장음표시 사용
31쪽
mi, quos metus hostium disciplinaque militaris continuerat ; omnium primum, rem ad multitudinem imperitam, et illis saeculis rudem, efficacissimam, deorum metum iniiciendum ratus est. Qui quum descendere ad animos sine aliquo commento miraculi non posset, simulat sibi
cum dea Egeria congressus nocturnos essΘ : eius Sis monitu, quae acceptissima diis essent, sacra instituere ; sacerdotes suos cui quo deorum praeficere. Atque omnium rimum, ad cursum lunae, in duodecim menses descriit annum : quem, quia tricenos dies singulis mensibus luna non explet, desuntque dies solido anno, qui solstitiali circumagitur orbe, intercalaribus mensibus interponendis, ita dispensavit, ut quarto et vigesimo anno ad metam eandem solis, unde Orsi essent, plenis annorum omnium spatiis dies congruerent. Idem nefastos dies
fastosque secit, quia aliquando nihil cum populo agi utile
XX. Tum sacerdotibus creandis animum adiecit, quanquam ipso plurima sacra obibat, ea maxime, quae nunc ad Dialem flaminem pertinent. Sed, quia in civitate bellicosa plures Romuli, quam Numae, Similes reges putabat fore, iturosque ipsos ad bella; ne sacra regias vicis desererentur, naminem Iovi assiduum sacerdotem creavit, insignique eum veste et curuli regia sella adornavit. Huic duos hamines adiecit: Marti unum, alterum Quirino. Virginesque Vestae legit, Alba oriundum sacerdotium, et genti conditoris haud alienum. His, ut assidua templi antistites essent, stipendium de publico statuit: virginitato aliisque caerimoniis venerabiles ac sanctas socii. Salios item duodecim Marti Gradivo legit, tunicaeque pictae insigno dedit, et super tunicam aeneum pectori tegumen: coelestiaque arma, quae ancilia appellantur, serre, ac per urbem ire canentes carmina cum tripudiis solemnique saltatu iussit. Pontificem deinde Numam Marcium, Marci filium, ex patribus legit, eique sacra Omnia exscripta exsignataque attribuit; quibus hostiis, quibus diebus, ad quae templa sacra fierent, atque unde in eos sumptus pecunia erogaretur. Cetera quoque omnia publica privataque sacra pontificis scitis subiecit: ut eSset, quo consulium plebes veniret; ne quid divini
32쪽
LIB. I. CAP. XX. XXI. XXII. 29
iuris, negligendo patrios ritus, peregrinosque adsciscendo,
turbaretur. Νec coelestes modo caerimonias, sed iusta
quoque lanebria placandosque Manes, ut idem pontifex edoceret; quaeque prodigia, fulminibus aliove quo visu
missa, Susciperentur atque procurarentur. Ad ea elicienda ox mentibus divinis, Iovi Elicio aram in Λventino dicavit, deumque consuluit auguriis, quae suscipienda essent. XXL Ad haec consultanda procurandaque, multitudine omni a vi et armis conversa, et animi aliquid agendo
occupati erant, et deorum assidua insidens cura, quum interesse rebus humanis coeleste numen Videretur, ea pietate omnium pectora imbuerat, ut fides ac iusiurandum, proximo Iegum ac poenarum metu, ciVitatem regerent. Et quum ipsi se homines in regis, velut unici exempli, mores formarent; tum finitimi etiam populi, qui ante, castra, non urbem positam in medio ad sollicitandam omnium pacem, crediderant, in eam Verecundiam adducti sunt, ut civitatem, totam in cultum Versam deorum, violari ducerent nefas. Lucus erat, quem medium ex opaco specu fons perenni rigabat aqua. Quo quia se persaepe Numa sine arbitris, velut ad congressum deae, inserebat, Camenis eum lucum sacravit; quod earum ibi concilia cum coniuge sua Egeria essent. Et
soli Fidei solemne instituit. Λd id sacrarium namines
bigis, curru arcuato, vehi iussit, Inaniaque ad digitos usque involuta rem divinam sacere : significantes sidem tutandam, sedemque eius etiam in dextris sacratam esse. Multa alia sacrisiicia locaque sacris faciendis, quae Argeos pontifices vocant, dedicavit. Omnium tamen maximum eius Operum fuit tutela, per omne regni tempus,
haud minor pacis, quam re3ni. Ita duo deinceps reges, alius alia via, ille bello, hic pace, civitatem auxerunt. Romulus septem et triginta regnavit annos : Numa tres et quadraginta. Τum valida, tum temperata ot belli et pacis artibus, erat civitas. XXII. Numae morte ad interregnum res rediit. Inde Tullum Hostilium, nepotem Hostilii, cuius in infima arce clara pugna adversus Sabinos fuerat, regem populus iussit. Patres auctores facti. Hic non solum proximo regi dissimilis, sed ferocior etiam Romulo fuit. Tum aetas
33쪽
viresque, tui I avila quoque gloria animum stimulabat. Senescere igitur civitatem otio ratus, undique materiamoxcitandi belli quaerebat. Forte eVenit, ut agrestes Romani ex alliano agro, Albani ex romano praedas invicem agerent. Imperitabat tum C. Cluilius Albao. Utrim- quo togati sero sub idem tempus ad res repotniadas missi. Tullus praeceperat suis, ne quid prius, quam mandala, agerent: satis sciebat, negaturum Albanum ; ita pio bellum indici posse. Λb Albanis socordius res acta : exco-pti hospitio ab Τullo blande ac benigne, comiter regis convivium celebrant. I antisper Romani et res repetiverant priores, et neganti Albano bellum in trigesimum diem indixerant. Haec renuntiant Τullo. Tum togatis Tullus dicondi potestatem, quid petentes Venerint, facit. Illi, omnium ignari, primum purgando terunt tempus :Se invitos quicquam, quod minus placeat Tullo, dicturos; sed imperio subigi: res repetitum se venisse. Ni reddantur, bellum indisere iussos. Ad haec Τullus: Nuntiate,
ins ait, rese vestro, regem romanum deos facere testes, uter prius populus res repetentes legatos aspernatus vimia aerit, ut in eum omnes eaepetant huiusce elades bellῖXXIII. Haec nuntiant domum Albani. Ei bellum utrimque summa ope parabatur, civili simillimum bello, propointer parentos natosque ; Troianam utramque prolem, quum Lavinium ab Troia, ab Lavinio Alba, ab Albanorum stirpe regum oriundi Romani essent. Eventus tamen
bolli minus miserabilem dimicationsem socii: quod ne oacie certatum est; et, tectis modo dirutis alterius urbis duo populi in unum confusi sunt. Albani priores ingenti exercitu in agrum romanum impetum secere. Castra ab urbe haud plus qilinquo millia passuum locant, fossa ci cumdant : fossa Cluilia ab nomine ducis per aliquot saecula appellata est, donec cum re nomen quoque Vetustato abolevit. In his castris Cluilius albanus rex moritur ; dictatorom Albani Mettum Fussetium creant. Interim I ullus serox, praecipue morte regis, magnumque
deorum numen, ab Ipso capite orsum, in omne nomen
albanum expoliturum poenas ob bellum impium dictitans, nocte, praeter tis hostium castris, infesto exercitu in agrum albanum pergit. Ea res ab stativis excivit Met-
34쪽
tum. Ducit, quam proximo ad hostem potest; inde legatum praemissum nuntiare Tullo iubet, priusquam dimicent, opus esso colloquio: si secum congressus sit; Satis scire, ea se allaturum, quae nihilo minus ad rem romanam, quam ad albanam, pertineant. Haud aspernatus I ullus, tametsi vana asserebantur, , in aciem educit. Exeunt contra et Albani. Postquam instructi utrimque Stabant, cum paucis procerum in medium duces procedunt. Ibi insit Albanus : Iniurius et non redditus res eae foedere, quae repetitae sint, et ego regem nostrum Cluilium, causam huiusce esse belli, audisse videor : nec te
dubito, Inlle, eadem prae te ferre. Sed, si vera potius, quam dictu speciosa, dicenda sunt, cupido imperii duos
cognatos vicinosque populos ad arma stimulat. Negu , recte, an perperam, interpretor e fuerit ista eius deliberatio, qui bellum suscepit. Me Albani gerendo bello ducem ereapere. Illud te, I ulle, monitum velim: Etrusca res, quanta circa nos teque maetime sit, quo propior es Etruscis, hoc magis seis. Multum illi terra, plurimum mari pollent. Memor esto, iam, quum signum pugnae dubis, has duas acies spectaculo fore ; ut fessos confectosque, simul victorem ac victum aggrediantur. Itaque, si nos dii amant, quoniam, non contenti libertate certa, in dubiam imperii sernit sique aleam imus, ineamus aliquam viam, qua utri utris imperent, sine ma na elade, sine multo sanguine utriusque populi, decerni possit. Haud displicet res Tullo, quanquam, tum indole animi, tum spe Victoriae, ferocior erat. Quaerentibus utrimque ratio initiir, cui et fortuna ipsa praebuit materiam. XXIV. Forte in duobus tuan Oxercitibus erant trige mini fratres, nec aetato nec viribus dispares. Horatios Curiatiosque suisse, satis constat; nec serine res antiqua alia est nobilior : tamen in re tam clara nominum orror manet; utrius populi Horatii, utrius Curiatii fuerint. Λuctores utroque trahunt : plures tamen invenio, qui Romanos Horatios vocent. Hos ut sequar, inclinat animus. Cum trigeminis agunt reges, ut pro sua quisque patria dimicent serro : ibi imperium fore, unde victoria fuerit. Nihil recusatur : tempus et locus convenit. Priusquam dimicarent, foedus ictum inter Romanos et Albanos est
35쪽
his legibus, ut, cuiusque populi cives eo certamine Vicissent, is alteri populo cum Dona pace imperitaret. Fo dera alia aliis legibus, ceterum eodem modo omnia, fiunt. Τum ita factum accepimus, nec ullius vetustior foederis memoria est. Fetialis regem Tullum ita rogavit: Iubesne me, reae, eum patre patrato populi albani foedus ferire 'iubente rege, Stamina, inquit, te, reae, p03cο. Rex ait, Puram tollito. Fetialis ex arce graminis Derbam puram attulit: postea regem ita rogavit: Reae, facisne me tu regium nuntium populi romani Quiritium' vasa, eom tesque meos ' Rex respondit: Quod sine fraude mea populisve romani Quiritium flat, leto. Fetialis erat M. Valerius: patrem patratum Sp. Fusium fecit, verbena caput capillosque tangens. Pater patratus ad iusiurandum patrandum, id est, sanciendum sit foedus; multisque id
verbis, quae longo effata carmine non operae est rese
re, peragit. Legibus deinde recitatis : Audi, inquit, Iupiter audi, pater patrate populi albani; audi tu, populus
albanus ; ut illa palam, prima, postrema, eae illis tabulis ceraue recitata sunt sine dolo malo, utique ea hic ho-iae rectissime intellaeta sunt, illis legibus populus romanus prior non deficiet. Si prior deferit publieo consilio dolo malo; tu illo diis, Iupiter, populum romanum εω, strito, ut ego hune porcum his hodie feriam: tantoquemvis ferito, quanto magis potes pollesque. Id ubi dixit,
porcum saxo silice percussit. Sua item carmina Albani suumque iusiurandum per suum dictatorem suosque sacerdotes peregerunt.
XXV. Foedoro icto, trigemini, sicut convenerat, arma capiunL Quum sui utrosque adhortarentur, deos patrios, patriam ac parentes, quicquid ciuium domi, quisquid in Mercitu sit, illorum tune arma, illorum intueri manus: seroces et suopte ingenio, et pleni adhortantium vocibus, in medium inter duas acies procedunt. Consederant utrimque pro castris duo exercitus, periculi magis praesentis, quam curae, expertes e quippe imperium agebatur, in tam
paucorum virtute atque fortuna positum. Itaque ergo erecti suspensi quo in minimo gratum spectaculum animo intenduntur. Datur signum : infestisque armis, velut acies, terni iuvenes, magnorum exercituum animos gerentes,
36쪽
concurrunt: nec his, nec illis periculum suum ; publicum imperium servitiumque obversatur animo, suturaque
ea deinclo patriae sertuna, quam ipsi fecissent. Ut primo
statim concursu increpuero arma, micantesque fulsere
gladii, horror ingens spectantes perstrilinit: et, neutro inclinata spe, torpebat vox spiritusque. Consoriis deinde
inanibus, quum iam non motus tantum corporum, agitatioque anceps telorum armorumque, sed Vulnera quoque
et sanguis spectaculo essent ; duo Romani, super alium alius, vulneratis tribus Λlbanis, exspirantes corruerunt. Ad quorum casum quum conclamasset gaudio albanus exercitus, romanas legiones iam spes tota, nondum tamen cura, deseruerat, exanimes Vice unius, quem tres Curiatii circumsteterant. Forte is integer fuit, ut universis solus nequaquam par, sic adVersus singulos ferox. Ergo, ut segregaret pugnam eorum, capessit fugam, ita
ratus secuturos, ut quemque vulnere assectum corpus sineret. Iam aliquantum spatii ex eo loco, ubi pugnatum risi, aufugerat, quum respiciens videt ma is inter allis sequentes : unum haud procul ab sese abesse. In eum magno impetu rediit. Et, dum albanus exercitus inci mat Curiatiis, uti opem serant fratri, iam Horatius, caeso hoste victor, secundam pugnam petebat. Tum clamore, qualis ex insperato faventium solet, Romani adiuvant militem suum : et ille defungi' proelio festinat. Prius itaque, quam alter, qui nec procul aberat, consequi posset, et alterum Curiatium conficit. Iamque, aequato Marte, singuli supererant ; sed nec spe nec viribus Pares. xlterum intactum serro corpus et geminata victoria serocem in certamen tertium dabant: alter, sessum Vulnere, sessum cursu trahons corpus, victusque fratrum
ante se strage, victori obiicitur hosti. Nec illud proelium fuit. Romanus exsultans, Duos, inquit, fratrum Manibus dedi: tertium eausae belli huiusce, ut Romanus Assano imperet, dabo. Malo sustinenti arma gladium superne iugulo defigit: iacentem spoliat. Romani ovantes ac gratulantes Horatium accipiunt; eo maiore cum Faudio, quo prope metum res suorat. Λd sepulturam inde suorum nequaquam paribus animis vertuntur; quippe imperio alteri aucti, alteri ditionis alienae facti. 'epul-
37쪽
era exstant, quo Iliisque loco cecidit: duo roin ana uno
loco propius Alliam, tria albana Romam versus; sed distantia locis, et ut pugnatum eSt. XXVI. Prius lualia inde digrederentur, roganti Mello, ex foedere icto quid imperaret, imperat Tullus, uti iuventutem in armis habeat: usurum se eorum opera, Si
bellum cum Veienti hiis foret. Ita exercitus indo domos abducti. Princeps Horatius that, trigemina spolia praeso gerens. Cui soror Virgo, quae desponsa uni ox Curiatiis fuerat, obvia anto porti in Capenam fuit : cognitoque super humeros fratris paludamento sponsi, quod ipsacon cerat, solvit erines, et sto hiliter nomine sponsum mortuum appellat. Movet feroci iuveni animum comploratio sororis in victoria sua tantos lue gaudio publico. Si ricto itaque gladio, simul verbis increpans, transfigit pucllam. Abi hine eum immaturo amore ad mora ιm, in Iuli, oblita fratrum mortuorum xkique, oblita patriae. Sic eat, quaecunque Romana lugebit hostem. Λtrox visum
id facinus patribus plebi lite ; sed rocens meritum facto obstabat: ulmen raptus in ius ad regem. Rex, ne ipso tam tristis ingratique ad vulgus iudicii, aut, secundum iudicium, supplicii auctor esset, concilio populi advocato, Duumviros, inquit, qui Horatio perduellionem iudicent, secundum legem facio. Lex horrondi carminis erat :Duumviri perduellionem iudScent. Si a duum ciris procnearit, proQocatione certato: si rincent, eaput obnubito: in-Feliei arbori reste suspendito : τerberato vel intra pomoerium, vel eaetra pomoerium. Hac lege duumviri creati, qui se absolvero non rebantur ea lege, ne innoxium quidem, p0SSe, quum condemnassent; tum altor ex his, P.
Imrati, tibi perduellionem iudico, inquit; I, lictor, colliga
manus. Λccesserat lictor, inliciebatque laqueum. rum Horatius, auctore I ullo, clemento legis interprete, μο- voeo, inquit. Ila de provocalione certatum. ad populum est. Moti homines sunt in eo iudicio, maximo P. Horatio patre proclamante, se filiam iure caesam iudicare :ni ita esset, patrio iure in silium animadversurum fuisse. Orabat deinde, ne se, quem paullo ante cum egregia stirpe conspexissent, orbum liberis sacerent. Inter haec Senex, iuvenem amplexus, spolia Curiatiorum fixa eo
38쪽
lneo, qui nunc Pila Horatia appellatur, ostentans, Hune- cine, aiebat, quem modo decoratum o0antemque vietoria taeedentem vitatis, Quirites, eum sub furca vinctum inter verbera et erueiatus videre potesιis ' quod viae Alba- , norum oculi tam deforme speetaeulum ferre possent. I, lictor, colliga manua, quae paullo ante armatae imperium pVula romano pepererunt. I, caput obnube liberatoris urDis huius: arbori infelici suspende : verbera, vel intra pomoerium, modo inter illa pila et spolia hostium ; vel eaetra pomoerium, modo inter sepulcra Curiatiorum. Quo enim
dueere hunc iuuenem potestis, ubi non sua decora eum a
tanta foeditate supplieii vindisent 7 Νοn tulit populus nec patris lacrimas, nec ipsius parem in omni periculo animum : absolveruntque admiratione magis virtutis, quam iuris causae. Itaque, ut caedes manifesta aliquo tamen
piaculo lueretur, imperatum patri, ut silium expiaret pecunia publica. Is, quibusdam piacularibus sacrificiis factis, quae deinde genii Horatiae tradita sunt, transmisso per viam tigillo, capite adoperto, velut sub iugum misit iuvenum. Id hodie quoquo publico So inper resectum manet. Sororium tigillum vocant. Horati ac sepulcrum, quo loco corruerat icta, conStructum est saxo quadrato.
XXVII. Nec diu pax albana mansit. Invidia vulgi, quod tribus militibus fortuna publica commissa fuerit,
vanum ingenium dictatoris corrupit; et, quoniam recta consilia haud bene evenerant, pravis reconciliare Popularium animos coepit. Igitur, ut prius in bello pacem, sic in pace bellum quaerens, quia suae civitati animorum Plus, quam Virium, cernebat esse, ad bellum palatu atque ex edicto gerundum alios concitat populos : Suis Per speciem societatis proditionem reservat. Fidenates, colonia romana, Veientibus sociis consilii assumptis, pacto transilionis Albanorum ad bellum atque arma incitantur. Quum Fidenao aperte descissent, Τullus, Mello exercituque eius ab Alba actito, contra hostes ducit. Ubi Anienem transiit, ad confluentes collocat castra. Inter eum locum et Fidenas Veientium exercitus Τiberim tran ierat. Hi et in acto propo numen tenuere dextrum cornu: in sinistro Fidenatos propius montos consistunt. Tullus
39쪽
adversus Veientem hosium dirigit suos: Albanos contra legionem Fidenatium collocat. Albano non plus animi
erat, quam fidei. Νec munere ergo, nec transire aperte ausus, sensim ad montes succedit. Inde, ubi satis subisso sese ratus est, erigit totam aciem : nuctuansque animo, ut tereret tempus, ordines explicat. Consilium erat, qua fortuna rem daret, ea inclinare vires. Miraculo primo esse Romanis, qui proximi steterant, ut nudari latera sua sociorum digressu senserunt: inde eques citato equo
nuntiat regi, abire Albanos. Τullus in re ti epida duodecim vovit Salios, lanaque Pallori ac Ρavori. Equitem,
clara increpans voce, ut hostes exaudirent, rediro in proelium iubet: Nihil trepidatione opus esse: εuo iussu Ar- eumduci Albanum eaeercitum, ut Fidenatium nuda terga inua dant. Idem imperat, ut hastas e luites erigere iubeat. Id factum magnae parti peditum romanorum conspectum abeuntis albani exercitus intersepsit: qui viderant, id, quod ab rege auditum erat, rati, eo acrius pugnant. Τerror ad hostes transit: et audiverant clara voco
dictum, et magna pars Fidenatium, ut qui coloni additi
Romanis essent, latine sciebant. Itaque, ne subito ex collibus decursu Albanorum intercluderentur ab oppido, terga vertunt. Instat Τullus, susoque Fidenatium cornu, in Veientem, alieno pavore perculsum, serocior redit. Nec illi tutore impetum: sed ab effusa fuga numen obiectum a tergo arcebat. Quo postquam iuga inclinavit, alii, arma foede iactantes, in aquam caeci ruebant : alii, dum cunctantur in ripis, inter sugae pugnaeque consilium oppressi. Non alia ante romana pugna atroeior fuit. XXVIII. Τum Albanus exercitus, spectator certaminis, deductus in campos. Melius Tullo devictos hostes gratulatur : contra Tullus Mettum benigne alloquitur. Quod heno vertat, castra Albanos romanis castris iungero iubot: sacrificium lustrale in diem posterum parat. Ubi illuxit, paratis omnibus, ut assolet, vocari ad concionem utrumque exercitum iubet. Praecones, ab extremo Orsi, primos excivere Albanos. Hi, novitate etiam rei moti, ut regem romanum concionantem audirent, proximi constitore. Ex composito armata circumdatur romana legio : centurionibus datum negotium erat, ut sine
40쪽
mora imperia , exsequerentur. Tum ita I ullus infit: Romani, si unquam ante alias ullo in bello fuit, quod pr inum diis immortalibus gratias ageretis, deinde vestrae 1psorum virtuti, hesternum id proelium fuit. Dimisatum est enim non muis eum hostibus, quam, quae dimicatio maior atque periculosior est, eum proditione ae perfidia sociorum. Nam, ne vos falsa opinio teneat, iniussu meo Albani subiere ad montes: nee tmeerium illud meum, sed consilium et imperii simulatio fuit: ut nec, vobis ignorantibus deseri vos, averteretur a certamine animus; et hostibus cireumueniri se a tergo ratis, terror ac fisa iniiceretur. Nec ea culpa, quam arguo, omnium Amanorum est. Ducem secuti sunt: ut et vos, si quo ego inde agmen deelinare voluissem, Fecissetis. Mettus ille est duetor itineris huius, Mettus idem huius machinator belli, Mettus foederis romani albanique ruptor. Audeat deinde talia alius, nisi in hune insigne iam documentum mortaliabus dedero. Centuriones armati Mettum circumsistunt: rex cetera, ut orsus erat, peragi L Ouod bonum, faustum felixque sit populo romano ac mihi, vobisque, Albani; populum omnem albanum Romam traiducere in animo est ; eloitatem dure plebi ; primores in patres legere :unam urbem, unam rempublicam facere. Ut eae uno quondam in duos populas diuisa albana res est, sic nunc in unum redeat. Ad haec albana pubes, inermis ab arma lis sopia, in variis voluntatibus, communi tamen metu cogente, silentium tenet. Τum Τullus : Mette Fulpeti, in litit, si ipse ducere posses fidem ae foedera servare, viso tibi ea visciplina a me aidhibita esset. Nunc quoniam tuum insanabile ingenium est, at tu tuo simplicio doce
humanum genus ea sancta credere, quae a te violata sunt.
Ut igitur paullo ante animum inter fidenatem romanamque rem ancipitem gessisti, ita iam eorpus passim distrahendum dabis. Exinde, duabus admotis quadrigis in currus earum distentum illigat Mettum : deindo in
diversum iter equi concitati, lacerum in utroque curru corpus, qua inhaeserant vinculis membra, portantes. ΑVertero omnes a tanta foeditato spectaculi oculos. Primum