Iulii Castellani Fauentini In libros Aristotelis De humano intellectu. disputationes, siue lucidissimi commentarij, ex doctrina Christianorum auctorum, ac philosophorum antiquorum descripti. ..

101쪽

V L. C A STEL. DE HVM. IN TE L.

eiusmodi sunt actus nulla intellectit prorsus affecto passione: sed si qua est mutatio, ea quidem praecessit in corporeanam, cum cc stant corporis nostri motiones. S appetitus c5- quiescunt effrenatae libidines, mus nostra sapere incipit Pro Prijsq; muneribus sungitur.

QVID flT PRIMO' COGNITUM AB iintellectu nostro in simplui rerin eoprehensione.

X ijs, qui lutcusq; conclusimus, nobis perspicuum esse potest, quid sit illud, quod primo

se osterat intellectui nostro in simplici compreliensione rerum di in hac enim praecipue dubitarunt interpretes Arillo telis, cuius nain rei Primo notitiam consequa inur. Uerum nos varios intellectus nostri mores animaduertentes omnem hic facile dissicultatem rescindemus,& su bito amplexabimur veritatem. Intellectus igitur noster cum non eundem semper morem seruet, sed aliquando a nobis consideretur ea ratione, quasti sui coniunctus est , accius terminus appellatur: aliquando vero ut intellectus, ac in se permanens ; atq; hac iterum ratione modo rudis S omnium penitus formarum mpers, modo scienti similis a nobis conspiciatur, prosecto in triplici hac consideratione ad eandem semper rem, tanqua ad obiectum primum , non mouetur . Atqui cum sensus, qui cum Primum ortus est, a generante distinctam eorum, quae sentiuntur , notitiam eliconsecutus, primo in sensibile per se propriumq; feratur communia enim sensibilia mediis pro- Irus iudicatur ac inter propria tangibiles qualitates,.quodensus tacitis primus ell omnium.& inter eas, quas activas vocant,atq; eκ duabus activis caliditatem, validiorem sane, priuio cognolcat; eadem, ni fallor , ratione intellectus noster, quando, se se inflectens ad sensum, ac tanquam terminus huius, ad percipiendas res excitabitur, singularis, atq; compo

102쪽

L E R SECUNDUS. qus intellectum nostrum perspexeris, quando rudis Sc persest, nec multum adhuc in disciplina,& usu rerum exercita intus . tunc sane in stupida illa confusaq; cognitione initio magis uniuersalia in plurimis apprehedit: quod hec eum prius.& sortius, quam minus uniuersalia commoueant, cnm saepe ac saepius ferierint sensus noli ros. Quod pueri ia in balbutientes apertissime nobis ottendunt, qui omnes homines. patres, dc omnes sceminas vocant matres. Eo enim tempore tametsi vera pariter rei forma accidentibus eis valde communibus inuoluta in phantasiam delata est: attamen tunc propter eam,quam diXimus ignorantiam, & experientiam modicam , eam nec phantalia , nec intellectus noster percipere diffincte pos uni. Cuin intellectus vero noster singula famis,& scientis habitum, ac ultima in adeptus fuerit persectionem. eo quidem tempore distincte pleneq. veritatem rerum perspiciet, atq; in veram, dc propriam rerum formam. specialitas mam nimirum speciem, tanquam in persestissimum obiectum primo deseretur. Has tres me hercule conclusiones eκArillo telus die is elicere debemus, easq: tenere corallanter

permittentes Principes Latinorum de hac re intcr se digladiari, si id velint nimium agere pertinaciter. Reliquum eli, ut videamus, quot sint habitus intellectus nostri,&quq sit eius felicitas, ut deinceps ad alterum intellectum, Agens qui dicitur, deueniamus.

Duo εssE HA Bl TUI GεNεRA INTEL- i ructus , Ο quae sit uera hominis Latitudo ex Antentia Aristotelis. cap. XI. 'UM dixerimus intellecti ini nostrum scientis instar habitum sibi comparare, debemus antiam aduertere, duo esse habituu genera, quibus deinde menti nolirae duo etiam nomina imponuntur. Porro habitu iam varietas ex rerum

diuersitate oritur, quibus nos intelligendo incumbimus: aliae enim actioni nostrae subiiciuntur, ori litaturq;, ac inter i L 2 eunt

103쪽

ia IV L. CASTEL. DE NUN. IN TE L.

itat, & possulit aliter se habere: quaedam vero aliae subiectae tantum contemplationi neces artae ac sempiternae dicuntur. Profecto ad iis omnibus incumbendum intellectus nolleraequalem a sui ortus initiis propensionem & facultatem habet . interum cum priorum habitum acquisierit Practicus

dicitur a Peripateticis: quemadmoduin cum posteriorum veriana habitum sibi comparauerit, Speculatinus nuncupatur.

Practicus bonum sibi pro fine constituit, & licet aliquando

in veri indagatione versetur, id tamen boni,& actionis gratia considerat. quare consilio de deliberatione utitur, & si uicin seruit, obsequiturq; voluntas : speculatiui antem intelle eius finis est veritas,qine nullam penitus actionem respicit. A nobis praeterea sciendum est, haec duo habitu iam genera

Plures subiectas sibi species habere.Siquidem practicu in omues eas virtutes, quae daciantur morales, atq; eκ consuetudine comparantur , & insuper prudentiam cicarie in continet; quanquam ars a prudentia seiungitur, quod illa faciendi. hec

vero sit agendi principium . Speculatiuum vero disciplinas eas cbplecititur,qiice ex doc trina maxime gignuntur, ab eaq; sit scipiunt incrementum; quae idcirco, ut ait Philosophus, multum experimenti, ac temporis postillant. De quibus omnibus Aristoteles in Ethicorum libris ita luculenter, coriose, docteq; pertractauit, ut nhil supra esllagitare possis ab homine omnium disciplina morum eruditissimo Homo vero cum est habitibus practicis exornatus.& vivit secunda os ac operatur, humana fruitur felicitate, quae homini ea ratione , qua homo, & ciuilis est, conuenit. Atqui cum fuerit speculati uos adeptus,eis utens vitam persecto nobiliorem, ac beatiorem degit: quippe qui naturam tunc humanam tran-stendere, & ad diuinarum mentium nobilitatem pope accedere videtur. Nana quamuis utroq; habituum genere, recte agendi nimirum , & contemplandi, nos similes Dei Opt. Max. eiq; amicissimi reddamur ; id nihilominus contemplatione magis, quam actione consequimur. Si qui autem Iuvenes appetunt hanc vltimam Aristotelis selicitatem adinisci,

ad eam minime peruenire poterunt, nisi prius eos sibi Labi

104쪽

tiis cona parauerint, qui practici, & virtutes moris dicuntur. Ut autem virtutibus, ac bonis moribus imbuamur adolescentes, eis operae precium est quod item Socrates 1 hilosophorum sanctissimus in Phaedone praecipiebat appetitus omnes dc animi perturbationes coercendo in prima adolescentia assuescere bonis operibus. Quod facile consequentur,si assiadue proborum,&Eruditorum Hominum utentur familiaritate,& eorum praecepta seruabunt, vestigiaq; persequentur. Ita mehercle deinceps ad speculandi studia conferre se poteruntm adeo in eis proficere, ut tandem ex iis naturalibus

S caducis formis ea ratione qua motionis termini dicuntur, de substantiae sunt, nec non bonitatem participant, ad sum-nuim totius mundi opiscem Deum suae mentis aciem erigere Valuerint, elim q, contemplari, ut eli actus omnium quam sinplicissi natis, nobilissi imis, persectissimus, S eli causa eia sciens, forma.& finis omnium rerum ; nec non ut sua scientia , longe nobilior nostra, et ipsus substantia , ac immortalitas , dc vita sempiterna; ac quemadmodum solum se ipsum tu testigendo omnia quoq, alia intelligit, ac producit,

non Naturae modo, aut ulla coactus ii ecesiitate , sed ere sola maxima sua bonitate, ac clectione, quae quidem est altior nostra, Sc ei plurimum antecellit,& ab ipso ni et Deo solum est comprehensibilis: qua eadem admirabili quadam lege , dc

ordine, summaq; iullitia admini lirat uniuersum orbem, temPerat, moderatur, Perpetuoq; conseruat. Haec est postrema summaq; hominis Deatitudo, quam nouit Aristoteles, de qua in X X X i κ. particula X i i. primae Philosophiae. mentionem egit, ibiq: hanc paruo in nobis tempore durare asseuerauit. quod sane euenit, quia illam solum in senectute post multas vigilias, S lucubrationes coii sequi inur . Et si quis mallet Simplicij, dc Averrois sigmento potius adhaerere, illudq; iterum confirmare quoniam minus eXacta, Sc Pers cta videatur eiusmodi cognitio. quam Dei Opt. MaN. nos diximus adipisci ex ijs caducis orniis, Sinteriorum, ac superiorum corporum latione; ac talis iccirco notitia nequeat

nos felices ac beatos essicere; huic notandum est quod in si

105쪽

ne primi de partibus Animalium Philosophus animaduer- ia

rit Quanquam enim nos Dei Opt. Max. ac aliarum Beata riim Mentium leuem,& modicam notionem consequimur: nihilominus, tanta eli aeternarum subitantiarum nobilitas, atq; praeilantia, ut parua & mediocris earum cognitio tam mira & incredibili nos afficiat delectatione. ut eam persectitasimae, & exactissimae harum caducarum rerum scientiae ante Ponamus nosq; ob illam felices ac beatos arbitremur esse, Perinde ac amantes, qui ex puellarum suarum . quaru amore feruent, sola facie & conspectu se beatiores fieri praedicat, quam si aliam quamuis mulierem totam contrectare totaq; possent . Futilis autem onminoq; commentitia est illa V P . Averrois & Simplici, beatitudo, quam a uerta n si nos adipisci, intellectus Agens, ut forma, Potentia intellemii coli iungitur : propterea quod intellectus noster absq; phantasma nihil intelligere potest, ut satis superq; in priori libro m5-

strauimus. Neq: ipse legi, aut audiui ullum unquam inuen

tum suilla hominem, qui in hoc vitae statu aliquam linius in

ferioris, vel superioris mundisorinam Dei Opt. MaX. diui-

miracula excipio sine eius phantasmate vel reclia, uel ob eam reserente intelligere potuerit. Quod item Beatus A λ Thomas, cum ut summus Philosophus, cum ut d heologus Q omnium praellantissimus asseuerauit in ea uitae itione praesertim , quam de uita contemplativa egit. ubi ad secundum quinti Ariculi respondens argumentum haec habet. centemplatio humana secundum statum praesimis uitae no potest esse absq; yba 'easmatibus: quia eonnaturale est homιηι, ut stecies intelligibιles in phata mutibus uideat,sicut Philosiophus dicit in i ιμ de Anima et tamen ιntellectualis cognitio non consistit in ipsis phantasmatibus, sed in eis contemplatur puritatem initItigibilis uertiatis. et hec non Alum in eunitis m naturali , sed etiam ιn era, quae per reuelationemeexnoscimus. Sed

praeter hic si Aristoteles, cuius hic veram pr cipiria sententia inquirimus, ultimam felicitatem nostram, quq contempla titia dicitur, in illa Agentis. ac Potentia intellectus coniunctione posuisset. non dixisset in X. Ethicorum libro , cu propriam de hac re sententiam profert, nos potiri aliquando huius Disitired by Corale

106쪽

huius selicitatis, quae re contemplatione oritur r quoniam aliqua insit nobis Deorum operationis similitudo : nec paulo post etiam in hac beatitudine latitudinem ullam costituis

set dicens. Qucum ιgitur contemplatιo se si eatendit, eouri, si se extendit o felicitas ipsa: π quibus contemplatio magia inest, s er f-lieιtas magιs inest, non per accidens quidem, M pιν lysam utiq; con templationem. Etenim si intellectus noster beatus euaderct, cum ei Agens, ut forma , conuincius esset, tunc eius quidem intellectio similis quoquo modo immortalium Deoru ope rationi non diceretur, sed eadem prorsus ellet r. quoniam seipsum tantum intelligendo aeque ac Beatae Mentes , omnia quoq; alia comprehenderet, neq; hic homo magis, & ille minus seliκ diceretur, cum aequaliter omnes beati essent:

quippe qui intellectrum Agentem pro sorma adepti suissent,

qui eodem prosccto modo in omnibus copulatus est et cum intellectit potentia .lam vero, cu haec omnia explicauerimus, quae ad intellectit in nostrum per se spectant, rcliquum est, ut alterius intellectiis, qui vocatur Agilsi, siue a uis, attingamus contemplarione,& ostendamus, qua adducitis ratione hunc introduxerit Aristoteles, & quam hic nobis utilitatem p stet,& quae sit natura huius atq; substantia. Quae sane omnia eo ordine, ac methodo a nobis fuerint explicanda, quam videmus Philosophum obseruasse.

L: lq n e id uiani bin a filii re L iis, L niet, iat ἐν int c, illi QUA COA TVS NE c LSSITATE INTRODUX rit Aristoteles Agentem intellectum quid bie eenserat intellectuι Potent ιa, oe' quam dιuersam ab eo naturam aesubstantiam habeat. cap. XI I. Voniam saepe ac saepius asseuerauimus, intellectum nostrum, priusquam intelligat, nullum omnino habere actum, & nihilominus possea tu omnia euadere, necesse est, ut aliquod reperiatur agens, quod eiusmodi potentiam intellectus nostri deducat in actu in . Sicut enim in naturali omni generatione, siue re corporea est alterum, quod materiae ra

. . tionem

107쪽

tionem habet, &est potentia omnia illa, quq in eo genere

fiunt , alterum vero, quod est causa ossiciens , perinde ut ars, omnium eorum, quae potentia inerant in altero , quod materies appellatur: ita sane in Humana Anima, in qua incorporea, sinie ut iunioriim verbo utar spiritualis quaedam generatio conspicuit r. neces e est utrunq; horum inuenias, ait

xum nempe rivilemini qui materie respondeat,&fieri possit omnia, atq; alterum, qui econtra omnia possit efficere, cui agentis rationem habeat. Iam vero, ut planc videamus, quo

pacto agat hic intellectus Agens,& quae sit natura eius atq; substantia, a nobis aliud est repetendum, quod supra crebro notauimus . Saepe diximus, intellectui nostro , si intelligere velit, operae precium esse, aliqi md semper phantasma conatemplari, quod pariter eodem tempore a Phantasia coni-prehendatur: nisi enim intellectus noster a phantasmate moueatur, nihil omnino agere per seipsum potest. Atq; istud

in harum non modo formarum , quae intereunt,& oriuntiar. sed etiam in immortalium substantiariim , S a tinim intelli gentia necessarium semper esse constanter allevera bys; peria mittesq; Simplicia nos ea, quae velint, cominisci, cum multis non modo sententiis Aristotelis, sed etiam cuiustium; hominii eXperientia onarie eorum figmentum Penitus etlane

scat. Cum autem phantasma ab externis rebus proficiscensrcum omnibus pariter indiuiduorum conditionibus in phantasiae organo. quod flatuit esse cor Peripateticus magnus Alexander, recipiatur,pem, illud tendatur, intellectit in commouere nequit, nisi prius fuerit repoliatum omnino eiusmodi conditionibus: quippe quod materiale Phantasma inamaterialem intellectum mouere nunquam posset, cum nulla inueniatur inter rem materialem & immaterialem proportio. Quare necelsum est, aliquod habeamus emciens, cpiod phantasma ab omni materiae conditione seiungat, quo sui specie excitare queat intellectum .' uoniam vero hoc ages phantasma reddere debet immateriale, idcirco necessum est, ut immateriale etiam,& ab omni penitus potetia separatum

eiusmodi sit efficiens: propterea quod si ulla huic potentia

. . r adnusceretur,

108쪽

LiBER SE cvNDVS. Asadmisceretur, nunquam phantasma a materie appendicibus, & ab omni potentia segregare posset. Praeterea cum materialis res quicquam agere in re immateriali nequeat, quoniam nulla, ut diximus, inter has proportio repetatur, eiusmodi quidem agens,dum phantasma efficiet immateriale, re vera nihil in eo gignet, sed illud tantum reddet intelligibile. T lis igitur intellectus Agens ex ordine enim intellectuum sumas oportet efficiens timid , quod a nobis indagatur) ea sane ratione se gesserit. Siquidem hic materiaras partes, quae uniuersalem formam in phantasmate delitescentem obscurant , segregando , ita illud collustrabit, ut immateriale, ac intelligibile euadet, poteritq; tunc sui

specie , intellectum nostrum coin mouere. Porro ab intellectu Agente phantasma nihil noui accipit , sed solum hoc habet, ut modo intelligi valeat, cum prius tale minime esset: eiusmodi enim agens, veluti habitus Phantasma respicit ,& habitus quidem , ut lumen, ait Aristoteles . Quae me hercule comparatio si recte, dc diligenter consideretur, evanescent omnes dilficultates, quas hoc in to , co mouere interpretes solent. Nempe ut lumen perspicuam

coloris partem illuminans, colorem non efficit, sed eum solum talem reddit, ut videri queat, itaq sola praesentia est ei ratio ut habitus, oculum sui specie commutandi: eodem fane modo intellectus Agens uniuersalem formam in phantas. male a singularium conditionibus adumbratam suo illustrans splendore, idq; sola praesentia praelians, eam minime

gignit, sed solum intelligibilem efficit, estq; ut habitus quidam phantasmatis, qui non vere agit, sed est solum agendi

ratio, aeque ac citharam pulsandi ars , quae vere pullare no dicitur, sed illa est, cuius beneficio citharedus operatur. Hae me hercle ratione suo fungitur munere intellectus Agens. qui tametsi phata sinatum gratia nobis tributus et se videtur,n gis tame ob ipsam intellectionem eum nos possidere credendum est. nam mediis phantasmatibus suum beneficium

in intellectum potentia consert.Namq; phantasma ea quideratione, quod ab Agente illuminatum est, excitat intelleis

109쪽

a V L. c AST1 L. D 1 HVM. INTgL.ctum nostru ,huncq; deducit ad actum , qui deinde se a pharasmate commotus vi & natura propria rem percipit intelligibilem . Etenim cum intellectionis nostrae diis sint causae, nempe intellectus Agens, atq; phantasma, eam intellectui Agenti tanquam principali &potiori causae, acceptam reser re, O Piis est, quanquain medio phantasmate,quod est secunda causa, eandem praestet. Hic igitur intellectiis, eiusmodi

Porro ratione vocatus πο-:νος, & ω μα , omnia potest

efficere, ea nempe, quae potestate sunt intelligibilia , actu e sicere intelligibilia; quemadmodum eκ altera partem tollectus Potentia tam materialia , quam ea, quae sunt a materia separata, spirituali. siue incorporea quadam ratione euadere potest. Iam vero ex iis,quae diximus, satis facile patere poteli, quae intellectiis Agentis natura sit atq. substantia:quippe qui sina plicissimus, S purissimus est actus: est enim substantia ut inquit Aristoteles existens actus, idem penitus caipsius inci actu scientia, atq; se ipsum perpetuo & semper intelligit,&ab omni omnino est mn roria, Potentiaq; separa- ritus , ac immortalis. Quamobrem tantum abest, ut ex eiusmo

di intellemi,& altero, quem possibilem appellamus, huma na anima constituatur, ut potius alter maΝime opponatur ν alteri. Siquidem intellectus noster qui possibilis dicitur, secudum naturam propriam est pura nudaq; potestas, estq; animae nostrς particula,quae recipiendo species rerum intelliis git, neq; seipsum nouit, nisi per accidens, videlicet dii alia percipit; S si aliquando etiam circum substantiam propria

seipsum conuertit, hoc quidem raro, Sc non semper consequitur; propterea nec loco neq; subiecto a citeris partibus animae nostr separatus est. Quae quidem omnia, ut naturqintellectus Agentis paulo ante eXplicatae maxime aduersen. tur,cuiq; Peripatetico diligenter inspicienti manifestu erit. Quamuis autem animam nostram ex intellectu Agente , &Posii bili constitutam esse negauerim, non ob id tamen insi- cior,aliquam in anima nostra inesse compositionem : sed illud tantum assero,ex possibili, Agenteq; intellectu substantiam unam, tanquam in duabus partibus veris, & assentialibus

110쪽

naturalem generationem , &rem corpoream) alterum inuenitur quod est materia, & potest omnia fieri, alterum vero, quod omnia potest efiicere : ita necesse est in anima , scilicet in spirituali generatione,&re incorporea has duas inesse differentias. Non dixit Philosophus partes: hoc utiq; sciuisset Pronuntiare , cum ei nomen partis maxime familiaris esset. Ad haec Aristoteles intellectum Agentem lumini similem esse dixit: lumen vero num vistis, aut coloris unqua in partem vocaveris color enim ex diaphani, ac opaci mistione constat. Quanquam memini alias, Benedictum Man solium omni doctrinae genere,& eloquentia valde excellentem virum, ac mei amantissimum, cum aliquot, qui tunc Ferrariae Madium audiebamus, ct nobilis, S eruditi Horatii Maleculii

domum nos exercendi gratia sepe conueniremus, colorem eiusdem esse na tu tae cum lumine, ex sententia Aristotelis se satis docte Singeniose, ut irinia consueuit, in disputatione quadam sustinuisse. Verui eriim,ut ad rem redeam nostram,

uia cogit nos, Agentem intellectum animae nos re partem ecernere , tametsi efficientis munere fungitur' non ne in naturalibus, ct corporeis similiter rebus agens a patiente distinguitur mas enim &Demina inter se agunt,& patiuntur;& nihilominus duae sunt inter se diuisae substantiae. Atqui statuas, intellectum Agentem esse partem animae nostrae, & videas quaeso, deinde, quid consequatur . Etenim cum hic sit purissimus actus secundum subilantiam , & se ipsum semper intelligat, non ne pretiosissimos optimosq, in nobis thetauros haberemus, qui attamen nos laterent Et quam lin-timam pro Aristotele habere posses execusationem , qui toties Platonem reprehendit, quod ideas omnium rerum in in nobis inesse voluerit 3 illud vero nos parum compellere videtur, ut scilicet intellectum Agentem animae nostrae partem econfiteamur , quoniam huic cum intellectit potentia ea con

veniant, esse nimirum separabilem,inam istum , & inibatibi Z Iemnam pretier haec tot deinde rationibus ab eo distingui- M a tur