장음표시 사용
121쪽
Atque utinam uel sic nobis satisfieret,imodo in tanta uarietate, aliquos libros tenoporum iniuria eripuinalia conlusa sunt: alia imminuta, Sc deprauat rein sufficien . tia:in omnibus deest ille uigor, ut moderatius loquar, ille neruus, qui huic tractationi maxime ellet necessarius: ec certe si quis sine liuore, atque auectu dijudicare de his uelit uidebit hac in parte magis congessisse in unum alienos labores, quam opus construxille. ltam nimium sibi placuisse liquet, de ei methodo quam derela,
lutione scripsit,incubuiisse. At praestat certis rationibus cuncta tractare, renatu ram imitantem omnia conUenientia coniungere, ac copulari. At quis dicet me ni ledicum: non imo potius veridicum, nam quod in illo praecipuum est, quod nulli hac in parte animaduertunt,quod nec aequare, nedum superare sperauimiis, atque ideo relinquimus,siiademus* eius libros in huiusmodi materia, ut utiles af . modum legendos detegimus, scilicet subtilissimam quadam inquisitionem ratio-tionum simplicium, ac distinctionis, per quam est non solum incomparabilis, sed
imitabilis,neque ulla in parte magis excelluit. De cibo , polum,et condi mimorum ratione, vis distinione. p. X X A ii Lme inculis, Si in omnis alimenti ratione,ut sine noxa si, non ut colchicon,ut mandi lib. tali inevit possit, non ut lignum, ut absque sapore malo, uel odore, non ut ster is, ra inne mes atri gentiana,tria haec igitUr,omnibus his, quae nomine alimenti ueniunc debrabl. in te ligenda,conueniunt,scilicet cibo, potui,condimento. Cibo praeterea inest hoc,ut prorsus non sit liquidum,& iit nutriend causa sumatur Nob id magna quantitate potui ut liquidissimum sit, & ut nutriendi, aut distribuendi caus uel utriusque sumatur,oc oo id magna quantitate. Condimento ut non nutriendi, sed odoris, aut gustus iucundi causa, aut sanitatis sumatur:& ob id non siit, magna c.,A- - o. quantitate. Condimentorum alia simplicia, alia composita, Nutra uel per se suo iuri diu sto. mantur,uel cibis immixta: si neula quoque horum liquida, uel ut pulveres, ut sinthii. odo modi in uniuersum. ndimenta saporis gratia, ut sal, mel, odoris garyopii, ii, moschus : utriusque aequaliter, ut cinamomum : odoris magis grauia ut crocus saporis autem ut piper, dc Tinetiber, bonae ualetudinis ut oleum. Omnes pro terea sapores grati, opus est ut sint moderati, uel ut fiant admistione tales, it
cundiores, dinces post pingues, inde austeri, pest salsi, e acres, inde acidi. Insipi
das quasi in medio est, non suavis, non insuauis, astringens, acerbus, ec amaius, iniucundi. De codione ciborum,oepotum tum g neri a tumsteti M.
Octio est transmutatio cibi ab iMe, ut commodius edatur, de plus alachaec duo fiunt,ut sapor,ta odor sint grati, di iucundi, calor etiam plaerunque dealbatur, nam si sanguineus sit,resoluto sanguine si cadidus,s cai didus, it candissimus. Idem dico de aliis coloribus. Uerum sapor,&odor, ablato humido aqueo,&bene misto pingui, ni meliori acilius etiam manditur cod o m attenuato glutinoso duro ideo , terre ut etiam cartilagineis patet Porio quet
ei ramis, coquuntur,alia concrescunt alia sunt molliora, nam liquida, quia humida nimis, uelut lac, Scotia non tam facile diuiduntur 5 atteruntur, Ut mollia, quam cum sun t coaeta quaedam concrescunt simul,ec molliora reddutur, uel ut iecur, re cerebrum, qua cum coquuntur, fiunt media: partes enim aquae congelatae, Sterr e molimi int, alia aliae quaeaqueo dilutae fiunt, eo restatuto, fiunt duriores, ideo teneam
se necesse est. Quae ergo sanguine plena sunt, aut simili humore, frigida, de aquea,
. . ab initio sunt meliora, Sc magis cocta, quam anthin processu uero, magis coria sucminus mollia,&succi minus iucundi. odcuni aute horum generum diuiditur nam alia solo igne, alia iune re aqua multa coquutur, alia modico humido, aut multosca
122쪽
to sed pingui. Assara Mima,fixa secunda, concreta tertia, frixa quarta, coaela quae a solo sole coacta stimul lac, uel oua. Assatorum igitur plures sunt species, in veru, Iuni
incraticula, super pruna in clibano,&suffocata: concreta in Patinis, ut torto: om. nis generis, alia in patina composit ut pisces cum intinetibus: intinctus enim N li. Hices dupum mira concrescunt, pisces molliores fiunt, duplici ratione, ab igne dissoluente, mil- ab humido permisto.Oua emo super cineres cum prunis coquuntur,&duriora i res hunc uredduntur,sed frangulusili uel ferro tangantur, Vel si se inuicem tangant,aut etiam mahgiuno sicca in ignem ponantur. ideo seorsum madesaeia, prius in aqua imponi debent, p sunt v atque digitis circunuerti. Manifestium est igitur ex lai quaedam esse,quae nunquam grumam coquuntur, dura, putrida, uenenosa, de prorsus a natura humana aliena,ut serpen, run es sc-tenec pumex. Qiod si exigua sit pii tredo, igne quandoque mitiora fiunt. Et sunt porem,neque tot odores, oc sapores iucundi, quot sunt eduliorum genera. Et quae non possunt odori bonum, coqui,nunquam acquirunt saporem bonum, neque odorem. Et quaedam non petauemunt ad perihelam coetionem, ut mala insana, allia, inter optima, caro citri, cum cortice,nili certa arte. Est ergo coctum magis coctum, perfectissime coctum est ut in alijs qualitatibus. Odores praeterea boni a cibo deduci debent, non enim xiloaloes, uel rosarum, aut uiolarum bonus appellari debet si sponte, non ex permiis stione talium peruenerit inest autem coelioni, ut perturbetur, oc peruertatur,uel cruditas, aut exustio. Porro cum(ut dixi octionum sex sint genera: assatum, purum, elixum:purum scilicet quod mollescit,quod cocrescit, quod si ieitur in li umido pingui, re hi sunt modi simplices, quod mollescit, ex parte concreicit,ut piscis cum in cinctu , ta in pasta in patina: piscis enim mollescit, intinet iis concrescit, pasta diit scit, scii loco piscis, caro capreoli, uel uituli,uel suillae. Sextum genus est eorum,quae primo mollescunt, inde indurantur, ut dixi de cerebro, iecore, sanguine,lacte, ouis, quamquam hortum nullum adeo manifeste, ut iecora, maxime auium: ideo huic coctioni modus imponendus est, ne scilicet parum recta sint,aut nimis, aut peruerasa cocti aut exust uel etiam,ut dictum est,solum cocta sinhnon persecte,& si per fecte,non persectissime. Itidem ubi uoluerimus imbuere ius medicatum uiribus absidii si, uel salire moderate,uel saeore alidi uel simili, ut astringe te: iecur quidem susui et vio suspendere,& saepius, ac saepius eximere,quopiam rubet chir patia . iote, quasi maculosum euolt: ec fuscum sit,tenerum,& bene olet: in caeteris itero debentin linteolo rarori tenui conclusa suspendi, fit enim res mira, absynthiatumius suaue,sed aberrare, iret minime non oportet, paulo ante inefficax, pallio post ab
ominandum,aut saltem amarum,S insuaue. Vires igitur elixorum inferius expli,cabunti in minus nutriunt quam iurulenta: iurulenta autem sicca, ut caro capreoli,
plus nutriunt assis: humid uero ut suilla , ee pisces minus, a superfluo enim humi como a su do coctio impeditur: de non solum impeditur, uerum etiam saepe peruertitur, imo perfluo humquod maius est, supinat uentriculum, uel euam omnino non concoquitur: uerum do impedituri in cruditatem transit cibus. Assata itero in uerti,non possunt coqui,sed uruntur, nisi Assis. inura quore perfundantur neque enim initis coquis ossiint,maxime Perfecte, nisi ext u icha. rius uranturiergo per se minus nutriunt ob crassitiem,re molem,ius quae in craticii. s beatala,st per sapingui humido plus nutriunt assatis superprunas, re in craticula, ecd oram sinis tabcatis. Suffocata autem duorum sunt generii, alia cum modica aqua, uelut cara uelim .nrensi admodum humidae, suilla ergo melius su catur in olla sicca,sed longe in lius caro cyprinorum magnorum praecipue,ea tamen tanto melios nutriunt, quanto sitauiorascierint: per se enim non bene,quoniam humidiim retinetur, at ille si illis pinosum, id autem nocentius,ut alias uisum est, ergo frixum magis omnibus nimbit, quia neque humido proprio destituitur,ec alieno superabundati uerum diffiei te est collimare,quia pineuia facile ardent, uel si paulo plus coquuntur, aut minus, ea de cauis etiam,sta coa one eontesta maneant,ueneni uim quandam contrahete pina dumtasilent. Pmpositis igitur recte duobus tanquam extremis, elixo, ae frixo qtiorum litiavi d auium maxime ec optimetiuirit, quamquam sicile sit in ipso aberrare, ec si non ab. acui mutarei me patientem pectoris a ustiam isda quoniam omne humidum pingue, dum contrahunt.
nimium incalescit,nectae vi ut ii; fuliginem uertatur ex eo pars aliqua, qui pecto-
123쪽
tis angustiam efficit, dc atram bilem in omnibus generatipropterea neque suus sic cibus conuenit,nisi parte exteriore prorsiis abiem, carom relinquitur, prorsus sit ' candidissima: tum enim si cocta est, optima est alimentu. ltera uero eloca, smianimum nutrit, & dissiculter concoquitur, ob humidum aqueum, quod ei permixtum est,ct alimentum etiam Mod gignitu praumta semper serosum ideo melioru eneci hic icet in frustula diuisa, talis em cum in seipsucaro est,qus iam ius odoratu ecoquitur, repinguescit & fit odorata: sic enim Horentini pauperes, s gens parcit sima coquere eam solent olla parita, in frustula diuisa. Commune aute omnibusque eo itisne,dis lutionis causa, ta assis quam elixis, frixis, alijsj omni b praetera quam suffocatis,ut quam celerrime possint, coquantiar: sic enim magis humid remollia redduntur,m inura disserentiae est inter partes interiores, ta exteriores, me litis olent, , sunt suaviora, suffocata autem quae humidanon sunt, multum ex iam dictis magis aduruntur, Sc minus siccantur, ob id deteriora sunt: meliora igitur sunt D leniam , iurulenta elixis, quia pinguior oc alieno humido redundantia. In omnibuspriet libra sunt cli. rea obseruandus est coloniat ad candorem pertieniant, nam si rubra cruda, si fusca xii. atra re exusta si liuid Epallentia, crocea, flava, in ista, colore cerulea, uiridia, non so-Que pro sis tum cruda,sed etia forsan uictileta,uinada ergo prorsus maxime in iam suspectis,u uitauda. lut fungis, ranis,anguillis,cochleis,cochis, it disserui genere crustacea cancris, blacis, horum enim quaedam in sordidissimis locis nascuntur, sed herbis quoque ma xime aestatis tempore,ubi vipera, aspides, ae deteriores etiam serpentes habitare Olent. Similiter obseruare etiam decet saporem. ut dixi odorem, dc ut sacti sint leuiores,mutatio tamen coloris ciuibusdam est familiam, Niniis citra periculum, quia naturae comparata,velut malis insanis,ae mullis,N Largis, est istiusmodi praeeipue qui lineares sunt.Ergo optimi quibus haec omnia comaeniunt, ecquae naturata uelut stiva,si delinquant, uel paulum senibus maxime,& decrepitis, magis sunt ii commoda, uix concoquuntur, crassum generant alimen uini, oc peruis laedunt quod maxime in senibus, o primum exsiccatur,teste Aristotele,adeo ut pro mortis causa, principale ab illo censeatur.Qitae ergo medio natura sunt inter haec, mediam etiam, Sis mediorum temperatura hominum excessus, aetatis conditionem exiis gunt,eisdemi conueniunt. tergo leuiora sunt molliora, odoratiora, media, sua litora, candidiora,his sex proprietatibiis tum uero ut celerius cocta, natura pratistiora, re etiam conuenient tum sexu calida ae sicca,humidiora, iuniora, meminea, item nutrita, uel terra soli exposita,& uentis aquis limpidis,& ut unicuis conuenit
praeparatio,atque coctio, similiter etiat diu, ut pauones,uel paulo ante mortua, iuperdices, uel priui agitata, resimilia considerari debent, uelut ec in his qualitas, ex carbonibus lignis sadicis,quercus, ilice, pessima ex nuce,buxo, Sc his quae plurima fumum emittunt,& ideo etiam exuti idibus lignis: porro cdpositiones, reeiusmodi media,ex his qui nunc aut alibi dicta, dicentum uelut natura generum,
tradamet e. cap. x xxv. Artu megiee
Rima inuentio artis medicae ab experientia ortu habuit, necessitatis camsi,ob casus scilicet, uulnera, dc contusiones, quod morbos sponte natos, quasi a Deo immistas:acob id etiam sponte sanandos, aut omnino nos . per ' ' inando, negligerent. Eos uero qui casibus proueniissent, arte re industria digere persuadentes,ob multiformes plantarum specie ac formas,ab illis petem dum auxilium existimarunt. Hippocrates a chiruro methodica, quamplurimum auxerunt Podal rius, atque Machaon, ad bellum Troianum probecti, ut testator alta Homerus (filii Aesculapii deduxit ad methodum propriam, re partem morborum B interiorii in maxime adauxit: ciim j primum ab Heraclide filio artis nomen pro merui cum antea sententi s tradita esset, ut ille praecipue testatur, &docet in libro
de Victum acutis. Sicini iuro de vulneribus capiti de Vlceribus, Fulviussirpictim
124쪽
iis atque Atticillis,NPrognosticis. Isti sunt maxime libri rationales medicinae: sed praestantissimus de Uictu in acutis, ob ido a nobis diligenter expositus: Galenus uero artem ad gradum tertium per uxit, lingula quo p ad methodum simplicem,
re ob id cla imam, ac maxime generalem perducens. id primum suit emolumentum, nam in hoc differt methodus sua ab ea quae Hippocratis, quod in Hippo Di tu Macratica licet transire ad similia, ut empirici, de cognita caula Ad non per causas,prin ter Hippocra-cipia, de elementa, quia eo non peruenit, iret ut 'uod cura sit percontraria, sed non licam h Gad et quae sint illa, tamen attigit illa in libro de Humana natura, legitima parte, lini ruet , civitare de Hetuum formatione. Ideo Galenus fatetur Hippocratem iecisse fundamen, Hippocratesca artis. Galenus illa tradidit ueneralite Sc modo demonstrativo, non naturaliter, artis fundameita Dialectice latum,Sc quasi ac supposito, oc sine ordine,& est quasi doctrina Ma ta lacii.chematica, quam praecipue attigit in libro de Constitutione artis medim , dc artis medicinalis, speciatim aut cin in caeteris passim . Seouidiim ut sparsa antiquorum scripta, uelut Anthillidis, Archigenis, Asclepiadis, Erasistrati Philotini Di euchi, ne illici, Dioclis, Herodoti, & Neror, in unum collegit, multis etiam confutatis alijs perperam Sc maxilne Matini,ci Herophili. Tertium fuit iudicium in compo sitione medicamentorum tam per loco quam per genera sed ut in actione, re tractatione, methodus illa fuit clarior, atque iacilior, ita profunditate, A usii inferior, ,ea,quae composita est: o Polytaxis a nobis appellatur: a qua methodolivet hic noster initium accepit. Cum ergo cibi gratia exempli,5 potus etiam in duplici sint disseretia, crudi, eo. Exemplis clij: racii uero crudis,3 probe his, qui minus diligenter quod plus, melius, ae sa-cilius alant, Nob id incolumiores, remauiores: praestabat scire quid ex coctione, ecquomodo adnceretur, mutantur enim edulia in coctione temporis diuturnita- italia in eo, te,aut breuitate,modo,ac adiectione:adiectio fit insuauium, uelut pingiti amarum maxime reouenat,ut dulci salsum,cotra salsum pingui conuenit,minus amaro dii l. coe post insipido repugnat, rursus amarurn non ita conuenit. Acre Hero, A salsum, maxime eoueniunt amaro, quod illius dissoluant sensum, ut optime pingui, si noli exuperent:abeo enim uis illorum mitescit:ndita ab insipido, quod sit imbecillius. Et multum refert scire quid principali,quid adiecto eueniat, uelut ex coctione lon. in elixatioine, aliud siquiaem carni,aliud iuri. Et ius si nil salsi admistu sit, ex diu. Nov. urna coctione no fit salsum,si adsit, si t salsum,quia humidum decrescit,hsialis sub stantia manet. Cur uero demum si sal admistum sinetiam amarescat caro aute quae adest non fit amara quia sal crassius factum,penetrari non potest. cito circa neque talium definitam, persectam doctrinam tradere expedit sed scissicit non ut Gai nus difficilia omittere,attingere omnibus nota,quod in Hippocrate pr(termisium laudauit. Erso ex adiectis, ut lacte, uim liquoris expendere oportet, ec quomodo immutetur. Modus, lebes, id est, uas angustum,& altum, ut patina contra, ae deterium ut sartago,5 expositum ut in aeria, crate super prunas. In vase autem sineti quore, uel cum munimin uel liquore ut fiant octo modi tres abs ite vase, totidem cum se, dc liquore. Elixatio, patina frixum, unus in uase sine liquore ec unus in patina crustaceus, quem uocant pastitium. At nunc de singulis agendum, ut fiat sola.doctrina abhluta, breuis, ordinata, de clara. Primum igitur consi clarandum, quid intersu inter coruraria,utpote uas,ta non uas contectum,ut patina, re detectum ut
sertago, Si cur quod spargit aut colligit. Et ut quam paucissimis exemplis omnia explicemus, ii elut propositis ABCD generibus,3c sub DEFG. lABCDQeciaebus: secundum genera quidem fient xv.comparationes, Sc EFG
species septem: generum autem cum specichus Lxi t i. quae om-
nes collectae,prarier tres sipecierum ad preprium genus fient cxxxv. sufficiet ergo sex exempli grati3 generum simplices diserentias explicasse,unam cem polit una specierit m ad alienum genus, Sc unam speciem inter se,& ita i v. plene,ut ita dicam: i xv xv. modis satisfactum erit,aici haec pars pene persecta methodi nostri copo siti. Sumamus igitur initium ut dixi hoc modo, mani reliquae sunt uidis te plura, ocmaxime ait iu subieci id illa reduxisse ad hanc methodum, seu regulas, quam N , breviseb
125쪽
breuissimcinde ut ac coaptare inter se N ad unum. Quae non in uase coquuntur, mi recipiunt a partibus suis maiore ut ignis asilici utur, nullo externo humectantur liquor quinimmo motu aeris uehementiore siccantur: propterea his quae in ueruaddimus liquamen, re cum multo igne assamus, quoniam simplicia ut penetret insignis,oc nulla interposita mora siccetur. Ergo oportet ut caro illa sit humida pingui humido, at perfecto, propior tamen hominum temperamento, aloe in calido, ruis rectis sicco,qualis ege debet. Cibus igitur coctus assi amitur, trifariam considerandus, ut a trifariam ab modo codiendi,temporis spacio,& um,nec licet plura inuenire membra, cum haec M. tamen omnia ad illum pertineat. Ido Galenus uocat demonstrationem,S ptini pium ad quod refertur maxime simile, maxime ex perfectis humidis, ec ex umiliae maxime, ais purum humidum in hoc, atm ex his excplum astumere, quod sentiat omnibus sipeciebus comparationum, oc genera tame singula complectatur, id est.
in unoquom genere exemplum. Reliquorum sit conseruatio, uelut in quodam pe- ni ex quo promere liceat inebra singula, cum suis ad principia assumpta usibus. Eadem omnia inuenire,oc exequi in adhaerentibus per ungulas resulas. Demum omnia ad unum redigere,atq utilitatem sinis, tum executionem illius, horum quidem actu, illorum potestate: necue enim idem homo capi poterit omnibus morbis, sed tamen medicina erit de omni ous corporibus, Sc singulorum affectuum custodia, Sc defensione incomodorum, ad hoc autem spectaDat ratio exempli. Igitur ut ad institutum exemplum redeam, dictum est quod patina distata sartagine, sed noin quot,& quibus: sartago enim est in cotinuo motu,& detecta, A humidum illius pingue, patina contecta, quiescens,& aqueo humido pleritias referre. Uerum ante a Uum omnia,principia quadam attingere oportet,velut quod quaomplex sit humidum, druplex aqueum quod est inelaborat igneum Quod exustum, crudum quod est elaborat sed mistum ecpingue quod purum est elaboratu, quo omnis calor gaudet. c igitur, naturalis putrido excepto,nec tamen consumitur nisi sero: nam cum supernat et in
, lebete dc iuuete illo, aqua in imo adhuc frigida sit, nec habeat quicqua supra quod
impediat,celerius tamen dimantur x. librae iubiectae aquae, aut uini, uel succorum,' quam olei aut adi eis supernatantis,(nec huius est locus, ut ratione reddamus hic o constat difficillime consumi humid pingue accendi facillime,contra reliqua, a . ter igneu: hoc enim celerius absumitur pingui,sed non bene nutrit calorem innatu.- aemnet itero motus auxilium consequuntur,celerius operantur, atm absumsit.. Diximus in elementa esse impermutabilia.Rursus motus in materia impedit caloris motum. Et pinsue humidum densius cum sit calefactum, exprimit aque quod circundat. At uero cum dictum sit superius, humidum pingue esse alimentum e ubi senatu ali, aquemoc crudum utri inimici im,eo finiat alias demonstra . tum est,ut cum utile unum quodi trahat, abigat contrarium, ut flamma trahat ad i. i. e. se humidum pin mutui demus manifeste in lucernis, abigataqueu . Vnde si oleo aqua immista fit, stridet lucerna,nam cum trahat quod pingue eu, pellat crudum,aeaqueum,fit separatio,& cum duplici motu:ergo sonus tenuis,& abruptus, ob intra qualitatem, unde stridor. Ex his colligitur, quod clim quae in sartagine coquuntur, in pingui humido seruet,3 in libero ad munde motus in calore .quare curn pingue humidum facile ardeat ne accendatur, mouent sartaginent, de quanto plus est hummi dum quodcunque,eo magis resistit ignibus: ideo Rurimum oleum iniiciunt, ecprius torrefaciunt,antequam ininciant pisces, ac mouent leuiter oc mediocriter co-Cupi Cm- quunt, ut Augustus Strabu, Binasci, quo nullus hac in alte peritior caupo: nam lims plus iusto utitur,fc fit mali saporis,dc deterioris alimeti,si minus, idem, sed crudum venerat humorem Nodore non probatur, sed minus malum est. Exustam enim bialem atram gignit, sitim facit, inflammat iecur, debilitat uentriculum, amarescit habitum corporis corrumpit:unde mirum est de nebulonibus, qui panem torrefacta cum saccham Sc uino exhibent aegri ut si tres in duobus uerbis errores admittant. Meta est,ut hi imidi pinguis quatum neri potes combibathcrii dum, de aqueum rhibluatur totii. Dignoscitur ex colore, o odore: si degustare liceat,optimi sep xis est, ob id ec caulas dictas, frixa optime nummi, oc uentriculo sinu amicilinur.
126쪽
Quae uero ratis humidi cdtinoinquam evanescere possit, non sunt frigenda, ut pisces magni.Quae in patina coquuntur,non tam uelicinentem motum patiuntur, colligunt praetenuem partem, ideo meliora: ut quae etiam mistum utrunque liu- . .
midum habean nam elixa, cum pingue remittant in ius, prorsus sunt inutilia, nisim prorsinex febre calefactis, aut qus iure non carnibus uti uelint. Ailata super prunas tanto
magis alunt,quanto celerius excoquuntur.
farina,aut pasta integuntur,oc in sumo coquiitur, quasi in patina cocta dici possunt, sed sicca. Quaedam in humida coquuntur,& uim habent contusi, sed sua. Condimentum uiore gustii praedita iunt. Assatur caro in veru omni industria uitulina tenera,aut ca o sinu pi: inde diuisa in tenuia Hasta uirgis, aut dorsis jadiorum diu tunditur in plana tabula,ut tota enervetur,post imponunt cum adipe uuas passas bene totas petroselinum, croci modicum, salis minimum, cinamomum, foeniculum, uitellum oui si placet, inuoluitur,ac silo ligatur,uel etiam inter folia roris inari ni incoquitur patinae in iure pingui, oc odorato, ac sii cruda fuis Iethoc cum editur, suauis est admodum, odore iucundo, tenera, friabilis, boni Sc plurimi alimenti, non crassi, nec admodum tenuis, nec putredini obnoxij salubris uentriculo iecori, renibus, uesic pulmoni,
cordi, cerebro . Sunt qui Diis placeat saccharum &uuam immaturam addere, quanto mollior, tanto melior,modo non exu fia. Nec tame quae optima concoctu edebent, mollescere oportet, sed quae admodumollia sunt durescere, sed ad me, ram. Mollia enim iusto magis sunt cerebrum,& medullae,iecur pullorum,prscipue oua, anguis,& lac igni admota durescunt: haec igitur re 'ecoquere non paruae in. Quae igni H dustriae est, nam ubi processerit,dc maxime indurantur,oc maxime terres alimenti m mora uadunt,mihus tamen cerebrum,iuuat etiam in liuiusmodi patinis piper nigrum.&, M. O aceto,quibusdam etiam coriandri odor arridet.
Quae autem in olla sicca coquuntulimelius colligunt humid quilin qui in libebro aere,ideo re mollia, re humida elle debent, nec externo humore indigere,velut plurimi piscium caro castrati,ideos piper his conuenit, oc coriandrum, D enim odoris cidalis, ut aromata: Sed quae in patina melius colligunhac remittiit, ideo suauiora sun(quam quae olla,non tamen ad siccam coctionem aquae apta. De Hirarione, rei di piluente pierat ille, et quomodo coad dignoscet,
Aec igitur dicta sunt generaliter de coctione hi quq dissoluatitai coganuelut enim dissoluenda,quanto cclerius dissetuuntur,ed melius est, ita p oncrescunt lentis,3c paruis ignibus indigent, naturam ipsam imitand nam quae serius proueniunt mista,ed meliora uant,aicli praestantiora, temporis enim o itudo, melius miscet simplicia inter se,oc non corrumpit partes, unde non talum substantiae,sedo qualitates in unum coriant, neque fieri potest ut humidum inutile absumatur,bene a calore magno,quin uel urat,aut no absumat .Porro cognoscere quando unumquodque coctum est seo enim dirigitur tota intentiol non contingit ex odorii aut sapore, adeo euidenter, ut in alijs coctionibus, ob imbecillitatem elixatoru:assata enim optime, (ec praecipue in uera odorem situm produnnquae pinguiora sunt,oc calida. At g hoc inditium est, sic cocta esse melio, ra,coctis super pruna suffocati oc in craticula. Ergo de qualitate coloris coiectu, tam facere licet. Alia re inditia sunt emendendi ii ius sit optimum, suave bene olens, impossibile est carnes non esse coctas, coctio praeterea quae disibi uin prius e- Aguini, mollit, unde expersicoqui cuspide, gladio eas tentant, si coctae sint, transit abstitie ' impedimento into, secus haerent, at i carnes extra ius extrahunt, & duobus divitis apprehendunt, si cocia sit,cedit,si non,renitet. Haec duo experimenta,licet consu tudine discantur,nihilominus ratio etia propius ad illa per te accedit. Aliud, dc redisditur ad idem, si lamenta exime, di trahe, si facile frangantur antequam distendan, tur,cocta sun .secus niuae hoc habet rationem manitati aliud, ii caro cocta su
ri nam glandulis,autligameus, aut carnibus,quae sunt in capite albis, qui pedibulillorum
127쪽
illorum aliquod uix coelum sit,coeta non est si ualde, cocia, quonia prius coquuntur,spes est, musculosam coctam esse. Septimum, si caro diuisa, gladio aequaliter diuidati ir,cocta prorsus est: si non cum inaequalis sit, nondum cocta dici meretur. Aliud si ius rubet,ubi despumatum est,aut non es suave, caro cocta non es si sit prarum a rubedine,& aliquo modo pingue, inditium est coctionis. Pisces elixati fiunt statim molliores, quam caro. si friabiles sint, oc breui disso uantur,unde terminus firmi u fi coct onis est initium dissolutionis:olera cocta sunt cum aequaliter,aut paulomini coctio 'sediti id untur,distracta in longitudinem perinde, ac latitudinem, oua sunt cocta
est mitisi iis, cum sudant, hico primus coctionis terminus, reuocatur apala: cum uero luteum fotui ossis, oui reconcreui halbum autem sie,sunt cocta persecte, cum dura sunt in parte cariorum' me dida, concreto uitello,sunt plene cocta,media mandutur cum frustis panis longi ucs coctu)- mulieres experiuntur, cum sacile circumaguntur in plano,oc aequalitennam si oua coctum non est,partes fluidae locis in uacuis ac tortuosis sunt, quae motu decidere. tes,illud in obliquum ducunt, ac moturn efficiunt inaequalem, quod etiam in crum dis sed recentibus, non tamen adeo facile accidere poteri. Quae autem concretione coquuntur, tunc cocta stant, cum coacta undis sunt: ideo contingit simul este cocta,re cruda iuxta diuersas partes,tum autem melius cocta sun cum quae cocr iterunt, plus iusto dura euaserinliquae nondum concreuerunt, parum ab ea distant Ptisanae autem hordeaceae coctio, per cocretionem quandam sit, peculiari elatam ratione non farina in aqua cogitur. Primum an sit uiscida, quare colento spiritu intumescit,3 feruet,cum ergo cocta no n esi prim um, quia difficilis concoctionis, in - suauis etiam,tei tio haerens, quarto non lubricat,si haere quia haeret, ideo etiam ob
v I iij j β' siluit,sexto non bene nutri .Recte inquam a Vesallo proditum est,Galenum sta pura te fugisse oninia dissicilia,ut quasi nunquam uidisset ptisanam plene coctam . Cau secur cocta non amplius ebulliat praeterit, si enim ignis ex humido uapore gignicei D co necesse est ut prodeat, Sc ut eleuet. At milii res noua non est,cu qu(stio naturalis suor 'p' β' medica: haec enim tria dereliquit Galenus, physicas quaestiones, ta earum cau-pim h ses,ei colatena plationes,an atomiam 5 simplicium medicamentorum historiam,ocvt vh in ulbi coriatus est ageredi, deliquit, ec lapsus est, par tamen erat ut saltem admoneret 'rum qi qm' dubitationis. Accipe ergo rem a fine, quoniam ab illo initium est in artibus misv r uentionum certum est quod cocta noebulli sed cogitur,nisi subtraxeris eam i i*h qm g bus inde adurantur partes fumosae, Sc male olet etiam, si tum miscueris, antea ergo . - miscerida perpetuo, ut ne contrahat odorem adusto uapore, vapor igitur ex lento humore gignitur,sed miscendo prodisiquia leuis est, de aqueus: pingue autem satiana hordei dissiluitur,& trasit in aquam. Ergo ut lenta sit ptisana, cum cocta est, ii
cesse est, uerum non aduritur, non fumum redoleti uia prodierunt uapores, no at tollitur autem, quia pingue illud humidum concrescit, dc adeo tenue est, in medio autem motus,prodeant vjores,ergo ptisana probe cocta, non salsa est, quia initio caruit, neque enim sale miscere oportet, dum seruet: non olet fiamum, quia uapores omnes prodierunt: alba ergo etiam est eadem causia, non crassa, quia terreum per . . Uapores exhalavit, pinguis est, nam in semine omni, oleum esse docuimus: tenuis
etiam,oc inaequalis, ut ergo rem persecte assequaris, depingere illam decreui: 'ipi ' qiucunque enim docere uolunt, quae norunt,id possunt: erroris causa est uelle docere,quod tu nescias. Unde manifestum est, cur Galenus abstinuerit a dis scilibus quaestionibusuid enim ausus est corrumpere bene scripta in arte medica, permistis quaestionibus,salset Sc alienae disciplinae cum multum contulerit in illa boni:id uero aggredi Sc si missset pulcherrimum,ei tamen erat impossibile, tum quia utebantur methodo crassior tum quia deerant principia,coactus assequi tradita a Perbpatheticis,magis autem aberrans hac tempestate,qui uelut canes in ponte delati sinunt carnem, quam habent antequam imaginem apprehendat, ae ita delus utram carent. Nostra enim aetate, plurimi id agunt,ut peruertant philosophiam peripat sicam,quonia ex generalibus constat, licet propriis destituatur, qui nos inuenimus non uniuersa, haec enim solis immortalibus nota sunt, sed quatenus mortali licet. Verum exordium longe maius iactum est narratione: opus est eruo ut ad remi
128쪽
diar,neque tamen tam oppo imi loco occasionem praemittere poteram,ne ob pauca uerba silentio tradita, si omines ut illas infinitas fabulas,ec commenta magna iactura tenmoris ignorantia, fraude S. ii te inani, impingerent. Res ipsa quatuor uerbis constant arma hordei iam decoctialbiectis sordibus pingue humidiim con tinet crassum mediocriter, & terreo misit. na, cum nihil ob aquie permistionem, re coaetionem, quae ab initio habuit, ut sati hi inine posset aliud hordeum, si terrae ma- daretur, genetare: Prima ergo coctione io: urn paries cras Lequantitate diuiduntur, post contusione, h cribro tenui etiam loco separantur, sordest absqciuntur, iam haec tria manda inemoriae,adde quartum in qualibet minima faritiae parte, sue sunt
subitantiae, terrea sicca,& humida, qur duplex est, pinguis, S aquea in secunda co- Siton pios ter calorem, qui dissimilia separat: primum fiunt tres substantiae terrea, aquea,pinguis, di aque cre da tum uero pilaeana pessima est, mali saporis, tiodo,
ris,ac tenax: tenax enim sit a terreo tenuitsecundum quantitatem cum aqueo ualde
permisto, nil mirum ergo si dum secundo coquitur igne impellente, ec motu adiim uante,quicquid est terres, ob impetum extruditur, quid enim milum si serreae pilae aliquot, millibus passitum disseruntur eodem tempore, aqueum humidum, ae in
uaporem conuersum abit,&absumitur eadem actione,&ferriore, quod humidum relinquitur pingue,aqueo attenuato,ouod simile est aeri, permiscet tir similiter pingue illud humidum, attenuatur,oc colliquescit, non poteti autem aduri, tum quia exhala; tum quia aqueo cohibetur, neque etiam ob motum adli aeret uasi:igitur in secundo tempore in quo subsili siptisana eleuatur ob terreum, quod adhue misium superat, in humido pingui ( atque hunc motum ualde manifestum oculis appellamus ebullitione) exhilante paulatim terreo, A aqueo humido concrescit reliquum, remanetcn tantum terrei, ut possit cohibere, re continere coniunctionem
utrorum humidorum, nam re in adipe, ae in oleo purissimis aliquid est terrei(non enim posset esse misium perseeium ita illo abeunt Gebullitio celsat:licet enim
partes paulatim adhuc eleuentur in superficie non erumpunt tamen, sed in unum coeunx odore aes apore optimo imbuta:fiti edulium suauisisimum, particeps lentoris,sed non lentum,lubricum ut oleum, oc tenue quale sabinum, inditio est autem, solidum praebere alimenturn substantia, tenuissim tim autem quantitate pararium,mediocre multitudine, quod non multum ex ea deperierit, quamuis longia e
bullitione:in uit enim Galenus pii sana plurimum cocta si .haud statuosa est Qua , A viet; apropter hoc est summum elixationis liquantis,oc per concretionem exemplum, in-co, quo re dis lutio, ae concretio sine corruptione apparent. Reliquum igitur ut i s i. si
modo de elixationis uit is agamus, ea sunt frustratio, liquefactio, ustio, , sumtois Eli,.iis, dor.Frustratio igitur bifariam fit, uel clim substatia dura remanet, aut qualitas non tollitur, gustui incongrua,uelut si quis absynthium, uel tota die coqueret, & maxime in eadem aqua, idem dico de odore,seu simplici malo, seu esui inepto, uelut cibulo,seu malo medico, hoc enim cubiculo exornet siro asipectu iucudo, & odore suaui,nihilominus incoctum iuri,uel aquae quasi nauseam excitat, nausea enim ingrata mouent, tribus modis,alia quidem natura,& substantia iielut anethum, quod boni gustus est, oc odoris,mouet tamen uomitum,alia odore, ut res putridae oc corruptae,alia sapore, uelut aloes, quaeda uer' sapore & natura, ut elleborus albus, ct co locynthis,mouetur 5 nausea, luna solum imaginamur res foetidas, unde uidentes aliquem euomctem,facile ob uomitum inclinamur, aut saltem ad nausea, cruda igitur sunsiquae uel dura manent,uel insuauia,uel olida: insitauia autem sunt, uel quae nimis excellentem habent saporem ut adstringentem,uel acrem,uel salsum: alia natura talem uel utputridum: manifestum est autem, quod putredinis duo sunt gene, ra seu cariosum seu marcor,quod siccum est Et humidum, quod etiam magis abo, minandum: hae intur malae coctionis species sunt, durum, abominabile, insuaue,
comaptum humidum, , corruptum siccum, simplices quidem adde quod quanti tale tale est in saporibus, S odoribus, uel natura . Igitur septem in hoc genere simplices cruditatis species, go c x x. compositae, omnes limul ex x v i t. quemad-
totam deplanetarum habitibus dici soleusiunt enim ech septem, oc coniunctio-
129쪽
. nes et x κ. Aciliabitus omnes ex aevi i. Qtii sic non rideat arithmeticam Galen in libris de pis, similem itineri matronae nostrae ad amoena aris ij, dc sacra lora, quaec e e. prope aberant stadiis,cum adhuc esset in suburbii sedens, re anhelando rogavit: an adhuc multum superesset itineris ad montem usque, ita in expertis axiomatamiaxima uidentur ridiculae interrogationes, ac irriti labores, in publicum prodeunt. Sed redeo ad uires declarandas uitiorum coictionis: prius tamen unius praecepti valde utilis certiorem te storem reddere uolo, scilicet quod omnis coelio diuturna,scu suauis, seu insuauis,seu utilis, seu inutilis in eodem iure semper auget. 5qu, dc sapor Sc odorem, S his qus ad ea consecauuntur, nisi peruertatur ab eis, qus napturam illius corrumpit hueIut amarum,di salsum, aut sumosum, haec enim tria cum ab igne( post ii iam initium acceperunt semper augenturipingue enim secus pinguius sit,acre acrius,dulce dulcius,astringens astringentius, in elixasione dico, non aliis coctionibus. Permutata autem aqua,omnia mitiora redduntur, aut minora nitrosa minus aluum mouent,dulcia minus dulcia, amara minus amara,atd ita dealqs,remanet solum qii aestio de sicco,& humido calido,& frigido, nam de humido utroq; modo redditur siccius,seii mutato iure, seu eodem manente, sed tum tripliacem sciri itur differentiam: primum enim sicca turres,quae elixatur humido pingui, deinde medio quodam tempore alia plus,alia minus impinguantur, tum resolutis partibus terreis, tum colliquato humido pingui, tum contracto quod prius colliquatum erat, oc dis Iblutum ad principium naturale: hoc autem ostendit odor,&sa por, inde ubi etiam a perfecta coctione diutius coxeris, iterum remittitur humi,
dum illud ui nis manifeste superatum ab eo,& corruptum. At de frigido permi tata aqua,&fiat frigidius, certum est quod per priuationem frigidius euadet, nisi
adeo potens fuerit uis ignis,ut non solum uincat aquae vim, ut saerunque solet, sed uaporem mutet in igneam substantiam, tune enim contrarium quoddam acciditarat, retia prixiatione caloris naturalis,Quanto plus coxeris,seu permutando aquam, ii crementum frigoris augebitur a calore,extraneus enim,ut inquit Aristoteles,rib
Redeamus igitur ad uires, cruda quae ob putredinem talia sunt, omnia pessima M ii sant,ae maxime a putredine humida talia enim sunt uenena pessima, si tamen dii csia.., - rius inibne manserint, minus noxia fiunt: ignis enim duo habet tempora, unum iis , - dii latuit,ae tunc magis adauget actionem ueneni, quam illius uim remittans- sh . incoeperii h idum resoluet si magis resoluat, quam colliquet, mimiae isti, si Putredinem, sin contra,auget. Eu aut e re in hoc supremus status, scilicet cum adeoliis . . resoluit, ut superet, maxime multiplicatum in putredinis gradum, aliud quodcun- que productum,exempli causa et sit colli quatie partium decem, consumptio autem unius Sc fiet nouem, decem igitur in nouem euicit nonaginta, at uero ct colliquatio ad undecim peruenerit,eosumptio ad octo, octo in undecim citc x x x v it r. ae haec sunt minora xc non est autem necesse, Ut per aequalia incrementa, e
crementa procedant,imo nihil minus, sederassa plus colliquantur, tenuia magis . consumuntur: haec uolui dixisse, ut concluderem nihil esse tutius longa, di ven Om' per potentem ignem coctioni, re maxime aquam permutan rei, re adhue
perperimm aliquid incoquendo, quod uenenis aduersetur, 3 non sit incoeundum,n m V m 'et que sopor neque odore. Sume exemplum, allium,& cspa,&laurus cruda, odor re saporis ingrata sunt, maὴis quam citria mala, cocta tamen contrario modo se habent: ini j ciemus ergo unum e tribus illis prioribus, nam omnia reddunt insua. Rem' - uius, permistio enim prauorum magis abominanda est, quam simplicitas. Ergo situ deuitare comipta non possumus, uelut in castris Laepe accidit, talibus occurremus: insulse Romani in castra caepas, re acetum deserebant: unum ut calidum, alte
fh hm ' in refrigerans,utrumque quod maxime corruptioni resistat,acetum ob partis potus,& si ii commodum. inrod ad aliarum sipecierum cruditatum damna attinet, suo loco specialiter dia ira DP cemus:nunc satis fit commemorasse contraria perfecte coctionis, scilicet commo da optimae, at m persectae uno exemplo ptisant, i Galeno commemorat et par enim
130쪽
est contraria causariim,at subsutiarum, contrarios essse esse 'ii de ea loquens. Illius enim uiscidum (inquiolaeve, de concinnum, oc blandum, , lubricum, hi midum,moderate,sitimq; arcet,& ad abluendum si quid opus est idoneum, neque laetionem habe; neque illam dum in itentriculo coquitur perturbationem facit,
deiiij non extur escit. siquidem in coctione intumuit, quantum plurimum intumescere poterat. utilitates igitur ptis anae liordeaceae, probe consedis,sunt decem, si quis recte enumeret,& quod maius est, om nes ex Hippocra te sumptae, atque uno spiritu ut liquet quasi prolatae, cum uero dixit non perturbare in coisione uentri
culum, palam est quod quincn praecipue intelligit, ut non sit dura, huiusmodi enim
uentriculum perturban curri natura conetur concoquere, non positi ob duritiem, nec supernatantia, fluetuant enim atque concoquuntur in imo uentriculi, neces ieest concoqui: ideo: descendere, tertium genus peritu bationis sit ab liis quae aluumouen; hoc nimis est notum omnibus medicis, unde inter caetera scamonium, e cucumer asininus, oc colocynthis/helleborus maxime perturbant uentriculum: quia maxime purgant. Quarta es cum exuperat in cibo uehemens qualitas calidi, uigidi, sicci, humidi superabundantis lenti,aceibi astringentis, uel si aliquo modo, re est quinta causa,abominatione excitet, uelut flatum,aut nairseam, atat morsum, aut dolorem,aut sit uenenosus, horum causa exponam in figura, singulas particulas iam connumeratas a Galeno. Post haec addit quod extergi non solum corporis superficiem(intellige sed etiam interiora, Ne uetriculo pituitam expurgat, re est in fiamma talis in omnibus substanti qualitatis, ut res riserando, humectando facile nutriedo sitim sedando, aluum leniendo, utilis sit omnibus febribus,&maxime acutis .Et quod humores corruptos educendo, sanis etiam conueniat,&semiputridos reducit, ut boni
succi fiant: in hoc uires ad auget: post quod facillime cdcoquatur uentriculo utilitatina,quod bonu praebeat alimentum, oc breui distribuatur, his sex principalioribus priuilegiis dotata est, hoc ad detrimenta mais elixationis, cum ergo non merit perseele cocta, statuosa, ae tum ob crii libratem,tum modum coctionis,eadem cruda 3c dii itacilis coctionis, quare uentriculus in concoquendo grauiter laborabit, sed net ius ipsum utile erit celerius etiam corrumpetur, quoniam humidum a-queum corruptioni obnoxium sanguis tamen, ex ichores facilius corrumpuntur. lndicio est quod uolentes seruare carne si no possunt coquere eas, per-Leuis
Pituitam eueniri. culo edatani
butionutaurat. on astringithon perturbat. Non inruet sirim extinguuExtergens Aequalis tam
Facilis coctionis Humori siem pum os reducit ad bonum
O maxime acutis ut lis Detrimentavrata elix ii tui.
Dcte paulum coquunt eas, ec ita seruanturi minus
cuiusque qualitati: particeps ergo seruatur cruda caretinde semicocta, post cocta in aqua scilicet, inde magis se irias sata,inde perfecte asiata, adeo ut perniensem nonnunqtiam ut de patrone, n. Augustini reserunt ad annum usque. Ergo caro elixata,non persecte uentriculum immoderate fatigat, non concoquitur, semicorruptos humores persecte corrumpit non descendite uentriculo, natum gignit,obstruit: prs terea multo magis,quam lata, oc deterius etiam dentibus conficitur,quoniam in filamenta restatuitur. Cruditas igitur in elixatione, maximum malum est, quoniam per se est,ta elixa tione mi cur bis elimnus iuuatur, quam alijs coquendi modis, sed cur bis elixata male oleant: Non quia tu male otiannon cocta primummam idem accidit etiam si persedit cocta sint . inde denuo coquantur, pars ergo fuliginosa restineta,uelut in carbonibus, male olet, non enim i- is e lignis suspocat,sed e carboniblis, ut experimentii ostendit, propterea ne ulterius progrediendum ad ultimas causas scilicet primas , hoc enim ad naturalem philoso um pertinet, eoust consideratio extendenda est, donec uel ad piinci,
pium uel ad demonstratum in priore scientia, uel ad sensum, uentum merit qualeo a est hoc: