea tardius canescit, post ipsam cholerica, propter caloris abundatiam temperantis frigidum , & consumentis humidum in dive-stum, siue luperfluum.
Dico proprie, quoniam licet aliqua animalia, ut lupus,
' canis, uideantur mutare pilos suos naturales in albos, non tamen proprie canes eunt, sed potius gricescunt. Nam
causa proprie caniciei, est superabundans frigiditas cerebri, quae inest homini super ola alia animalia, & ideo male odorat homo, ut dicitur in ij. de anima , Quod aute aliqua bruta mutent pilos in albos, non est ex super ab udati, & indigesta frigiditate,cerebri,cuius signum est, quod uim in finem uitae subtilisti me odorat, sed est ex indigestis frigidis humoribus respersis per toru corpus,&praecipue quando brutum est uoxax, sicut lupus,& canis.
Quarto illud est proprium, quod conuenit soli uni speciei,& omni eius indiuiduo,&semper. i. pro omni tempore& ne cellario, ut elle risibile, est propriu hominis hoc quarto modo .: Nam homo cum sit rationalis, semper est aptus natus ridere, licet non semper actu rideat,& aduerte quod ly conuenit exponendum est pro accidit, aliter rationaleellet proprium quarto modo, quoniam conuenit soli , &omni homini & semper, & necessirie,cum sit gradus eius h. 2 iuui a bruto Pro tanto autem non est proprium, sed differentia, ut docuimus supra, quoniam: est de essentia,&de diffinitione hominis . proprie autem quarto modo id non competit, cum sit accidens fluens a sorma rei, aut materia, a forma quidem, ut risibile,& disciplinabile ab anima humana a materia autem, ut corruptibile a copositione contrarioru elementorii. Costat igitur, quot sint modi,
200쪽
quibus consuetum est sumi proprium. Nunc autem relictis aliis, immorandum est circa quartum,quoniam solus iste est quartum praedicabile, ut declarabimurum.. Quantum igitur ad secundum,manifestandum est quid si in via Peripatetica, Tu igitur aduerte , quod nominales sic definiunt. proprium quarto modo est terminus uni uocus praedicabilis de pluribus tu eo, quod quale acciden
Dicitur terminus uniuocus loco generis, eo quod est magis communis, nam ut patet supra apud nominales &genus & species & ditarentia sunt terminus uni uocus,&tamen non sunt propriunx, ergo in plus est esse terminum
uni vocum, quam esse proprium quarto modo .
Dicitur praedicabilis de pluribus, aliter no esset uerum praedicabile computatum inter quinque ; ut docuimus in
Dicitur,de pluribus indistincte non explicando distinctis siue differetibus specie uel numero, quoniam aliquod
Proprium consequitur genus: ut esse aptum dormire, &vigilare coniequitur animal . Solum enim animal & omne Se semper scilicet, pro aliquo tempore dormit & uigilat: ut docuimus in lib. de somno de uigilia . Aliquod auteconsequit ut speciem specialissimam, ut risibile S flebile. primum quidem praedicatur de pluribus differetibus specie,sicut & genus, secundum autem de pluribus differe tibus numero, sicut & species specialissima. Dicitur in eo, quod quale, ut di stinguatur a genere & aspecie, quae praedicatur in quid. Veru quia disterentia praedicatur in quale, ideo ut distinguitur ab ea, subiungitur,in
quale accidentale . Nam disterentia, ut docuimus supra , praedicatur in quale essentiale, cum sit de essentia eius,cuius est differentia . Proprium autem praedicatur in quale accidentale, cum sit extra essentiam eius, cuius est proprium,& non sit pars eius . Dicitur conuertibiliter,aliter non esset proprium quarto modo. Nam si praedicaretur de aliquo, de quo non prS dicaretur illud cuius est proprium, iam non conueniret
soli illi, puta si risibile praedicatur de aliquo, de quo non