D. Io. Georgii Rosenmülleri Scholia in Novum Testamentum. Tomus 1. 5. .. Tomus 3. continens Acta Apostolorum et Epistolam Pauli ad Romanos post auctoris obitum curavit et praefatus est d. Ern. Frid. Car. Rosenmullerus, litterar. oo. in univers. Lips.

361쪽

IN ACTA APOSTOLORUM. CAP. XVII. 567

ζοντα, quae vulgari linguae, vel moribus et opinionibus non conveniunt; et Dulζειν non tantum significat hospitio excipere peregrinum, sed et percellere aliquem et nouitate rei quasi Peregrinae Percutere et perturbare besremden , UPetr. lV, 4. 12.

21. OI ἐπιδημουντεο μνοι Peregrini, Athenis .fixam

sedem non habentes, sed ad tempus ibi commorantes. Eiusmodi peregrinis reserta semper solebat esse urbs nobilissima. Theophrast. characti. eth. c. q. a ' ουδεν grερον ευκαψουν Nulli rei tantopere vacabant, vel

studebant. Utuntur hoc verbo Polybius, Philo, sitique. Eis οὐδὲ, autem h. l. est fere nihil. καινοτερον b IV Ουiciliquid. Comparativus tuterdum ita ponitur, ut res Comparata subaudienda sit. Vid. mineri Gramm. 28, I., qui hunc locum sic interpretatur: sie Holiten immeretWas rieuores fuls das, Has eben heim Sprechen sile

ictu gali horen; eine Neuiglieit solite die andere veris drangen. Cf. loca ab eodem laud. Athenienses fuisse hoc. ingenio, loca Prosanorum spud Uetstentum demonstrant. 22. Κανα πάντα - θεωρῶ Religionis in Deos maxima studiosos nimis religiosos) Dos υideo, Eureligios. Δεισιδαίμων est vox media, et superstitios iam denotans, qui Deos esse metu adactus credit, et cultus divini sindiosum. Non dubium est, quin Paulusti. I. vocem Duratatu Mντέρους sensu bono acceperit, ut sub initium orationis benevolentiam Atheniensium capistaret. Neque enim credibile, aut prudentiae Pauli co veniens videtur, in ipso limine orationis eum tam odioso, et ad animos Atheniensium irritandos apto voeis significatu usum esse.

362쪽

βάσματα sunt ea. per quae Dii coluntur, unde culturas non male vertit Latinus. ἀγνωστω Θεω Ignoto Deo. Valde exercuit hic locus Interpretes, siquidem scriptores Graeci docent, plures aras θεοῖς ἀγνωστοις, in D ma plar. apud Athenienses fuisse dicatas. De aris Deorum ignotorum in plurali Ioquitur Pausanias e. o. in descript. Graec. I, I., in Phalero portu βομοῖς Θεωνονομαζομένων α γ ωττων fuisse exhibens. CL et Philo- atratus vit. Apollon. VI, 5. De certa quadam ara, sedima singui. Θεαν ἀγνωστον inscripta, nihil reperitur. Pr vocant quidem, qui hunc locum scriptoribus Graecis conciliare annituntur, ad locum Luciant Ρhilopatr. 9.νη τον gγνωστον τον ἐν 'AΘνναις, et 29. da τον ἐν Ἀθηνας ἄγνωστον ἐφευροντες, assis προσκυνῆσαντεc, χεῖ

haec ipsa spoptica et ironice, forte in Paulum ipsum, dicta sunt, nec idoneum argumentum inde duci potest. Porro laudant Diog. Laert. I, 10., qui refert, Peste

Athenis grassante, ab Epimenide monitos Athenienses ut Sacra facerent τω προσ/κοντι Θεω, i. e. ei Deo, ad quem pertineret avertere pestem, non addito nomine; et ex

eo per Atheniensium pagos βωμουρ α νωνύμου e lnv niri. Sed ex hoc ipso loco apparet, aras illas omni omnino inscriptione caruisse. Alii Opinati sunt, Paulum

numerum Huri pro instituto suo mutasse in singularem, cuius opinionis auctor fuit Hieronymus in Commentari in Ep. ad Tit. I, 12. Verum recte alii observant, cor mAtheniensibus prudentissimis vix eommitti potuisse istiusmodi inversionem. Duplici autem modo nodum soIvere Possumus. Aut enim cum minrichais, riuinoelio

363쪽

IN ACTA APOSTOLORUΜ. CAP. XVII. 359

aliisque statuendum erit, fuisse Athenis PIures aras, in quibus inscriptio illa plurali numero notata fuerit; extitisse vero etiam unam aram inscriptam: ἀγνωστω λῆ etiamsi niI do eadem apud scriptores classicos memoratum legamus, quandoquidem ex silentio auctorum nil

aequitur. Aut adstipulandum erit Elchhornio Biblioth. T. Ill. p. 413. sqq. , B cuius sententia arae Athenis

fuerunt ex remotissima antiquitate, quum ars scribendi nondum Tecepta usu suisset: nulla ergo inscriptio inerataris. Has tamen aras postea Athenienses non destruxerant. ne cuius numinis iram provocarent, sed ignoran. tes, cuinam numini dicatae suerint, inscripserunt: ἀγνωστου Fuere ergo plures Brae, quae singulae inscriptae erant Θεω άγνωσrae, forma singulari, non et dem,

sed: einem unbctannien GOtte. Ex pluribus his aris nonnisi una Paulo in oculos incurrit, unde is, uni alicui Deo ignoto dicatam esse illam aram ratus, viam sibi ad argumenta sua persequenda sternit commodissimam. τουτον-υμιν Illum, Deum ignotum, soIum omnipotentem, vobis annuncio.

24. Ουτος - κατοικεD Μinucius Felix in octavio c. I . r Templum quod ei De M emtruam. quum

totus mundus, eius Opere fabricatuS, Eam Caperet non possit' et quum homo laxius maneam, intratinam aediculam vim tantae maiestatis includam 'nonne melius in ri tra dedicandus est mente' in nostro imo consecrandus rat pectore' hostias et υλctimas Domino offeram, quas in Maum mei Protu- Iit, ut reiiciam ei auum munus y25. 5ὐ--προσδεομενος τινος Nec humanis manibus ei ministerium praeatatur, quali indigeat ali-

364쪽

SCHOLIA

qua re. Θεραπευε ιν h. l. est ministrare. Putabant autem Ethnici, se manibus suis ministerium praebere Diis, quando illis victimas, tanquam cibos offerebant, quasi ad convivia essent venturi, iraturi nisi illis tales mensae oppararentur. Talibus ministeriis Deum verum non indigere Paulus dicit. Προσδεόμενος, qui habet, quidem aliquid, sed non satis, qui insuper eget. Paulus sumina arte oristionem 3uam ita temperat, ut modo cum vulgo cyntra Philosophos, modo cum Philosophis contra plebem, modo contra utrosque pugnet. Unum esse Deum credebant Stoici: plebs voro existimans, ab uno non omnia posse regi, imperium in plures dividebat. Stoici originem humani generis ad Deum referebant: plebs vero Athenienses ab aeterno extitisse putabat, EPicureis casui fortuito originem hominum attrihuentibus. Stoici se esse optimos, quibus ad virtutis culmen nihil deesset, credebant: Paulus docet, magna con Versione et in melius mutatione ipsis opus esse. Iidem Stoici omnia fatali necessitati adstricta esse docebant: Paulus contra actiones hominibus iusto imputari, ita ut praemio vel Poena assici possint, quod ea fecissent, quae in Ipsorum potestate erant, non sacere. η, πνρην SyLrandi focullialem, spiritum vitalem, tanquam Mertissi mum vitae indicium, quum absque ea, quam Graeci

vocant α απνοην, animalis vita ne momento quidem temporis durare possit. κνι τὰ κάννα Sc. ad Spiritum eum,

quem infudit, sustentandum, neces 8aria. Non ergo ex nostro Proveniunt, quae osserimus ei. Praeter vitam omnia quoque, quibus fruimur, bona, Deo debentur. Epicurei Deos vitam heo am ct tranquillam SemRer ngere,. nulla huminum cura habita, existimabant.

365쪽

IN ACTA APOSTOLORUM. CAP. XUII. 361

parente nationes omnes ortae per terra4 habitarent. Ποιεῖν h. I. esse instituere et disponere rem, in promptu est; κατοικεῖν, ut habitarent. ἐνορ αιματος Ex

uno genere, Semine, ex una Omnibusque communi

stirpe, nimirum ex uno Adamo. Iogeph. A. II, 6. I. XX, 10, 1. Athenienses se aborigines esse iactabant. Aristophanes Vesp. 1071. ἐσμεν εμεχ - Αττικοὶ μονοι δικαίως ευγενεχ αυτοχθονες. Lucianus Philopsevd. I. 'Aθηναῖοι τοῖς πρώτους ανυωσους ἐκ τῆς 'ArrDιῆς ἀναφύνω, καθαπερ τα Iustin. II. 1 f. Plura habet Wetstentus. Paulus contra docet, ab uno Parente totum humanum genus ducere originem. Id non sine caussa a Deo ita esse institutum, Rabhini animadve terunt. Sanhedrin IV, 5. Homo unus creatus est ob pacem hominum, ne quis se Praestantiore patre genitum gloriaretur; adhaeo ne quis Epicureus ansam multorum Deorum asserendorum haberet; denique ad indicandam Dei eminentiam. Nam homo quidem' uno ab Ennulo, licet multa, nonnisi consimilia signa exprimit, at ille Rex regum Sanctus B. omnium hominum se mas a Primi typo expressib, ita tamen ut nemo unus

alteri consimilis reperiatur. αρισαο επροστεταγμένους αυτων ConStituens certa temporum et locorum πα-tia commorationis eorum. i. e. quamdiu quisque πι-vBt, quando ona aetas alteram excipere debeat etc. Προστε σαγμένους, pro quo editiones habent προτεταγαένους. omnino vera est lectio; hanc enim exhibent optimi codices, versiones etiam antiquae et Patres nomnulli; hanc etiam linguae usus Postulat. Nam προτα σειν. e St a Nic alios Pon Ere, fled προστάσσειν est iubere, decemere, Constituere. Sunt igitur προστεταγμένοι

366쪽

SCHOLIA

καιροὶ tempora conitituta, decreta, et ὁρίζειν προγψr. n. est, de ire, constituere certa tempora. Quod homines existunt, et quod vivere desinunt, id est a Deo; nemo tamdiu vivit, quamdiu vivere velit, sed in ea re Pendet a Deo. καὶ τὰς Οροθ. τῆς κατοικ. atis. et Certoa habitationis eorum terminos. Significantur fines reis gionum, quas homines incoIunt. οροθεσία cab ορος et τίθησι, , terminorum deacriptio. tum terminus ipsct. 27. Ζητεῖν τον κύριον vel potius Θ εο ν. quam IE-otionem multi Codices, versiones et Patres exhibent. Ut quaerant Deum. δετειν, subaudi ωστε, vel Positum est pro: εχ το Ora . Quaerere Deum h. I. est rattendere ad naturam rerum. et inde concludere esse Deum, creatorem et Dominum Omnium rerum. εἰ αρα-

τε - ευροιεν Si fortaSSe manu Palpent eum et in-υeniant; i. e. si sortasse veluti manibus prehensum inveniant eum. Fecit haec omnia, ut occasionem illis daret se inυeniendi Delut palpando. Nam ex operihus creationis iacillime existentia creatoris et omnium gubernatoris cognosci Potest. ψηλαέλαν, manu contrectare, palpare; tu universum: εensu percipere aliquid, aut inυeatigare quOυla modo; tropicer cogialando inυenire. Sic h. l. , ut ψηλαφησειαν καὶ ευροιεν, sit id q. ψηλαφησαντες εἴροιεν. Ceterum ψηλαφησειαν eat Aor. 1. optat. secundum dialestum Aeolicam, quam etiam saepe Attici sequuntur. Vid. Matthiae Gramm. h. 193, 5. καίτοιγa- υπαρχοντα b Quamis intime nobis PraeSentem, nempe vi potentiae suae; neque enim ad subtiles disputationes da praesentia essentiali Dei Athenienses vocat Paulus, sed ad ea, quae rebus sentiebantur. Particula καίτοιγε h. l. non tam concessivam vim habet,

367쪽

IN ACTA APOSTOLORUΜ. CAP. XVII. 363

quam ἐπιταπικῆν, ut augeatur inveniendi facilitas. Non necesse est hoc universum pernosci: quilibet ex se uno Potest argumentum capere. ου μακραν, Litotes, L e.

e. eius Benefieio visimus, et moυemur et sumus. Tria synonyma ad exprimendam sortius sententiamt quidquid habemus, per hune Deum nobis concessum est. κινου-

μεθα) Arnobiust Non. quod incedimus, ab eo ad nos Dently κώ ἐσμὸν Idem Arnobius: Nonne huic

Omnes debemuε hoc ipsum quod esse hominea dici- imury ως κ' τινες - γένος ἐσμὲν Quare et nonnulli poetae vestri dixerunt: Nos ab eo genus ducimus. σου ειμεν Artioulua pro Pronom. demonstr., usu PO tieo. CL mineri Gramin. h. 13. Γένος, progeni , famiIia. των καθ' ὐμας ποι'των. Pro τινες των ποιητωνυμων, ut cap. XVIII, 15. Legitur hoo hemistichium in Phaenomenis Arati, in Cleanthis Hymno Vs. q. et aliis,e. g. Pindar. diem. Od. 6. ἔν ανδρων, εν Θεων γένος. Lucretius II, 990. Denique coelesti Sumus Omnea Semina Oriundi; omnibus ille idem pater est. Quod de Iove dixerant. Poetae, id vero Deo aptat Paulus, quia et sapientiores Graeci nonnulli per Iovem Deum summum intelligebant. Docet igitur, quo sensu Proveris haberi possint illa Pogiarum dicta, eo sensu nempe, quod virum, et omnia nostra Deo, creatori debemus. Innuere tamen videtur etiam quandam inter Deum et homines similitudinem propter rationis et mentis praesta iam qnam Horatius appellat diDinam paxticulam auras.

368쪽

29. Xρυσῆ -ομοιον Formae essctas ex auro, α gento, lapide ab arte et cogitatione humana Numendisinum erae Simile. χάραπμα in χαρασσει , scul pere, Polire, fabricare rem , quod fabricatum, caelatum, exsculptum est ab opificibus et artificibus, nominatim e ies, εtatua. χάραγμα τεχ ης G t ενθυμησεως ἀνθρωπου, e ies artis et cogitationis humanae. 'Ε Η ΘυμησM, ingenium artisicis, rem cogitans. Argumentatio Apostoli est talis: Si nos sumus proles Dei, Deus

Parens noster non potest similis esse lapideae statuae.

Qualis enim proles, talis etiam parens. Quum igitur

nos simus naturae viventes et intelligentes, necesse est

illum etiam vivere, cogitare, intelligentem esse. Debet esse multo praestantius quod pro Deo colitur, eo qui colit. Iam quum homo multis nominibus sit praestantior simulacro, et impium sit hominem pro Deo colere, , quanto longius abest a pietate, colere signum artificis arbitrio ex materia o sectum P Vid. Eragmi Not. Paraphrasis in h. 1. Seneca ep. 31. NON POteSe ex auroatit argento imago Dei exprimi similiS. MPraeclara Prosecto omnia, quae Apostolus eloquitur, quibus hac - tenus quidem nil obvertere potuisse Athenienses veΙ sapientissimos crediderim. Quae tamen statim addit, echristianorum philosophia adiiciuntur, atque ea, utpote inaudita Atheniensibus, parumque intellecta, risui habentur et contemtui. minrichsius ad h. l. 50. Tουe αεν - Ο Θεοο Tempora igitur ignoran-.tiae conniυendo dissimulans vel ut alii volunt: aegre ferens) Deus. Dissimulavit hactenus Deus quasi non vidisset), non ultus est ignorantiam hominum; i. e. eam permisit, tulit, Passus est. Tempus Pro eo, quod in

369쪽

IN ACTA APOSTOLORUM. CAP. XVII. 565

tempore fit. Ignorantia h. I. est ignoratio veri Dei, rectae sententiae de vero Deo, et peccata exinde orta. Vocem ὐπεοιξεnu interpretantur dissimulare, alii despicere et cum indignatione contemnere, alii denique condonare, remittere, ut comparetur cum hebraico quod Seniores Deut. NXII, 1. υπερβεῖν reddiderunt. Ioseph. A. II, 6, 9. Frequens est liuo verbum apud LXX. de re quae non curatur, et sine ope propitia vel sine animadversione severa relinquitur, Gen.

XLII, 21. Lev. XX, h. XXVI, 44. coli. Vs. 45. Deut. III, 26. Itaque Paulus hoc dicit: Deus transmisit tempora ignorantiae, ut si ipse non animadverteret, nec valdo displiceret ei tantus error humani generis. Passus est Deus emuere tempora, quibus ipse ignoratus est a nationibus. CL supra c. XlV, 16. ubi idem aliis verbis exprimi

que homines mutare aeriteritiam, nempe do Diis et cultu divino. Παιταπυ, ubique, etiam extra PaIaestinam, ubi hactenus fuit veri Dei cognitio. Verbum μετανοεῖν h. I. explicandum est ex usu linguae, quo significat aliter sentire, mutare Sententiam. Hactenus, inquit, homines coluerunt idola, et ignorarunt verum Deum; nunc debent mutare gententiam, recedere ab idololatria, et in posterum colere verum Deum, rerum Omnium creatorem, simulque detestari flagitia.

51. Διοτι ἔστησεν ημεραν Siquidem rem capud se constituit. Homines certos secit aliquem diem iudieii fore, etsi, quando is suturus esset, etiam amicissimos celaverit. ἐν ἰ μέλλει κρίνειν quo iudicaturus est, sod. quatenus meliori luce ad intellectum moresque formandos usi sint homines. Quia clariore iam Iuce Deus ho

370쪽

SCHOLTA

356. mines imbuit, statuto tempore rationem quoque rePo. scet , num eam receperint gentes. ' την οἰκουμένην) i. q. πάντας ἀνθρωπους παντα χροῖ, Vs. 30. , Omnes homines, ad quos ista Iux penetravit. ἐν δικπιο τυνν δικαίως, iuste, uti par est. 'Κυ ἀνδρι ῶ ωρισa 2 per Uirum, quem ad negotium delegit, quem designavit. Iudicium committet μέλλει κρίνειν ) per eundem Virum, per quem omnibus ad clariorem illam lucem viam Pateiasit. ω ωρισε,

Attice pror ον ωρισε. πίστιν παρασχώjν πασιν. ἀνασυ1-αυτον ἐκ νεκρων Argumento eo confrmans, DeIprobans, so. se per Iesum iudicaturum totum hum num genus, quod interfectum reυocaυit in Nitam. Nam πίστιν παρέχειν significat, argumentis rem Confirmare, probare, Idem facere, quo sensu haeo Io- quendi ratio saepissime apud optimum quemque Scriptorem occurrit, e. g. Ioseph. A. II, 9, 4. Adducitur igitur Christi resurrectio hic ut argumentum, quod Iesus et omni fide dignissimus, et a Deo Iudex sit constitutus. Nam Deus Iesum Teguscitando e mortuis, maximum, quod Potuit, doctrinae eius testimonium praebuit. In ea autem doctrina et hoc erat, se fore iudicem humani generis, inith. XXV, 31. seq. Ioan U, 25.

. ' l

ag. ΟΙ μ ὲν ἐχλευα νθ Irridebant; Epicurei, ut

viretur, negantes immortalem vitam post mortem. Cic. Nat. II, 17. Plutarchus de oracul. def. 'Επικουρείων δὲ χλευασήουο κνὰ γέλωτας ουτε φοβητέον. Apud Minucium Paganus, Christianos deridens, de resurrectione corporum doetrinam inter aniles sabulas refert. OI Ea εἶπον - τουτου Nempe Stoici, qui hominis mortui restitutionem non

putabant impossibilem. De Stoica mundi deflagratione vid. Origenes o. Cela. Lib. V. p. 244. edit. Speno. et

라틴어 텍스트