L. Annaei Senecae Opera quae supersunt

81쪽

Haec, quibus deleelatur volgus, tenuem habent ne perfusoriam voluptatem, et quodcumque invecticium gaudium est, sundamento curet: hoe, de quo loquor, ad quod te conor perducere, Solidum est, fetJ quod plus 6 pateat introrsus. Fac, oro te, Lucili carissime, quod unum potest stet praestare felicem: disice et conculca ista, quae extrin Secus Splendent, quae tibi promittuntur ab alio vel ex alio: ad Verum bonum specta et de tuo gaude. quid eSi autem hoc de tuo te ipso et tui optima parte. CorpuSeulum quoque, etiamsi nihil fieri sine illo

potest, magiS neceSSariam rem crede quam magnam: vanas subgerit Voluptates, breVi poenitendas, ac ni Si magna moderatione temperentur, in contrarium abituras.

Ita dico: in praecipiti voluptas: ad dolorem vergit, nisi

modum teneat. modum autem tenere in eo difficile est, quod bonum esse credideris. veri boni aviditas tuta est. 7 9uid sit istud, interrogas, aut unde subeat' dicam: ex bona conscientia, ex honeSti S consiliis, ex rectis aetionibus, ex contemptu sortuitorum, ex placido vitae et continuo tenore unam prementis viam: nam illi, qui ex aliis propositis in alia transsiliunt aut ne transsiliunt quidem, Sed casu quodam transmittuntur, quomodo habere quicquam certum mansurumve possunt suspensi et vagi 8 Pauci sunt, qui consilio se suaque disponant: ceteri en-rum more, quae fluminibus innatant, non eunt, sed seruntur. ex quibus alia lenior unda detinuit ac mollius vexit, alia vehementior rapuit, alia proxima ripae curSulanguescente deposuit, alia torrens inpetus in mare eiecit. Ideo constituendum est, quid velimus, et in eo per

severandum.

9 Hie est locus solvendi aeris alieni. possum enim VO-cem tibi Epicuri tui reddere et hanc epistulam liberarer Molestum est semper vitam inchoare. aut Sihoc modo magis sensus potest exprimii Male Vivunt, I 0 qui semper vivere incipiunt. APuare inqui S. desiderat enim explanationem ista vox: quia semper illis inperfecta vita est. non potest autem Stare paratus ad

mortem, qui modo incipit vivere. id aSendum est, ut

82쪽

satis vixerimus: nemo hoe pulat, qui orditur cum maxime vilam. Non est quod eXistimes paucos esse hos: Ilpropemodum omnes sunt. quidam Vero tunc incipiunt cum desinendum est. Si hoc iudicas mirum, adiciam quod magis admireris: quidam ante Vivere desierunt quam inciperent. Vale.

Sollicitum te esse scribis de iudicii eventu, quod tibi lsuror inimici denuntiat, et eXi Stimas me SuaSurum, ut ' meliora tibi ipse proponas et adquiescas spei blandae. quid enim necesse est mala accersere et Salis cito patienda cum Venerint, praesumere ac praesens tempus suturi metu perdere est sine dubio stultum, et quia quandoque Sis futurus miser, esse iam miserum. sed ego alia te ad securitatem via ducam. Si vis omnem sollicitu-2dinem exuere, quicquid Vereris ne eveniat, eventurum utique propone et quodcumque est illud malum, tecum ipse metire ac timorem tuum taxa et intelleges profecto aut non magnum aut non longum esse, quod metuis. Nec diu exempla, 3 quibus confirmeris, colligenda sunt: omnis illa aetas tulit. in quamcumque partem reruria vel civilium vel exte narum memoriam miseris, occurrent tibi ingenia aut proscctus aut inpetus magni. Numquid accidere tibi, si clamneris, potest durius quam ut mittaris in exilium' ut duearis in carcerem numquid ultra quicquam ulli timendum est quam ut uratur quam ut pereat 3 singula ista constitue et contemptores eorum et tu, qui non quaerendi,

sed eligendi sunt. Damnationem suam Rutilius sic tulit, 4 tamquam nihil illi molestum aliud esset quam quod male iudiearetur. exilium Metellus sortiter tulit, Rutilius etiam

libenter: alter, ut rediret, reipublicae praeStitit, tuter reditum suum Sullae negavit. cui nihil tunc negabatur. In carcere Socrates disputavit et exire, cum eSSent, qui promitterent fugam, noluit remansitque, ut duarum rerum gravissimarum hominibus metum demeret, mortis et

83쪽

5 carceris. Mucius ignibus manum inposuit. acerbum est urit quanto acerbius, si id te laciente patiarisi Vides hominem non eruditum nec ulliS yraeceptis contra mortem aut dolorem subornatum, militari tantum robore in- Structum, poenaS a Se inriti conatus exigentem: Spectator distillantis in hostili soculo dexterae Stetit nec ante removit nudis ossibus fluentem manum, quam ignis illi ab . hoste Subductus eSt. sacere aliquid in illis castris seli eius potuit, nihil sortius. Vide quanto acrior sit ad occupanda pericula virtus quam crudelitas ad inroganda: facilius Porsenna Mucio ignovit, quod voluerat Occidere, quam 6 sibi Mucius, quod non occiderat. o Decantatae, inqui S, in omnibus scholis sabulae istae sunt: iam mihi, cum ad contemnendam mortem ventum fuerit, Catonem narrabis. Puidni ego narrem ultima illa nocte Platonis librum legentem posito ad caput gladio duo haee in rebus extremis instrumenta prospexerat, alterum ut vellet mori, alterum ut posset. conpositis ergo rebus, utcumque conponi fractae atque ultimae poterant, id agendum existimavit, ne cui Catonem aut occidere liceret aut servare 7 contingeret. et stricto gladio, quem usque in illum diem ab omni caede purum servaverat: nihil, inquit, egi Sti, fortuna, omnibus conatibus mei S ob Stando. non. pro mea adhue, sed pro patriae libertate pugnavi, nec agebam tanta pertinacia, ut liber, sed ut inter liberos viverem inunc quoniam deploratae sunt res humani generis, Cato 8 deducatur in tutum. Inpressit deinde mortiferum corpori Volnus . quo obligato a medicis cum minus sanguinis haberet, minus virium, animi idem, iam non tantum Caesari, sed sibi iratus nudas in Volnus manus egit et generosum illum contemptoremque omnis potentiae spiritum 9 non emisit, sed eiecit. Non in hoc exempla nune congero, ut ingenium exerceam, sed ut te adversus id, quod maxime terribile videtur, exhorter. facilius autem exhortabor, si ostendero non tortes tantum viros hoc momentum efflandae animae contempsisse, sed quosdam ad alia ignavos in hac re aequasso animum sortissimorum, Sicut

illum Cn. Pompeii socerum Scipionem, qui contrario in

84쪽

Africam vento relatus cum teneri navem suam vidisset ab hostibus, serro.Se tranS verberavit et quaerentibus, ubi imperator eSSet: seimperator ,- inquit, se bene habet. Vox haec illum parem maioribus secit et satalem Scipio-1onibus in Africa gloriam non est interrumpi passa. multum fuit Carthaginem vincere, Sed amplius mortem. AIm perator, inquit, se bene habet. an aliter debebat imperator, et quidem Catonis, mori' Non revoco te ad hi-1 Istorias nec ex omnibus seculis contemptores mortis, qui sunt plurimi, colligo: respice ad haec nostra tempora, de quorum languore ac deliciis querimur: omnis ordinis homines suggerent, omnis fortunae, omniS aetatis, qui mala sua morte praeciderunt. Mihi crede, Lucili, adeo mors timenda non est, ut beneficio eius nihil timendum sit. Securus itaque inimici minas audi. et quamvis con-12 scientia tibi tua fiduciam faciat, tamen quia multa extra causam Valent, et quod aequiSSimum est, spera et ad id te, quod est iniquissimum, conpara. illud autem ante omnia memento, demere rebus tumultum ac videre, quid in quaque re siti scies nihil esse in istis terribile nisi ipsum timorem. 9uod vides accidere pueris, hoc nobis 13 quoque maiusculis pueris evenit: illi quos amant, quibus adSueverunt, cum quibus ludunt, Si personatos Vident, expaveseunti non hominibus tantum, Sed rebus perSona clemenda est et reddenda facies sua. Puid mihi gladios 14 et ignes ostendis et turbam carnificum circa te Demen-lem tolle istam pompam, sub qua lates et Stultos territas i morS eSt, quam nuper servuS meus, quam ancilla

contempsit. 9uid tu rursus mihi flagella et eculeos magno adparatu explicasy quid singulis articulis singula machinamenta, quibus extorqueantur, aptata et mille alia instrumenta excarnificandi particulatim hominis' pone ista,

quae nos obstupefaciunt. iube conticescere gemitus et Exclamationes et vocum inter lacerationem elisarum acerbitatem: nempe dolor est, quem podagricus ille contemnit, quem stomachicus ille in ipsis deliciis perfert, quem in puerperio puella perpetitur. levis est, si serro Possum, brevis est, Si serre non posSum. Haec in animo 15

85쪽

voluta, quae saepe audisti, Saepe dixisti. sed an vere audieris, an vere dixeris, effectu proba. hoc enim turpissimum est, quod nobis obici solet, verba nos philosophiae, non opera tractare. quid, tu nunc primum tibi mortem inminere Sci Sti, nunc exilium, nunc dolorem in haec natus es. quicquid fieri potest, quasi futurum 16 cogitemus. 9uod facere te moneo, Scio certe secisset nunc admoneo, ut animum tuum non mergas in istum sollieitudinem. hebetabitur enim et minus habebit vigoris, cum exsurgendum erit. abdue illum a privata causa ad publicam. die mortale tibi et fragiIe corpusculum esse, cui non ex iniuria tantum aut ex potentioris viribus denuntiabitur dolor: ipsae voluptates in tormenta vertuntur: epulae cruditatem adserunt, ebrietates nervorum torporem tremorem que, libidineS pedum, manuum, articu-17 lorum omnium depravationes. Pauper sam: inter plures ero . exul fiam: ibi me natum putabo, quo mittar. adliga bor: quid enim' nunc solutus sum y ad hoc me natura grave corporis mei ponduS adStrinxit. moriar: hoc dicis, desinam aegrotare posse, desinam adligari posse, desi-18 nam mori posse. Non Sum tam ineptus, ut Epicuream eantilenam hoc loco persequar et dieam vanos esse inserorum metus, nec Ixionem rotu volvi nee saxum humeris Sisyphi trudi in adversum nec ullius Viscera et renasci posse cotidie et carpi. nemo tam puer est, ut Cerberum timeat et tenebras et larvalem habitum nudis ossibus cohaerentium: mors nos aut con Sumit aut exuit. emissis

meliora restant onere detracto, consumptis nihil restatr19 bona pariter malaque submota sunt. Permitte mihi hoc loco referre versum tuum, Si priuS admonuero, ut te iudices non aliis scripsisse ista, sed etiam tibi. turpe est aliud loqui, aliud sentire: quanto turpius aliud scribere, aliud sentire. memini te illum locum aliquando tractasse, non repente nos in mortem incidere, sed minutatim pro-20 cedere: cotidie morimur, cotidie enim demitur aliqua parS Vitae et tunc quoque, cum crescimus, Vita decrescit. insantiam amisimus, deinde pueritiam, deinde adulescentiam. usque ad hesternum, quicquid transiit tem-

86쪽

poris, periit: hunc ipsum, quem agimus, diem cum morte dividimus. quemadmodum clepSFdram non extremum stillicidium exhaurit, sed quicquid ante defluxit,

sic ultima hora, qua eSse desinimus, non Sola mortem lucit, sed Sola consummati tune ad illam pervenimus, sed diu venimus. Haec cum descripsisses quo soles ore, 21 semper quidem magnus, numquam tamen acrior quam

ubi veritati commodas verba, dixisti:

Mors non una venit, Sed quae rapit, ultima mores est.

Malo te legaS quam epistulam meam. adparebit enim tibi

hanc, quam timemuS, mortem extremam GSe, non Solam.

Video quo spectest quaeris, quid huic epistulae in-22sulserim, quod dictum alicuius animosum, quod praeceptum utile: ex hac ipsa materia, quae in manibus sui mittetur aliquid i obiurgat Epicurus non minus eos, qui

mortem concupiscunt, quam eos, qui timent, et ait: -Ridiculum est currere ad mortem taedio vitae, cum genere vitae, ut currendum ad mortem esset, esse ceris. Item alio loco dicit: isse uid 23 tum ridiculum aquam adpetere mortem, cum

vitam inquietam tibi seceris metu mortis His adicias et illud eiusdem notae licet: -Τantam ho- lininum in prudentiam esse, immo dementiam, ut quidam timore mortis cogantur ad mortem. 0uicquid horum tractaveris, confirmabis animurn vel ad 2 mortis vel ad vitae patientiam. al In utrumque monendi ac firmandi sumus, et ne nimis amemus vitam et ne nimis oderimus, etiam cum ratio Suadet finire: sed non temere nec cum procursu capiendus est inpetus. Nir sortis Dac sapiens non sugere debet e vita, sed exire, et ante omnia ille quoque vitetur adfectus, qui multos occupaVit, libido moriendi. est enim, mi Lucili, ut ad alia, Sic etiam ad moriendum inconsulta animi inclinatio, quae Saepe generosos atque acerrimue indolis viros conripit, Saepe ignavos iacentes quer illi contemnunt vitam, hi gravantur. 9uosdam subit eadem faciendi videndique satietas 26 et vitae non odium, sed fastidium, in quod prolabimur ipsa inpellente philosophia, dum dicimus: is quousque

87쪽

58 L. ANNAEI SENECAE

eadem' nempe expergiscar, dormiam, eSuriam, Dati bori, algebo, aestuabo. nullius rei finis est, sed in orbem nexa sunt omnia: fugiunt ac Sequuntur. diem nox premit, dies noctem, aeStaS in autumnum desinit, autumno hiems in Stat, quae vere conpescitur: Omnia ΓSicJ transeunt ut revertantur. nihil novi facio, nihil novi videor fit aliquando et huius rei nausia. Multi. Sunt, qui non agerbum iudicent vivere, Sed Supervacuum. Vale.

1 9uod ad duos amicos nostros pertinet, di-

ver Sa Via eundum esti alterius enim vitia emendanda, alterius frangenda sunt. utar libe tale tota. non amo illum, nisi ossendo. -0uid ergo inquis, quadragenarium pupillum cogitas sub tutela tua continere respice aetatem eius iam duram et intractabilem. 2 non potest reformari: tenera singuntur. An profecturus sim nescio. malo successum mihi quam fidem deesse. nee desperaveris etiam diutinos aegros posse sanari, Si contra intemperantiam steteris, si multa invitos et sacere coegeris et pati. ne de altero quidem satis siduciae habeo, excepto eo, quod adhuc peccare erubescit. nutriendus est hic pudor, qui quamdiu in animo eius duraverit, albquis erit bonae spei locus: cum hoc veterano parciuS 3 agendum puto, ne in desperationem Sui veniat. nec ullum tempus adgrediendi fuit melius quam hoc, dum interquiescit, dum emendato similis est. aliis haec inte missio eius inposuit: mihi verba non dat. ex Specto cum magno senore vitia reditura, quae nunc Scio ceSSare, non deesse. In pendam huic rei dies et utrum possit aliquid 4 agi an non possit, eXperiar. Tu nobis te, ut saci S, sortem prae Sta et sarcinas contrahe. Nihil ex

hi S, quae habemus, necessarium est. ad legem naturae revertamur: divitiae paratae sunt. aut gratuitum eSt, quo egemus, aut viter panem et aquam natura deSiderat. nemo ad haec pauper est, intra quae quisquis desiderium

88쪽

suum clusit, cum ipso Iove de felicitate contendat, ut ait Epicurus, cuius aliquam vocem huic epistulae involvam. - Sic fac, inquit, omnia, tamquam spectet E p i- 5 eurus. Prodest sine dubio custodem sibi inposuisse et habere, quem respicias, quem interesse cogitationibus tuis iudices. hoc quidem longe magnificentius est, sic vivere tamquam sub alicuius boni Viri ac Semper praeSentis oculis: sed ego etiam hoc contentus sum, ut Sic facias, quaecumque mei es, tamquam spectet aliquis: omnia nobis mala solitudo persuadet. Cum iam profeceris 6 tantum, ut sit tibi etiam tui reverentia, licebit dimittas paedagogum: interim aliquorum te auctoritate custodi. aut Cato illo sit aut Scipio aut Laelius aut cuius inte ventu perditi quoque homines vitia subprimerent, dum

te efficis eum, cum quo peccare non audeas: cum hoc

effeceris, et aliqua coeperit apud te tui esse dignatio, incipiam tibi permittere, quod idem suadet Epicurus ristunc praecipue in te ipse secede, cum esse cogeris in turba. Dissimilem te fieri multis oportet. 7dum tutum tibi non est ad te recedere, circumspice Singulos et nemo est, cui non Satius sit eum quolibet esse quam Segum. -Τune praecipue in te ipse secede, cum osse cogeris in turba r si bonus vir, si quietus, Si temperans: alioquin in turbam tibi a te recedendum est: istic malo viro propius es. Vale.

Μodo dieebam tibi, in conspectu esse me senectutis: Iiam Vereor, ne senectutem post me reliquerim. aliud iam his annis, certe huic corpori, vocabulum convenit, quoniam quidem Senectus lassae aetatis, non fractae, nomen est: inter decrepitos me numera et extrema tangentes. Gratias tamen mihi apud te agor non sentio in animo ae- 2tatis iniuriam, cum sentiam in corpore. tantum vitia et vitiorum ministeria senuerunt: viget animus et gaudet non multum sibi esse cum cor Dore. magnam partem oneris sui posuit. exsultat et mihi facit contro-

89쪽

versiam de senectute. hune ait esse florem suum.

3 credamus illi: hono suo utatur. Ire in cogitationem iubet et dispicere, quid ex hac tranquillitate ac modestia morum sapientiae debeam, quid aetati, et diligenter excutere, quae non possim sacere, quae nolim: Ruidni fatear multum mihi senectutem eo, quod non possum facere, quael nolim, J prodesse, habiturus aeque, Si nolim quicquam non posse me gaudere η quae enim querela eSt, quod 4 incommodum, si quicquid debeat desinere, defecit In commodum summum est, inquiS, minui, fetJ deperire, et ut proprie dicam, liquescere. non enim subito inpulsi ac prostrati Sumus: ' carpimur. singuli dies aliquid subtrahunt viribus. Et quis exitus est melior quam in finem suum natura solvente dilabi non quia aliquid mali Indictus et e vita repentinus excessus, sed quia lenis haec est via, Subduci. Ego certe, velut ad propinquet experimentum et ille laturus sententiam de omnibus annis meis 5 dies venerit, ita me observo et adloquor: Nihil est, inquam, adhuc, quod aut rebuS aut verbis exhibuimus. levia sunt ista et sallacia pignora animi multisque involuta lenociniis: quod pro secerim, morte crediturus sum. Non timide itaque conponar ad illum diem,

quo remotis strophis ac sucis de me iudicaturus sum, utrum loquar sortia an sentiam, numquid simulatio suerit et mimus, quicquid contra fortunam iactavi verborum 6 contumacium. Remove existimationem hominum: dubia semper est et in partem utramque dividitur. remove Studia tota vita tractatar mors de te pronuntiatura est. Ita dico: disputationes et literata conloquia et ex praeceptis sapientium verba collecta et eruditus sermo non OStendunt verum robur animi. est enim oratio etiam timidissimis audax: quid egeris, tune ad parebit, cum animam ages. Accipio conditionem, non reformido iudicium. 7 IIaec mecum loquor, sed tecum quoque me locutum puta. Iuvenior est quid refert non dinumerantur anni. incertum eSt, quo loco te mors exspecteti itaque tu illam omni loco exSpecta. 8 Desinere iam volebam et manus spectabat ad clausu-

90쪽

lam: sed conficienda Sunt sacra et huic epistulae viaticum dandum est. puta me non diceret seunde Sumpturus

sum mutuum Scis cuius arca utar. eXSpecta me Pusillum, et de domo siet numeratio: interim commodabit Epicurus, qui ait: - Meditare mortem, vel, Si commodius sit, transire ad divos. Ille patet sensus: 9 egregia res est mortem condiscere. Supervacuum sorsitan putas id discere, quo semel utendum est: hoc est ipsum, quare meditari debeamus i Semper discendum est, quod an sciamus, experiri non possumus. -Μeditare I 0 mortem. qui hoc dicit, meditari libertatem iubet. qui mori didicit, servire dedidicit. supra omnem potentiam est, certe extra Omnem . quid ad illum carcer et custodia et claustra liberum ostium habet. Una est catena, quae nos adligatos tenet, amor vitae, qui ut non est abiciendus, ita minuendus est, ut, si quando res exiget, nihil nos detineat nec inpediat, quo minus parati simus, quod quandoque faciendum est, statim sacere. Vale.

-Tu me, inquis, mones 3 iam enim te ipse monuisti, iiam correxisti ideo aliorum emendationi vacas Non sum tam inprobus, ut curationes aeger obeam, Sed tamquam in eodem valitudinario iaceam, de communi tecum malo conloquor, Ieti remedia communico. Sic itaque me audi, tamquam mecum loquar. in secretum te meum admitto et te adhibito mecum exigo. Clamo mihi ipse: 2-Numera annos tuos, et pudebit eadem velle, quae Volueras puer, eadem parare. hoc denique tibi circa mortis diem praestat moriantur ante te Vitia. dimitte istas voluptates turbidas, magno luendaS: non Venturae tantum, Sed praeteritae nocent. quemadmodum scelera etiamsi non sint deprehensa cum fierent, Sollicitudo non cum ipsis abiit: ita inprobarum voluptatum etiam post ipsas poenitentia est. non sunt solidae, non sunt fidelesi etiamsi non nocent, fugiunt. Aliquod po- 3tius bonum mansurum circumspice. nullum autem eSt,