De collegiis et sodaliciis Romanorum

41쪽

deficiunt; quod facit ut hic de collegiis opificum agere desinamus, monito tamen lectore non pavea quae infra cap. V. de collegiis sub imp p. dicentur ad ea quoque pertinere.

Ventum est ad corpora civilium turbarum causa Instituta sive sodalicia, quo nomine ad id genus collegiorum significandum utemur . Quae etsi semper quodammodo in

Sodalicium s. eollegium sodalicium adiective usurpato hoc vocabulo, ut v. gentilicii al.) proprie dicitur collegium ad turbas in ei itate movendas constitutum. Illud verbum ita in usu suisse notissimum est ex lege Licinia de sodaliciis; sodalium etiam nomen criminosum esse Cicero dicit pro Planc. 19, 46 , quanquam paullo ante locutus de consensione, quae honeste magis quam Vere sodalitas nominaretur c. 35 g 37. Collegium sodalicium legitur in Digestis l. 1. pr. D. h. t. XLVII, 22r mandatis principalibus praeeipitur praesidibus provinciarum ne patiantur esse collegia sodalicia ἔrαιρικα συηλγματα Basil.). Fuerunt qui collegm expungerent, Savigny Syst. II, 255not k sed male; vide lapidem apud Oreli. 494 I schola - consacrata Silvano et collegio eius sodalis io , unde eam locutionem non semper ad crimen pertinere intelliges cs. Oreli. 2402. 2404. Convivium etiam dicitur sodalicium ad Herenn. IV, GLinit. coli. Catull. 98. fraternum sodaliciam.

42쪽

usu esse debuerunt, latissime tamen serpebant ' plurimumque poterant ultimis temporibus liberae rei publicae. Praemittendus tamen adhuc videtur de iure coeundi legumque sibi ferendarum apud antiquos Iocus generalis, qui quanquam proprie in principio totius disputationis collocandus

videbatur, non temere tamen a nobis Iluc reiectus est, ut landamento demum aliquo posito priscorum collegiorum ius explicaremus ; quo iam carere non po8sumus ad universam sodaliciorum rationem recte percipiendam.

Duobus istis collegiorum antiquitus institutorum generibus, sacrorum gentiliciorum et opificum minime tota collegiorum causa continetur; neque ita res absolvi potest, ut certis quibusdam aliis generibus additis ad plenam et persectam collegiorum notitiam perveniamus. Ius Coeundi suit antiquis temporibus omnibus concessum, ut tot collegiorum genera fuisse statuendum sit, quot causas licitas animo comprehendas, id quod iam est comprobandum. Primum nulla lex invenitur qua ius coeundi sublatum sit; quae res etsi nihil accederet accedunt autem alia et gravissima documenta) satis sufficeret. Sunt quidem 'qui allegant Iegem ex Xll tabb.: nes quis in urbe coetus nocturnos agitet, legemque Gabiniam: qui conciones al. eoitiones) ullas clandestinas in Urbs consaverit, more maiorum capitali supplicis multetur R. Ut tamen turbae

v. c. Treheli. ad Brisson. selecta opp. p. 23 not. d. Utraque lex si unius Porcii Latronis rhetoris decl. in Catil. q. 19 fide niteretur, admodum suspecta esset et si Dirksen ZRolia

lasein tab. Vili. si . 26 priorem recepit . Sed Livius XXXIX, i5

legem Gabiniam confirmat. Verba eius sunt sere: omaiores vestri ne vos quidem inisi ad comitia centuriata aut tributa aut ad concionem αmugistratu convocatara) forte temere eoire voluerunt et ubicunque multitudo esset, ibi et legitimum rectorem multitudinis censebant debere 3e' Ideo nemo privatus concionem convocare potuit, nisi a magi-εtratu daretur. - De coetibus nocturnis vide etiam Liv. II, 28.

Dirksenius in add. p. 746 ad hanc legem XII tabb. refert verba schol.

43쪽

nocturnae concionesque totius populi a privatis vocatae maxime vetitae essent, ideo collegia nullo modo impediebantur eoire. - Confirmatur generale coeundi ius etiam legibus iis, quae certa collegiorum genera tollebant; ita anno V. c. DLXVlli cultoribus Bacchi nou solum Bacchanalia habere interdictum est, sed etiam quaestio capitalis de

dae videntur coitiones omnium qui Bacchum colebant a singulis collegiis in Baechi honorem institutis et ad certum Bacchanal pertinentibus. Contra haec inprimis SC tum quod hodie exstat factum est β. Denique Cicero in Corneliana ' :hquid ego nunc, inquit, tibi argumentis respondeam pOSSE seri ut alius aliquis Cornelius sit qui habeat Philerotem ys quasi ignora Jres 7 vulgare nomen esse Philerotis, CornElios vero ita multos ut iam etiam collegium constitutum sit,' et ibi Asconius: isFrequenter tum etiam coetus factiosorum hominum sine publica auctor ais malo publico fiebant; propter quod postea collegia Scio et pluribus legibus sunt sublata praeter pauca atque certa' Id est ante SCtum de quo infra dicendum erit collegia ea quoque quae nulla publica auctoritate uterentur ' non minus licita fuisse et ius coeundi ad id tempus nullis suibus fuisse circumscriptum. - Itaque satis habuimus collegiorum liberae rei publicae genera quaedam indicare, quae nobis speciali consideratione digna viderentur; aliis omissis, quae

Iuv. ii,3 saera Bacchanalia ex iis condemnata sunt; recepta coniectura Pithoei ex XII sane audaci. Legerim duplici geminatione: exxiise i. e. ex XII S. C. condemnata sunt, sive eum ed. no,iss.eo S. C.' Liv. XXXIX, 8-IS. Cf. v. II neve pecuniam quisquam eorum comoinem Mabviseoelet coli. Liv. XXXIX. 18 in s.' ap. Ascon. p. 74 Or. Ita scribendum. Cf. Seneca controv. L. Ill praes.: ores dicebat omnium sordidissimaa - - Philerotem, spongias '' Nam saepe confirmabantur a populo. Liv. II. 2 r. V, 5o al.

44쪽

in rebus sacris inprimis interdum commemorantur. Ita collegia fuerunt non epulorum causa sed ad ludos faciendos constituta, ut in SCto: ludi Capitolini serent quod Iupiter D. M. Suam sedem - tutatua ESAet collegiumques ad eam rem M. Furius dictator constitueret ex iis qui in Capitolio atque arces habitarent R. Eiusdem naturae sunt collegia compitalicia, quae infra in lege Clodia diligentius examinabuntur.

De iure coeundi satis dictum est; videamus quid lieuerit ita consociatis quamque potestatem leges iis permiserint.

Sodalibus, ait Gaius y ', potestatem facit lex XII tabularum) pactionem quam velint sibi ferre, dum ne quid

ex publica lege corrumpant. Quinam hic dicantur sodales, quaeritur. Cum postea quibus verborum proprietas curae est, sodales ad sacras consociationes tantum referant, eundem usum hic etiam locum habere dixeris. Sed obstat Gali interpretatior sodales sunt qui eiusdem collegii sunt quam Graeci εταρίαν vocant et comparatio legis Solonis ab eodem instituta; ibi enim pagi, συσσιτοι, ομοταφοι, Θιασωτα cum iis qui ἐπι λείαν η, εἰς ἐμπορίαν proficiscuntur eodem iure sunt. Ut igitur de interpretatione verbi a XII tabh. adhibiti non constet, Gaii verba ad omnia collegia pertinere certum est neque ulla ratio reddi videtur posse, cur collegia opificum legum ferendarum iure caruerint sacris sodalitatibus concesso. Ita postea quoque eum COI-legia nisi publice confirmata licita non essent, licitis hocius Plene conservatum esse dubium non est, quod Basilican

' Liv. V, 50. cf. c. 52. Cic. ad Qu. D. II, 5. λ' l. 4. D. de coli. cs. Dirksen ZRolstas. Vill, 27. Dio Cass. XXXVlli, I 3 τα Dctis κce κολλήγια ἐπιχωρίως κα- λονμενα. Recentiores Graeci collegium vertiant συμ α α; ita Basilica et Lydus de mag. I, 50. Cf. supra p. 32 not. I. collegia sodalicia Dαιρικὰ συσrήματα Bas. a Collegium, corpus, universitatem docte, ut

45쪽

auctores in hoc loco vertendo ita expresserunt: ταῖς Θεμι- ταις ἐταιρειαις Θεμιτὰ i. e. quae publicam legem non corrumpant) συμφωνειν ε οπιν Τη. Recte igitur in. legibus collegiorum superstitibus adhuc ius esse dicitur quod placuit universis a. Sane collegia igitur latissime patuerunt, cum Omnes ad omnia coire possent et legem quam vellent sibi ferre, modo publica lex non obstaret. Quod adiicere ne necessa rium quidem erat; est enim summa regula iuris ius publicum pactis privatorum mutari non posse λ'. quae etsi recte dicuntur, tamen cum temperamento aliquo accipienda sunt, quod iam proponam. Hoc loco paucis monendum est, quantis difficultatibus Romani ius per alium acquirendi implicaverint. Gaius olim, inquit, qsuo tempore erant legJis actiones, in usu

sfuit ) alter iusJ nomine agere non licere snta J pro popuIIo et libertatJis scausaJ. Corpora et Omnino universitates exceptas non esse constat λ'. Hic iudiciorum ordo mansit usque ad legem Aebutiam, Cicerone quidem antiquiorem, sed aliquanto post Cviros institutos latam, quod Vlto demum seculo factum est 7. Quo sublato cum res ad formulas pervenisset, nihilo magis corpora ad agendum admittebantur; nam cognitorem dare, quod initio licuit tantum maioribus LX annis aut morbo sontico) impeditis ' postea, id est tempore Ciceronis δ', Omnibus, cum esset ' L. LX tit. 32 c. 4. Τ. VII, p. 540 Fabrol.

in legibus collegii Dianae et Antinoi et coli. Aesculapii et Hygiae infra citandis. l. 38 D. de paci. II, 14 et saepius. λ IV, 82 Lachm. R Zimmern Rechisgesch. lli, p. 464. y Huschke in Richters krit. Jahrbb. I 839 p. 480 plenius quam in eiusdem libro Vers des Serv. p. 605 sq. CL Zimmern Rechisg.lli, S 35 not. I. . ad Herenn. II, 13, 20. a ' pro Rosc. Com. 18 init. . petere) alteri nemo potest nisi quieognitor est factus.' Zimmern l. c. p. 468 haec perperam intellexit.

46쪽

golemne negotium civile, legis actio sensu latiori, a domino litis praesente adversario peragenda, ab ea re univergitas sua natura aliena erat '. Procuratorum vero, qui saepe et ipsi a Cicerone memorantur, longe alia ratio est neque ii alteri petunt, sed sibi; nam personam domini non repraesentant. Cum autem quivis etsi alienissimus pro me solvere possit, litis vero contestatio pro solutione sit, non prohibetur procurator ad reum defendendum accedere, si actor eonsentit ' , et iudicio accepto reum liberat *η. Cum e contrario nemo meo nomine exigere possit neque procurator neque alius, procurator cum agit, non deducit in iudiciiim obligationem meam, ut milii res integra sit; itaque cavebit me ratum habiturum, qua re debitor meus tutus est R. Ita eo perventum est ut quod iuris ratio negabat e sectu obtineretur: potuit enim alius pro me ut solvere et exigere. Nam qui meo nomine iudicium acceperat, mandati actione vel negotiorum gestorum a me potuit repetere; qui vero quod mihi debebat alii solverat, si se in iudicium vocarem, cautione de rato sibi prospexerat, ne bis idem daret. Sed haec ad corpora non extenduntur; universitas enim eum in iure Stare non posset, mandati conveniri non potuit. Neque debitor collegii iudicium accepisset, quod creditor principalis contra debitorem instituere non potuit. Quibus omni bias expensis constat corporibus omnibus per Sonam standi in iudicio secundum iuris Romani principia plane defuisse, exceptis scilicet privilegiis, vel, quod idem est,

ea omnino personam non habuisse. Pergona enim esse non

potest sine commercio, id est acquirendi obligandique potestate; quae inanis est sublata vindicatione et condictione g .sst Zimmern l. e. p. 469. 3 Consentire eum necesse erat, si defensor ludicatum solvi satisdabnt. ss Keller Litiscontest. p. 350 Sq. y Hoc Gaii tempore ita obtinuit Κeller l. c. p. 364 sq. ' Dissentit Dirksen Abh. l. c. p. 110 qui servos et magistros

47쪽

Confirmatur haec argumentatio, quam ex gummis

principiis iuris Romani traximus, egregia ipsius Dirksenii

Observatione, qua agrum Consecratum non Deorum collegiorumve fuisse, sed publicum rerum sacrarum Causu Sacerdotibus utendum concessum comprobavit *β. ita Dionysius '': οοην τε, inquit, το κοινον ηαι ἐκεκτητο γην - διαμερ 'Θῆνα χωρὶς των Δρων κτηματο- ῶν αἰ Θυσιαι τοῖς θεοῖς ἐγίνοντο. Quod ut verum est de agris, ita servi quoque collegiorum sacrorum publica auctoritate institutorum publici fuerunt. Cuius rei complura exempla collegit Marinius *r quorum unum apponam: Antiocho publico p.

R. Aemiliano η' poni Vicali. Ita publici sodalium Τitium, Augurum, fratrum Arvalium, pontiscum, VII visum

at. in lapidibus saepe memorantur. - quod de servis vidimus, de area quoque communi collegiorum dicendum est, quae etsi discreta a publica ita arca pontificum notis-

rerum publicarum antiquissimis etiam temporibus earum personas Sustinnisse arbitratur in iis scit. negotiis, quae per alium administrari possent. Sed quaenam suerunt haec negotia y unde porro semi corporis, per quos acquireretur, ipsi acquirebantur Dirksen in tota disputatione sua a populo ad reliquas respublicas argumentum ducit, sed vix recte, populus enim a Gaio diserte excipitur. - Recte, paucis tamen hunc locum tetigit Savigny Syst. II, 246. ηδ l. c. p. II 4. Sav ny Syst. II, 253. Adde Aggeni verba p. 72Goes .r Sunt loca publica complura, sed ex his quaedam loca privatam exigunt defensionem Quae scr. quaedam) nullo modo abalienari possunt a republica, ut εἰ quid in tutelam templorum aut balnearum adiungitur. so Arch. ill, 29. 7 Atti I, p. 2Il. ' Ιb. p. 213. Servi publici plerumque duo nomina s. cognomina habent; ita Graphicus Marcianus, Helius A Inianus, Hermes Caesennianus P. Fabrett. inser. dom. p. 336. Unde explicandi sunt Bruttiani qui seriorum vice magistratibus ministrabant Gell. X, 3. Quod non adnotavissem nisi Orellius ea re saepe deceptus esset. Vide v. c. 278 I. 2941.

48쪽

sima est) tamen populi suisse putanda est, ideo tantum separata ut sacra publica inde fierent. Quod confirmat aliquatenus Gellii auctoritas virginis Vestalis intestatae

pecuniam in publicum redigi reserentis, quam arcae virginum Vestalium saepissime in titulis sepulcralibus memoratae illatam esse consentaneum est η'. quod si fuerunt collegia, quibus persona tributa esset, haec sane omnium primum admitti debuerunt, ut reliqua collegia, de quibus tacetur, non meliori iure fuisse recte colligatur. Saneres eorum Communes non populi erant, sed singulorum collegiatorum pro sua cuiusque Parte. Itaque collegia olim eodem plane iure erant quo fuerunt societates neque quicquam inter ea intererat nisi quod hae ad tempus constitutae erant, illa tu perpetuum.

Ita in Digestis δ' r . Societas coisi potest - in perpstuum, id est dum vinunt' et alio loco δ t . Nulla societatis in aeternum coitio egi, ' cuius rei explicatio mihi melius peti posse videtur ex eo, quod antiquitus collegium nullare disserebat a societate nisi ea uSa perpetua, quam eX COI tinuo consensu Omnium eum omnibus, quem in societatet Cti requirere solent. Societatem perpetuam esse POSSE ideo negabant, quod omnes societates perpetuae erant eo l-legia. Notabilis est hoc loco lex Solonis, ex qua saera civiliaquo communia non alio iure fuerunt quam quo societates ad negotiationem praedationemve constitutae: non enim erant communia illa nisi societates in perpetuum contractae et lex collegii erat lex privata legi societatis omnino

aequiparand ff.

ita quae supra proposuimus olim apud Romanos omnibus ius coeundi legumque sibi serendarum fuisse satis explicata temperataque videntur esse. Societates enim

49쪽

privatae semper coierunt coibuntque sine publica auctoritate; quod ius olim non minuebatur cum EX causa perpetua societas constituebatur. Hoc tamen negari non potest liberam hanc coeundi facultatem periculosissimam fuisse in civilibus temporibus, ut cohibere eam, coercereque EX TE videretur esse. Sed hac sanctione ius ipsum non immutabatur; collegia excepta geu licita ideo non magis personam habebant, quam hoc tempore ubi coetus sociales publica confirmatione indigent, Omnes ea adhibita personae efficiuntur. Ita multis locis constitutum est ne cives academici librorum actorumque publicorum legendorum Societatem instituant nisi re a magistratu competente permissa; nemini tamen hanc societatem iuris personam dicere in mentem venit. Posteriori tempore habent quidem omnia collegia licita personam standi in iudicio, hoc vero non ex eorum natura sequitur, sed ex speciali attributione repetendum est. Quod ius qua ratione acceperint, infra opportunius dicetur ; nos iam redeamus ad huius capitis argu mentum a s.

Cum rerum Ordo apud Romanos immutaretur et libera rei publicae sorma in regnum sensim abiret, Romae quoque malorum hominum consociationes illae, quae turbas civiles et sequi et incitare rursus solent, saepissime fiebant. Quae etsi in rebus Romanis enarrandis neutiquam ne-βη Dirksen ita sera rem explicat: collegia licita l. e. publica

auctoritato instituta semper personam habuisse; illicita autem a populo tolerata esse usque ad SCtum, personam vero nunquam habuisse vide e. c. p. 46). Sed illicita collegia quae tolerarentur est contradictio in adiecto; nemo praeterea negabit antequam ius coeundi tolleretur omnia collegia licita suisse, etiam publica auctoritate haud con

firmata.

50쪽

gligendae sunt quanquam exiguam tantum notitiam earum ad nos pervenisse admodum dolendum est): tamen enumerare singulas factiones earumque vim in rebus publicis moderandis explicare et per se desperata res est et a re nostra plane abhorret. Nos ad rem sodaliciariam qua ratione instituta sit explicandam accedemus, cum effecerimus ut quanta pestis rei publicae sodalicia fuerint exemplis aliquot cognoscatur. - Q. Cicero ad fratrem eonsulatum petentem c. 5: Quod si satis grati homines essent, haec omnia tibi parata esse debebant scit. subsidia in petitione consulatus sicut parata esss cons : nam hoc biennio quattuor sodalitates civium ad ambitionem gratiosissimorum

tibi obligasti C. Fundani, Q. Galli, C. Cornelii, L. Cor

vini x. Horum in causis ad te deferundis quidnam forum sodales tibi receperint et co rmarint scis: nam interfui. Haec verba, quae non parum etiam conserunt ad legem, quam Cicero sibi se iam pridem tulisse asseverat ' de civium periculis defendendis, recte interpretandam, non solum ostendunt quantopere haec labes in intimos recessus reruinpublicarum manaverit, sed etiam qua singulari impudentiane celata quidem sit haec turpitudo R. Accusationes etiam

ut defensiones a sodalitatibus suscipiebantur: Cic. ad Qu. r. Ill, I, 5: Gabinium tres adhuc factiones ' postulant. L. Lentulus saminis situs -, Ti. Nero cum bonis gubscriptoribus, C. Memmius tr. pl. cum L. Capitone. Me morabilis denique narratio Dionis, qui postquam coitionem

Cf. Drumann V, 374. 408. 409. η pro Mur. 3, 5. ' Cic. ad Qu. D. lli, I. negat se in coitione eandidatorum intersuisse; eiusmodi enim pactiones in ea factae sunt ut nemo bonus interesse debuerit. Intersuit videlicet aliis multis, quas non ita turpes fuisse gloriatur.' Ita Ascon. in Corn. p. 75 coetus factiosorum hominum commemorat. Factio saepe de collegio illicito usurpatur. Fest. epit. v. factio p. 65 Lind. Herald. ad Tertuli. apolog. p. 147.