장음표시 사용
501쪽
robus successinis . Nam haec, cursus Sortis desinit esse , sierprobatur, nuc no eii cursus Sortis, S immediate ante hoc instan praesens, fuit cursus Sortis, ergo cursus Sortis de . si intelle secundus autem modus desertiit rebu, permane nitibus, ct ratio horum est haec , Quia in rebus successivis, non est dabile ultimum sui esse, sed primum sui non esse. is In permanen Libus autem, est dabile ultimum sui esse, &c. SId pro nunc lusi ine; quoniam lioec tibi declarabuntur instrao de primo, & ultimo instanti, quem ordinauimus in ii, bro octauo Physicorum in epitomatibus nostris. - Propositio de ablativo in consequentia, probatur per disiunctivam copolitam ex catilati, uel temporali, uel con ditionali. Exemplum, sole oriente fit dies, sic probatur. Qui 1 sol oritur, fit dies, uel quando sol oritur, fit dies, Vel si s ol oritur, sit dies. Prino categorica est causalis, secunda
temporalis, tertia conditionali S. 3:l l .
Collat igitur tibi. quid sit propositio probabilis per cau
sas ueritatis,& quomodo probantur propositiones de In cipit, Delinit. tam in permanentibus, quam in successi-tiis & quomodo probatur ablativis in consequentia . Con esuliones illatas ex his modis probandi,uide in Pau
Explicit trastatus decimus de probationibus termino-xum ordinatus per eundem.
im llogismo os monstrativo ordinatui per eundem.
P o a r considerationem de syllogismo sormali, & non contracto ad aliquam materialem , acturi sumus in praesenti tractatu de syllogismo demonstrativo, de quo per tracta. Aristo. in libris Posteriorum. Talem nanque ordinem proposuit Arisb in primo Priorum, ubi inquit, Dicendum eii, per quae, & quando , & quomodo sit omnis syllogi mii, , scilicet, formalis, &absolute sumptus. Pol ea uero dicemus de demonstratione . Prius enim dicendum est de
502쪽
iyllogisino, quam demonii ratione, eo quod uniuersasior est sullogismus. Nam demonstratio quidam syllogismus
est,syllogismus, uero non omnis demonstratio. Haec Arist. aEx qu ibus constat libros Posteriorum immediate sequi libros Priorum. Rationabiliter ergo post tractatum de syllogismo formali,expedit ordinare praesentem tract. qui co jespondebit libris Posteriorum, sicut praecedens correspondet libris Priorum,& aduerte, quod qui composuerut summulas in Logica breuiantes Logicam Aristote. nullum tradatum correspondentem libris Posteriorum ordinarunt, ut patet in Logica Petri Hispani, cuius rationem duplicem Essignant eius expositores. Prima est, quod scientia de demonstratione tradita in lib. Posteriorum, est nimis difficilis iuuenibus , qui ut nouatii incipiunt erudiri in Logicalibus, ex consequenti non sunt capaces tantae difficultatis, ideo non oportet facere tractatum de syllogismo demon urativo Secunda est, quod scientia de syllogismo demonstrativo est adeo fructuosa, & sertilis in libro posterioru, quod abbreuiari non potuit. s -- -Sed si bene aduertis,utraque ratio potius deberet cocludere oppositii m. Nam quia scientia libri Posteriorum est maxime dissicilis,& inacquisibilis a nouitiis eo modo, quo traditur illic, ideo expedit resolutive,&plano stylo forma- ,e tractatum introductorium ad libros Posterio ru, in quo ingenium nouitiit, aliquantulum exercitatum potentius euadet ad intelligendum libros posteriorum, secunda ratio parum ualet. Nam licet doctrina posteriorittica fructuosa, abundans sit, tamen non in conuenit eam breuiare, dimissis maioribus difficultatibus pro nunc, quor tractantur ab Aristotele in libris posteriorum. Nam & Priscianus , &Donatus,& breuiati sunt. Praeterea breuiati sunt libri Aristo. de naturalibus,qui abundantes, & sertilissimi simi, e go & libri Posteriorum breuiari possunt. Conabimur igitur in praesenti tractatu compendiose enucleare mentem,& doctrinam Aristo, quam distula tradidit in libris Posteriorum,& praecipue in primo, Hunc igitur tractatum diu dimus in tredecim capita. e
Iu primo, resolueda sunt aliqua, ut prima tantamentar
503쪽
cc sine quibus uera sci*ntiade demostr aione in uia Peripa
In secundo, diffiiueda est demo stratip per causam finalem,&maeteriale, &dtio et ore, extremi reprobandi sunt. O in ertio, ex quibus praeniissas fiat demonstratio poti s sima.l n quarto,ex quibus,& qualibus no fiat demonstrati, In quinto, ex quibus & qualibus principi' sit :demolii ratio uirtualiter.
In sexto, quomodo omnes scientiae conueniunt, stri, sconueniunt in principiis como umbo issc Propriis. .i In septimo,de differentia inter demon si ratio nem propter quid,& demonstrationem quia, .lli. c. ir sin octauo,in qua figura syllogistica, fiat praecipi a q- monstratio, uae facit icire limpliciter' sit In nono, de syllogismo generate in nobis ignorasstiam. In decimo, de processu demonstrationis in infinitum. In und*cimo,de comparatione demolirationum adii uicem, quo ad persectionem ,& nobilitatem, i In duodecimo, de comparatione scientiarum ad inuice. In decimo tertio,de medio m demoliratione potissima.
I N primo cap. agendum est de illis, quorii notitia prae, supponatur demonstrationi. Haec autem sunt quatu*r. Primitia est hoc principium, Omnis doctrina,& omnis disciplina intellectiva fit ex praeexaltenti, id est prae habita cognitione: Pro cuius notitia aduerte , quod apud antiquos de scientia nostra duplex fuit opinio. Vna quidem Heracliti,& Socratis. Tenuit Heraclitus,ut innuit Arist in octauo Phylicorum de nullo inferiori,& corruptibili ente potise haberi scientiam, quoniam sunt in continuo fluxu , tan unquam in eodem statu permanente, ut patet ii elemen iis,& elementis alterabilibus. Scientia autem est de re. invariabili, & quae non potest aliter se habere,ut declarabi mus infra , ergo&c. Socrates autem tenuit, quod donec uiuimus, non possumus de aliquo habere scientiam pro pter fallaciam seni mina, a quibus magis illudimur, quam crudisin ,ut patet in Phaedone de anima , iecunda opi-
504쪽
DE SYLLOGIS. DEMON. . et rnio fuit Platonis, qui concedit quod de entibus scientiam habere possumus, sed reon de novo, quoniam arbitratus est, aniniam creari cum omnibus scientiis, sed cum unitur corpori , uas soporata omnium obliuiscitur,donec paulatim per uiam sen suum reminiscatur, propterea tenuit tin Phaedro nostrum scirer, Non seri de nouo per uiam
sentitum , sed ede quoddam expergisci, & rem iniici. Sed de his plenam notitiam habebis in libris de anima,& in septimo libro Metaphysicae, ideo pertranseo, Contra igitur utranque opinionem, ponit Aristoteles hanc conclusionem, Omnis doctrina, Somnis diicipi me intellectilia,st ex prae exit enti cognitione. Quae antequam probetur, de claranda esta: Aduerte igitur, quod eadem cognitio intellectiva, quae habetur per acquisitionem,dicitur doctrina, & disciplina, sed ii merso respectu Na ut est a magistro docente discipulum,dicitur doctrina. Est enim doctrina actus docentis, Ut autem recipitur in discipulo, a docente, licitur disciplina.Vnddi doctrinas' disciplina se habent, ut calefactio activa, ct calefactio passiva. vixi, quae habetur per propriam ac quisitionem , quoniam cognitio , quae habetur per propriam inuentionem, non es doctrina, neque disciplina. Illa enim non habetur ab aliquo docente, sed per propriusiudium, uenatione sensuum , & uirtute intellectus agena iis, ut tibi noui stabitus in libro de anima. item aduerte, quod perdoctrinam,& disciplinam intellere uam non intendit Aristo. solani scientiam proprie dictam, sed omnem cognitionem intellectivam, siue necessiriam,&. certam ualis est scientia, siue probabilem,qualis est opinio,& prudentia, ut tibi manifestabitur. Item aduerte, quod dicit omnem doctrinam Sc. fieri ex praeexistenti, idest, ex prius habita cognitione indistincte sumpta. Nam quaedam fit ex prae existenti cognitione
intellectitia, ut cognitio conclusionis fit ex prae existenti cognitione primorum principiorum, quae est cognitio intellectiva, quae habetur lumine intellectus agentis, ut tibi, declarabitur infra. Cognitio autem primorum principio ru causatur ex coenatione scia litiua , in Qua est status, ne-
505쪽
que enim necesse est sensitivam causari ex priori sen-rsitiua,aliter procederetur in infinitum. Sensus ergo con-
elusionis est iste, Omnis cognitio intellectitia acquisita per doctrina & disciplinam, hi ex priori cognitione intes et
lectiva, uel sensitina. Ex itellectiva quide, ut cognitio co glusissi, Ex se sitiua aute. ut coenitio prunoru pricipioru ii Hanc igitur conclutionem sic declaratam, probat per inductionem Aristoteles hoc modo , Scientiae Mathematicae causantur ex priori cognione. Nam ut patet in principio Euclidi. , praeponuntur quaedam principia naturaliter cognita ex cognitione terminorum per uiam sensus, ut punctus est, cuius pars non est.totum est maius sua parcire. Circulus est figura una linea colenta. Et ex his principiis praecognitis Mathematicus deducit coclusiones suas; ergo doctrina est. Et disciplinaMathematica fit ex praeexistenti cognitione.
Doctrina Dialectica siue disputativa, per quam acqui,
ritur opinio.& quae utitur syllogismo, & inductione ni , ex prius coenitis, Nam per sylloetismum eis re udiet, cocluditur conclusio ex praemissis notioribus. Aliter fullogiimus ellet trultra, si praemiliae non ellent prius & magis notae, quam conclusio, ut tibi declarabitur infra. Doctrina persuasi ua, quae est ipsa Rhetorica, quae propter incertitudinem non utitur syllogismo nec inductione, sed enthymemate & exemplo , fit ex prius cognitis .
Nam rhetoricus & orator. per unum exemplum Prius
cognitum aut per plura iam experta concludit aliud singultire pro tempore futuro . Verbi gratia, Dicit orator, Dionysius petes munitiones & fortalitia tyrani rauit, Scalius petes idem tyrani Zauit, ergo & iste quia petit idem, tyrani Zabit. Enthymemate aut sic arguit, Sortes uicit palaestram, ergo meretur coronari. Constat ergo, quod omnis cognitio intellectiva, siue sit vera scientia, ut in Mathematicis, siue sit probabilis opinio, ut in Dialecticis,&disputatiuis& orationibus rhetoricis, quae acquiritur per doctrinam &disciplinam, fit ex praeexistenti cognitione, siue ex aliquibus prius cognitis. Secundum est, haec conclusio ueluti corollarie seques
506쪽
ex praecedeti principio,est haec, Antequam Probetur concluso per syllogismum demonstratiuum,oportet duo praecognoscere, scilicet, quia est,& quid est. Pro cuius notitia aduertet, quod ad demonstrationem tria requiruntur Primo, requiritur aliquod principium complexum veru, I quod in demonii ratione est propolitio acue praemilia , retale principium appellatur maxima siue dignitas propter apertam ueritatem,& super quam tota demonstratio fundatur,ut tibi declarabitur infra. Secundo requiritur praedicatum Proprium, quod est propria passio siue habes modum propriae passionis. Et haec est maior extremita,
Tertio, requiritur subiectum siue natura illa. de qua demonstra ira eu propria passio . sit tale subieci tini est minor extremitas,& ex subiecto& propria passione componitur cones usio demonstrabilis.uVerbi gratia, Volo demonstrare omnem hominem esse risibilem, Haec cli conchisio, omnis homo es risibilis,& demonstratur sic. Omne animal rationale est risibile. Hoc est principium coni plexum, cuius praedicatum est propria passio. Omnis tromo est animal rationale,huius minoris subiectit in , de quis demoustratur passio ,est homo,ergo omnis homo est risis bilis. Haec est conclusio demonstrata constans ex passiones& subiecto suo. Cum igitur omnis doctilina & disciplina intellectiva, inter quas ea, quae habetur per demonstrationem,e si praecipua, sat ex aliquibus praecognitis, oportet antequam demonstretur conclusio , praecognoscere principia ex quibus procedit demonstratio , & passionem demonstrabilem de subiecto, & subiectum, de quo demonstranda est
propria passio. Ut autem scias, quid de principiis complexis, & de patasione,& de subiecto praecognoscendum sit,aduerte, quod
cum duae tantum lint praeco 'nitiones, scilicet quia est, & reqn id est, oportet de principiis & subiecto,& palatone . ai tu trunque Praecon noscere, aut alio & alio modo. Prini in
non potest e fle, quoniam de principiis complevis non possumus praecognoscere quid sint, sed tantum nuta sunt, id est uuia uera sunt.& ideo super ueritatem eoru praecos;
507쪽
tam fundatur conclusionis demonstrandae ueritas . Nam cum principia, quae dignitates dicimus,sint notae ueritatis, non oportet ea diffinire. Datur enim diffinitio causa innotescendi. Praeterea notificabitur tibi in septimo Metaphysicae. Quod principia sunt indiffinibilia. De principiis ergqpraecognoscitur, cinia iunt uera, & non praeci gnoscitur quid sunt. quonia sunt indisfinibilia , ut de hoc principio. De unoquoque est uera affirmatio uel negatio, praecognoscitur ante omnem demonstrationem,quod est uerissimi Depastione autem puta de ritibili, oportet prae cognolcere quid est, salte quod dicitur, id est quid si onilic itur per nomenc Nam cum sit quid incomplexum, A non iri per accidens,est dissini bilis. De ea autem non o rtet praecognoscere quia est, quia per demonstrationem, passionem inesse subiecto concluditur, ut risibile inesse homini. Quod autem concluditur per demonstrationem, non Praecognoscitur, sed post. ergo de passione non praecognoi-tur, sed concluditur quia est De subiecto autem oportet praecognoscere utrunque,
scilicet quid est,& quia est. Quid est quidem, quoniam in
demonstratione potissima, ut tibi declarabitur infra, medium est diffinitio,& quid subiecti. Medium aute oportet Praeco 'noscere, aliter procederemus ex ignoto ad inno tum. Nam nisi praecognoscerem sominem esse amniat rationale, euidenter concluderem hominem esse risibilem. Oportet etiam praecognoscere de subiecto, quia est , vel saltem non repugnat sibi esse. Nam cum de non ente non habeatur scientia, quoniam uniuersalissimum obiectit in intellectus est,ens. necesse est omne scibile esse ens. Ens autem est, quod est uel poteli elle, uel libi no repugnat esse,
ergo de quolibet subiecto scibili oportet praecognoscere non solum quid est ed etia quia. Constat ergo tibi, quod, ante demonstratione in oportet praecognoscere quia, de
praemissis,& quid nominis de pansione,& de subiecto quid S quia . Dico autem de subiecto quid rei, & non solu quid nominis, ad differentiam de quid, quod de passione praecognoscitur.emi declarandus e si ordo praecognitionis, ciui est i
508쪽
ter principia, id est, praemissas & co elusioneiis Nam dictit in e quod antequam dedueatur conclusio ex principiis,id est ex praemisit , opDrtet ea praecognoscere , quia sunt, scili et uera, ut procedamus ex notioribus. Aliquid autem potest esse priua cornit um concili sone duobus modis, scilicet prius tempore, & prius natura. Declarandum est ergo,si praemissae prius tempore, cognosc- ir conclusione,vel solum natura.Tu igitur aduerte, quod in demonil ratione sunt duo principia,ex quibus deducitur concluso, scilicet proposito maior, tuae debet esse innuersalis,' propolitio minor quae potest eae uniuersalis et particularis. Et quidem si loquanti ur de maiori,dicit Aristoteles, quod praecognoscitur tempore, Verbi gratia , Facio hanc demonstrationem, Omnis homo est risibilis, Sortes est homo,ergo Sortes est risibilis. Constat quod iamdiu pol sunt scire maiorem, B: nunc scio conclusionem, quoniam ante deductionem nesciebam Sortem esse risibilem. Nam bene stat,quod scientiam habeam in uniuersali non in
particulari, quoniam sorte no aduerti hoc particulare contineris tib pniuersali. Si autem loquimur de praecognitione propositionis minoris,dicit Aristoteles,quod si demonstrans aduertit minorem contineri sub maiori, non praecognoscitur tempore , sed simul S in eodem instanti cum
Cum hoc tamen stat,qnod praecognoscitur prius natura: quoniam cogni conclusionis pedet a cognitione praemiss*m m , & non e conuerso. Stat ergo re lolutio in hoc, quod maior S minor coenoscuntur Prius natura conchl-sone. sed maior non solum natura , sed etiam tempore. Minor autem cogniti contineri sub maiori, tantum prius natura . Nam cognita maiori & minori ut contenta lubmaiori, statim & in eodem instanti cognoscitur conclusio, Notanter dixi , cognita minori, ut contenta sub maiori, quoniam si in minoti assumatur alis uid contentum sub uniuersali maiori,& hoc non constet demonstranti,non statim habetur coclusionis cognitio, sed prius oporret manifestare per aliquod medium , quod assumptum in minori,continetur in unitier sali assumpto in maiori. Ver
509쪽
bi gratia, Assumitur in maiori, quod omnis triangulus ha- bet tres aequales duobus rectis,& subsumitur, quod figura descripta in semicirculo est triangulus. Si demonstranti constat minorem contineri sub malo mi puta ima aduertit figuram descriptam in semicirculo
esse trianaulum, ita tim cognoscit csiclusionem . Si autem non aduerti , oportet eam probare , & sic non cognoscetur concluso,donec probatum fuerit minorem contineri
sub maiori, & in eo casu, mairat & minor cognoscimtu prius natura & tempore, ipsa conclusione. Constat igitur tibi quomodo principia suae praemissae praecognoscuntur conclusione,& qua prioritate. iarto, declarandum e st, utrum sicut praemissae praecognoscuntur conclusione, sic conclusio praecognoscatur antequam per inductionem, uel per syllogismum demons ramuim probetur. Huic quidem dubio respondens Aristoteles determinat ueritatem,deinde soluit argumentum Platonis, qui uidetur arguere contra determinationem
Tu igitur aduerte, quod mens Aristotelis est, quod cognitio conclusionis antequam demonstretur est sicut esse effectus naturalis in causis suis praetexistentibus. De illo autem constat, quod habet esse in potentia, siue in uirtute in causis suis, scilicet in efficiente & in materia, ante quam producatur. Non autem habet esse actu in rerum natura extra causas suas, nisi postquam prod uctus fuerit. Habere autem esse in potentia sue in uirtute, est habere esse secundum quid , quoniam est medium inter non esse simpliciter. Habere uero esse in actu per productionem, est habere esse simpliciter. Sic in proposito conclusio ante quim demonstretur, est coan ita secundum quid, id est. in uirtute in principiis sui . Nam qui cognoscit hoc principium,omnis triangulus habet tres angulos aequales duobus rectis, cognoscit virtualiter, quod omnis species trianguli puta Isocheles, Isopleuros & scalenon, habet tres aequales duobus rectis. Actu autem & simpliciter,non est cognita, nisi postquam per inductionem aut demonstrationem probata fuerit, sicut nec effectus naturalis habet esse acta
510쪽
ami & simpliciter, nisi postquam extra causas productas fuerit. Haec est determinatio Aristotelis, quae est media inter duas sententias extremas, quarum una fuit Heraclymti,ut tibi declarabitur in o ctatio Physicorum , qui tenuit, it c d de nulla re possumus habere scientiam,ex cosequenti conclusio nescitur, neque secundum quid ante demonstrationem,neque simpliciter post demonstrationem. Altera fuit Platonis in libro Mennonis, qui tenet quod con- elusio ante demo strationem est simpliciter scita,ita, quod per demonstrationem non addiscimus de nouo conclusionem. Sed tantum reducitur ad memoriam , & sic nostri . scire est tantum reminisci. Hanc autem imaginationem Plato sic conare probare, Sumatur aliquis imperitus Geo imetriar, & proponatur sibi aliqua conclusio Geometrica, puta quod quadratum habet quatuor angulos rectos,& i interrogetur si scit hane conciti ionem. Si respodet quod sic, ergo ante demonstrationem scit eam simpliciter,& ex sconsequenti non addiscit eam de notio, est enim contradi Ictio, addiscere quod scimus,si respondet quod non . In - , terrogetur ordinate incipiendo a primis principiis Geome itriae,& procedatur ordinate per interrogationes & respon ,siones usque ad conclusionem sibi propositam, & uidebis quod cum ad conclusionem deuentum fuerit,dicet se eam l ire. Ergo & ante sciebat, sed quia oblitus erat, per inter
rogationes,& responsiones ordinatas reducitur ad ris emoriam, ergo per argum etationem no fit in nobis noua scientia, sed reminiscentia.
Hoc igitur Platonis argumentum soluens Aristotelem, dicit quod non in conuenit id, quod de nouo addiscitur, rasuisse trius scitum, sed non eodem modo. Nam nisi ii pro Thibet fui sse prius scirem in uirtute. i. in primis principiis,
quae sunt nobis natura nota,& addisci de nouo quo ad co ignitionem actualem , de propriam per deductionem con- sclusionis ex suis principiis . Unde imperitus Geometriae cui proponitur praedicta conclusio,respodere potest, quod ante deductione ex principiis scit eam in uirtute,& secundum quid in quantum lumine naturali cognoscit prima principia, in quorum cognitione uirtualiter continetur cognit io