장음표시 사용
621쪽
ret, credens se scire, quae nunquam noverat: llic vero blandiri , ne dicam, assentari fortasse conatus est suo principi et potentibus viris; aut fortasse litteris arma praestare intellexit tantum fama, quoniam de fama disputabat, quae ista popularis est, quod et ego non negaverim.
Si plebis ludicio, si popularibus auris, si vulgi erroribus
vehamur, non tantum honores, magistratus, divitias, et eo tera tuae si illis bene utamur, bona sunt; Si male , mala ; indisserentia enim sunt in sed ea, quae manifeste mala sunt, laudare cogemur, ut insidiari, adulterare, peierare, testamenta salsa supponere, latrocinari, foenerari. Philos phi non multitudinis opinionem sequuntur, sed eorum quivere sunt viri, quamvis pauel sint. Dicere alteram disciplinam nobiliorem altera, quoniam nut honoratior sit aut fructuosior, aut regibus et populis gratior, nihil aliud est, quam ipsius rei naturam negligere, spretare ero quae illi aut aliena sunt aut extrinsecus accidunt. Finge esse aliquem in tua urbe ubrum nonnullos tales fortasse invenies in nobili genere natum, probum, innocentem, ingenio et virtute praeditum, pauperem tamen, et invisum, ut sit, fortunae; inglorium set quod felicissimum est, ignotum principibus; alterum ignobilem, foeneratorem, delatorem, facinorosum, hrevibus Gyaris et carcere dignum, opulentum et gloriosum et magistratibus et titulis clarum; utrum istorum, Pancrati, praeseres alteri r Seio quoniam novi mores tuos, uires: honum illum virum et pauperem. Hoc exemplo non intelligas me bona malis velle conferre: utraque enim virtus intellectualis et moralis, optima est in suo genere; nam hie de dignitate disputatur; sed quod monstrare velim ea quae
extrinsecus accidere dixi, non solum bonis, sed etiam malis posse contingere. Itaque iudicare alteram artem esse nobiliorem altera, quod honoratior aut cyanestuosior sit, ne dicam rapacior, simile est ac si quis iudicet alterum equum altero meliorem, quod auratam habeat sellam, aut aureos et gemmatos frenos, aut quod hic dominum portet, ille servum: nut niterum librum alteri praestare, quod sit pumice perpolitus ot auro et nrgento ornatus. Bonum ilhrum non auri braeten, non purpura, non docta pictoris manus, non lacata veri,n, non ipsa elocutio, Sed
622쪽
593 EPISTOLA XVIII. eruditio facit. Oportet eum, qui de aliqua re iudieare vult, ea quae illi propria sunt spectare, non quae aliena. Ego si in hoc erro, libenter erro. Tanto contemplativam vitam activae pra stare puto, quanto intellectum SenSibus, animam corpori, quanto hominibus Deos immortales. Illa sola nos Diis similes sa-cit. Hane partem intellexit conditor Deus cum dixit: laetamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Et cum emteris carebimus, illa sola virtus nos in sutura vita comitabitur. Ideo dixit Dominus et magister noster: haee est vita aeterna, ut cognoscant te Deum. Quae circa mores Versatur, hane eum beluis quodammodo communem habemus. Non est praesentis negotii direre, quam multa animalium genera prudentissima sint. Mittamus magna animalia, ut leones, ursos, equos, elephantes, et aVes, quae statutis temporibus ex aliis in alias migrant regiones. Apes et ipsa pusilla animalia sor me, quis neseit quanta utantur parte prudentiae Iustitia et pietas, ausim dicere, in multis animalibus magis quam in quibusdam hominibus conspicitur. Grues vorintes vicissim ducunt agmen, vicissim agunt nocturnas vigilias. Palumbes eum incubant, vicissim pascuntur. Multa animalium unim coniuge contenta sunt, quibus cura est filiorum; multis a natura datum est, ut multas ineant
seminas. At humanum genus pronum est in Gulterin,. quamvis illi hoe n natura negatum est, quoniam parentes habin re debent maximam filiorum curam. Cleonias senici consectas natae alunt. Maximum est hoe pietatis documentum. At
homines nequum putant a parentibus bona necipere, nihil illis praestare. Quot natos vidisti non deseruisse miseros parentes inopia et morbo laborantest Quis parentibus pro tantis benenetis debita reddit merita 7 latemperantius homine animalium nullum est: illa expleta fame, nihil amplius vorant; nos
post saturitatem, rursus aeria quaedam et acida et salsa, hoe est irritamenta ciborum et potuum petimus, ut coenam longiorem laetamus, et famem sitimque et libidinem extinctam rea endere possimus. Nocte commationes celebramus. Nos stomacho repugnanti imperamus, ut iterum vas illud iam exinanitum impleamus, nos vina, nos condimenta novimus. Animalia a mina 8
623쪽
et simpilethus cibis e tenta sunt; nobis nee terra nec mare ipsum satis est. Quin etiam ipsae phasides aves et laudati pl- sees non sapiunt, nisi indicis et Mahi eis odoribus condiantur: parum putatims gulae Satiuarere, nisi etiam et naribus in
Fortitudo ipsa, de qua sermo est, in multis animalibus vlget. Est tamen nil quod genus, ut Vlsum est naturae, timidum et imiwlle. Multa animalium pugnas suo ordine inire didie runt, insidias parare, locare praesidia, hostes aggredi, sua tutari, aliena populare, eum sui et diversi generis animalibus, Immo et eum ipsis hominibus, foedera inire ad praedam. QuDhus Venatus curae est, ista noverunt. Mittamus grandia animalia; ipsae apes suos habent ductor , Suos reges, suos milites, Sua castra, Sum cohortes. Operae pretium est videre quam ingentibus animis pugnas miramittunt. Animalia pro cibo, pro tu nere pugnare dicunt; hominem tantum pro gloria; sed neminem legi qui gentes inopes bello petiisset. Alexander non Senhas adortus est, sed ditissimos et Persas et Indos. Concedamus hominem pro gloria pugnare, scilicet ut pueris plaeeant, et declamatio fiant. Inanis res est, si verum non negemus, gloria; nec tanti est, ut tantum sanguinis fundamus. Quanto melius animalia faciunt, quae Pro ne Martis rebus pugnanti Hoc illis a natura datum esse patet; quoniam aliis data sunt cornua, Mius acuti dentes, aliis dura rostra, aliis adunci ungues, aliis nim Venena: haec fiunt illorum rema. Homines inermes et imbelles et mites natura genuit. Nos ipsi hella secimus, nos tenue corpus rigido serro, quod natura in alios creavit usus, tegimus: nos teneras manus gladio armamus : nos pro auro et urgento et lapillis vitam exponimus: utque nostram cupiditatem celare videamur, totum gloriae attribuimus, ae si honestior, aut certe excusabilior siti libido gloriae quam auri aut argenti. Haec est illa herolea virtus, ut iugulemus homines. Nec dubitant non modo li, qui magnis rebus gestis clari habentur, sed viles mercenarit milites, qui non pro gloria, non pro salute patriae, sed pro vili nomism te, pro tenui mercedula vitam exponunt, nos foeda ut putantnppellatione calamarios nuneu Pare.
624쪽
EPISTOLA XVIII. 595 Non .sic nos appellavit Alexander, non sic Lysimachus, non sic Demetrius, et alii invictissimi duces, qui toto orbe domito, post mortem Alexandri omne' reges evnsere. Tantum in illo exercitu philosophiae tribuetantur, ituantum rei divinae. Operae pretium erat in tam ancipiti bello, in tanta mole rerum, videre regem et tantos duces philosophari, videre ingenuosndolescentes philosophari, simul discere et militare, videre in illo exercitu tot poetas, tot historicos, tot scriptores. Transeo alios medicos; solus Philippus in quanta eo tempore opinione ars habebatur, ostendere potest. Ille liberato ab incurabili
morbo rege, in tanta apud Omnem exercitum admiratione habitus est, ut omnium ora . in Se converteret. Graeci et armis et Ii ris post captam Τroiam, usque ad Romanorum tempora per totum orbem clari extiterunt. Sed nec arma sine litiu-ris, nec li ras sine armis exercuerunt. Nec non et Romoni litterarum avidissimi fuere. Mittamus privatos; qui in omni
genere litterarum vix ipsis magistris graecis re erunt. Impinratores sere omnes non minus litterla, quam armis operam
dederunt. Iulius Caesar, Augustus, et Titus deliciae humani generis, Hadrianus, Antoninus Pius, M. Antoninus philosophus, Severus et Antoninus pater ut filius, ad quos ΛIexander nphr disiensis, Aristotelis nobilissimus interpres, scripsit nobile illud volumen de sato, item Alexander Mammeae qui Persas
vicit, ut' ceteri quos longum est enarrare. Nos Latini, immo potius Semibarbari, quamdam a harbaris ipsis labem contraximus. Qui nrma exercent, nescio cur litteras despiciunt; qui autem litteras colunt, nranorum et rci hellicae laudes praedicant. Nimirum qui litteretis, et cetera bonis omnia noverunt; qui arma, minime, niSi tantum arma. Unde non incongrue mihi videtur philosophus quondam respondisse. Interrogatus enim cur Sapientes potentum, non potentes sapientium limina lar rent, dixit: quoniam sapientes scirent quid illis opus esset, potentes autem nescirent. Res enim profecto admiratione digna i Homeri et Virgilii sacra illa lamemata, quid aliud sunt,
nisi serrum et ignes et funera Τ Ιn Graecorum et Romanorum historia nil nisi regum et Impulorum bella invenies. Hi omnes Scriptores videntur mihi magna ex parte multitudini pla-
625쪽
cere voluisω, eaque magni fecerunt, quae homines aestimant: at philosophi en scribunt et tractant, quae plus inis quam
hominibus grata Sunt. Ex his quae dicta sunt, Panerati, cognoscere poteris quantum ego anteponam ea studia, quae in contemplatione rerum versantur iis quae in agendo. Dices: quomodo tam cito pr
sera sententiam, cum magni viri in hac quaestione dissentiant rNonne ipse Merates philosophiam e caelo ad communem vitae usum transtulit7 Aristoteles ipse, ut dixisti, primo ethle rum sub eivili hoc est sub activa omnes alias disciplinas i cat. Marcus Tullius, euhis ego plus verba et ingenii magnitudinem, quam mores laudaverim, absolvit illotis ut uiuunt pedibus locum a Panaetio, ut ait, praetermissum, scilicet duobus propositis honestis, utrum honestius, line est utrum ossicium praeponendum sit; an id quod in cognitione et scientia continetur, an illud quod ni coniunctionem societatemque hominum tuendam valet. Parcant mihi manes Ciceronis; ego non ausim Ciceroni repugnare, etiam si certe scierim illum Ialsa dixisse. Durum enim est, ut ait divinus Plato, adversus inclytos et antiquos viros, seu vera seu salsa dixerint, ferre sententiam. Sed si mihi Aristotelis numen aderit, vel cum ipso Her te luetari non formidaverim. Cicero suo studio desect tus, ut ipse ait de Aristotele et Isocrate, eontempsit alterum: ipse honoribus et magistratibus ne meam ambitionibus et opthus serviens, seu eloquentia et Virtute seu fortuna sua ad consulatum usque pervenit, Summum eo tempore locum, summam rerum humanarum lartunam. Hane quaestionem melius
erat si ipse, ut et Panaetius, praetermisisset, quam quod vir forensis oratorio more non philosophico, ut decebat, dissolveret, et tantae rei inaudito adversario sententiam diceret. Si verum lateri voluerit, qui haec legerit, quae ego ex prinei piis peripateticae disciplinae, hoc est ipsius veritatis seripsi, satis rationibus ciceronis responsum esse existimabit; et plane cognoscet, illum non res dignitatem spectasse, sed communitatis utilitatem; quam si Spectare stereret, non nrma tingae cedere debere censuisset, nec toties praedicasset illa verba: o fortunatam natam me consule Romami Ipse tantum p
626쪽
597 EPIATOLA XVIII. triae utilitatis attulisse, ipse paulam Servasse se iactat, quo-miam coniurationem illam detexit. Esto magnum et memor bile servasse urbem orbis dominam, si servata urbs dici potuit, quae post paucos annos ipso servatore et vidente et tempori dominoque serviente, in unius potestatem devenit. Nec putemus multo meliorem Caesarem, quam suisset Catilina Si vicisset. Et ut ait Seneca de Caesare et Ροmpeio, dominus eligitur; quid tum3 alter vincere potest, melior Vineere non potest. Magnam rem putat Cicero se fecisse eloquentia et prudentia sua, quas praestare Scientiae et rerum cognitioni credit, quia . niurationem detexit; et quamvis ipse fato regi rempublicam lateatur, concedamus urbem Servatam illius opera et industria. At nos multas coniurationes detectas fuisse amoris et mulierculis et servis legimus. Nonne et anser suo clangore rem romanam servavit ' Cur tantum sibi deberi iure existimat, quia semel in toga rem romanam servavit Mittamus, ut Platonis utamur rationibus, labros machinarum qui urbes Servant, gubernatores navium et medicos qui quotidie tot homines ab inseris, ut sic dixerim, revocant. Quid
de Camillo dicemus 3 quid de Q. Fabio 7 quid de Scipionibus,
et militibus, qui a condita urbe, usque ad oecupatum a Ca
Sare Imperium, rem romanam armiS et Servaverunt et nuxe
runt 3 et ut poeta ait, qui sanguine nobis hanc patriam peperere suo Num idcirco arma pracponenda Sunt togae, hoe est Iegibus et eloquentiae, quia plus utilitatis rei publicae attulerunt 3 Certe institutis vitae et eloquentiae quibusdam urbibus Roma aut aequalis suit, aut sorte inferior. In re autem bellica nulli unquam gentium a condiis aevo emSit, Omnes procul dubio antecelluit. Nam armis coeptum et auetum est romanum imperium. Si Aristotelem, aut non Vidit Cicero aut contempsit, cur divino Platoni suo non credidit, cpii vitam conte plativam omnium putavit esse divinissimam3 Sed Firmianum in hac, in qua minime debuit, sententia, cum in multis aliis dissentiat, Ciceroni consensisse video. Ait enim institutionin sua- ruin libro tertio: recte Tullius civiles viros philosophiae doctoribus praesert. Sed huius auctoritas in lacte est, et serula non rationibus consutanda. Pueriliter enim errare Solitus est,
627쪽
Inant illi suae eloquentiae eonfisus: inanis enim res est, sine eruditione eloquentia. Quam ridieulus est eum de terrarum si tu disputat, et eum nescio quos millenarios annorum circuitus somniat, et eum philosophos impudenti quodam et eam si diea libertate carpit i Melior, ut divus Illeronymus est, adeontradicendnm et consutandum, quam ad comprobandum, hie tanti laetendus est, quanti ipsi theologi ceterique docti
Duo sunt, Pancrati, quae in hac re considerare oportet, in quibus stat tota vis cmaestionis, dignitas et utilitas. Exempla ponamus. In domo vasa sunt aurea et urgentea, quae raro in usum veniunt; picta monilia et gemmae, quae recte dixerim nunquam. Quid enim aliud gemmae et aureae vestes signineant, ulti nostram vanitatem Sunt et vasa aenea et i stea, quae in Varios et crebros veniunt usus; ab utendo enim utile dieitur. Utiliora igitur haec sunt; illa digniora existimant melioraque. In domo Vestes sunt aureae et laneae; illae meliores, hae ut Dionysius in Iovem locatus est, ad utrumque tempus aptiores et utiliores. Peripatetici non id quod utillus, sed quod honestius est et nobilius, nutemnunt. Unde et disciplinas quanto minus Serviles minusque utiles, tanto nobiliores putant: illae enim propter se sunt, non aliarum gratia. Sed metaphysica omnibus praestat: quoniam nulli servit, omnibus dom, natur: aliae propter ipsam, ipsa non Propter nitas. Unde non improprie Sapientia appellatur, quam vel solus Deus, vel De habet maxime. Qui igitur activam vitam praetulerunt, ad utilitatem rei publicae, ad bene beateque vivendum respex runt. Qui vero mutemplativam, ad ipsius rei nobilitatem, et ad perlaetam hominis felicitatem. Nec mirum, si multitudini quae plerumque non quae bona et honesta sunt, sed quae utilia laudat, gratior sit activa vita, quam contemplativa. Ideo qui hanc sequuntur, apud homines obscuri sunt et inopes. Saepe enim est, ut ipse ait Cicero, sub pulliolo sordido sapientia. Qui vero in magnis rebus ngendis versantur, clari et opulenti sunt. Apud Deos, hoc est apud ipsam veritatem, e converso: O
i in Reapse te erroribus Laetantii Firiniani extat ingens liber Mi. miaii-
628쪽
EPImoLA HIII. niam Aristotelis sententia est, si Deos tangit eura liuinanarum rerum, hi sunt amicissimi DPo, Sibille enim Simile gaudet. Unde Socrates interrogatus ndolescente, utra Studia capessenda suaderet, an philosophiae, an rhetoricae, per quam nos ius civile intelligere possumus, respondit: ει μιτα Θιων,
vita, an activa Praeponenda Sit 7 Contemplatio persectorum opus est, actio vero plurimorum. Quod dictum est de re bellica, quae sub una moralium virtutum locatur, idem intelligas de inre et vili et rhetorica. Erat enim, ut diximus, non de terminis sed de tota possis Sione eontentio. Leges et rhetorica sub morali parte philos phiae sunt, et in vitam quae in ogendo est i duduntur, non ad eam quae in contemplatione. Unde bene Aristoteles ait: ethica est, hon ut sciamus, sed ut boni namus. Colucio illinliter visum est. Ille dum medicinae civilem disciplinam anteferre conatur, videtur et philosophiae illam praeponere. Multi et hane ipsam materiam sive hunc locum per longBS Bm-Mges tractaverunt, non sine aut huius aut illius disciplinae iniuria. Non parvum inscitiae signum est, eum dum aut plures praeclaras res ad invicem conferre volueris, alteram damo Nare, ut alteram extollas. Ego paucis, ut puto, absolvam. Ad ea, quae multipliciter dicuntur, non possumus Simpliciter respondere. Duo in medicina considerantur, scientia ipsa et opus. Quantum ad opus, medicina est quasi una, ut ait Averrises, me. diani earum artium, sed praestantissima est, quoniam circa nobilissimum subiectum Versatur. Id humanum corpus est, quod inter generabilia et corruptibilia supremum obtinet locum, quoniam formae subiicitur nobilissimae. Culus musa cuncta alia genuisse natura videtur. Ideo artis huius inventores In numerum Deorum recepti sunt. Unde eon licere POSSumus,' quantum sancta antiquitas honoris huic arti tribuerit. In hac, pace medicorum dixerim, civili disciplinae et sanctis legibus cedimus : nos corpora curamus, illi corpora et animas, urtim, res Publicas, regna et imperia. Bouum igitur quanto communius,
629쪽
tonio divinius, ut Aristoteles nit. Altera vero pars, quae elementa, et regiones, 'situs urbium, naturas locorum et temporum, Vires herbarum metallurum et animalium, denique opis, cium humani eorporis considerat, longe praestantior est ipsis legibus. Illa enim Dei et naturae opera sunt; hae vero hominum. Haec pars medicinae quodammodo sub contemplativa est. Civilis disciplina omnis in notione est. Repetitis igitur, quae a principio di ximus, quantula, contemplativa activae praeret, tantum medicinae ista pars civilis disciplinae. Sed quid dicendum, si comparemuR arma et leges inter se Utraque enim sub activa continentur. Panerati mi humanissNSi me, in proverbio rit, omnis comparatio est odiosa. Ideo ne ego hane quaestionem indissolutam omnino relinquam, pauca dicam, solutionem vero exquisitam ad arbitrium legentis remibiam. Yrmis imperia tuta sunt, arma nobis libertatem pariunt,nrma res publicas, templa, virgines, matronas, puer , iuV nes, Senes, et omnes familias defendunt: nisi arma soris essent, nec legibus nec libertate uteremur. Cum immanissima
gens Turcarum Italiam invasit, quid nobis profuisset Mevola, Paulus, et Ulpianus, nisi Alphoosus fuisset, qui a barbaris nos redemit3 qui sudore, labore, vigilantia, et tot periculorum
generibus libertatem, imino nos ipsos nobis restituit; uxores liberos, parentes nostros a Servitute, quae iam imminebat, liberavit : tandem pertinacissima virtute sua inter tot telorum et tormentorum genera, inter tot morbos qui omnem exere, tum invaserant, faventibus Diis, Τui eas vicit, hella compressit, quibus nec graviora nec periculosiora permulta inte saecula Italia senserat. Aec solum regnum suum tutatus est, sed totam christianam rem publicam. Multae urbes , immo multa regna nune sua libertate gaudent, quae nisi Alphonsus Turcarum surori obstitisset, misera servitute premerentur. Narro tibi rem non incognitam. Tu anis oeulos nostros in regro impiensi primum eum Turcis manus conseruisti. In ea prima pugna, qua vos christiani duces insultantes Tureas multis e rum caesis terga vertere coegistis, dedistisque spem perterritis, Turcas et vinci et sugere posse. At leges nee contemnendae sunt, quibus maiestatem non
630쪽
EPI MOLA XVIII. sol minus armatam, quam armis decoratam esse oportere, ipse et legum et armorum gloria Iustinianus putavit. Leges non minus in bello quam in pace ne SSariae Sunt, nee in exercitu, nee in agris, nee in urbe, nec in senatu, nee in templis, nee in plateis, nec in foro, nec in ipsa nostra domo cum uxore et liberis nostris, sine legibus vivere possumus. Arma unam tantum, vel praecipuam Partem virtutis moralis comprehendunt. At leges Omnes quatuor, et de sortitudine cognoscunt, puniunt desertores, qui ante quam Signum detur receptui, sugiunt et aciem relinquunt, praemia et honores iis tribuunt quia strenue nliquid egerint, temperantiam suadent, casu-gant intemperantiam. Similiter et prudentia in legibus continetur et iustitia. In civili igitur disciplina, ut Aristoteles est, est omnis virtus. Et idem in politicis nit: homo a lege et iustitia separatus, pei Od est omni bestia. Et cum ita sit, in quo disserat civilis scientia ab ipsa philosophia morali, nunc di-rendum non est, ne. in longum Frinonem trahamus. IIella non propter se ipsa expetenda sunt: bella gerimus, ut Sub pace, ut sub bonis legibus bene beateque vivamus: aliter sanguinolemti essemus, si bella propter se ipsa, propter necandos mortales appeteremus. Propter quod unumquodque est, et illud magis. arma Propter leges sunt, non leges propter arma. Ideo rerum publiearum, quibus sola vel praecipua cura fuit besti, pacis autem minima aut nulla, cessantibus bellis virtus emarcuit. Illas iluoque malum exitum habuisse constat, ut ait Aristorteles de re publiea Lacedaemoniorum, quae tantum in cluae erant belli curabat, pacis autem minimam curam habebat: videbatur enim illa respubliea lantum nata ad bellum. Quare igitur clariores viri evadunt qui arma, quam qui leges exercent, satis responsum est cum de contemplativa et aetiva vita disputaremus. Et quamvis tam leges quam arma, ut dietum est, ad moralem virtutis partem pertinent, tamen illae magis ad intellectualem, haec magis ad moralem nccedunt. Cicero cuius tanta vis ingenii est tanta dicendi copia, ut quicquiri velit, facile persuadere immo potius extorquere P Sit quo orante quid verum sit, nisi qui exeellentis ingenii merit, aut in nitiori disciplina eruditus non intelligat, si pro SulpN