장음표시 사용
221쪽
Sic ergo intelligatur haec diffinitio. Uni uoca dicuntur, id est, significantur, illa ouae in uno nomine communi,& una communi ratione inclicativa substatutae, id est, sis aerii ue naturae eorum conueniunt, siue lit uera diffinitio ante descriptio notiscativa substantiae. Quod dico, quoniam si oporteret eorum rationem esse ueram diffinitionem , sola specialissima esset apud Logicum uni uoca: quoniam ut diximus in tract. praecedenti, sola species diffinitur. Verum
quia apud Logicum non solum species specialissima, sed& generalissimum, & subalterna genera usque ad specialissimam speciem sunt uni voca, & tamen non proprie di finiuntur,ideo ly ratio sumenda est, ut se extendit ad di finitionem, & descriptionem,& notificationem essentiae, quocunque modo possit haberi. Sed ad ueste quod uni vocum est duplex, scilicet Logicum, S Physicum,quae in aliquibus conueniunt,& in aliquo disserunt. Nam conueniunt in tribus. Primo , in uno nomine, secundo in una ratione formata ab intellectu,tertio, in conuenientia aequali illius rationis, oportet enim, qu Ad illa una ratio aequaliter uni uocatis coueniat. nam si prius uni, & posterius alteri conuenit, non stat uni uocatio, sed erit analogia, ut dicemus infra. Hac de causa, sanum non est uni vocum, quoniam ratio sani prius conuenit animali sano, posterius autem urinae, & medicinae, quoniam non couenit eis, nisi in ordine ad animal sanum. Haec tria ergo oportet inueniri in uni uoco,iam Logico,
quam Physico . Sed Physicum addit quartum, quod non
est necessarium in uni uoco Logico . Hoc autem quartum est unitas naturae, nam quae sunt diuersarum naturarum, non uni uocantur in aliquo uno importante diuersas naturas , etiam si, de eo habeatur una ratio cois, in qua coueni ut, Hac de causa corpus non est uniti ocu Physicum, sed Logicum tantum, quoniam diuiditur per corruptibile, ut est elementum, & per incorruptibile , ut est coelum , quae sunt omnino diuersaria naturarum , eadem causa species specialissimae apud Phusicum non uni uocantur in genere suo proximo, quoniam cuiuslibet speciei natura diuersa est formaliter ab alia, quam diuersitatem indicant differi s ren-
222쪽
retiae essentiales diuidentes genus & constituentes specie. Unde in vii. Physicorii in dixit Aristoteles, quod iiixta genera, scilicet, apud Physicum, licet non apud Loticum latent ae qui uocationes. Sola autem species spectatissima est uni uoca Logicae & Physicae, Logicae quidem,quoniam est
unius nominis & rationis, in quibus conueni ut omnia sua indiuidua aequaliter Phyticae autem, quoniam natura specifica ex se est una, nec est apta pluriticari formaliter per disserentias formales, sed solum per materiam, qua pluris cantur indiuidua, ut tibi manifestabitur in . Metaphysica. Sed pro nunc sustine . Constat igitur tibi, quid sit univo cain,& quo modo conueniunt ac differunt unitio cum Logicum,& uni vocum Physicui . Quantum ad tertium, ut scias quid sint denominatiua, de quibus hic intendimus, & quorum praenotitiam reputamus opportunam ad habendam praedicamentorum doctrinam, praeponenda sunt duo notabilia. Primum est, quod denominatiua sunt triplicia. Na quaedam sunt uoce tantum, quaedam significatione tantist, quaedam uoce & significatio e simul ea sunt denominatiua uoce tantum, quae ita se habent, quod denominans & denominatiuum dicunt eandem naturam, sed differunt solum, sciat apud Grammaticum per nomen primitivum, & nomen derivativum, & hoc modo homo,& humanitas, animal, & animalitas, Deus & deitas, se habent ut denominatiuum,& denominans. derivatur enim homo ab humanitate , Deus a deitate, sed homo non dicit aliam naturam ab humanitate, nec animal ab an inralitate, nec Deus a deitate , ea sunt denominatiua significatione tantum, quae ita se habent, quod denominans & denominatum conueniunt in significato , sed non in nomine. Nam aliud nomen imponitur denominani & aliud de nominatiuo, ita quod non conueniunt in principio, nec dif- . serunt in fine,& hoc modo apud mortales se habenimi tus,& studiosiis, Dicitur enim studiosus ille, qui habet Moperatur seclidii uirtute,& uulgariter dicitur uirtuosus a uirtute,ergo a denominante dicitur studiosus, denominative secundum significationem, sed no secundum uocem, quoniam l
223쪽
quoniam in uoce & prolatione nullo modo conueniunt uirtus, ct studiosus, ea autem sunt denominatiua uoce &significato, quae conueniunt in uoce s ue termino in principio& differunt sine, a denominate & dicunt sue addui aliam naturam a natura d e n omi nantis, ta a ni d eno minans
binis accidi T, denominatiuum autem dicit substantiam in se habentem tale accidens, hoc modo se habent apud Logicum & Phy si cum albedo & album , iustitia & iustus, sapientia& sapiens. Hic non intendimus loqui de deno- . minatiuis, nisi in tertio sensu, quoniam ea sunt proprie &formaliter denominativa.
Secundo notandii, quod apud Philosophu denominans dicitur abstractum, quasi simplex & pura forma iit albedo
apud Gramaticum dicitur primiti uta, quali non depedens, nec originatum ab altero. De nominati uti autem apud Philia sophum dicitur concret unx quasi compositum ex subie cto & forma utat uri, apud Grammaticum autem dicitur
deriuati uti quasi descendens ab altero. Sed aduerte, quod Logicus & Grammaticus in hoc valde disserunt. Nam Logicus dicit illud nome esse abstractum, quod significat foemam secundum se , & non per modum inhaeretis subiecti. Nomen autem concretum dicit esse illud quod significat formam in subiecto, ut album. Nam licet album puram qualitatem significet, ut dicemus infra, tamen subieetum
concernit. Grammaticus autem qui uersatur circa dictiones & syllabas , dicit illud esse nomen primitiuu quod est pauciorii syllabarii. De riuati uti aut, quod est pluriu. Vnde apud ipsum iustus est prirnitiuum, iustitia est derivativum
cum tamen quo ad ueritatem rei, sit oppositum, quoniam dicitur homo iustus a iustitia,& non e conuerso. Vnde intellectus Logici rationabilior est . utpote considerativus
His praenotatis aduerte, quod denominatiua in tertio sensu sic describuntur ab Aristotele. De nominatiua di cuntur quaecuno; ab aliquo, solo differentia casu, secundunomen habent appellationem, ut a sortitudine, sortis. Haec descriptio sic intelligenda est. De nominatiua, scilicet nomina, quae apud Physicu dicuntur concreta, dicuntur
224쪽
esse illa,quae sunt differentia ab aliquo,s nomine denominante siue abstracto. secundum Physicum, solo casti,t. sola terminatione, quonia conueniunt in principio dictio met,& disserunt in fine, ut iustus de iustitia.& secundit illud nomen, si concretum habent appellationem , praedicantur de subiecto, non enim denominantia sue abstracta pra dicantur de subiecto, sed denominativa siue cocreta Haec
enim est salsa, Homo est iustitia. Sed haec de uera Homo est iustus . Ex quibus omnibus patet, quAd ad ueram Sc
formalem denominationem acceptam in tertio sensu tres conditiones requiruntur. Prima est, quod abstra inim scconcretum conuenianit in uno nomine, quo ad principium
dictionis . . Secunda, quod differant in fine. Tertia , quod concretii dicat alia rem siue natura a subiecto, ut hic Homo est albus. na homo est sub antia,album aut quod albeclinem cu con notatione subiecti importat spectat ad prae- dicamentu qualitatis,& sic patet, quod qua do praedicatur differetia essentialis de genere, aut de specie, ut aiat est sensitiuum, homo est rationalis . no est uera ' prodria praedicatio denotativa quoniam disserentia essentialis no dicit aliena naturam ab eo cuius est disserentia. Restat ergo , ut uera denominatio sat itixta quartu & quintii praedicabile
praedicatione directa, quoniam ut docuimus intracta. Praecedenti, dicunt naturam accidentalem aduenientem subiecto, quod denominat . ut risibile est in praedicamento qualitatis, & album Si nigrum &c. Subiectum autem , quod denominatur, est in praedicamento substantiae. Dixi praedicatione directa . quoniam in directa parii ex illi matur in arte, cum sit mere accidentalis. Haec de aequi uoci & uni uocis & denominatiuis quae compr*henduntur in primo an te pra dicamento dicta sufficiant,& in his terminatur secundum caput.Deserundo aute raedicamento. C A P. I t r.
I N tertio capit. agendum est de secun IV antenraedicamento in genere,quod continet duarum diuisiones. Quarum prima est de terminis per se significatiuis & catego-rematicis, qui de aliquo uel ali ciuibus apti sunt praedicari. Secunda est de entibus, quae apta sunt in subiecto esse, uel
225쪽
de subiecto dici,& quae non. Istae autem duae diuisiones antepraedicamentoru hic reponuntur, quoniam cognitioni praedicamentorum omnino. opportunae sunt. na prima deseruit ad cognoscendu differentiam eoru quae ponsitur in praedicamento ab his, quae non ponuntur. secunda autedeseruit ad cognoscendum disserentiam eoru ab inuicem, quae reponuntur in praedicamentis , ut uidebis, Primo igie tur manifestalida est prima diuisio, secundo secunda.Quantu ad primum aduerte,quod Arist. intedens praemonere discentem,ex 'uibus constet ordinatio &disposirio praedicamentalis,inquit, eoru quae dicuntur, quaedam quidem secundum coplexione dicuntur,quaeda sine complexione, quae secundum coplexionem dicuntur,sunt, Homo currit, Homo uincit. Ea uero quae sine coplexione dicuntur, sunt,ut homo,bos,cur it, uincit,&c. Pro notitia huius diuisionis aduerte tria. Primo,quod coincidit cum ea, quam posuimus in tra c. Secundo, assignantes diuisiones terminorum,& est decima diuisio,quae fuit haec, Terminorum alius coplexus, alius incomplexus. Hic autem dicit Aristo. eorum,quae dicuntur, id est dictionum, quae uoce proseruntur, quaedam sunt cum complexione, idest sunt coplexae, inaeda sine,id est sunt in complexae. Secundo aduerte ut scias,quid sit uerh complexum,et quid incomplex una, de quibus intendit Aristoteles hic loqui, quod complexum est triplex, scilicet uoce tantum,significato tantum, uoce & significato simul. Complexum uoce tantum est, quando per plures uoces per se significativas circumloquamur aliquam unam rem, quam nescimus uno proprio nomine nominare,ut primogenitus Socratis filius Atheniensis. Inco plexum tali cona-plexo oppositum est,quando per unam uocem per se signia
ficatiuam uni vocam rem unam nominamus, ut Socrates homo,asinus&c. SComplexum significato tant m est, quando unam uo cem tantu quae tamen plura habet significata proserimus, ut canis, cancer . senti. Nam sub una uoce plura indistincte coplectimur. In complexum tali coplexo oppositum est, Huando unam uocem tantum habentem tantum unii significatum proserimus, ut homo, capra,leo,&c
226쪽
Complexum uoce & significato simul est, quando phi-xes uoces plura significalites proferuntur, ut homo,albus, homo currit, homo est animal,& hoc complexum semper est oratio,aut persecta, si est cum copula, ut homo est albus, aut imperfecta si est sine copula, ut homo albus,in co-plexum huic complexo oppositum est , quando una uox simplex, uel composita significans unum profertur. Exemplum primi, homo, animal, Exemplum secundi armiger,
scuti ser,paterfamilia S,Ceconomus
Aduerte tertio, quod Aristoteles hac diuisionem secit,
ut innueret, quod in praedicamento non reponitur securi dum se totum complexum secundo modo,& tertio modo dictum, quoniam omne repossibile secundum se totum in praedicamento, dicit unam & determinatam naturam, cum sit aut genus,aut species, aut differentia. Sed complexum secundo,& tertio modo, non dicit unam & determinatam, sed plures, ut patet de cane,& de hac oratione homo est albus, nam homo importat substantiam, & albus qualitatem. Dixi secundo & tertio modo, ut excipia complexum primo modo, quoniam re est in complexum, licet uoce sit complexum. Ideo non excluditur a praedicamento, sicut nec in complexum uoce & re. Dixi secundum se
totum, ut excipiam partes, nam licet totum hoc complexum,homo albus, non reponatur in aliquo uno praedicantento, tamen secundum distinctas reponitur in distinctis praedicamentis, ut homo in praedicamento substantiae,&albus in praedicamento qualitatis, Restat ergo ut in praedicamentis reponantur sola incomplexa, siue significentur nomine simplici, siue composito, liue circun loquuto. Haec
de prino diuisione dicta sint. Quantum ad secundum aduerte, quod Aristoteles relicto primo membro , primae diuisionis subdiuidit secundum, scilicet incomplexa, & format secundam diuisionem
continentem quatuor partes,& est talis, eorum quae sunt,
alia de subiecto di cuntur, sed in subiecto non sunt: Alia in subiecto sunt, sed de subiecto non dicuntur, Alia de subiecto dicuntur,& iu subiecto sunt, Alia neque de subiecto dicaratur,neque in subiecto sunt. Pro
227쪽
Pro euidentia huius diuisionis, quae est diuisio incomplexorum tria aduertenda sunt, deinde exponemus singulas partes diuisionis. Aduerte primo, quod haec diuisio supponit, ut scias modos generales , quibus res dicitur esse in aliquo, puta an sicut pars in toto , uel sicut totum in partibus, an sicut accidens in sit biecto, uel sicut superius in suo inferiori, &qui Aristoteles modos generales essendi in , numerauerat in quarto libro Physicorum agens de loco,noluit hic repetere, quoniam forte libros de Physico auditu prius tradi
derat, quam artem ueterem. Verum quia nouitius in Log ica, libros de Physico auditu nodum nouit,ideo ad instructionem eius, ne tendat per incognita, numerandi sunt hic
modi essendi in , ut scias in quo sensu loquitur Philosophus cum dicit ilia sunt in subiecto Sc.
Tu igitur aduerte. ut recolligit Petrus Hispa, in ante- praeditamentis , modi essendi in , reducuntur ad octo. Primus est, sicut pars integralis in toto, ut manus, bra chium , caput in corpore humano. Secundus est econue so, ut corpus humanum in suis membris , & tectum, paries ' fundamentum in domo est e conuerso. Tertius
est sicut species in genere, ut homo in animali, & omne inferi us in suo superiori. Quartus est, sicut genus in specie , & omne superius in suo inferiori. Quintus est sicut forma in materia, & iste sub diuiditur, quoniam ut declarabitur in Primo Physicorum forma est duplex, scilicet
substantialis, ut anima in homine , & accidentalis, ut albedo in manu , Substantialis dicitur proprie esse in materia, quoniam immediate in ea recipitur. Accidenta- ljs uero dicitur proprie esse in subiecto constituto ex materia & forma, & dicitur materia secunda. Sed pro nunc sustine , donec erudiaris in Philosophia naturali . Sex tus est, sicut effectus in causa efficiente, ut flos in radice, regnum in rege. Septimus est, sicut aliquid in fine, ut, uirtus in beatitudine . Octauus est sicut contentum in continente, ut locatum in loco, & res temporalis in tempore. Vnde versus:
228쪽
'sunt pars, totum, species , enus, et calor imui. 6 et 8 Rex in regino, res in fine, licet locatum.
Assignatis modis essendi, th aduerte secundo quod quido dicit Arist. alia sunt in subiecto, non accipit subiect i pro
roto, nec pro genere, nec pro superiori, nec pro inseriori, nec pro materia, in qua recipitur forma substantialis, sed pro corpore, in quo recipitur accidens,& dicitur subiectu inhaesionis siue sustentationis, quoniam accidens no p
test esse apud Aristot. sine subiecto. Aduerte tertio , quod cum dicit Arist. quaedam dicuntur de subiecto, per ly dicuntur, intendit praedicantur, per ir de subiecto, intendit de inseriori, & non intendit de subiecto accidentis, sicut quando dicit, quaedam sunt in subiecto . uis praenotatis,praedicta diuisio quatri membris sic debet intelligi eorum, quae sunt, id est entium siue rerum , quaedam dicuntur de subiecto id est praedicantur de inferiori, ut patet in arbore Porph v. in praedicamento substantiae descendendo a generalissimo per subalterna usque ad specialissimam inclusule . nam substantia praedicatur de corpore, corpus de animato. animatum de animali, animal de homine homo de Sorte,& Platone, in subiecto uero non sunt, id est non inhaerent, nec recipiuntur in lubiecto, sicut accidentia quae su stentantur per subiectum, & haec pars prima diuisionis conuenit omnibus generibus & speciebus & disserenti j x praedicamenti substantiae. Quaedam non dicuntur de subiecto, id est non praedicantur de inferiori . nec sunt in subiecto, id est non recipiuntur, nec substentantur per subiectum, sicut accidentia, & haec secunda pars diuisionis conuenit oninibus indiuiduis signatis, quae continentur sub specie speciali sima in praedicamento substantiae. Nam sub indiuiduo non datur infertus, aliter individuum non esset indiuiduci. sed genus aut species . Dixit indiuiduis signatis, ut excipiam individuum uagum . quoniam & si secundum rem , non praedicantur de inferiori, sicut praedicatur species;
229쪽
DE AN TE PRAED ICAM ENTIS. ios
tamen secundum uocem praedicatur. Praed: catur enim
uidam homo de Sorte & Platone,& Ioanne &c Quae-am dicuntur de subiecto. id est praedicantur de in seriori, ut in praedicamento quantitatis, incipiendo a generalissimo usque ad specialissimum inclusive. Nam quantitas praedicatur de continua & discreta,& continua prae icatur de linea & superficie,& corpore, & linea praedicatur de linea curua & linea recta,& sunt in subiecto, id est, recipiuntur & sustentantur per subiectum. quoniam sunt accidentia, quorum esse, est inesse ut dicemus infra.&haec tertia pars durisionis , conuenit omnibus generi bus, & speciebus praedicamentorum accidentium, & eorum disserentiis. Quaedam autem non dicuntur de subiecto, id est non praedicantur de inferiori, ut omnia india uidua praedicamentorum accidentium, ut haec albedo, haec dulcedo, haec linea, hic locus dcc. Nam cum sint in diuidua,eis repugnat habere inferiorsi, de quibus praedit centur. Sed sunt in subiecto; quoniam cum sint accidentia, sustentari non pollunt sine subiecto ,& haec quarta pars conuenit omnibus indiuiduis nouem praedicamentorum accidentium . Constat igitur tibi, quis sit sensus se cundae diuisionis ante praedicamentalis . Constat etiam, rumantum deseruiat cognitioni praedicamentorum . nam
ter primam S secundam partem cognosces, quomodo se
abent tam subitantiae uniuersales, quam singulares in praedicamento substantiae per tertiam & quartam cognosces,quo modo se habent accidentia uniuersat i a & singularia in noue in praedicamentis accidentium. Haec igiturdi cta sint de secundo ante praedicamento in genete, & hic
terminatur tertium caput.De tertio antepraedicamento. Cap. t I p r.
I N quarto cap. agendum est de tertio ante praedicameto in genere,quod duas regulas continet deseruientes doctrinae praedicamentorum, ut tibi manifestum erit. Tu igi tur aduerte, quod prima ualet ad cognoscendu ordinem eorum, quae in eodem praedicamento ordinantur secundum sub & supra, quomodo scilicet unum dc altero praedicatur. Igitur circa primam regulam duo agenda sunt.
230쪽
primo declaranda est secundum uerum sensum Arist. secundo assignandae sunt coditiones obseruandae in ipsa regii la, ne error in ipsa eueniat. Quantum ad primum aduerte, quod regula prima apud Aristotelem talis est . quando alterum de altero praedicatur ut de subiecto, quaecunque de eo, quod praedica tur, dicuntur, omnia etiam de subiecto dicuntur, ut homo praedicatur de quodam homine, animal uero de homine, ergo &de quodam homine praedicatur animal, quidam enim homo est homo,& est animal.' Haec regula sic intelligenda est, Quando superius, de inferiori, ut animal de homine, quicquid praedicatur de Q. periori,ellentialiter praedicatur. Verbi gratia, quia in arbore Pnrphyrij, homo essentialiter praedicatur de Sorte,& de homine essentialiter praedicatur animal,& de animali corpus animatum,& de corpore animato corpus, & de corpore substantia, omnes istae consequentiae ualent per regulam istam, Sortes est homo, homo est animal, ergo Sor.est animal. Homo est animal, animal est corpus animatum , ergo homo est corpus animatum , & sic ascende usque ad generalissimum , Unde patet . quod haec regula optime deseruit ad cognoscendum ordinem essentiale inter superiora & inferiora in quolibet praedicam Ento. Quantum ad secundum aduerte, quod Arist. hanc regulam non introduxit insallibiliter ueram, nisi in ordine e sentiali superiorum & inferiorum in eodem praedicamento,in quibus nunquam est error . Qui autem uolunt eam extendere ad aliud propositum, conantur apponere diuersas conditiones quibus no seruatis regula no ualet. Quid igitur in ordine essentiali praedicamentali ualeat absolut8,& sine aliqua limitatione, patet ex se. Si autem uis ea uti in alijs propositis, oportet, ut serues sex conditiones.' Prima est, ut arguas in praedicatis per se, praedicatur aute per se genui species disserentia & proprium. V nde be ne sequitur, Sor. est lio, Homo est rationalis, ergo Sor. est rationalis. Ite Sor. est homo,ho est risibilis, ergo Sor.e risibilis. In praedicatis autem per accides no ualet. Vnde nosequitur,sor.est homo,Ho est albus,ergo Sor. est albus.