장음표시 사용
111쪽
i OS DE NAiVBA DEORUM milio Tusculano pro imperio dimicaret, in nostra acio Castor et Pollux ex equis pugnare visi sunt; et recentiore memoria iidem Tyndaridae Persen victum nuntiaverunt. P. enim Vatinius, avus huius adole- Scentis, quum e praefectura Reatina Romam venienti noctu duo iuvenes cum equis albis 4 dixissent, Regem Persen illo die captum, senatuique nuntiavisset, 4 primo, quasi temere de re publica locutus, in Camcerem coniectus est: post, a Paullo literis allatis, quum idem dies constitisset, et agro a Senatu, Et V catione donatus est. Atque etiam quum ad fluvium Sagrum Crotoniatas Locri maximo proelio devicissent, eo ipso die auditam esse eam pugnam ludis Olympiae,
memoriae proditum est. Saepe Faunorum Voces exauditae, saepe visae formae deorum, quemvis non
si teri coegerunt. III. Praedictiones vero, et praesensiones rerum suturarum quid aliud declarant, nisi hominibus ea, quae sutura sunt, ostendi, monstrari, portendi, praedicii ex quo illa ostenta, monstra, portenta, prodigia dicuntur. Quod si ea ficta credimus h licentia fabula -
Glog. Vulgo praelio dimis rel. a) sie Mis. Ursini, quod proba vit Davisius, reeepit Bettidor . Idem nomen est ap. Valer. Nax. I. R. Laelant. Inst. div. II. 7. Vulgo Vatia
3) Da vis. eoni. in equis auis. Ad Q. Frate. II. 43r Vexortis sititi ianitis r exagienti tamen a Domitio m-Mieiani , quia eum essem eum elimis Prosectili.
et primo. 5 Sie Η. Indors e eodd. Red. Glog. Vulgo deos praesentes. O Vix verum est ea feta, certe , quoniam ad sequentia reserendum est, potius illa feta requireretur. Quod si ea factu eredimus . etc. Sierati inatur Luellius. Si ea esse seta et sabulora eredimus, vixisse olim op um, Tiresiam, ele. et augurandi seletilia excelluisse. dubitare quidem non possumus, quin talium sabolarum inveniores admiserint, et pro veris habueritii rea ipΑas, praedictiones , Ostenta, praesensiones, auguria,
112쪽
LIBER SECUNDUS. CAP. 3 I os ram , Mopsum, Tiresiam , Amphiaraum , Calchantem,
Helenum; quos tamen augures ne ipsae quidem sabulae ascivissent, si res omnino repudiaret: ne domesticis quidem exemplis docti, numen deorum comprobabimus Nihil nos P. Claudii, bello Punico primo,
temeritas movebit 2 qui etiam pec locu in deos irridens, quum cavea liberati pulli non pascerentur, mergi eos in aquam iussit, ut biberent, quoniam es Senollent. Qui risus . classe devicta, multas ipsi lacrimaS, magnam Populo Romano cladem attulit. Quid collega eius Iunius eodem hello nonne tempestate Classem amisit, quum auspiciis non paruisset y ItaqueCIaudius a popuIO condemnatus est; Iunius necem sibi ipse conscivit. C. Flaminium Caelius religione neglecta cecidisse apud Thrasimenum scribit cum magno rei publicae vulnere. Quorum exitio intelligi Potest, eorum imperiis rem publicam amplificatam, qui religionibus paruissent. Et, si conseri e volumus
nostra cum externis, Ceteris rebus aut Pares, aut etiam
inseriores reperiemur; religione, id est, cultu deo-Tum , multo superiores. An Attii Navii lituus ille , quo ad investigandam uvam η regi Oves vineae terrui-
e e. in quibus oecupatos fingebant eos homines. Uerumtamen si omnem abrogamus fidem hIs narrationibus, an id. Hreo deos esse non probabimus do. me,seis exemplis, et rebus quae in eisitate nostra evenere 3 Anon. s) vulgo repudiarent. Dei dors. Ee Red. reeepli re diaret hoe sensuria ipsa res et inrisus eos admitteret. In eod Glog. est re diaretur. Eme alio placuerat repudiassent.
a) Vulgo legitur ad insenigandum suem. sed , quod ipse Cieero narrat de Diviti. I, 47 , Attius Navius quum
propter paupertatem sues puer pasceret, una ex his amissa, voverat, sire perasset, uvam se deo daturum . quae maxima esset in vinea. Itaque aue inventa, per lituum in quatuor partea vineam divisit, et hae ratione mirabili magnitudine ravam invenit Ergu non mem sed uoiam inuestiga.
hat iti vinea ; nee Cicero, qui idem iis libeis de Dἱvitiatione recie Narra ἀψἰi , in his lihris de Natura deorum
paullo ante eodem anno seriptis, adeo vel errare, vel memoria vacillarginierat, ut mem pro υμα investiga-
113쪽
I l O DE NATURA DEnnu Mnavit, contemnendus est 2 Crederem . nisi eius augurio rex Hostilius 3 maxima bella gessisset. Sed neuIigentia nobilitatis , augurii disciplina omissa , veritas
auspiciorum spreta est, species tantum retenta. Itaque
maximae rei publicae partes, in his bella, quibus rei publicae salus continetur, nullis auspiciis administrantur, nulla peremnia servantur, η nulla ex acu
minibus,4 nulli viri vocantur.' Tum enim bella gerere
lam esse aieer h. Itaque xel, quod I)eareio plaeebat, verba ad inὐesti An ιι iam suem delenda, vel pro suem a ponendum est tiMam. Idque ut saei-lius praetuli. Fortasse Cicem seripse-xat ad Moestigandam ti m , ini mastio regiones, etc. Celerum verba An Attii Aeoli - gessisset transponenda videntur post superiora ntimen deor commo limiam.
) Sehuig. expunxit malitias, eo quod absit a e . Glog. Nimis dure, meo sensu. Puto equidem nomen regis Tullium posuisse, quanq iam ex αμαρτηματος μυχοῦ μου κου ἱ fuit enim Tarquinius Priscus. T. 2) Auspicia perem Ia, ut ex Festo intelligere liret, erant. Dum magistratus in eampum euntes Petronium amnem auspirato transibani. Festus in Peremne a Peremne diei r aus eviri , qui amnem, ain ariam, quiae ex sacro cristi . amplaino tramis. Idem in Petroniar Perronia amnis est in Tu rim Prostiens, quam magistristia ara spicias ronseiant, cum in Campo qiudragere Notim. Quod gentis aravieii, peremne υ alis. Amnem autem aradiit i feminine entimiagant. LAMB. Peremnia suerunt, non quum solam Petroniam, proui Mnsuit Latii binus .
sed quum alios quoque flv. ios auspi . caio transirent. uine ea disciplinae veteris neglectu provenisse mone Cieeeo Ao Div. lib. II, cap. 36 , ut
ie in omnem in rate, ut loquitur Misatu, in flunalis sona. Ita certe locum rostituit Ios. Sealiger, quem de variis peremnium generibus vide sis ad voia
Sed euitisinodi hoe auspieium suerit. Sigonius lib. 2, de antiquo A e P
Diraeiarum eap. 6, Et Ros;ntis lib. Antiqui . Rom. eap. 6, adhue incomis perium si hi es e ultro sale lur. Ge- artius autem, et sidenter: Ego non λιtio, inquit Hectorum sit rumlibro I, cap. 2 . iacis tela ex acumini.
η) Quum olim deleelus habebatur,
primi ei larἱ nominarique solebant , honi ominis gratia, Valerius. Salvius, Statorius, victor, quo quidem ei sa-Iuiem ei victoriam sibi ominabantur; quod idem, ut reor, milites in proincinelu lesiamenium Leiuri imitabantur. Nani etsi, impendente maxiluo
114쪽
n ostri duces incipiunt, quum nuspicia posuerunt. At vero apud maiores tanta religionis vis suit, ut quidam imperatores etiam se ipsos diis immortalibus capite velato verbis certis pro re publica devoverent. Multa ex Sibyllinis vaticinationibus. multa ex haru
spicum responSis commemorare pos Sum, quibus ea confirmentur, quae dubia nemini debent esse. IV. Atqui et nostrorum augurum . et Etrus Corum
haruspicum disciplinam P. Scipione, C. Figulo consulibus , res ipsa probavit: quos quum Ti. Gracchus,
mortis perieulo, sἰe leuari sole hant,
tamon, viris honorum nominum vio ea iis, sibi et salutem et v ἰel riam auis
apieabantur. Sed genus illud. testamenti in desuetudinem abiisso et hie Ateii Cieem, et Iustinianus refert. Viros tamen Dorari prisco genere ration Is et rei; cinis dixit, ut o Maerohio apparot lih. I satum. eap. 6,sie acri hente i Viros o ore frias non
sus ἱnepta, quod bono IIeἰndorsu hmonuit, euius argumentationi hoe addo. Testamentia in proeinerti si iam tum desiissent, ex quo duees Romani. qui hella gererent, auspieia n ri haberent, non potuissent Q. Me ihili Macedontei milites testamenta in procinetu saeere , quod diserte testatur Velleius Patereulus II, 5. Is enim pro eonsule res geretiat in Hispania
titiis in el aliunde conflat, et hoe ip o Ciceronis loco confirmatur. Quid quod illa te, tamenta militum in castris obsignata , quoriam Caesar mem .iionem facii de Bello Gall. I, 38. coli. Flori lib. III, e. 40, non alia fuisse videntur3 Itaque haee verba ex Oo in
procinem testameraria perierant, ex an
motatio e grammatici euttisdam maris gini adseripla in Ciceronis eo lexium recepta sunt, qu; fortasse ex Insi;
tutionibus Iustiniani l; h. II, til. 40,
meminerat restamen vi in prorinetia
ima cum iis quae in ealatis eomisit sebant ex Delerihtia remporitas in de.
a; cere utiliterat, id aecidisse in ecinis stilatu Seipionis et Figuli: verum loquitur de eo miliis eonsularibus Inconsulatu Graechi Meundo, sibi illides; gnati ruerunt. Miror neueninem vi iadi,so logendum: In P. Scipione et C. Figulo eonfiathus res ipsa pro/ΛMil. Signi sieal onim eventum in seipione et Figulo eonfirmavisso ig, quod augures et haruspi eos fore praedixerant, quum ii designabantur. In ahaorpsit litora ultima votis praecedentis, ut sexeentis loeis sactum est. Bvu.
115쪽
I I aDE NATURA DEORVM consul iterum, crearet, primus rogatorum, ut eos retulit, ibidem est repente mortuus. Gracchus quum comitia nihilominus peregisset, remque illam in religionem populo venisse sentiret, ad senatum retulit. Senatus, quos ad soleret, reserendum censuit. Ηaruspices introducti rosponderunt, non fuisse iustum comitiorum rogatorem. Tum Gracchus, ut e Patre audiebam, incensus ira, α Itane Vero 7 ego non iustus, qui et consul rogavi, et augur, et auspicato 2 an vos Tusci, ac barbari, auspiciorum populi Romani ius tenetis, et interpretes esse comitiorum potestis 3 is Itaque tum illos exire iussit. Post autem ex provincia Iiteras ad collegium misit, se, quum Iegeret libros, 'Tecordatum esse, vitio sibi tabesnaculum captum
suisso hortos Scipionis , quod, quum pomoerium
postea intrasset, habendi senatus causa, in redeundo,
2) Legendum arbitror: primaecen riae rogis . es Divin. II, 35. 3 Iia Bomani ob reveretiliam voeabant libros Meros et Pontificios. Ad Allie. IX, ep. r Nos vitilem in iuris
habemus, non modti constitia a Praerori s. sed ne praetores udem ereari
tas esse. Valerius Naximus lib. I. 3. de eadem Gracchi actione loquens eos libros appellat, Ii os ad saera ρ puli pertinenses. Sed mirum est, Plutaretium in Mareello libros istos militares vorare, Nisi ibi pro στρατευμα-
a. Eliens. in hortos Scipionis ed. Ase. At Lanabilius in hoo is Seipionis: Buherius e ni Ni metionis. Sed --
tum illud da Seipionis hortis glossa. ori deberi vἱdetur. 5) G llius lib. XIII, eap. 34
moerium, inquit, est locus intro agrum esattim, pone muros, regioni 2 eertia
deterministis. Di faeie snem tiae ni auspieii. Et Servius ad Aeneid. VI. vers. 497 dicit etiam, Ager Post moenis ita legendum, est pro mae sto moeria) titi eapla M. auguria ine M is essetis. Eo loeo, ut patet e diciis et e Varrone lib. IV L. L. eonsul debebat capere auspieia, raec II-eebat illi ulieritis progredi. Inde patet , id non potuisse fieri in hori IaSeipionis, qui Mele ihἱ non erant .
quum loeus iste relinqueretur semper Inetillus. Inde palam est, voces istas, honos Seipionis, Ciceronis non esse. Nanuitus pro istis in rasa. reperitia vectionis, quod non de nihil
est , licet hie non conveniant. Quid si
116쪽
quum idem pomoerium transiret, auspicari esset obli-ius: itaque vitio creatos consuleS esse. Augures rem ad senatum; senatus, ut abdicarent consules; abdicaverunt. Quae quaerimus exempla maiora 3 vir sapientissinius, atque haud scio an omnium praestantissimus , peccatum suum , quod celare POSSet, Confiteri maluit, quam haerere in re publica religionem; consules summum imperium statim deponere, quam id tenere punctum temporis contra religionem. Magna pugurum auctoritas. Quid8 haruspicum ars nonne divina7 Haec et innumerabilia ex eodem genere qui videat, nonne cogatur confiteri deos esse 2 Quorum enim interpretes sunt, eos ipsos esse certe neceSse est. Deorum autem interpretes sunt: deos igitur esse fateamur. At fortasse non omnia eveniunt, quae Praedicta sunt. Ne aegri quidem quia non omneS Conva Iescunt, iccirco ars nulla medicina est. Signa ostenduntur a diis rerum suturarum. In his si qui erra-Ferunt, non deorum natura, sed hominum coniectura peccavit. Itaque inter Omnes Omnium gentium sententia constat. Omnibus enim innatum est, et in animo quasi insculptum, esse deos. Quales sint,
V. Cleanthes quidem noster quatuor de causis dixit in animis hominum inform*tas deorum esse notiones. Primam posuit eam, de qua modo dixi, quae orta
esset ex praesensione rerum suturarum ; alteram quam ceperimus ex magnitudine commodorum, quae
inde formaretur aDispectionis, aut oinpieionis p Egregie eerte ista vox liue veniret. BviIER.
et In edd. Marsi et Ase. plurimis.
que codd. Mis. legiturr ommium gentium summa eonstris, quod IIeind. post Davisium revocavit. At eod. Glog. itemque ed. Ald. ele. vulgatum sen rentia tenent.
117쪽
DE NATURA DEORUM Percipiuntur caeli temperatione, secunditate terrarum, aliarumque commoditatum. Complurium copia; tertiam, quae terreret animos fulminibus, tempestatibus, nimbis, nivibus, grandinibus, vastitate, Pestilentia, terrae motibus et saepe fremitibus lapideisque imbribus et guttis imbrium quasi cruentis; tum Iabi-
naturam , hominum pecudumque portentis; tum sa- cibus visis caelestibus; tum stellis iis, quas Graeci
Octaviano magnarum fuerunt calamitatum praenuntiae; tum sole geminato, quod, ut e patre audivi, Tuditano et Aquillio consulibus 4 evenerat; quo quidem anno P. Africanus sol alter exstinctus est. Quibus exterriti homines vim quandam esse caelestem et divinam suspicati sunt. Quartam Causam ESSE, eamque vel maximam, aequabilitatem motus, conversionem caeli; solis, lunae, siderumque omnium distinctionem, varietatem, pulchritudinem, ordinem: quarum rerum adspectus ipse satis indicaret, non esse ea somtuita. Vt si quis in domum aliquam , aut in gymnasium, aut in forum venerit; quum viderit si omnium rerum rationem, modum, disciplinam, non possit ea sine causa fieri iudicare, sed esse aliquem, qui intelligat, qui praesit, et cui pareatur: multo magis in
aer naturam homiratim pretidiamque parrtificis. Idem eoniicit legendum itim Deiltis et insis eaelesti tis.
3 anetariatas ei,dd. Pali. Med. Reg. Cantabr. Glog. Bed. i Cod. Vt,itii M. Tuditano et M. Cratidio eoas. Heiadorsus Cieeronem aeripsisse arhiiratur C. Sempronio diratio et M. Aquilio eosa. 5 Codd. Glog. Bed. et plerique alii; in Edd. Marsi et Ascens. tilia. talem. Heindorsus Noririalem ex quo ortum sit titilitatem glossema existimat vocabuli diuinetionem. 6 Sie eod. Clog. quod eum IIein. dorfio recepi pro vulg. Diaeiae. Di illa,
118쪽
lantis motionibus, tantisque vicissitudinibus, lam multarum rerum atque tantorum ordinibus, in quihus nihil unquam immensa et infinita vetustas menlita sit,' statuat necesse est, ab aliqua mente tantos naturae motus grabernari.
VI. Chrysippus quidem, quamquam est acerrimo ingenio, tamen ea dicit, ut ab ipsa natura didicisse, non ut ipse reperisse videatur. α Si enim, inquit, est aliquid in rerum natura, quod hominis mens, quod ratio, quod vis, quod potestas humana est cerunon possit; est certe id, quod illud esticit, homine melius. Atqui res caelestes, Omnesque eae , quarum est ordo sempiternus, ab homine confici non possunt. Est igitur id, quo illa conficiuntur, homine melius. Id autem quid potius dixeris, quam deum . etenim si dii non sunt, quid esse δ potest in rerum natura homine melius 2 in eo enim solo vatio est, qua nihil Potest esse praestantius. Esse autem hominem, qui nihil in omni inundo melius 4 quam se putet, desipientis arrogantiae est. Ergo est aliquid melius. Est igitur profecto deus. υ An vero, Si domum magnam pulchramque videris, non possis adduci, ut, etiam si dominum non videas, muribus illam et mustelis aedisi-
tem pulchritudinemque rerum caelestium, tantam vim et magnitudinem maris atque terrarum intuens si non hoc deorum si immortalium domicilium putes, nonne
119쪽
plane desipere videare An ne hoc quidem intelli
gimus, omnia supera esse meliora 2 terram autem esse
infimam, quam Crassissimus circumfundat aer 3 ut ob eam ipsam causam, quod etiam quibusdam regionibus atque urbibus contingere videmus, hebetiora ut sint hominum ingenia propter caeli pleniorem naturam, hoc idem generi humano evenerit, quod in terra, hoe est, in Crassissima regione mundi collocati sint. VII. Et tamen ex ipsa hominum soIlertia esse ali-qNam mentem. et eam quidem acriorem et divinam, existimare debemus. Vnde enim hanc homo arripuit8 ut ait apud Xenophontem Socrates. Quin et humorem , et calorem , qui est susus in corpore , et terrenam ipsam viscerum soliditatem, animum denique
illum spira hilem si quis quaerat, unde habeamus, apparet: quod aliud a terra sumpsimus, aliud ab humore , aliud ab igne . aliud ab aere eo, quem spiritu ducimus. Illud autem , quod vincit haec omnia , Tationem dico, et si placet pluribus verbis, mentem. consilium, cogitationem, prudentiam, ubi invenimus' unde sustulimus 2 An cetera mundus habebit omnia, hoc unum, quod plurimi est, non habebit 7 Αiqui certe nihil omnium verum melius est mundo, nihil praestabilius, nihil pulchrius: nec solum nihil est. sed ne cogitari quidem quidquam melius potest. Et,
si ratione et sapientia nihil est melius, necesse osthaec inesse in eo, quod Optimum esse concedimus Quid vero 7 tanta rerum consentienS, Conspirans, Continuata cognatio , quem non coget ea , quae di-
hus regἰOnibus et erasso aere habἰ- antes minus esse ingeniosos quam homines habitantes alitoribus iri re-ionthus et agrer atque haee ea usu hahebatur, quare Athenienses magἰ ingon Iosi essent quam Boeotii. 1Veto
Oa Cod. Bed. et Servius ad Viriagil. Aen. III, 600, spiritabilem.
120쪽
Crantur a me, Comprobare 7 Possetne uno tempore
ipsis se immutantibus, solis accessus discessusque solstitiis brumisque cognosci 2 4 aut aestus maritimi,
Detorumque angustiae, ortu aut obitu lunae commoveri3 aut una totius caeli conversione CurSus astrorum
dispares conservari 3 Haec ita fieri omnibus inter se concinentibus mundi partibus prosecto non possent, nisi ea uno et continuato divino spiritu continerentur. εVlII. Atque haec quum uberius disputantur et fusius, ut mihi est in animo sacere, sucilius effugiunt
Academicorum calumniam. Quum autem, ut Zeno solebat, brevius angustiusque concluduntur , tum apertiora sunt ad reprehendendum. Nam ut profluens amnis aut vix, aut nullo modo, conclusa uutem aqua facile corrumpitur; sic orationis flumine reprehensoris convicia diluuntur; angustia autem conclusae orationis non facile se ipsa tutatur. Haec enim, quae
dilatantur a nobis, Zeno sic premebat: - Quod ratione utitur, id melius est, quum. id, quod ratione non utitur. Nihil autem mundo melius. Ratione igitus mundus utitur. ,, Similiter essici potest, sapientem esse mundum; similiter, beatum; similiter, aeternum. Omnia eni in haec meliora sunt, quam ea , quae Surathis carentia; si nec mundo quidquam melius; ex quoesscitur, esse mundum deum. Idemque hoc modo :
Iloe loeo tino tempore signis ea primo vel alteror horrere autem terra dieitue hieme. WTH. a) Reeesatisque alii. a) Lieel duo sint sors uia, aesti viam unum, alterum hiemale; usu tamen reeipitur, ut solstitium, id quod θερι vos est, deuotei ; titima ero, χειρα rivov. Dein illud aestalem , haec autem tempus hibernum signifieat. D v. 4) lia ed. Mara. IIeind. Vulgo tino