장음표시 사용
511쪽
cognitio conchisionis. Post deductione in autem p x pri .exiplis scit eam actu,& simpli ter,& distincte;& se patet,
quod non seclli irer, quod addiscamus id, quod priui erat actu scitum , ut arbitratur Plato, sed quod prius erat sci- . tum in pqtentia. Hoc autem non elon conueniens. cur non in conuenit rysam habentem esse potentialem radidi.ce, deduci ad e sse actuales per caulas suas naturales . Ex consequenti non in conuenit id quod ens est, de nouo generari, sic intelligendo, id ,quod est Cis in potentia, de nouo generari, ut habeat esse actu.Conitat igitur tibi quomodo in uia Peripatetica haec uatuor debent esse tibi nota, antequam demonstres. Prinao, quod omnis doctrina,& diisciplina intellectilia , causatur in nobis ex aliquorum praecognitione . Secundo,
quod de principijs complexis prorcpgnoscendu est quia, N non liud de passione quid,& non quia . De subiecto aure quid,& quia, mo quo declarauimus. Tertio, quod praemissae praecognoicuntur coclusione, sed maior prius tempore minor autem si cognoscitur contineri sub maiori , cognoscitur simul tempore cum conclusione , sed prius natura . Quarto, contra Platonem,quod concluso antequam demonstretur, praecognoscitur, secundum quid in suis principiis. Post demonstrasionem autem cognoscitur, Sc scitur simpliciter,& actu,& propria,& distincta cognitione. Haec de praecognoscendis ante demonstrationem dicta sint,& hic terminamus primum ca. Post quod in uestigandum, est quid sit demonstratio.
De dono citione quid sit. . . . Cap. - ,
IN secim loca p. inuestigandum es quid sit demonstratio, quod eli principale consideratum inhoc tractat.& ab Aristotele in libro Posteriorum. Hic igitur tria ag da sunt. Primo, antequam diffiniatur demonstratio, di ruendum est ipsum scire, quoniam ad causandum siue acquirendum scientiam, ordinatur demonstratio, sicut instrumentum ad finem. Prius autem oportet cognoscere, quid sit finis,ciuam mcdium ad finem. Secundo diffinienda egue monstratio per causam gnatem , di materialem,&utraque diffinitio per singulas particulas est mapi se
512쪽
staticla. Tertio, ex determinandis excludendi simi duo
errores extre ini, tamedia uia eli uera, ut tibi declarabitur in loco i ii O
Quantum ad primum,ut scias in quo te alii Aristoteles ,
intestist di finire in sum Scire, ut est finis demon si ratio-
nis . aduerte, quod in uia Peripatetica Scire, sti mi tu i duo biis inodis, scilice et Scire per se,& Scire per accidens Scire per th, eli cognUscere conclusionem ex pto positioni
bus,& prae millis per se,ut quando cognobesi bona inem esse risibilem per hanc maiorem, animal rationale eit risibile,quae eit in secundo in udo per se,& per hane minorem homo est animal rationale , quae est ita primo modo per se, ut tibi declarabitur infra,& ex has pramaidas per se cocluditur hominem esse risibilem. Scire per accidens est retii cognoscere per praemi das i per accid*ns ut quando probatur,quod homo aedificat, sic a vivendo album aedimetat, homo es, albus, ergo homo ae&ficat. Hoc esu scire per accides, quonia eo clusio, & pinisse sui prepositiones per accidens, nec est uerum scire, sed apparens, & modotaphillico, ut tibi Oclarabitur in fallacia accidentis.
- Scire autem per se, est uerum scire, sed est dup l ex ,sci licet scire simpliciter,& scire secundum quid . Scire sim- Moliciter,est scire conclusionem per caulam propriam, Id im nediatam,ut quailo scio homi nem etsi mi bilem, quia Hi rati otalis . Rationalitas enim est propria, & immediata causa risibilitatis.Scire autem per se, sed secundu quid,
est scire conclusionem per signum,aut per essectum, aut per causam uniuersalem, & remotam, & haec omnia tibi manifesta erunt infra, quando loquemur de demonstratione, propter quid, & demonstratione qitia. Nam demo
stratio propter quid, tacit scire, per se sinpli citer,& per sectissimo modo . Demonstratio autem quia, tacit scire per se, secundum quid & ualde imperfecte. His praemistis aduerte, quod Arist. non intendit hic diis ni re ipsum Scire, uniuersaliter sumptum, sed cotractum ad scire per se, A simpliciter & perfeci iubile. Sic enim est finis demonstrationis potulimae,quae est sola demo si ratio propter quid.
513쪽
Si igitur diffiniens ipsum scire modo praedicto,inquit
A cire opinamur simpliciter unumquodque,& non sophi, si ico modo,quod est scire, secundum accidens, cum arribitramur causam coenoscere , propter quam re Iit , dc qiinniam illus et uJa . ta non contingit noc avxtarie
d rimo dicitur, quod scire simpliciter,est rem per causam cognoscere, ut per hoc distinguatur a scire per esse-ictum , ut quando scimus ignem e calidum in lumino, quoniam non solum calesagit,sed etiam comburit,& hetiit ruit quicquid in eo immittitur Secundo dicitur, quoniam illius est causa, id est causa eius propria, &inon communis tali rei scibilis, S alteruiit per hoc distinguatur a scire per causam uniuersalem m& remotam,ut quando scimus lapidem n6 respirare,qui non est animatus, sed esse animatum , nori est causa propria respirandi,quoniam multa sunt animata qualinon m spirant,ut arbores, & animalia persecta, ut uermes propria autem causa respiradi est habere pulmonem. Vii. de quando scio hominem respirare , quia habet pulmo nem, scio simpliciter, quoniam scio per causam , quT , illius respi rationis causa hi m Tertio dicitur,& non contingit aliter se habere: id est& causa illisus est infallibilis,& necessaria, ut per hoc distinguatura scire per ligna probabilia, ut quando scimus: infirmum sanandum, quoniam urma est clara. de apparecut urina sani, hoc enim lignunt fallax, & potest ac saepetontingit aliter se habere. Nam urina I epe apparela Vfani,& tamen infirmus tendit ad mortem, oportet igixur causam propter quam aliquid scimus simpliciter, id estinsedium conclutionis esse necessariam. & quoniam scabiITac scientia sunt correlativa. oportet quod sicut causa sciendi est necessariasta scibile, quae est conclusio, sit necessaria. Vnde conclusionem de contingenti non possumus simpliciter scire, sed de ea opinioneam habere. Constat igitur quod scire simpliciter , est per causam propriam,& necessaria,&de coclusione necessaria, tua cam, es quam conclusionem non contingit aliter se habere. .
514쪽
praedicta igitur diffinitio de scire simpliciter sic sit manifestata, quam Arist. notificat a signo famoso, & comu ni hominum lententia, quod est hoc,Tam scientes,quam ne scientes arbitrantes tamen ,& fundantes sibi se scire, iopinantur se scire, quado rem per causam propria,& necessariam cognoscunt, ergo cum famosum no sit falsum, scire est per causam cognoscere, quoniam illsus est causa, de non contingit eam alite se habere. Haec de scire
simpliciter,& perfectissimo modo quid sit, dicta sint. De
scire autem secundum quid, id est ab estectu, & per causam remotam,dicemus infra,quando loquemur de demostratione quia, siue a posteriori. I iij uantum ad secundum diffinienda est demonstratio, quae est instrumentum, intellectus ad scire, & scientiam acquirendam. Sed antequam distiniamus eam, aduerte ,
quod scutino diffiniuit scire uniuersaliter sumptum, sed scire per se,& perfectissime accep tum, sic intendit hic diffinire demonstrationem potissimam, quae causat scimi lipha di nitum,& ex quibus,& qualibus praemissis constat. Haec autem dicitur demonstratio a priori, & demon ratio tropter quid . De demon stratione autem, quia quid sic& quo modo faciat scire,& ex quibus constet,&quare dicitur demonstratio ra posteriori sine ab effectu, declarauimus infra . His praemissis aduerte, quod Aristoteles duplicem assignat diffin tionem de demonstratione propter quid ii uepotissima. Vnam qui de per causam finalem alterain per causam materialem. Nam sicut domus diffinitur per fine, sic. Domus est quid protegens nos a frigore, & ab aestu , di pluuia &c. Nam propter has causas,aedificamus domuta diffinitur per materia lic, Domus est quid compositu ex lapidibus, & lignis, & caemento &c. Sic diffinitur demonstratio propter quid per finem,sic,Demonstratio est syllosi sinus scientialis,id est causans in nobis scire,quod
supra eii clitfinatum,ct aduerte quod tu bullogismus ponitur ut genus,eti enim in plus , quoniam omnis demonstratio est syllogismus, sed n6 e conuerso,ty scietialis est
disssereti qua iusteri demostratio a syllogisino dialectia
515쪽
cci ; & sophistico . Nam Dialecticus non caulat in nobis scientiam, ed opinionem. Sophisticus uero, nec scientia, inocopararii nem,leci errorem, &. fallaciam, ut patet in libet
Per causamimaterialem sic diffinitul ab Arithotele, De , monstratio est sylloeismus constans ex praemistis ue ris , , ictimis immediatis notioraSus k Prioribus caussisq: cdn cliissionis. Haiic Ari Zotaee dupliciter probat. Primo eridulii utionem datam per causam finalem sic, omnis bis ilogi i mus faciens scire, M simpliciteri & persectissimo mo lsi , est edi praemissis ueris primis &e. Sed demonstratio propter quid facit scire limpliciter, & perfectissim modo,Ergo est ex ueris, mimis; immediatis de labiistor quidem pata L; quonianieli diffinitio data de dem stritione propter quid per caesam finalem. mmor autem maiust l abitur statim probando, & declarando lingulas partes diffinitionis datae per causamnisterialem . Procasii euidentia ponuntur tres conclusiones. iii atri liin Prima est,Omnis demonil ratio faciens scire simpliciter,est ec ueris Secunda est , Omnis demonstratioGetes scire limpliciteris si ex prioris,dc immediatis. Tertia est, Omnisdeinon stratio laesens scire simpliciter, est ex prioribus,& cottoribus,& causis o mclusionis .. si iPrima sic probatur ad metem Aristotelis, Onibe quod monstratur,est uerum 'linurina est ens,led ens,& uerum corturarentur ; quoniam utrunque est transce inles. Tunc uitra, ut omne quod de monitra tur est uerunt, ergo demoni ratio quae faciti sivitexsci re dilex ueris.
Matet consequentia, Nam si demonstratio faciendi scire , eliet ex filiis, ergo falsitas iniet eausa scientiae, quod est impossibile: quoniam cum scientia sit uerac meso, Sc causetur ex demonstratione , si de monil ratio est ex fal-s , ergo oppositum esset causa oppositi, scilicet fallitas eis caula ueritatis, quod est mossibile,ergo coitat, quod nec ege est demonstrationem lacietem limphe exscire ,
Secunda conclusio probatur sic, omnis demonstratio-saciens scire simpliciter,eit ex his,sine quibus latentia hae beri
516쪽
beri non potes . Haec manifesta, sed sine praemissis, & ueris,& primis,& immediatis, non potest haberi scientia, ergo Sec. Minor probatur, quod sine praemissis ueris, non possit haberi icientia, iam probatum est, Quod sine primis , probatur sic, si demonstratio faciens scire simpliciter, non esset ex primis,ergo non esset ex propriis principiis, ex cosequenti non faciet scire simpliciter, sed & secundu quid,& secundum accidens, ut declarauimus in diffinitione data de scire simpliciter. Pro euidentia consequentiae, quae suit haec, Si non est ex primis,ergo non est ex propriis principiis,aduerte, quod ly primis, exponi potest dupliciter. Primo, ex primis, id est ex uniuersalissimis, quae dicuntur principia prima,& dignitates,&maximae, ut, Non sunt contradictoria simul vera. Impossibile est idem simul esse , &non esse , & de his non intendit hic Aristoteles, quoniam
ut declarabitur infra, tales primae propositiones non ingrediuntur formaliter demonstrationem, sed tantum uirtualiter. Hic autem loquimur de ingredientibus formaliter demonstrationem. Secundo ex primis id est proximis , ex quibus proxime,infertur conclusio. Verbi erata a. naec conclusio homo est ri iiDilis, proxime infertur ex eo, quod est animal rationale. Unde sic demonstratur, Omne animal
rationale est risibile, omnis homo est animal rationale . Istae duae praemissae sunt primae, idest, proximae, ex quibus infertur haec conclusio, ergo omnis homo est risibilis. Constat ergo quomodo demonstratio est ex primis. Quod autem non possit esse demonstratio sine praemi sis immediatis, probatur sic. Si esset demonstratio, & non esset ex praemissis immediatis, id est, indemonstrabilibus,
non faceret scire,& sic esset frustra. Probatur consequentia. Si non esset ex immediatis, ergo esset ex mediatis, &dei non strabilibus. Si ex demonstrabilibus, ergo nondum essent demonstratae. Si nondum demonstratae,ergo essent incognitae. Si incognitae, ergo non essent causa faciendi cones usionem, ex consequenti talis demonstratio non faceret scire, quoniam omnis nostra scientia fit ex aliquo
517쪽
mediatis, uel tandem re lotui ad immediatas, ut tibi decla
Tertia conclusio sit probatur ad mutem Aristo. Omnis demonstratio potissima est ex lus, sine ovibus non possumus liquid simpliciter scire, Hatc patet. Quoniam talis denso nitratio est ordinata ad scire simpliciter,ergo si no ems et ex his, sine quibus non contingit aliquid scire simpliciter, talis demonstratio frustra fieret. Sed sine causis prioribus, et notioribus, causis dico conclusionis, non pollumus aliquid scire simpliciter, ergo necesse est demonstrationem potissiniam esse ex caulas, &c. Minor probatur,& pribo . quod sine causis conclulionis non pollumus scire sim .pliciter conclusionem arguitur sic, Scire simpliciter est rem per causam illius rei cognoscere, ut docuimus supra i in diffinitione ipsius scire simpliciter. Ergo si demonstratio potissima non procederet ex causis conclusionis, non faceret scire conclusionem simpliciter, istae autem causae
sunt ipsae praemii se, quae non solum sunt causae in cognoscendo, siue in inferendo conclusionem . sed etiam inessendo, ut haec conclusio, Homo est risibilis, deducitur ex eo, quod animal rationale eli risibile, & ex eo quod homo est animal rationale, & utraque praemissa est causa inessendo ipsius couclusionis, Risibilitas enim hominis emanata natura rationali, ut a causa formali. Secundo ex eo,
quod demonstratio potissima est ex causis conclusionis inessendo, & non solum in inferendo, sequitur quod est ex prioribus, omnis enim causa in essendo est prior suo esse
ctu, quoniam esse eius pendet a cauda,& non e conuerso.
si igitur demoliratio potissima est ex praemistis, quae sunt causae in euendo conclusionis,non solum est ex causis, sed etiam prioribus ipsa conclusione. Tertio ex hoc , quod demonstratio potissima est ex cau sis prioribus conclusionis, sequitur quod etiam sit ex causu notioribus ipsa conclutione . Nam ut declarabitur tibi in orimo Physicorum, innata est nobis uia procedendi ex
notioribus ad minus nota,aliter si pro ceperemus ab leno his . uerae iue notis ad conclutionem, nulla acquireremusi scientiam oportet ergo demonstrationem potissimam, ut
518쪽
scire procedere ex praemissis,quae sint causae in essendo coclusionis demonstrabilis, & quae sint ex consequenti priores' notiores conclusiones. Sed aduerte, quod cum de monstratio sit duplex, licet propter quid, de qua hic in tendimus, & quia de qua loquemur, utraque est ex notioribus , sed differenter , quoniam in demonstratione quia, susscit eam esse ex notioribus nobis, sed posterioribus se
cundum naturam, quales sunt etaetus naturales,& sens
ti per quos demonstramus causas naturales, ut tibi declarabitur in Physicis. In demonstratione aute propter quid, oportet esse ex notioribus,& prioribus quo ad nos, & ledicundum naturam, quales sunt demonstrationes Mathemat in NetapEysicae, ut tibi declarabitur infra, ponendo differentiam inter demonstrationem propter quid , &quia. Quoniam hic igitur diffinita est demonstratio propter quid, intellige, quod est ex notioribus non solum nobis, sed etiam secundum naturam . Nam ex eo quod no tius est nobis,& prius, ac notius secundum naturam, hominem esse rationale, quam hominem esse risibilem, ideo demonstramus a priori,¬iori hominem esse risibilem, quia est rationalis, Et quadratum constare ex quatuor angulis rectis, quoniam quatuor lineae rectae cadunt perpendiculariter supra se inuicem. Hoc igitur modo manifellata tibi sit diffinitio data per materiam demonstrationis potissimae, & propter quid . Sed aduerte, quoniam uidebatur Aristoteli, se non declarasse, quid intendat per hoc, quod dicit demonstrationem esse ex ueris,& primis, & per hoc quod dixerat ex immediatis , & per hoc quod dixerat ex notioribus . ideo haec tria declarat in particulari, & primo, quid intendat per lyprimis. secundo,quid per ly immediatis. tertio, quid per lynotioribus.
Quantum ad primum aduerte, quod Aristoteles per lyex primis, dicit se intelligere ex propriis principiis, ut excludat uniuersalissima principia. quae Acuntur dignitates, quae non ingrediuntur demonstrationem formaliter, sed tantii uirtualiter, ut tibi declarabitur. Na per principia uniuersalio.o elusio no scitur distiguitaliter, &simpliciter , ut
519쪽
tibi inaniscitabitur in ira, principia autem propria ex quibus conitare debet demonstratio, propter quid , est diffinitio subiecti, uel passionis uel utra oue. ut liuim concluso nis, Homo est risibilis, demonstratio fiet propter quid . Si medium erit diffinatio hominis, aut dissi itio risibilis, aut utraque, ut dicemus infra, tunc erit de inbnstratio ex primis, id est ex propriis principiis: & faciet scire limpliciter, quoniam sciemus causam propriam,& distinctam conclusionis. Constat igitur tibi, quid intendat Aristoteles per ly. ex primis, iactantum ad secundum aduerte , quod Aristoteles perly immediatis intendit propositionem immediatam, quam dicit et se principium demo strationis. Vt autem habeas claram notitam de propositione immediata, Aristoteles dissinit eam, deinde diuidit in species suas. Ut autem scias, quid sit,aduerte, quod propositio mediata, est illa,quae est altera prior secundum naturam, per qua potest demonstrari a priori, id est demonstratione propter quid,& non solum demoliratione quia . Verbi gratia, Haec propositio est mediata, Homo est risibilis, quoniam habet priorem scilicet, Homo est animal rationale, per quam potest demonstrari, Nam, quod homo sit risibilis, pendet ex hoc, q, homo est aiat rationale, I non e conuerto. Propositio ergo immediata oppositio modo diffinienda est , ita scilicet, quod sit propositio, qua no sit altera prior, per quari possit demostraria priori. Uerbi gratia. Haec est immediata, homo est animal rationale, quoniam inter dissi nitionem,&diffinitum, nullum est medium prius, quod po fit este proprium principium demonstrationis ex quo se- 'uttur , quod omnis propositio, cuius praedicatum est ratio siue diffinitio b ecti, en immediata & in demonstrabilis, bene ergo dicitur, quo a propositio immediata eispropositio,qua non est altera prior. Sed quae res quid sit propositio, quae ingreditur diffinitionem propositionis immediate,tideo Aristo. diffinit eam
Propositio est enutiationis altera pars, unum de uno significans. Pro cuius notitia aduerte, quod Arist. non diffi-
520쪽
nit hic propositionem in sua uniuersalitate, ut diffiniunt in libro primo Perihermenias, dicens, itiod est oratio uel ti, uel falsum lignificans in dicendo, & quam distinxit in a firmativum, re negativa, sed diffinit eam, ut sumitur in lyllogismo, ut est praemissa pro conclusione,& ut sic est altera, pars enuntiationis, cuius sunt duae partes, scilicet affirminatiua,& negativa. Intendit errao Arist. quod propositio, quae t it pr missa i syllogismo,est determinatae altera pars enuntiationis, quoniam determinatae est affirmat tua , vel negativa, quod non potest indifferenter esse affirmativa, uel negativa. Nam in Barbara, praemissae sunt affirmativae, . . di non possunt esse negati liae. Insertu maior est negativa, di minor affirmativa,& non possunt aliter esse. Sensus ergo Aristore. est, quod propositio quae est praemissa in syllogismo,sit altera pars euuntiationis, id est sit determinate enuntiatio affirmativa,aut negativa, prout requirit figura,
di modus syllogioeandi, de quibus actum est in tractatu de syllogismo formali.
Dicit autem, significans unum de uno, quoniam ut declaratum est in libro Perihermenias, datur enutiatio una, ct enuntiatio plures . Enuntiatio una est,m qua praedicar Htur unum praedicatu re, di nomine de uno subiecto, ut homo est animal, animal est substantia: plures autem est, in qua plura praedicantur de uno, uel unum de pluribus.
Exemplum primi, Sortes est albus,& doctus. Ex emphim secundi, Sortes , & Plato sunt homo, uel Sortes , & Plato trahunt nauena . Intendit ergo Aristote, quod propositio, quae est praemista in syllogismo , non solum debet esse altera pars enuntiationis modo, quo exposuimus, sed debet significare unum de uno, quoniam sicut in syllogismo concluditur unum, idest,una conclusio, sic propositio, quae est in syllogismo principium , & praemissa, debet esse una , &non plures. Vna autem est , quae ut diximus, significat unum de uno , ex consequenti excluditur propositio
plures. lSed dices, cum Arist. disfiniat propositionem per enuntiationem, quaeritur quod sit enuntiatio, per quam dissi nita est propositio, respondetur,quod te cundum Aristote in