D. Io. Georgii Rosenmülleri Scholia in Novum Testamentum. Tomus 1. 5. .. Tomus 3. continens Acta Apostolorum et Epistolam Pauli ad Romanos post auctoris obitum curavit et praefatus est d. Ern. Frid. Car. Rosenmullerus, litterar. oo. in univers. Lips.

291쪽

iN ACTA APOSTOLORUM. CAP. Xm.

quasi dicati Iudaei eum condemnarunt, Iudaei eum do

cruce subIatum sepeliverunti 51. Τοχ συναναβασιν - 'Dρουσ. Intelliguntur, Prae

que Nobis nunciam uε, Deum Promia1ionem, maioribus nostris datam, nobiS, illorum pOSteris, misso Iesu eoque Messia constituto) ratam fecisse. Recto Lengelius aliique monuerunt, verba sic esse construia enda: ευαγγελιζόμεθα, ο τι τῆν πρὸς τοῖς πατερας γενωμένην ἐπαγγελίαν o Θεος ἐκπεπληρωκε. Pronom. σαυτῆν ex Hebraismo redundat. Ceterum in locis N. T. longo oplurimis, ut apud Graecos melioris notae, Iegitur aυα τελέομαί τινI τι, sed h. I., quod rarius fit. cum aec sativo et personae et rei coniungitur. Eadem construis etio apud Heliodor. II, 16. πρωτα μεν aυαγγελιθααί era τῆν Δημαινέτης τελευτην. -- 'Επαγγελία Intelligenda ea promissio, quam proavi Israelitarum acceperant, ex po steris proditurum esse Messiam, gentium Servatorem. τοῖς τέκνοις αυτων ἡμῖν) ἐξ γητικρυς, ROSteritati imorum, nimirum nobiS. αναστησαc 'L σοὐν i. e. Exhiabens Iesum, ut supra c. II, 30. IlI, 26. To αναστῆσας hic respondet verbo ἔγειρε, quod supra Us. 25. extati Nil de resuscitatione ex mortuis accipiunt. Sed prior interpretatio, de exhibitione et missione Christi comtextui melius convenit. Nam thesis a Paulo probanda

proponitur Us. 23. , quam Us. 24. et sequentibus prohat et confirmat, et Vs. 54. demum docet eundem Μe sim, a Deo missum post mortem in vitam rediisse. ωο

292쪽

283 SCHOLIA

1οι ἐν τω ψαλμω τω δευτέρω γέγραπτω i. e. De Iesu, maximo omnium Rege intelligendum est id, quod praedietum est Ps. II. Vetus lectio fuit: ἐν τω πρωτω ψαλ- ι φ, nam olim in hebraeis codicibus Psalmus, qui no- his secundus est, Primus suit, quod is, qui praecedit,

tanquam Prooemium, numeratus non esset. In Codd. et Editt. plerisque, nec non in versione Vulgata atque Orientalibus tantum non omnibus legitur, ἐν τῆ ψαλμωτω δευτέρω. Neutrum tamen a Lucae manu videtur. Etenim quum N. T. scriptores non soleant citare numeros et capita, non magis ac Rabbini et TaImudici; ve- misimile est, Lucam seripsisse nihil nisi ἐν σω 'ναλμω, nullo numero addito, ut olim in quibusdam Codd. extitit, id quod patet ex iis, quos Grieabachius testes . pro hac Ieetione attulit. viae μου - γεγέννηκά σε) Sensus est: Tu es flius meus, adeoque verus Messias, hodie nunc, in praesenti declaro, te egle natum meum. Saepe res tum dicitur fieri, quum ea aut sacta aut sutura repraesentatur. Multa exempla collegit Gla/sius Lib. III. tr. I. can. 15. Loquitur vates de certo quodam die, quo Deus sit declaraturus dignitatem regis a se constituti. Id nunc, Paulus inquit, impletum est; nam Deus et miraculis multis et resuscitatione Iesu ex mortuis eundem Iesum, quem vobis praedicamus, declaravit Messiam. Plura vid. in Rosenmulieri Scholiis ad Ps. II, 7. Cf. et supra not. ap IV, 26. Id. MD - εἴρηκεν Quod autem eum ex mortuis excitarit, non denuo moriturum, ita signiscaυit. πποστρέφειν εἰο διαφθοραν, r erit cid corruptionem, ad putredinem, est denuo mori. Hoc additur, quia demonstrandum erat, Iesum esse filium Dei. diam alii

293쪽

IN ACTA APOSTOLORUM. CAP. Alli. 28s

etiam homines in vitam revocati, sed rursus mortui sunt.. vrι δωσω - πιστά θ Praestabo Dobis benescia Dia Didigancte et Amiter promi5εa, ex les. LV, 5. Τα ισια Δαβὶδ sunt beneficia Davidi sancte Promissa. το oσιον, hebr. Idri, Proprie benignitas, h. l. per metonymiam est ipsum benescium. Τα πιστά, , certa, firma, solida. Δοα. implere, praestare. Intelliguntur bene. fieis Davidi promissa de rege ex eo nascituro et regno eius aeterno, 2 Sam. VII, 12. sqq. Ps. LXXXIX, 1. sqq. De resurrectione Messiae Iocus Iesaiae proprio

non agit, Red de rege aeternum regnaturo, qui noualius est, nisi Messias. Si autem regnum Messiae aeternum est, non potuit eum morte eius finiri. Debuit potius resurgere ex mortuis, ut regnaret in aeternum.

Vid. Echer mannum in den theologischen Leitragen. Partio. II. p. 175. sqq. Sed haeo Ioci Iesaiae accomq-datio minrichsio non BIacet. Is potius hunc locum non

nisi praevio allegatum esse existimat, sensum autem verborum ora δωσω - πιστά putat esse hunc: vexhibebo vobis i. e. vel in vestrum commodum, vel vestra aeta

te, vel pleonastice dictum est beneficia Davidi promis sat et quaenam sint illa, id iam addit vi Idem ad Us.

Issi AHuno ergo 1's. XVI. goIum eum Iocum suisse existimo, unde, resuscitatum fuisse Iesum e mortuis, proin hara Vs. 34. voluerit Paulus; sicuti ex Ps. Il. demon. straverat Us. 33. eundem pro Messia a numine esse declaratum. ω ι

55. 'Κυ ἐr ρω Alibi dicit, David scilicet, quod ex

remotiora Ioco repetitur, ut saepe. Alii explicanti dicit. scit. Deus per Davidem; Davides essatus est promissa, quae Deus ei dederat. ου δώσεις - διαφθοραν Est idem locus, qui supra II, 27. ex Ps. XVI, 10. mus m. 19

294쪽

SCHOLIA

36. Δαβὶδ - βουλν Ouum εua aetate, i. e. tempore vitae suae inserυiisset Dei consiliis . nempe in populo regendo. Par ρετειν βουλῆ Θεου homines dicuntur, si tanquam instrumenta inservirant numinis consiliis, et efiiciunt, quae ex oeconomia Dei peragenda sunt. Reges, duces Moses, Iosua magistratusque ea de causa saepissime vocantur ri v, διακοiοι, λ ουργοὶ Θε- οὐ. e. c. ROm. Xlli, 4. 6. ἐκοιμῆθη - διαφθοράν J Obdormiυit . et cid maioreS suos collectus corruptionem passua eSt. Occurritur eaceptioni, Psalmum agere de Davide, quod Paulus refutat ab eventu. Saltim sensu eminenti et maxime proprio haec verba de Davido intelligi non possunt. Vid. not. ad v, 27. 58. 39. Οτι διὰ τουτου - δικαιουται J Post καταγγέλλετ Pone commv. 'Aetro πάντων, i. e. ων, ἀέλ' ων. Per Iesum υOhis annuntiari remiSalonem peccatorum,

et ab omnibuS, a quibus non poteratis liberari, vel absolui per legem Moala, per eum abεOIυi, quicunque crediderit. , LXX δικαιουν saepe est a poenis liberare , Exod. XXIlI, 7. Ps. LXXXll, I. Prov. XVlI, 15 'O πιιττευων, qui religionem christianam suseipit. Ηuio doctrinae opponitur ο νομος Mωσέως, universa oeconomia Mosaica. 'Εν τιν νόμω Mωσέως, iuxta legem. Sensus igitur est: Doctrinam Christi suseipiens absolvitur ah omnibus illis peccatis, a quibus iuxta legem Mosis absolvi non poteramus. Cau Sae vero, cur Iudaei non ab omnibus peccatis absolvi possent Per Iegem Mosis, erant in ipsa huius legis natura. Ritiuus enim et cerimoniis, quas lex ista Praecipiebat, e. o. sacrificiis, lotionibus, non essiciebatur omnium Peccatorum remissio. Omnia illa instituta externa pertinebant

295쪽

IN ACΤA APOSTOLORUM. CAP. XIll. 291

tantum ad puritatem externam, ut ne quis excludereture gente Iudaica. Hoc argumentum, δικαιοσυνην et a Pe catis immunitatem non per νόμον Mosis, sed per πωτιν

lesu Messiae ad lithendam recuperari, in epistolis Paullinis, praesertim in epistolis ad Romanos et Galatas, uti et in epistola ad Hebraeos uberius tractatur. Vid. inprimis Hebr. X. 40. Βλέπετε - προφητας Videte, ne idem vobis

eveniat, quod olim maioribus vestris urbe et templo exciso, ipsis deportatis ob contentium beneficiorum Dei. Locus extat Habac. I, 5. qui memoriter laudatur, omissis verbis nonnullis, gensum non immutantibus.

41. Itira οι καταφρονηταὶ Videbilis υos, qui tot monita contemnitis, quid sim facturus. De lectione hebraici textus: Dathii not. crit. et Ro-senmuelleri Scholia ad hunc Habacuci locum. Ex H ximorum sententia LXX senes pro α' an Iegisse videntur z I. Etiam Syrus interpres: transgre13Orra. Pocockius Butem in noti misceli. ad portam Μosis p.

29. existimat, Beth in uua esse radicala ab arabico verbo Nam iniustuS, iniurius fuit; hinc nomen cuius pluralis igitur idem significet, quod grae

αφανίσθητε δ Et obstupeScite. 'Aφανίζεσθω proprie est eυanvicere, deformari, Naatari, h. I. autem ad imbiationem hebraici quod non tantum Nastari, sed etiam attonitum ESSe, 6tupere notat, idem est ac obestupescere. Dan. Vili. 27. les. LIX, 16. ἔργον - D JProphetam vaticinari de Chaldaeorum irruptione in Pa-Iaestinam, contextus docet. Sed PauIus apte poterat uti

296쪽

his verbis, quia calamitates, quas Iudaei post tempora Habacuci passi sunt, similes erant iis, quae illis a Romania imminebant, praecipue in Palaestina viventibus et rebellantibus, ex Parte tamen etiam omnibus in dispersione Iudaeis. Bene sic sensus orationis Paulina Eaccipi potest . quum ipse Iesus Iudaeis, ipsum respuentibus. destructionem civitatis per Romanos minatus sit, Μatth. XXIV. Minus recte igitur minrichsius nil his verbis ab ApostoIo exprimi credit, nisi generaliorem illam sententiam: nVidete, ne respuendis Messiasthenesidiis in gravissimas poenas incurratis. x 42. UuIgaria lectio huius eommatis est: ἐειοντων ὁ ἐκ τῆς συναγωγῆς των 'Ιουδαίων, παρεκαλουν τὰ ἔθνη εἰς το μεταμ σαββατον λαληθηνω αυτοῖς τα ρεματα ταύτα. Sed magnus est dissensus codicum, versionum et Patrum. Grirabachius, omnino hic conserendus, in edit. priori legendum putavit: ἐειοντων tu παρεκαλουν ala τομεταευ - ταυτα. Tum supplendum τινες των ante ἐει- οντων, et sensus esset: Exeuntium nonnulli rog

runt . ut etc. Si Iectio haec vera est, Iudaei nonnulli rogarunt Apostolos, ut sibi porro Praedicarent verbum. Ex vulgari Iectione autem Ethnici rogarunt. Sed recte quaerunt Intemp.: quid paganis rei cum Synagoga I daeorum p quomodo ex improviso ii hic adstant ' Sunt quidem, qui ἔθνη explicent: Iudaeos ex gentilibus conversos. Sed id ex Ioquendi usu probari nequit. In edit.

noviss. Grie4bachius tanquam genuinam Iectionem effert r ἐδeντων δὲ αυτων παρεκαλουν εἰς ro μεταφυ κ. T. λ quam lectionem etiam Knappius et Scholitis receperunt , quum exirent Patituε et Barnabas, rogabant

eos cman bae sie) eto. Alii aliter Iegi volunt. Sed

297쪽

IN ACTA APOSTOLORUM. CAP. XIII.

quamcunque lectionem admittas, tantis difficultatibus huius loci interpretatio impedita est, ut lubentissime

iis accedamus, quibus totus Uersus e variis glossematibus consarcinatus esse videtur, id quod vel lectionis varietas et inconstantia satis superque docet. Verba a το αεταμ σαββατον varie explicantur. Nonnulli iste pro

ἐν posito de insequenti Sabbato accipiunt. Sed τομεταμ σαββατον, sicuti ο μεταgυ potius esset Sabbatum intermedium. Itaque σαββατον h. l. signis caret septimanam, et sensus foci esseti diebus ευ- limanae, vel etiam diebus inter Sabbata interiectis.

Sio Philo de Victim. oss. P 852. C. τον μετα ευ χρο

νον γενέσεως κλ θανατου παρα του Θεου πισσιν λαβων, accepta usura temporis quod inter natiuitatem et mortem interpo4itum est. Item 2 Alleg. extr. τῆν με- ταευ τού βίου τρηλας ὁδον, peracta interim υitae υia. Et sic semper apud Demosthenem. Optimum esse videtur, το μεταξυ σαββατον interpretari de Sabbato proxime εequenti, s. quod Post inlecuturum erat, quo sensu paullo insolentiori το αεταευ spud Iosephum Oo-

eurrit, Beli. Iud. II, 11, 4. V, h, 2. etc. et apud alios scriptores. Vid. Krebsium ad h. I. Plura de hoe Ioeovido in Bo eri conieci. 42. Λυθεω ο τε rii: συναγωγῆς SoIuto Nero con- Mentu. Sio Diodor. Sic. Lib. XIX, c. 25. τοtra μὲν Ελυσε

τήν ἐκκλησίαν. ηκολού- σαν- τω Βαρναβα secuti sunt Paulum et Barnabam, nempe domum, ut porro ab iis edocerentur. οιτινες Ρaulus et Barnabas. ἐπιμένειν cal. προσμένειν τῆ χαμπι του Θεου Ut perseuerarent in doctrina eυangelica, quae h. I. per metonymiam vocatur gratia Dei, quia summo Dei beneficio nobis con tigit. Nam χάρις generatim est beneficium.

298쪽

SCHOLIA

que lectionem praetuIeris, sensus erit idem. Nam ἔρχεσθαι et ἔχεσθα in hac re Promiscue, sensuque non diverso usurpari, usus Ioquendi docet. Dicitur enim

ἐχόμενοe non tantum de die proxime sequente, sed etiam longius intervallum designat. Sic apud Iosephum Ant. XII, et, s. ἐνιαυτος ἐχορι-ος est annus instans. Vid. Krebs. ad h. I. σχεδο, ποῖσα si ποue, i. e. magna hominum multitudo; non tantum Iudaei et Proselyti, sed gentiles etiam, ut patet ex som. 4 S. 45. Τους Οχλους Etiam ex gentibus, quibus se aequari serre non poterant. επλησθησαν cIλου Ira, Odio impleti εunt, indignati sunt, non circumcisos in Synagoga permixtos esse circumcisis et filiis Abrahae, iisque sero aequales ab Apostolis haberi. - 46. Παίρησα ταμενοι θ mi Oratione libera et oper-tα, atque confdente, nihil territi ipsorum contumeliis. ἔυ ἀναγκαχν i. e. Oportebat ex Christi praecepto et exemplo. Μatth. X, 6. Luc. XXIV, 47. ἀεωΘεχθε αυ- σου Fastiditis, mim MV. Plurimis in locis V. F. DRUvertitur ἀπωθm, interdum δεουθενουν, φαυλίζειν, alii

que vectis. Me οὐκ αείους -- Indignos vos iudicatis aeterna felicitate. Est Iocutio sgurata, referenda ad troporum id genus, quod Μetonymiae nomine indicatur. Non enim certe Iudaei in ea fuere opinione, quod essent indigni aeterna felicitate, sed designarunt ea, quaesoIerent ea indigni. Tale et Rom. II, 1. Qui vero cris inis contumaciae seu dedignationis parendi reus habetur, is, Christo auctora, eo ipso condemnatus est

299쪽

IN ACTA APOSTOLORUIM CAP. XIII. 295

hoc, ut credi fas est, in ipsa Synagoga, ubi haec gesta sunt. Errant, qui existimant, Apostolos ab eo tempora Iudaeis non amplius operam dedisse. Contrarium Patet statim ex cap. XIV. At Antiochenses Iudaeos missos iam faciunt. 47. Ουτω - τῆς γῆς Sic enim mandata nobis dedit Dominus: Constitui te doctorem gentium, ut tu gis salutifer usque ad fines orbis terrarum. Verba haec sunt Iesaiae c. XLIX, 6. Illud sp ως ἐθνῶν, si de homine dicitur, significat doctorem nationum, Io. I, 4. Του εἰναί σε εἰς σωτηρίαν, ut gis Salutifer, salutem offeras, eo nempe sensu, quo doctor salutem BD serre potest. ἐσχάτου της γῆς, cuiusvis gentis hominibus in omni terrarum orbe. In verbis Iesaiae non est vaticinium de Paulo, aut de N. T. doctoribus, sed Propheta proprie do se ipso loquitur. Dicit nempe Deus Iesaiae: A puero te mihi selegi non doctorem Iudaeorum tantum, sed aliarum etiam nationum, ita ut, quae tu vaticinaris, ea quoque ad alias gentes pertineant. Illa Prophetae verba Paulus transfert ad se. De me, inquit, idem valet quod Iesaias de se dixit. Vere Paulum ita dixisse, apparet e cap. IX. 15. 48. 'Aκουοντα δε τα quum audirent genti. Ies, qui tum sorte in Synagoga Antiochiae aderant, Iacem sibi obtingere, nullum coram Summo numine esse gentium discrimen. ἐδόξαζον τον λογον του Κυρίου) Laudarunt eυangelium, i. e. Dei bonitatem in Evangelio Nparentem. ἐπίστευσαν - αἰωνιουθ Et SuSc

300쪽

perunt religionem christianam quotquot ordinati erant ad aeternam felicitatem. Varie explicantur verba: ο σοι γνσαν τεταγαέγοι εἰς αἰωνιον. Nonnulli vertunt: Quotquot 1 ludosi erant felicitatis aeternae, appetebant aeternam Salutem. Usitatum enim est Graecis Persecta Passiva saepius reciproca et media significatione Ponere, quum multa verba Persectum Medii non habeant. Quin etiam Latini Passivis pro Mediis seu Activis reciprocis utuntur. Tαττειν ἐαυτον εἰς τι Graecis est: appeterct Gliquid. Studiosum esεe rei alicuius. Sic apud Xenoph. Memorab. SOcr. II, 1. 11. ταττω ἐμαυτον εἰς δουλείαν, significat: Serυus esse υolo. Alii maxime eo tempore, quo cum Calvinianis agitabantur lites de praedestinationb) verterunt: Et crediderunt, quicunque ordinarunt εe UsOS i. e. in ordinem salutis tradiderunt se, ad Dilam aeternam. Dicunt nempe, τεταγμένους εἰς iv αδευνιον opponi iis qui vita aetemna se ipsos indignos reddiderunt Us. 46. nempe τω απωθεῖσΘμ τον λογον του Θεου: ex lege igitur oppositionis τους τεταγμέIcυς, esSe, τους ἐχυτους ταξαντας, nempe admittendo et sequendo illam ταῖν divinam vitae ne terna a consequendae, Verbum Dei audiendo, et Spiritui Sancto, per illud operari volenti, non resistendo. CLI s. 42. Si relinetur significatio verbi ταττει , deSt D nare, non est laborandum in formula per se, et notione destinationis, sed respiciendum est ad ipsam rem de qua agitur, ex ea enim intelligitur caussa, cur iis, de quibus hic est sermo, parata fuerit aeterna selicitas. Susceperant nempe religionem, ideoque iis destinata, certa et parata erat felicitas futura. Sic etiam in Iudaeorum libris modo .impliciter dicitur aliquis felicitati aut miseriae destinatus, modo Probua felicitati, impro-

라틴어 텍스트