장음표시 사용
61쪽
quia intentum Logici, est uti oratione ad inuestigandum uerum,& falsum. Ergo eam proprie recipit, quae secudum se significat uerum & falsum, & haec est indicativa. Nam aliae potius deseruiunt affectui mentis, quam quod sint ordinatae ad enuntiandum uerum & falsum conceptum animi aut intellectus. Quod patet hinc. Imperativa Indicat uoluntatem superioris per imperium , Optativa indicat desiderium siue affectum optantis. Depraecatiua indicat affectum inserioris erga superior in per supplicationem.
Coniunctiva autem licet uideatnr exprimere uerum aut falsum conceptum mentis,non tamen determinate,sed suspensive: est enim conditionalis, quae ut dicemus in cap. de hypotheticis,nihil ponit in esse . Indicativa autem determinate dicit uerum aut falsum. Nam haec est determinate uera,homo est animal,& haec determinate falsa, homo est lapis, ideo sola meretur dici propositio. Proponitur enim intellectui,ut peream formet svllogismum , &per syllogismum deueniat in ueram conclusionis notitia. Constat igitur,qui orationis persecta species meretur Logice dici propositio. Vnde aduerte,quod Logicus non tatum maeni facit orationem congruam & ornatam, quan
tum ueram ita quod,etiam si esset incongrua,&iu ornata, modo uerum & salsum enuntiet, accepta est apud Logi cum, propterea Logicus acceptat istam,Deus seruitur ab homine,licet ea reprobet Gramaticus, negans seruior inueniri passivum. Haec de praesenti cap. dicta sint. An Logico susiciant diis orationispartes cilicet nomen rectum,
IN cap.quarto inuestigandum est,si duae orationis partes scilicet nomen & uerbum rectum,iussiciunt Logico, Tu igitur aduerte,quod Logicus rationabiliter recipit tatum duas , ut sibi necessarias, Grammaticus autem octo. Ratio uero differentiae est haec. Logicurum & Grammaticus disserunt fine. Intendit enim Logicus scire discernere uersi a salso . Graniaticus aute intendit scire discernere congruum sermonem ab incongruo. Ad consequendum primum sussciunt nomen & uerbum , quoniam
sussiciunt ad componendum propositionem , quae est
62쪽
fgnificans veru uel falsum, ut tibi manifestabitur in tram sequentia,d sormandum congruum sermonem , & distinguendum ab incongruo non sufficiunt ad nomen & ue hum, sed oportet uti praepositionibus,& adverbiis & coniunctionibus, &c. Et ideo ut Gramaticus habeat omnem modum formandi sermonem congruum, necessariae sunt sibi plures partes orationis, quam nomen reetum, & ue bum rectum. Et quoniam istae duae sibi sui iunt, ideo appellat eas categorematicas,idest per se significati uas,alias aute syncategorematicas, idest simul significati uas . Quis autem sit terminus catego.& syncate. diximus in diuiso
Sed dices: Logicus indiget pronomine demo strativo, ut quando descendit sub subiecto propositionis uniuersalis affirmatiue, uel negative dicendo,omnis homo est animal ,ergo & hic homo est animal,& hic est animal &c. Ite indiget participio,ut dicemus in trac sequenti, quado resoluit propositionem factam de uerbo adiecti uo,in suum
participium,& sum, es,est,ut Sortes currit, Sortes est currcns,ergo saltem quatuor partes orationis sunt ei nece riae,scilicet nomen,& pronomen uerbum,& participium. Respodetur nomen, de pronomen apud Logicum sunt, ut una pars, quoniam utitur pronomine loco nominis, &participium flat cum nomine,&uerbo. Cum nomine quidem, quoniam potest esse subiectum propositionis, sicut
ec nomen,ut, Legens currit,&stat cum uerbo,quoniam signiscat cum tempore, ut docuimus supra , & ideo apud Logicum identisicantur nomini,& uerbo icet apud Gra-maticum remaneant di stinctae.. Constat igitur, quod sint partes orationis necessariae Dialectim,ad formandam propositionem, & ex propositionibus syllogismum. Haec de praesenti cap.dicta sint. Explicit tractatus secundus compendii Logices Pe-- ripateticae, ordiuatus per autorem,& fuit - de partibus propositionis.
63쪽
DE PROPOSITIONE.. TRACTATUS TERTIUS,
V ui est de propositione et speciebus eius.
I M hoc tertio trac. agendum est de propositione , gratia cuius praemisimus tractatum praecedentem, in quo actum est de partibus eius,& de genere per quod desinienda est,& hoc est oratio, ut tibi manifestabitur . Diuidemus autem ipsum in sex capita. Primo agendum eli de propositione defiat liue & diuisive, prima diuisione. Secundo , agendum est de categorica simplici, & de omnibus eius diuisionibus .
Tertio, agendum est de propositione hypothetica & eius
arto,agedum est de propositione categorica modati . ainto,agendum est de aequi pollentijs propositionii categoricarum simplicium, quae sunt oppositae cotrariae, sub contrariae, contradictoriae,& subalternae. Sexto, agendum est de aequi pollentijs modalium oppos tarum o
De propositione quid sit,et eius prima diuisione. Cap. r . I N primo capitulo agendum est de propositione quid sit,& quo tu plex in genere siue prima diuisione. Quantum ad definitionem aduerte, quod sic definitur de mente Aristotelis: Propositio, est oratio uerum uel falsum significans indicando. Primo,dicitur oratio loco generis: est enim in plus oratio quam propositio. dictum est enim in tract. praecedenti, quod oratio persecta, distinguitur in quinque species, ex quibus sola indicatiui modi est propositio. Ergo omnis propositio est oratio perlaeta, sed non econuerso , ex consequenti est genus propositionis, propositio autem est species orationis persectae. Sicut animal est genus honiinis, homo autem est species animalis . Nam omnis homo est animal, sed non econuerso. Secundo dicitur,uerum uel salsum significans. Pro cuius notitia aduerte,quod cum propositionum alia sit affic
64쪽
malitia, alia negativa, ut declarabimus infra, significare uerum in affirmativa,est significare rem,sicut est. Verbi gratia,haec est uera ,homo est rationalis, quia lac est ex parteret. Unde hominem esse rationalem est uerum. Significare uerum in negatiua,est significare rem sicut non est. Verbi
gratia, haec est uera, homo no est asinus,quia sic est in re.
Vnde hominem non esse asinu, est uerum Significare falsum in propolitione affirmativa, est significare rem aliter quam sit. Verbi gratia, haec est salsa,homo est lapis,quo niam significat hominem esse lapidem,& tamen aliter est. Significare salsum in propositione negatiua,est non lignificare rem sicut est . v. g. haec est falla , homo non est animal,quia non significat sicut est. Na homo est animal, ergo falsum est ipsum no esse animal. Dicitur ergo in diffinitione, uerum uel salsum lignificans,ad differentia orationum impersectarum, ut homo albus,asinias rudibilis, re oratio infinitiua. ut Sorte currere, & oratio famularis, urSortes incipit,nisi enim aliud addatur,non solii non quietant animum audientis, sed nec dicunt aliquid de uero,aut
salso,nisi compleantur per aliud. Verbi gratia. Si ly homo albus addatur,homo est albus. Si ly Sortem currere, addatur,est uerum,uel possibile, uel contingens. Si ly Sortes incipit,addatur,esse bonus. Constat ergo,quod per se luiri, piae nihil dicunt de uero, aut salso Tertio dicitur indicando, quod dupliciter exponitum Primo sic,indicando,id est, est oratio modi indicatiui uerum , uel falsum significans . Unde alii definiunt propositionem dicentes, quod propositio est oratio indicatiuauerum, uel falsum significans. Et id ponitur ad differentiam orationum perfectarum, quae fiunt per alios modos, per imperativum,optatiuum, Sec. Nam istae, ut docuimus in trac. praecedenti in capi . tertio,potius deseruiunt nobis
ad manifestandum affectum mentis , quam uerum,aut falsum conceptum intellectus. Orationes etiam modi indicatiui , temporis praeteriti, & suturi, non significant primo , & per se uerum & falsum, nisi reducantur ad unam temporis p rq sentis indicatiui, ut in eodem loco docuimus. Sola ergo oratio indicativa temporis praesentis, mereturia caci
65쪽
DE PROPOSITIONE. Esdici propositio, quia sola. sufficit ad formandum syllogis
naum, aliae autem non, nisi reducantur ad illam, ut tibi minifestum erit in traei, de sillogismo formali. Secundo, ab aliquibus exponitur ly indicando. i. asserendo. Verum id non uidetur couenire omni propositioni, s d tantu propositioni in materia naturali, quae nec ellario est uera, & in materia remota quae de nece sistate est falsa. In materia autem contingenti,cum possit esse uera,& falsa, no potest dici assertiue, sed opinatiue , quod significet uerum, aut Lalsum,ideo melius est stare in prima expositione, quae etiaest de mente Aristo. in j. Peri her. Quid autem iit & quomodo fiat propositio in materia naturali, & contingente,& remota, dicemus infra in hocmet tractatu. Constat igitur quid sit propositio apud Logicum . . Quantum ad primam diuisionem propositionis adueriste, quod ac mentem Aristo totis in primo Peri her. diuiditur primo in categoricam,& hypotheticam, Dicitur categorica Graece, praedicativa Latine , Retra opera enim Graece, praedico Latine. Dicitur hypothetica Graece suppositiua Latine est enim Graece tae, sub Latine, & scinc Graece, polatio Latine. Ratio aute diuitionis est haec, quia omnis propositio lignificat uerum,aut falsum,& est quid copoli tu,&oe compositu est resolubile in sua immediate coponetia. Vel ergo propositio coponitur ex terminis immediate, & in eos resoluitur immediate,& in no aliud immediate. Et sic est categorica, quae cdponitur immediat 3 ex subiecto,&praedicato &copula, modo, quo dicemus infra. Vel coponitur immediate ex duabus oronibus, per aliqua colunctione, puta, ergo, si,&, uel,& immediate in eas resoluitur,& ille immediate in terminos, & sic est hypothetica, ut dicemus in cap. tertio huius tractatus. Categorica uero diuiditur in simplicem . & modalem . Simplex est, in qua praedicatum simpliciter dicitur de subiecto, ut, Homo est animal. Modalis est, in qua praedicatum dicitur de subiecto, non simpliciter, sed cum modo,& determinatio ne, ut, Homo est animal nec ellario, Homo est albus contingenter. Et de modali agemus in cap. quarto huius tra c. Haec de primo cap. dicta sint,
66쪽
De propositione categorica, et omnibus eius diu sionibus. C A P. Ita
I N se condo cap. inuestigadum est, quid sit propositio
categorica,& quot sint eius diuisiones,& de singulis ageredum est excepta modali, de qua agemus loco suo. Primo igitur definiemus eam, deinde accedemus ad diuisones. Quantum ad definitionem aduerte , quod ad mentem Artitotelis sic definitur. Propositio categorica,est propositio quae habet subiectum, praedicatum,& copulam,tanquam principia & partes sui. Ponitur propositio loco generis, Omnis enim propositio categorica, est propositio, sed non econuerso. Nam & hypothetica est propositio,&tamen no est categorica. Dicitur, ouae habet lubiectu,&c- hoc totum ponitur ad disseret iam hypotheticae, cuius partes principales sunt duae orationes, in quas immediate resoluitur, ut patet in ista, Si tu curris, tu moveris, principales partes,&immediate non sunt termini, sed istae duae oratione S,Tu curris,& tu moveris . Primae autem & mediatae sunt termini,ex quibus haec oratio coponitur, Tu curris,& haec,Tu moueris. Dicitur, igitur, quod principales partes categoricae non sunt orationes, sed termini,ex quibus immediate componitur. quorum unum est subiectum,alterum praedicatum , alterum copula, ut homo est animal, homo est subiectum, animal praedicatum, est, copula; coniungit enim praedicatu cum subiecto. Sed aduerte, ut lcias quomodo in omni categorica est subiectu,copula,& praemdicatum, quod fit tribus modis, primo per uerbum Sum, es, est,de tertio adiacente. Est autem categorica de tertio adiacente, quado post Sum, apponitur alius terminus ut, Sortes est animal. In hac constat de subiecto,& praede cato,& copula. Secundo sit per uerbum adiectivum , Est autem apud Logicum omne uerbum adiectivisi, praeter Sum, es,est, in quod resoluitur omne uerbum adiectivum, & in suum participium;ut, Sortes currit,sic resoluitur, Sortes est curres . Sortes est subiectum, currens praedicatum. Est, copula.Tertio sit per uerbum Sum,es,est,de secundo adiacente. Est autem categorica de secundo adiacente, quando post Sum,es,est, alius terminus non sequitur,ut, Deus
67쪽
est celum est,&in hac est assignare subiectum praedicatu, re copulam, alio modo quam in praedictis. Astignatur,autem dupliciter. prim A sic, Deus est. i. Deus est habens esse, Deus est sublestum, habens esse est praedicatum. Est, copula. Secundo sic: Deus est, id est, Deus est existens. Deus est subiecitum, existens praedicatum, Est,copula. Notannili dicunt, quod in categorica de secundo adiacente, Est, gerit uice copulae,& praedicati,&id uidetur innuere Arist. in primo Periher. ubi definies uerbum, inquit, Et est seri'
Per eorum, quae de altero praedicantur nota, ideli uerbi msemper se tenet a parte praedicati: Conflat igitur quid i t Propositio categorica sinapi ex . Sed dices, Quare magis dicitur categorica, id est praedicativa, quam subiectiva,cum tam subiectum quam praedicatu sint partes eius Praeterea, quare terminus praecedens Uerbum Sum,es,est, dicitur subiectum, subsequens autem
dicitur praedicatum, & ipsum uerbum substantivum dicitur copula
Respondetur ad primum, quod omne compositum denominandum est a parte sua digniori, Unde homo dicitur rationalis & intellectualis ab anima intellectuali, quae dignior est in eo, quam sensitiva.& uegetativa. Praedicatum autem dignius est subiecto, quonia est sicut forma, subiectum uero sicut materia,& dicemus infra,s talia sunt subiecta, qualia permittutur a praedicatis. Congrue igitur dicitur categorica. i. praedicativa, & non subiectiva. Ad secundum dicitur, quod ideo terminus praecedens uerbum dicitur subiectum, quia de eo dicitur praedicatu, ita quod subiicitur praedicato. Vnde & Grammaticus appellat ipsum suppositum. Terminus uero subsequens uerbum,dicitur praedicatum, quia Praedicatur, & dicitur de altero. i. de subiecto, Unde apud Gramaticum dicitur appositum. Et aduerte, quod totale subiectum est omnis terminus praecedens copulam, siue unus, siue plures sint. Verbi gratia, homo est animal, homo est subiectum, homo magnus, & honoratus est princeps in ciuitate, fit biectii sunt omnes illi termini praecedentes, pars autem subiecti quilibet eorum Idem intellige ex parte praedicati.
68쪽
Sed dices,Quare subiectum, & praedicatum per se in uacem notis cantur siue definiuntur, cum desinitio circularis uideatur inutilis Respondetur, quia habent respectum ad inuicem, subiectum. n. respicit praedicatu , & praedicatum respicit subiectum, sicut filius respicit patre,& pater fili u. Respectiva aritem conuenienter per se inuice notificatur, & definititur, quonia mutuam habent dependentia. Sed de hoc altilis loquemur in tra c. de praedicabi. pro nunc sustine tu iuuenisne inuoluaris. Costat igitur tibi quid sit .ppositio catego. Quantum ad eius diuisiones aduerte, ut habeas plenam de eis notitiam, sic disponendae lunt. Prima diuisio, Propositionum categoricarum, alia affirmativa, alia negativa.
Secunda, Alia uera, alia falsa. Tertia, Alia alicuius quantitatis.alia uniuersalis,alia particularis,alia indefinita,alia singularis. Quita, Alit sticipat utroq; termio, aliq altero,aliq nullo
Sexta Participantium, utroque termino, aliae participat utroque termino eodem ordine, aliae ordine conuerso . Septima, Participati u utroq; termino siue eo de ordine, siue cduerso, quaeda sormantur in materia naturali, quarta in materia contingenti. quaedam in materia remota, Octaua,Participantisi utroq; termino eode ordine ta in materia naturali, quam in materia contingenti: & in materia remota, quaedam sunt contrariae, quaedam sub contrariae, quaedam contradictoriar, quaedam sub alternae. Nona: Participantium utroq; termino ordine conuem se,& in triplici materia, siue naturali , siue contingenti, siue remota quaedam conuertuntur conuersione simplici, quaedam conuersione per accidens,squaedam conuersione per contrapositionem.
Omnes istae diuisiones dantur de propositione categorica simplici, quae dicitur de inesse. i. in qua praedicatu simpliciter,& sine determinatione facta per aliquem sex modorum,suerum falsum necessarium contingens. possibile impossibile,dicitur de subiecto. Quae aute ex his diuisionibus coueniat etia categoricae modali dicemus in cap.
69쪽
qualio huius trac. De singulis autem diuisionibus agendueit in specie & ordine, quo praepolitae sunt. Verum ante qua descendamus in specie , quoniam aliqua praedictarum diuisionum datur de substantia propositionis, aliqua de qualitate,aliqua de quantitate, ut tibi declarabitur infra, ideo ad uniuersalem notitia diuisionu, qua
sient toto hoc nostro opere,ne simus coacti ide saepius repetere, praeponendi sunt omnes uniuersales modi, quibus
solet fieri diuisio. Tu igitur aduerte, quod in doctrina Aristo. diuisio fit quatuor modis generalibus . Primo,generis in species. Secundo totius in parteS. Tertio, uocisi significata. Quarto diuisio scin accides. Diuisio genetis in species, fit duobus modis. Primo,generis in species subalternas , ut quando diuiditur corpus per animatum,& inanimatum, & animatum per sensitiuu,& non sensiti uti. Secudo generis in species specialissimas, ut quando diuiditur color per albedinem , & nigredinem. Et hanc diuisione cognosces in tra c. de praedicabilibus. Diuisio totius in partes sit quinq; modis. primo, quio tu
diuiditur in partes subiectivas indiuiduales, ut qn diuiditur homo in Sorte, Pla. Ioane. Petrii,&c. Secudo,qn totudiuiditur in partes essentiales, ut ens naturale copos tu, diuiditur in materia,& forma, sicut diuiditur homo i anima S corpus,Tertio, qn diuiditur totu cotinuu in partes suas integrale S,ut domus in fundamentu, te Stu,& parietem, &corpus aialis in partes, quae sunt mebra sua,ex quibus integratur corpus, Quarto,qn diuiditur totum discontinuum in partes suas, inter quas,&si no sit cotinuitas, est in ordo,& proportio. Hoc modo diuiditur exercitus in milites, equites,pedites, Sc. Quinto qn diuiditur totu potetiale, siue potestativum, in partes suas potestativas, ut qn diuiditur anima per potentias suas,& uirtutes suas, ut tibi mani
se stabitur in libro de anima,&infra manifestabimus tibi in libro de syllogismo Topico . Diuisio uocis in sua significata si tribus modis. Primo,
vocis uuivocae in significata uni voca, ut quando diuiditur homo in Sortem &Platone &c. Secundo uocis aequivoca
70쪽
e signum coeleste,& aquaticu animal,&morbum. Tertio uocis analogicae in sigmficata analogata, ut quando diiuditur sanum in animal sanum , urinam sanam medicina, cibum sanum aerem sanum, exercitum sanum,&c. Et hanc diuitionem cognosces in tra c. de praedicamentis. Diuisio secundum accides sit tribus modis. Primo subiecti,in accidetia. ut hominum alius paruus, alita, magnus, alius albus,alius niger,alius medio colore coloratus. Secudo, accidentis in subiecta, ut accidentium, quae sunt in homine,aliud in anima, ut scientia,aliud in corpore, ut agilitas &c. Tertio, accidentis in accidentia, ut accidentium
quaedam dura, quaedam liquida, quaedam lucida, quaedam tenebrosa, & haec diuisio manifestabitur tibi in philosophia naturali,& praecipuc in libro de generatione, Is i igitur sunt modi uniuersales famosiores apud Aristotelem, quibus feri consueuit diuisio. antum ad primam diuisionem, quae est per affirmatiua,& negativa I 1duerte, quod affirmative dupliciter desinitur Primo sic:Categorica affirmativa est propositio, ini qua praedicatum affirmatur de subiecto. ut, Homo est albus. Sed aduerte,=tuc praedicatu affirmatur de subiecto. quando negatio non praecedit copulam, quod si praecedit negatio , negatur, praedicatum de subiecto ,& efficitur
negatiua , ut hic, Sortes non albus. Si autem subsequi-- tur, non efficitur negativa, sed permanet affirmativa, ut, Homo est non albus. Item aduerte, quod alio modo affirmatur praedicatu,de subiecto in affirmativa vera,&in salsa. Nam in uera assirmatur re,& uoce, quia sic est in re, sicut dicitur, ut, Homo re,& uoce est risibilis. In falsa auteaffirmatur uoce tantum,&non re. Nam licet dicam,quod
homo ist asinus, tamen non sic est in re . Secundo defini- tur sic. Asfirmativa est,in qua uerbum principale affirmatur de subiecto, ut homo est animal. IDicitur, in qua uerbia principale affirmatur, ad disserentia uerbi secudarii, quod si neeatur, uel affirmatur, propter ipsum non fit propositio a firmativa, nec negativa. Unde ista non est negativa, Sortes, qui non currit, mouetur,nec ista est assii matrua, Sortes, qui currit,non mouetur. Nam in prima licet uerbia