Iulii Castellani Fauentini In libros Aristotelis De humano intellectu. disputationes, siue lucidissimi commentarij, ex doctrina Christianorum auctorum, ac philosophorum antiquorum descripti. ..

91쪽

tur. Logicum autem uniuersale siue istud secundae intentio ius appellare mauis, este ius est intellectus nostri qui ex co-iminis fornas prioris scilicet uniuersalis in singularibus reperti, similitudine illud fabricatur . Intellectus vero noller pliy- sicum potius, quam logicum, vestiti magis proprium ac legi' timum respicere videtur: hoc enim illud est, ratione cuius res constant, ac perficiuntur,&cuius scientia praesertim inquiritur .ac asseruntur definitiones. Sed quanquam intelle ius nCster in uniuersale, tanquam in verum ac proprium sibi obiectum, fertur; attamen aliqnando euenit . ut hic etiam

ad singulare descendat: singulare enim percipit, non quia sintularis speciem suscipiar in se ipsiim , quoniam haec sol si m airnsu recipitur; Sc intellectus noster, cum nullam corporis Partem insormet,nulloq alligatus sit organo, particulati in . . nequit ac singulariter a rcrum imaginibus assicii sed quonia G sensui hoc est. phantasiae coniunctus est, ct ad eam nonnunquam inste titur. Nempe intelle uis ea rations, qua intellectus est, ct ab omni corporeo organo separatus , ac in se permanet, uniuersale comprchendit: ea vero de causa, qua ca Pha n tasia connexus est. cana l. claudit ac terminat, percipit

singulare, cuius species in phantalis organo recepta est. Neq; hoc factu diis cile alicui videri debeti liquidem Communis etiam sensus diuersorum S contrariorum sensibilium spe cies iudicat eodem tempose, quas non recipit in seipsum; sed eas iccirco simili cum preliendit omnes. quod ad ipsius pedes dc genua ut Themistii verbis utar iaceant, S ad eum, velati ad finem ac terminum. Omnes delatae sint. Hanc sanὰ duplicem cognoscendi rationem intellectus noliri Plutosoplius lignifica iiii, cum in N . conteX. diust. Sen ua ιgιtur parte Olidum accernit Crfrigidum, et quorum est quaedam ratio,eare: ilia

uero esse Omis discernit, aut se arabib, aut sese habente ad se ipsam perinde ae si sie habet, eu extensa fuerit linea flexa. Non me latet, viros grauissimos quibusda adductos rationibus, que distinctione Paulo ante allata iacile diluuntur. Opposita defendi Illa sentelia. Atqui ambigere oportet neminem, an singulare aliquando ab intelletiti nostro cognoscatur: multa enim sunt. ciui-

92쪽

bus conuincimur ad hoc mordicus affarinandum . Primum ergo, quod inquit Ioannes Grammatihus, nisi intellectus noster singulare comprehenderet, mens nostra esset sine mente : quoniam non omnia intelligeret, nec singula fieri dicere rur quod supra philosophus alseuerauit. Praeterea intellectus , cum sensus errata persaepe corrigat, necesse est, ut singulare, tametsi hoc est sensus obiectum, cognoscat i neq; . n. alter fieri possent eiusmodi correctiones. Addas prudentia,&Artem, quae sunt habitus intellectus, ut plurimum in singularibus versari : propterea quod in earum stilogismo atq; discursu particularem semper minorem efficiunt propositionem: immb vero Philosophus in vi. Ethichorum libro viii &xii. cap. manifesto inquit,singularium proprio rerum eia se prudentiam, quae experientia nobis innotescunt. Quibus deniq; has duas alias subiicio efficacissimas & plane inexplicabiles rationes. Cum nos communia axiomata , quae sunt principia demonstrationum, ea eX singularibus deducendo, formemus, ut in fine secundi Posteriorum libri a Philoso- Plio docetur ; ac praeterea inter uniuersale S sngulare discrimen disserentiamq; ponamus; atq; haec duo munera sensui attribui nequeant, quippe qui nullo modo uniuersale comprehendar,necoctum est, ut ca tutellectui demandemus: qui- quidem sine ullius absurdi consecutione satis bellc & commode ea ratione, qua Phantasiae coniunctus est,& huius rex

minus dicitur , potest singulare comprehendere, quod sui speciem in organum Phantasiae produxerit. Et quanquam aliqui hac nostra aetate philosophantes, viri alioqui ingeniosi, atq; doctissimi, hanc postremam rationem eo dilui eXias limant, quod homo ille sit, qui inter uniuersale, & singulare disterentia in ponat: ij tamen propositi nihil assequuntur: nam si homini proprie essectum hunc tribuerimus; adhuc

tamen una tantum , & eadem virtute animae hoc homo exerui debebit. Quare, cum hoc sensu nequeat es licere, me-io igitur intellectu singulare ab uniuersali disiunget, S inter utrunq, disserentiam constituet.

93쪽

neq; intellectionem nostram feri in instanti possia, vi sed postul.ire semper aliquid temporis.

Uanquam intellectus noster secundum naturam Propriam in uniuersale, quod cius obiectum eii proprium, desertur; ac deinde in dia phantasia ea ratione, qua illa coniunctus

eli, accius eli terminus, cum ad aeuonem potius, quam ad contemplationem rapitur, aliquado ctiam ad singularis rei notionem descendat: attamen non semper eodem modo in illorum contemplatione versatur . Siquidem ipse vel simplici comprehensione res percipit,vel compone-do S diuidendo simplices terminos, vel propositiones eX ter minis conflatas iterum connectendo eas intelligit. Quamobrem tres intclligendi actus in mente nostra reperiuntur sSimplicis videlicet rerum comprehensio, quae prima caeteris antecedit: terminorum coniunctio, quae sequitur: & coneXio propositionum, quae eli ipse discursus, ct ratio argumentandi. De quibus sane actibus Aristoteles a XV i. tertii de Anima contex. usq; ad xxvi. admodum subtiliter & argute disseruit, ut secundam principalem partem absolueret, quam initio tertii sibi pertractandam esse proposuit. Nos igitur hanc etiam explicabimus partem eodem ordine, & iisdefere verbis, quibus usus eli Aristoteles, ne huius dicta,& sententias distrahere, ac lacerare videamur, quod fortalia alii facere non dubitarunt. Intellectus igitur noller in simpliciurerum comprehensione, ut ab hac prima exordiamur , cum individuus sit, necelle eli etiam, ut eas, quatenus indiuiduae sunt,& in indiuiduo tempore percipiat. Res vero simplices quoniam plerianque videntur esse diuiduae imm nrtales. n. solae ac separati subflantiae secundum se, Cr per accidens eNPertes sunt omnis diuisionis idcirco perpendamus diligen-rissime qua ratione illas intellectus noller apprehendat. Porro ea, quae quanta sunt, ut longitudo, quamuis in plures Par

94쪽

tes secundum potentiam diuidua sint; nihilominus, quia

actu sunt indiuidua , iccirco ea intellectiis noster. ut indiuidua , & in tempore indiuiduo percipit. Quod si quantum,

ac longitudinem in duas partes secauerit,&vtranq; seorsinnintelliget, pariter secauerit tempus. atq; in duobus actu indiuiduis temporibus eas partes, ut duas ami indiuiduas percipiet: tempus enim perinde dividuum, ac individuum est, iit longitudo. Si autem rursus mens nostra perceperit longitudinem, quatenus eX duabus partibus constituta est, Sc nihilominus actu indiuidua est, ita etiam eam intelliget in tempore eX duabus partibus constituto, indiuiduo tamen secunda a mim . Atq; eiusmodi quidem ratione ea, quae quatitatem habent, &sunt actu indiuidua , ab intellectit nostro com-

Prehenduntur. Ea vero, quae non secundum quantitatem,

verum secundum formam, hoc est, potentia & actu sunt in diuidua,a nobis intelliguntur, quatenus sunt indiuidua s cundum sormam , ct in indiuiduo tempore , indiuiduaq; mentis intelligentia . Uerum quae diuidi per se pollunt, cuiusmodi est tempus , ac longitudo, ea percipit intellectus noster in indiuiduo tempore t quippe aliquod in eis reperitur, quod per se individuum dicitur, nimirum punctus, Sinstas quae tempus ac longitudinem reddunt indiuidua . Que fa- ne ideo ab intellectu nostro comprehenduntur, quod sunt per accidens indiuidua; quemadmodum ex altera parte ab eo percipiuntur formae , quoniam per se diuidi nequeunt. Post primam , ac simplicem rerum intelligentiam , in qua nulla potest contingere falsitas, quoniam vel illae penitus sciuntur, vel penitus ignorantur inici lectus noster simplices terminos simul iungi t, & propositionem format: praedica

tum enim subiecto connectens, unum conficit; atq; ut unia, utrunq, comprehendit. In qua quidem intellectione saepe decipitur. quod omnis falsitas a copositione, que in affirmatione, & negatione conspicitur, initium ducat. Tertius ac vilitariis sequitur actus intelligendi, quo mens nostra iterum Propositiones, ex simplicibus terminis consectas. simul connectendo, ac discurrendo a re notiori ad alterius minus no-Κ α tae

95쪽

cognitionem progreditur. In quo similiter genere intelligendi saepe numero fallitur, cum pro veris frequenter accipiat falsas propositiones. Quae cum ita se habeant nobis perspici uim esse potest , quam longe diuersa sit intellectus nostri alii periorum & beatarum Mentium intelligentia: eae nanque perpetuo in simplici, ac indiuidua propriae naturae

contemplatione versantes, aliarum pariter rerum omnium, quae extra illarum naturam inueniuntur, obtinent cognitionem, cum caetera omnia in earum essentia splendescant ; &nihil unquam falsitatis apprehendunt. Atqui intellectus saepe inter operandum labitur in errorem , falsum i, imbibit, cum simplices terminos propositionesq; simul connectit: Praetersa percipiendo alia per accidens se ipsum intelligit: S si aliquando etiam supra natura propriam reflectitur, id

obliquo quodam modo,& nisi poli multum laboris, & studii consequitur: ad haec non semper incumbit contempla rioni , cum Rpe ab opere vacare coactus 'sit. Illud vero tan-udem in intellemi nostro, quod nunquam intelligentiis eueὸ ι nisi perpetuo verum esse deprehenditur . siue enim simpli- γε, ter apprehendat res, siue componat & diuidat, seu discumrat ipse, determinati aliquid temporis eius pollulat intellectio, cum in instanti ulla intellemis nostri actio perfici ne- queat. quoniam, licet phantasma in temporis momento sui speciem producat in intellectum , ut etiam efficit color, eiusdem tamen speciei functio, quae intelligentia est, absq; tempore absolui nequaquam potest : quod oculo similiter accidit, qui coloris speciem suscipit in instanti, & colorem deinde no cognoscit ac iudicat, nisi dederis huic aliquid temporis et Haec sententia prosetio noua, & mira quibusdam visa est, cum eam alias pugnacissimc defenderimus cap. viii. Disputationis nostrae, quam contra Ciceronis Academicas scripsimus. Quam hoc in loco iterum confirmandam iisdem Prope rationibus sumus arbitrati: quod Graeci & Latini sere Omnes aliter hac in parte Aristotelem interpretati sunt, &satis longe ab eius sententia desciuerunt. Hic tamen eas tantum rauones asteremus, quae ex iii. de Anima libro aperitia a sime

96쪽

sime colliguntur alias silentio praetereuntes, quae loco addu'cto videri possunt explicatas uberius. Intellectionem igitur nostram fieri in tempore, &non in instanti, apertissime demonstrauit Philosophus in x x i i i. & x x i i i i. tertii de Anima contextu , ubi de simplici rerum loquitur comprehemtione in qua potisiimum totalis & controuersia versatur, cum ibi intellectum nostrum indiuidua secundum actum, indiuidua secundum sormam , ct indiuidua secundu accidens in tempore indiuiduo comprehendere asseuerauerit. Neq; enim ibi pro tempore indiuiduo instans debemus accipere,

ut inquiunt omnes interpretes , quoniam ea sequerentur absurda, quae mox ostendemiis. Aristoteles in X κ i ii . conteX. demonstrare nobis volens, quo modo intellectus noster, qui

est secundum se simplex, dc individuus intelligat ea, quae dicuntur quanta . nec indiuidua, nec simplicia esie videntur, in uit, hunc eiusmodi in tempore indiuiduo posse comprehe-ere, quoniam actu indiuidua sunt, qualis conspicitur longitia do, quam Pro eXemplo accipit,ac huius deinde rationem clitii reddens subiungit, tempus dui iduum,&indiuiduum esse aeque, ac est longitudo : quippe inquit. Nihil prohibet intellectum , cum longitudinem intelligit, miti usibile intelligere, o in indis uisituli tempore: est enim actu indrusi Abs r er tempus , perinde ata;

longitudo, divi ἷιle atq; indivisibile est. Iam ergo si pro tempore indiuiduo instans intellexerimus, qua deinde ratione tempus diuiduum , & individuum erit, ut longitudo instans enim Sc potentia adiu individuum est . Praeter haec in eadem particula asserit Aristoteles . si duas intellectus longitudinis medietates seorsum intelligat , .ita quoq; in duas partes actu diuidet tempus . Si tempus individuum, in quo . supra dixerat percipi longitudinem , instans fuerit, quo pacto in

duas hic secabitur partes, cum instans nec actu, nec Potentia, ut diXimus, in partes secari possit perpendo iterum diligenter ea, quae in particula sequenti scribuntur: quippe Aristoteles declarans, qua ratione illud , quod non secundum quantitatem , at secundum formam est individuum. & pariter illud, quod est per accidens individuum, ab intellectu no

97쪽

stro percisatur, utrunq; horum in tempore indiuiduo comprehendi fatetur dicens. Quod uero non quantitate, sed forma est indiuisibile, id indivisibili tempore , π animae indiasibili percipit atq;

intelligit.per accidens autem, cr non beesane',quo illa Huisibilia sunt, id, quo ιntelligit, Gr tempus,in quo intelligit: sed hoc, quo ιndiuisibilis sunt: inest enim π in his indivisibile quoddam, at fortasse non separabile ouod quidem unum tam tempus ipsum , qu.ἰm ipsam longitudinem facit . atq; id in omni sane continuo, Cr tempore, c 'sentitudine similiter inest. Si pro tempore indiuiduo instans acceperis , nudo modo Philosophus calumniam es sigiet: nam hic Aristoteles, cum rationem afferens, qua individuum tempus in quo sit intellectio, S longitudo, quq sunt per accidens induit dua, in tempore indiuiduo percipiantur dicat hoc euenire, quia in eis reperitur aliquod , quod ab eis separari nequit, & per se indiuiditu dicitur, quod nimirum instans, Spunctns est; ridicula sane& omnino falsa pronunciasset: siquidem initas

aliud continere instans ab co non separatum, ratione cuius

intelligatur, asseruisset; &idem protulit letantians, quod cliper se quidem individuum , per accidens,& ratione alterius individuum elle . Quae profecto adeo indigna sunt At illo tele, ut nihil indignius dici, aut existimari possit. Neq; haec

duo absurda possumus euitare eo, quod Aristoteles in XXuia. coni . cum tempus inquit, ratione instantis elle in diiuditu,

ct ideo ab intelle ut nostro comprehendi, de eo tempore indiuiduo non loquatur, in quo paulo ante dixerat laeta intellectionem : Propterea quod de eodem prorsus sermonem habui, quod ostendit ijs verbis . Per accidens autem, non hoc sisne', quo illa diuisibilia sunt, id,quo intellitii π tempus, in quo intellieitsed hoe quo indiu ilia sunt. Adeo igitur clara & aperta lunt verba Philosophi. vi constanter asseret e debeamus, non in instanti &subito, verum in tempore, quod tamen sit unu, atq; lcontinuum intellectum nostium suis fungi muneribus . Et hercule valde mirari nos oporteret, quod Arilloteles voltus-

set in instanti nostram fieri intellemonem , & nihilominus instantis voce nunquam usus fitillet, cum ille circum scri ptio

98쪽

Nemini autem mirum videri debet, quod naturalis generario fiat in instanti,atq; intelligentia nostra,quae spiritualis est Suaddam. generatio, necessario aliquid temporis postulet: quoniam in intellemi nostro, & caeteris cogniti'ne viribus Praeditis , praeter illam primam imaginum, specierumq; Pro ductionem, quae fit in instanti, iudicium deinde & cognitio obiecti reperitur,qias perfici in teporis momento nectueunt. Hoc in sensu , & phantasia valde conspicuum est. phantasia quidem ametsi a phantasmate in instanti mouetur, huius tamen in instanti cognitionem ea assequi minime potest; sed aliquid semper temporis requirit. quod quemvis hominem in se ipso equidem experiri crediderim : quippe qui nullum reperiri arbitror, qui noc unquam fuerit consecutus, ut ullarem in instanti persecte planeq, imaginationc perceperit. Idem prorsus in iudicio sensiis animaduertes. Illa enim qu

Oculorum nostrorum aciem cito ac celeriter transeunt, quod

eX obstrepente, & omnia prosternente tormento illo, quod vulgo bombarda vocan , glans eiecia esscit,iccirco videre noPoitimus: quoniam nobis non datur id temporis, quod iudicium pustulat oculorum. Atq; istud quod de videndi virtute protulimus, quiuis etiam audiendo, odorando, gustando,& tangcndo experietur. iis addere possemus ea , quae intractatione de communi sensu,& in phanta sic desinitione in i i i. de Anima ab Aristotele scribuntur, nisi haec omnia fu- ac,& aperte in Disputatione nostra suis ent explicata. istud solum subiiciemus, quod sententiam nostram ma illac conqfirmabit nempe Aristotelem in C X L U I. coteX. cum vellet ostendere, quo pacto Communis sensus in uno, & eo dein tempore de diuersissimul, dc contrarijs sensibilibus iudicat, usum eodem prorsus fuisse modo loquendi, quem in XX i i i.&XX iiii. contex. tertii de Anima commentarii paulo ante perspeXimus . Dixit enim communem sensum in tena pore inseparabili ac indiuiduo simul diuersa, & opposita sensibilia cognoscere. Qui deinceps in sine libelli de sensibus , &ijs, quae cadunt in sensum , apertissime declarauit, quid protem Pore inseparabili, ac indiuiduo intelligere debeamus. ibi

enim

99쪽

I VL. e A sT g L. D g HVii. INTI L. enim eadem mota difficultate nos ammadu ertit,ut pro tempore indiuiduo, tempus interpretemur, quod totum continuum existat; in quo quidem communis sensiis de pluribus, Se diuersis sensibilibus iudicium simul ferre potest. Quam eiusmodi verborum explicationem,& loquedi genus si a me iterum confirmari desideras, assero eundem tibi Philos phum in v. ac κ. libro Primae Philosophiae, ubi per tempus

indiuiduit m m ni me instans, sed tempus unum actu continuum accipi manifesto perspexeris . In v. cap. de uno, cum dixerit, illud vere secundum naturam esse continuum, cuius est unus motus, qui sit unus motus subiimgens ait. Unus aut tem is est motus, qui indiu ibitis est, atq; indivisibilis tempere . Quod

iterum in X. libri initio declarans eadem propὰ verba habet,& inquit de continuo sermonem habens. Tale autem est ex eo, quia motus est unus, O' indivisibilis tempore, atq; loce . Quamobremo hanc ingeniosam me hercule, & veram summi Peripatetici, ac singularis Doctoris mei de intellectione nostra i sententiam satis peripatetice ac firme bis a me defensam fuisse crediderim . Et quanquam hic locus quibusdam γ' octis viris perdifficilis esse videtur, neq; ii adeo facile adduci possint, ut

credant, hanc veram&germanam Aristotelis de hac re senatentiam esse, cum hic alibi sensisse aliter videatur: ego tam En unquam eiusmodi opinionem mihi deponendam puto. Nam cum ea, quae in X. Ethicorum libro cap. iiii. ut alias notauimus, a Philosopho scribuntur, ubi vilionem, & voluptatem fieri in instanti , asserere videtur; tum illa, quae in vii.

Physicorum habentur de intellemis nostri habitibus, ac scietiae adeptione, paululum semper nobis os scere & obstare duxi . Alexander Pancius, Nobilis Ferrariensis Academi Philosophus,qui ob praeclaram eruditione , incredibilemq; illius erga me beneuolentiam summopere a me diligitur ,& . obseruatit r. clim'i i i. Animae librum interpretando ad hune locis peruenisset duo paulo ante a nobis adducta capita pro contratia opinione magna funda metata esse putauit. Sed illas nos diximus, in sensus actione, & aliarum anime potentiarum, quae cognoscendi facultatem habent, duo ellea no

100쪽

bis considerada. prior est obiem motio, quod imaginem siti ia se& speciem virtuti cognoscenti offert, hancq; illa ad agendu excitat ; quod quidem in instanti fit temporis ii momento.

Atq; Philosephus in initio ii i i. cap. κ . Ethicorum libri,

de eiusmodi loquens obiecti motione, visionem, ac voluptatem fieri in tempore negauit: nam color, & delectabile cri r c tim subitoq mouent videndi vim Sappetendi, istasq. d AEducunt ad acuim. Alterum vero, quod nos anima silertere re

oportet, eli eiusmodi obiecti cognitio qus ab anima pro fi - ciscitur ; atq; haec absq; temporis spatio perfici nequaquam

Potest. Alter praeterea v i i. Physicorii in locus ita ex dicati diis nobis quidem videtur. Nam Aristoteles a X vii. v sq. ad KN i. particulam, si ii quatuor contextus diligenter a nobis perpendantur, ad ad praesertim intendit, ut probet tum corporis, tu animi habitus non ei te alterationes, nec propridac per se alteratione fieri, primum, quia sunt persectio oes; deinde vero, quoniam ex eorum sunt numero quae ad aliquid dicuntur: persectiones enim non sunt alterationes, nec ea, qtiae ad naturam Sperfuditionem sua in tendunt, alterari sed potius fieri id quod vere debent elle, dicuntur. Item ea . luet dicuntur ad aliquid, du fiunt, alterationem minime patiuntur: immo vero , cu haec insint in aliis, neq; se ipsis constent, nee alteratio in iis, nec ortus, neq: mutatio pse esse omnino potest sed alioria haec a ierationes, mittationesq; per accides sequitiatur . Et ita tum corporis, tum animi virtutes quadam facta in sentiendi & appetendi parte alteratione nasculi

tur. Quare Plailosophis luc praecipite de habitibus sermone habet; de quibus ut mea fert opinio) aliud est loqui, ac de

actionibus, quae illos pariunt, vcl ex eis deinde nascuntur.

Quod si inuatieris . in X X. contextu de eo actu loqui Philosophum, qiai scientiani gignit, & ab hoc paulo post proficiscitur, respondebo, ex verbis Philosophi in hoc loco mini me deduci possem in stati fieri intellectionem : sed nos hine illud tantii in apprehendere , cum aditim , quo scientiam intellectiis noster allequitur . tum eum, qui a scientia iam parae dςande fluit, neq; ait ationem dici posse: quippe quod L eiusmodi