장음표시 사용
321쪽
re,incipiunt esse in eodem tempore &c. Dico in eo modo , quo sunt simul, nam bene stat, quod duo sint simul
tempore,& tamen no sint simul natura, imo quod unum
natura sit prius,& alterii pol erius, ut ignis & calor ignis, subiectum & propria passio,
Quantum ad lecundum aduerte, quod hic non intendimus tractare de omnibus modis, quibus uniuersaliter aliqua dicuntur esse simul. Nam non solii in tribus modis hic numerandis, aliqua dicuntur esse limul , sed pluribus aliis, puta simul loco, ut quae sunt in eodem loco, simul causalitate, ut duo simul trahentes nauem. Simul authoritate, ut plures rectores. Simul unius populi, quorum unus non agit sine altero. Simul consensu S uoluntate , ut duo ueri amici. Sed de his modis non ei sermo hic. Intendimus autem tantum de modis, qui deserinunt doctrinae& cognitioni praedicamentorum, quae sunt tres, scilicet
tempore, conuerrentia. SO diuisione, quomodo autem deserviant cognitioni praedicamentorum, dicemus agentes
de singulis. Eorum igitur sufficientia sumitur hic. Qu3cunque sunt simul simultate deleruiente doctrinae praedicamentorum, aut sunt simul tempore, aut simul natura .
Si simul tepore,sic est primus modus. Si simul natura, dupliciter, quia aut couertetia ut correlativa, & sic est secundus modus,aut diuisione, ut differentiae diuisiue generis, Scsic est tertius modus. Quantum ad tertium aduerte, secundum Aristo. qu ea dicuntur simul tempore, quorum generatio ei in eodem tempore, ita quod in eodem instanti incipiunt elle, ut siduo homines in eodem in stanti oriantur, dicuntur simul tempore ex parte inceptionis, quia unus non e ih prior nec posterior altero. Idem intelli e ex parte diffinitio ius, ut si duo homines in eodem instanti moriantur. Pota sunt ergo aliqua esse simul tempore tribus modis, scilicet ex parte inceptionis tantum,& ex parte definitionis tantum ,& ex parte utri us Iu e. In eodem modo simultatis continentur subiectum & propria passio, ut homo & risibile. Nam quocunque instanti ponitur homo, ponitur risibile per naturalem sequelam , & quocunque instantic desinit
322쪽
delinit este homo, desinit esse risibile, quoniam est aecia dens, cuius esse, est inesse silbiecto . Tu tamen aduertequod licet subiectum & passio sint simul tempore, non
tamen natura,quoniam subiectum est causa, a qua passio fluit, caula autem natura est prior caulato. Constat ieitur quis sit modis, primus simultati v deserviens doctrinae praedicamentorum . Deseruit autem in hoc, quod ut supra docuimus, in omni praedicamento sunt quaedam proprietates . Ut ego thias,an sint tempore simultaneae, uel priores, uel posteriores his quorii sunt proprietates, po nitur hic primus modus simul. allantum ad quartum aduerte, quod si cudus modiiqlimul,est simul esse in conuertentia , ea autem sunt simul in conuertentia, quando ab uno ad alterum est bona consequentia & econuerso, tam in ponendo, quam in remouendo,id est assirmative & negati ue: ita quod si ponitur unun , ponitur reliquii,& econuerso;& s remouetur uisu remouetur reliquum . Et hoc secundo modo oti mutua relativa sunt simul: nam bene sequitur in secundo adiacente, Si pater est,filius est,&, econuerm. Item , si pater non est, filius non est,& ecoiretis.& ratio huius est, quia ut docuimus in pVedicanaento ad aliquid, correlativa persem uicem diffiniuntur,& intelligutur. Sed aduerte, quod non lumcit huic secundo modo mutua consequentia, sed quod unum non sit causa alterius. Et sic uerificatur de panibus correlativis, inquantum sunt correlativa, quoniam, ut sie, sunt opposita onpositione relativa, nullia au- , te oppositum est per se caul a sui opposti. Dico inquant una sunt correlativa, quoniam sis uniantur materialiter puta inquantum substantiae sunt, non in conuenit unum esse causim alterius, ut Sortes pater, inquantum est substantia , generat filium, non tamen pater formaliter pater, eli causa filii formaliter filii, quoniam dicunt respe- iratis oppositos. Et aduerte, quod hic modus secundus valet ad cognoscendum proprietates praedicamenti ad aliquid, inter quas est ista, quod proprium est relativorum,
Quantum ad quintum aduerte, quod tertius modus est.
323쪽
est, esse simul in ratione diuisua. Ea autem sunt simul in ratione diuisitia, quae ex aequo & absque ordine prioris,& posterioris diuidunt,& participant aliquod commune illis superius,prout respiciunt illud commune. Sicut duae disterentiae diuisiuae unius generis, & duae t pecies constitutae ex illis disterentiis, & constitutae sub illo genere, ut rationale A irrationale simul, id est, quae ex aequo diuidunt animal, neque enim prius rationale est animal, neq;magis, quam irrationale. Dico prout respiciunt illud comune, quoniam si comparentur ad inuicem, & non ad comune, quod diuidunt, non inco uenit unam esse priorem altera & perfectiorem, ut rationale irrationali. idem dico de speciebus constitutis, ut homine & asino. In ratione autem animalis aeque & simul conueniunt. Coni latigitur tibi, quis si tertius modus simultatis deseruiens, cognitioni praedicamentoruin . Deseruit autem ad cognoscendum, quod in omni praedicamento sunt disterentiae oppositae simul diuisiuae sui generis. Et uniuersal: ter omnia in seriora dicuntur simul contineri sub tuis luperioribus, iuxta hunc tertium ordinem . Et aduerte, quod secundus & tertius modus dicuntur simul natura, sed distincta ratione , nam secundus dicitur simul natura propter
conuertentiam, ita tamen, quod unum non est causa alterius, ut excludamus subiectum & pastionem tuam. Tertius autem est simul natura propter simul tantam diuisionem alicuius superioris ut excludamus diuisionem analogicam, in qua unum diuidens est prius altero, ut substantia est prior accidente, quae diuidunt ens tibi, ut declara
bitur in quarto Metaphysicae, & sanum dictu de animali, est prius sano dicto de medicina. Hic de simul, ut est post praedicamentum dicta sint.
motu et eius eteneribus. Cap. DII.
I N cap. quarto agendum est de motu, ut eil post praedicamentum , &hic sex agenda sunt. Primo , ut scias in quo sensu hic sumitur motus, ponendi sunt modi, quibus apud Philosophum dicitur motus. secundo assignanda sunt genera motus & eorum sufficientia. tertio agenduest de generatione & corruptione . quarto agendum est, vi
324쪽
de augmento & decremeno. quinto agendum est de alteratione. sexto agendum est de motu locali. . i. ia i
Quantum ad primum aduerte, quod ut tibi declarabitur in sexto Physicorum, mutari siue moueri, est aliter rese habere nunc quam prius. Motus ergo est dispositio ., qua subiectum aliter se habet nunc quam prius. Omnis ergo variatio subiecti dacitur motus, aut dupliciter lumiconiueuit, quoniam cum sit uariatio, id potest continge re in anima,& in re corporali. Si in anima, solet dici motus, qui est actus perfecti, qui potius est de consideratione Metaphysici,quam Physici,& Logici,& de eo non est:
hic sermo , Stan re corporali, solet dici motus, qui est actus imperfecti, siue existentis in potentia, de quo pertriticiat Aristoteles in tertio Physicorum . Hic autem mo-itus dupliciter sumitur, primo generali rer, se cudo specialiter. Primo modo idem est quod mutatio comuniter sumpta, siue sit instantanea, id est fiat in instanti, ita quod eius terminus acq uiratur in diuisibiliter,uel deperdatur indiuisibiliter siue fit successiva, ira quod eius terminus,acquiratur uel deperdatur diuisibiliter & in tempore. Secudo modo idem est,quod motus proprie dictus, de cuius ratione est successio, & eius terminus acquiritur siue deperiditur diuisibiliter,& ne cellario sit in tepore, & repugnat ei sieri in instanti. Hic non sumitur motus proprie dictu b,
quonia eius tantia tria sunt genera, ut tibi manifestabitur in v. Physi scilicet motus in quantitate, qui dicitur augmetum & decrementum, motus in qualitate, qui dicitur alteratio, motus in Ubi, qui dicitur motus localis . Hic autem de motu recitantur sex species subalternae, quae etiasunt genera, ergo hic sumitur motus generaliter dictus, ut sub se continet mutationem proprie dictam , quae ethin instanti, ut generatio & corruptio substantialis & motum proprie dictum, qui est in tempore,& successivus, ut
augmentum& decrementum,&alteratio& motus se-ciindum locum.' Quantum ad secundum aduerte, quod Aristoteles in post praedicamentis enumerat sex species motus, ct sunt istae generatio.corruptio, augmetatio, diminutio, altera.
325쪽
tio, securritum locum mutatio, quarum sufficientia hine sumitur. Omnis motus est uia & processus ad aliquem terminum. Omnis autem terminias est uel substantia vel accidens. Si substantia,uel est affirma. uci ne g. Si affirmativus,est generatio, ut tibi declarabitur. Si negativus,est corruptio. Si est accidens, uel est accidens con notans respectum,& sic est loci mutatio, uel est accidens absolutu, & hoc duplicitor, quia aut est qualitas & sic est alteratio. aut qualitas. Et hoc dupliciter, quia aut est qualitas perfecta,& sic est augmetu, Aut est qualitas impet secta,&fiet est diminutio siue decrementu. Costat igitur tibi propter quid assignantur sed species motus generaliter dicti.
Quantum ad tertium aduerte, quod Arist. in postpra dicamentis non immoratur ad dissiniendum singulas prvdictav species motus, id enim reseruatur ad librum quin tum Phy. Logici autem reales ut disponant nouitium ali qualiter ad philosophiam, diffiniunt eas,& praecipue Petrus Hispanus. Incipiens ergo a generatione inquit. Generatio est progressio a no esse ad esse . Pro cuius notitiae aduerte, quod progressio dupliciter sumitur. Primo, promotu locali in animali qlio animal tendit per potentiam
animae motivam de loco ad locum,& dicitur motus progressivus. Secundo,pro quacunque viai, qua res acquirit
esse . Progressio quidem primo modo dicta, est progre so propria,& de ea agitur in tertio de anima, secudo autem modo dicta, est per similitudinem, Nam sicut animal ambulans graditur de loco ad locui, sic res dum generatur
procedit a non esse,ad esse, Nam ante generationem non
est, quia si esset, no generaretur,& post genera tione est:& ideo per similitudine quod generatur,dicitur progredia non elle ad esse. Sed aduerte, quod ly non esse,& l esse, debent exponi substantialiter & non accidentaliter, ut sit sensus, Generatio simpliciter dicta , est progrestio id est, via a non esse subitantiali, ad esse substantiale. Na fiest et progrestio a non esse accidentali ad esse accidentale, non distingueretur ab alteratione, ut tibi manifestabitur in quinto Physico .
Corruptio autem est progresito ab esse substantiali,ad
326쪽
non esse substantiale, nam eum opponatur generationi, contrario modo est progressio, & conuenienter dicit ut
progressio ab esse substantiali ad non esse, quoniam quod corrumpitur, est,& delinit esse, sicut ex opposito, quod generatur,no est,sed incipit esse, per negationem de praesenti & positionem de futuro, ut tibi manifestabitur intractatu de probationibus terminorum , . Quantum ad quartum aduerte, quod augmentum &diminutio dupliciter considerantur. Primo, ut fiunt in rebus animatis per potentiam animae augmentativam, quae est potentia animae vegetatiuae. Secundo, ut fiunt in re
bus animatis,& inanimatis fiue ab extrinseco, siue ab intrinseco per additionem uel substractionem quantitatis a quantitate. Hic intendimus loqui in secundo sensu, &non tantum in primo. Nam de primo tractatur in secundo de anima. Augmentum igitur in secundo sensu sic dii finitur, Augmentum sue augmentatio, est praeexistentis
quantitatis additamentum. Quod sic probatur, quoniam augmentum est motus de minori quatitate ad maiorem, sed non potest este motus nec terminari a minore quantitate ad maiore, nisi minori superaddatur maior,ergo dis . . finitio est vera. Decrementum autem aut diminutio, in secundo sensu, est praeexistentis quantitatis minora mentum. & probatur se. Decrementum est motus a maiori quantitate ad maiorem,& minorem. Sed non potest esse motus nec terminari a maiori quantitate ad minorem, nisi minuatur praetexistens quantitas, ut puta si erat quantitas duorum cubitorum fiat unius . . sed aduerte, qubdaliquando fit augmentum in quantitate sine acquisitione alicuius partis substantiae, ut in rarefactione,& decrementum, ut in condensatione. Nam quando aqua congelatur,fit decrementum in quantitate, Nuoniam dimensiones contrahuntur, & tamen nihil de
substantia aqnae deperditur; & quando dissoluitur per caelorem,augetur, quoniam dimensiones prius contractae extendulitur, & tamen nihil de substantia aquae acquiritur, Aliquando autem fit augmentum & decrementum
cum acquisitione a deperditione alicujus partis substantiae, ut
327쪽
tiar,ut quando augetur paries per additionem laterum, &decrestit per lubtractionem , Utrum autem possit fieri augmentum,& decremetum sine alteratione, manifestabitur tibi in libro octauo Physicorurn. Quantum ad quintum aduerte,quod alteratio dupliciter sumitur. Primo,pro motu ad quan cunque quali ratem, siue fit perfectiva Libiecti, siue non, & in hoc sensu potestinueniri in prima,& tertia,& quarta specie qualitatis. Se cundO,pro motu ad contrariam, uel mediam qualitatem, quae comparata alteri extremo est ueluti contraria, ut dicemus' in hoc secundo sensu est alteratio proprie dicta,& est tantum in tertia specie qualitatis. l lii, enim qualitatibus patitur,& alteratur subieetiim tam animatu, quam inanimatum, ut calefactione alteratur aqua,& animal secundum tactum,& de hac intendimus hic,& sic diffinitur. Alteratio est mutatio I biecti a qualitate cotraria, ut a termino a quo,ad qualitatem contrariam, uel ad mediam, ut ad terminum ad quem. Pro cuius notitia aduerte, quod alteratio potest elle in qualitatibus contrariis immediatis, & tunc semper eli mutatio ab extremo contrario ad extremum contrarium, ait sanatio est mutatio ab aegritudine ad sanitatem, aegrotatio. uero est opposito modo. Et potest esse inter qimatates contrarias mediatas,&tunc uenficatur diffinitio, quod est mutatio a qualitate cotraria ad contrariam, uel ad mediam, ut patet in coloribus, & ionis,& saporibus,& odoribus ..Unde aduerte, quod in his contingit fieri alteratio tribus modis. Primo, ab extremo ad extremum, &tunc est simpliciter a contrario ad contrarium, ut calefactio, quae est a frigido ad calidum. secundo, ab extremo ad medium,quod comparatam alicta extremo , est uel ut contrarium, ut quando mouetur
aqua ab intento frigida ad tep una, & dicitur tepefactio. Nam tepidum respectu frigidi intensi, est calidum, & ut
sic,eu contrarium frigido. Tertio , a medio ad medium, ac tunc utrimque medium est, ut contrarium comparatum extremo,cui magis propinquat, ut quando mouetur
corpus fuscum ad croceum. Nam fuscum se tenet ex parte nigri, croceum autem ex parte albi, & ideo virtuali-U ter
328쪽
Aer est motus a cotrario ad contrariti, licet no sormaliter. Quantum ad sextu aduerte, quod motus localis est duplex scilicet rectus, ut motus grauium,& leuium,& spnaericus, ut motus coeli, qui sic disserunt, quod motus rectus est ille per quem mobile mutat locum, & secundum totum , & secudum partes, relinquit enim totaliter primum Ricum,&tendit ad alium, ut lapis descendens,&ignis asceiens, per motum autem sphaericum. Non mutat mobile locum, secundum totum, quoniam semper mouetur super eosdem polos,& circa idem centrum,& ideo semper m net in eodem loco secundum se totum et secundiam autem partes mutat lycum , quoniam una succedit alteri,& secudum quod una recedit,altera ad eundem locum succedit, ut patet in partibus rotae , quae sibi inuicem suecedunt in puncto signato in spatio. Hoc notato aduerte, quod licet hic sit sermo de utraque specie motus localis, principaliter tamen in primo sensu,& ideo sic diffinitur, Motus fecundum locum est mutatio de uno loco in alterum, scilicet secundum totum, ita quod principaliter diffinitur
motus localis rectus tanquam notior nobis. Cuius signum
est, quod Petrus Hispan. posita dissitatione, assignat sex disserentias locales, de quibus pertractat Aristoteles in secundo coeli, secundum quas videmus mobile motu recto moueri secundum totum & partes,no autem mobile motu sphaerico secundum totum. Neque enim totum coelum magis mouetur sursum , quam deorsum, neque magis ante, quam retro,&c. aliter non esset motus coeli circa medium P raecis sed a medio ad medium, quod non conuenit mobili sphaerico, ut sphaericum est, ut tibi declarabitur in primo coeli. Intelligendo ergo de motu recto principaliter sic diffinitur. Motus secundu locum,est mu ratio ab uno loco ad alium. Constat igitur tibi, quomodo sunt sex species motus,
quarum notitia deseruit doctrinae decem praedicament rum. Nam per negationem, & corruptionem cognoscimus quomodo acquiritur , et deperditur substantia, per augmentum, & decrementum, quomodo acquiritur, &deperditur quantitas per alterationem qualitas, permo, tum
329쪽
tum localem ubi siue locus. Rationabiliter igitur motui
ponitur postpraedicamentum. De habere, ct eius singulis modis, C A P. v.
IN quinto capite agendum est de habere, & hic duo uidenda sunt. Primo, quot sint recitati ab Aristotele modi ipsus habere. Secundo, ponetur eorum sufficientia. Quantum ad primum aduerte,quod Aristoteles nou intendit uniuersaliter, & absolute numerari modos hab-di, sed famosiores,& magis consuetos. Vnde inquit in fine, Forte tamen,& alii apparebunt modi de eo, quod est habere . Sed qui consueuerunt dici, pene omnes numerati
sunt. Numerat ergo septem modos.
Primo dicitur quis habere qualitate, ut Sori habet scietiam, uel uirtutem, uel albedinem,&c.& hoc habere non
est aliud, quam informari qualitate sibi inhaerente iue secundum animam, siue secundum corpus. Secundo,dicitur quis habere quantitatem, ut Sor. habet quantitatem bicubitalem, & Plato tricubi talem , & hoc habere non est aliud, quam extendi, uel dimensionari tanta uel tanta quantitate intrinseca, sibi inhaerente. Tertio,dicitur quis habere ea, quae adiacent corpori,&hoc dupliciter, quia aut adiacent toti corpori, ut uestis ad protectionem,aut parti ut anulus digito, biretu capiti,calceus pedi,ad protectionem,&decorem.& hoc habere constituit ultimum praedicamentum, de quo actum est supra. Quarto dicitur quis habere mebrum, ut Sortes habet manum,& pedem, Muniuersaliter omne totu habet suas partes sicut arbor habet ramos, & domus tandamentum.& parietem & tectiim. Et hoc habere, non est aliud quam
totum ex partibus sibi debitis constare. Quinto, dicitur quis habere contentum, ut lagena habet uinum,& modius triticum, & uniuersaliter continens habet contentum, intelligendo de continentia locali,&circundatiua,ut praeseruet ur continentia uirtualis, it anima continet corpus, & rex regnum . Haec enim contineutra non est locativa, sed conseruatiua tantum,& hoc haberanon est aliud,quam locare, aut conteruare.
Sexto;dicitur quis habere possessione, ut agrum,aut ui-V i nem,
330쪽
neam,&hoc habere,no est aliud quam re suam possidere. Septimo, dicitiir quis habere uxorem , non est aliud
habere uxorem, quam esse uxoratu, uel cohabitare fami- , liariter cum uxore,& ideo dicit Aristoteles hunc modum esse alie iussimum,idest,minus proprium caeteris modis habendi. Vnde parum de eo curandum ei in hoc proposito, quoniam non deseruit doctrinae praedicamentorum. Alii enim manifeste deseruiunt, Nam primus deseruit praedicamento qualitatis, secundus praedicamento quantitatis, tertius praedicamento habitus , quartus praedicam ei to substantiae. quintus praedicam et o ubi, sextus praedica mento relationis dicitur enim relative possessor ad rem possessam Septimus autem, ut per se constat, nullo modo deseruit, ideo alienus est a praesenti propositio. Non enim
hic ahitur de habere, nisi ut est postpi aedicamentum. De ratione autem pol praedicamenti es seeundum omnem modum suum deseruire cognitioni praedicamentorum. Quantum ad secundum aduerte, quod tu incientia praedictorum modo ru sic sumitur. Habere, importat habitudinem habetis ad rem habitam,sicut amare, habitudine amatis ad rem amatam. Haberi autem, sicut amari cconuerto.
Haec autem habitudo uel est ad aliquod intrinsecti , ibo dest de substantia eius,& sic est quintus modus, quo modo totum habet partes, quae sunt de substantia totius, uel ad aliquod extrinsecum, quo ad substantiam habentis, ita quod non est de substantia eius , & hoc dupliciter : quia illud extrinsecum a substantia habentis, uel est sibi inhaerens, sicut accidens, uel non. Si primo modo, aut in heret ratione formae,& sic est primus modus: qualitas enim formam rei consequitur, aut inhaeret ratione materiae, & licest secundus modus et quantitas enim consequitur materiam, ut tibi declarabitur in septimo, & octauo Metaphy-scae . I non est inhaerens, hoc dupliciter, quoniam licet
non sitio haerens,est tamen unitum uel distas. Si unitum, dupliciter, quoniam autem est unitum, ut continens,&ambiens, & hic est quintus modus, aut est unitum solum , ut adiacens uel adaptatum,& sic est tertius modus. Si distas,