In historiam creationis mosaicam commentatio auctore Jo. Baptista Pianciani

61쪽

Donem ascendere potuerint Hebraei qui, ut a Chrysostomo audiebamus fg XXJ: intelligibile quidquam imaginari non poterant. Hunc Vero, de creatione per Verbum. sonsum puto esse Secundum, at nobiliorem et spiritalem qui postea decursu temporis , quando nempe tempori3 -- venit plenitudo , patefaciendus reservabatur. Revera plures ex PP. huic interpretationi faventibus priorem etiam admittunt, scilicet Basilius, Ambrosius, Augustinus et Tertullianus. S. Thomas i q. XLVI ar. 6. illud in principιο exponit in prιncipis scilicet ιemporis, nec non, quod sere idem est, ante ovinia, et etiam in primipio, i. e. in Filio, ad excludendum errorem eorum qui posueru ut duo Creaιionis, princi-yta, unum bonorum, aliud malorum. a Sicut enim principium essecti si v uin appropriatur Patri Propter polentiam, ita priueipium cxein-u plare appropriatur Filio propter sapientiam: ut, Sicut dicitur: omniau in sapientia fecisti l , ita intelligatur Deum omnia fecisse in priuci si pio. i. e. in Filio, Secundum illud Apost ad Colos. . I. In ipso, Sc.. Filio, condita sunt uniuer4α. v Etiam Albertus M.fnu. utramque expositi em defendit 2. lil. Creauit NID. Haec vox apud Mosen creationem veram nibilo, ex non-entel si guilicat hic et v v. 3 et 4 C. li; et aliquando novum aliquid et extraordinarium a Deo effectum, ut Νum. XVI, ah, ubi Moses minatur novam rem faciendam a Domino, uι aperiens terra Os Suum degluttu ι eos, nempo Datan et Abiron cum Suis. De hac voce quare in v v. 21 ρι 27 huius capitis usurpetur dicemus insta. Rocherus, vir hebraice doctus, scribi ι: u Verbum ma de illis quae por Oiuni-κ potentiam Dei quasi e nihilo mirabiliter existunt, dhiberi εο- α Iet a. u Ait David Κi in chi 4 v NIa est transitus ex nihiIo ad exi - ε stentiam. v Idem doeoi Maiemonides d. Audiamus Mylingium O. u Docci cxemplorum inductio, cui omnino in hac ductriuae pariere Standum est, N Q esse verbum soli Deo dicatum, et quod de divi K ni S dumtaxat operationibus adhibetur. Rem acu tetigisse mihi via detur lacobus Gusetius in Comm. tinguae hebraeas sub voce ma , re quando hunc vocum incit ordinem, ut Piων sit senus quoddam

62쪽

speetes subalterna aettones rationalium agentium notans, et

ὰ species specialissima ad actiones Dei restricta. Itaque, quem . admodum DS non communicatur causis brutis , eo quod inu volvat proprietatem brutis incommunicabilem, rationis videlictia vim; si e NII non communicatur creaturis , quia involvit attribu-ci tum creaturis incommunicabile, nempe infinitatem. Quapropter o et perari per in sinitatem, seu per vim infinitam Nna esse arbitratur,u et merito exponi produeere rem eae nihilo, seu ea materia indispo- . sita et inhabili, ad quod utrumque infinitas potentiae superna tura -

. liter operantis requiratur. nat, quod caput est hoe in loco, coniuneta vox t a voei nihil aliud quam creationem ex nihilo significare potest. IVUNIanumquam pro adverbio usurpatur ab Hebraeis, unde non est explicandum: primo creavit, i. e. prima actio Dei suit creatio Coeli et terrae. Nec potest intelligi prιmum t. c. prima res creata a Deo; obstat

enim propositio a , in. Quare propria illius vocis notio, hoc in loco,ea est quam expressit vulgatuS interpres, VertenS: in principio, h. o. in principio temporis, creavit. At quomodo in principio temporis quando nulla erat creatura, secit Deus aut creavit, nisi ex nihilo sive ex non- existentibus ' Si materia iam erat, tunc Sane neque rerum neque temporis principium fuit. Praeterea verba haec: In principio creavit Deus coelum et terram aut nihil signisicant, aut productionem ex nihilo materiae univerSae, aut eius consormationem. Hanc autem certe nou significant; nam

post hanc creationem terra est Rae opos, inaniS , vacua et tenebroga, nec terra proprie dicia, sive arida, adparet nisi tertio die; nec primum coelum, seu firmamentum diuidens inter aquas et aquaS constituitur ante secuti dum diem; nec astra in coelo adparent, nisi uia quarto. Restat ergo, Mosen illis verbis significasse materiam universam ex nihilo a Deo productam. IV .Patri itum l. c. Qu. l. ar. 2, 3 4. . Clarius hoc patet si attento cousideremus v. a. cap. li, ubi legimus. In ipSa eρssaverat ab omni op re suo. quod ereuuil IN at Deus ut faceret 'ubi clare so prodere videtur diis entia inter creare, utique ex noti-existentibus, et fudero seu formare. XXIV. Iudaeos verba Mosis in cum, quem luemur, Sensum accepisso atque adeo nunc accipere, se cilc intelligimus cum Seu Disiligod by Gorale

63쪽

tentia haec de rerum creatione temporanea semper illis sueru eommunis L, cuius rei testes sunt locupletes Iosephus in Archaeol. L. I .en; Philo De mundi opifieio , Eusebius De Praep. Evang. L. VII, si Moses Malcmonides, qui primum ex tredecim articulis iudaici symboli eum commemorat quo Deus creditur mundi auctor ex nihilo. Ηabemus autem firmiorem sermonem. Salomon aperte negat, rerum universi talem ab omni aeternitate extitisse, ubi affirmat, Sapientiam divinam fuisse ante omnia opera Dei l Prov. VIII, 22 hebraice , au- te terram lv. 23-26J, ante abyssum v. Eil , anto sontes et numina et montes s v. 25-26l, ante coelos v. 27ὶ, i. e. antequam Deus crearet coelum et terram, antequam esset terra inanis et vacua cum tenebrosa abysso, et aquis. Ita Iesus filius Sirach, Dei operibus tria huens initium sΕecli. XVI.26l; Ita illa lupra modum mater mirabilis, quae pereuntes Septem filios conviciens , eos hortabatur repleta Sapientia, et postremo qui adhuc supererat , dieebat: Peto, nate, ut adspicias ad coelum et terram, et ad Omnia quae in eis sunt; et intelligas , quis ex nihilo fecit illa Deus, et hominum genus, ill Mach. VII. 20-29 . Nescio an alicui in mentem venerit opponeret septem martyrum matrem paιria voce locutam tu. 2I J, adeoque quae in graeco libro illo leguntur verba ipsa ab ea Prolata non esse: sed Eam cum Mose dixisse tantum hebraico N a ; Graecum vero scriptorem reddidisse eae nihilo lex non-ente in fecit. At si ita est, habemus scriptorem libri canonici aperte testantem Mosis N signia ficare creationem eae non-ente. Qui vero heterodoxi sunt, et hunc librum inter canonicos non ponunt, agnoscere tamen debent, pium atque eruditum illius temporis hominem legisque in primis at diosum minime dubitasse Mosis Ma ita intelligendum esse; hoc sensu etiam a mulieribus suissa illud tutellectum adeoquo hanc eerlam interpretationem , ab omnibus receptam et nemini Iudaeorum ignotam suisse. Nec a suae gentis doctrina discedunt, sed sublimiora exponunt, sive Paulus docens in Christo Iesu condita universa in coelis et in terra, visibilia et inuisibilia; omnia per ipsum et in ipso creata, et ipsum eSSe ante omnea , i. e. lut graeca eius verba intelligere suadet contextus ante omnia i Coloss. I, 16, 17 sive Ioannes unum P0

64쪽

nens in principio Verbum non eum eo materiam j, per quod omnia saeta sunt , i adeoque et materia coeli et terrae , et addens: et sine ipso factum ea ι nihil l vel factum est neque unum. Ioan . l,l-al.

Ergo nec informis materia, aut terra inanis et vacua, aut aqua , aut abyssus. Hos secula Catholiea Ecclesia semper professa est, Mosen de vera et non aeterna creatione locutum esse, Semperque mundum sine Creatore aut sine initio reiecit. Ecclesiae PP., initio ducto ab Herma temporum apostolicorum Scriptore t Pastor L. I. Vis. 1. conatanter et unanimiter creationem ex non-existente seu ex nihilo clincent. Concilium Later. iam laudatum ita profitetur. et Firmiter cre-α dimus, quod unus solus est verus Deus .... Creator omnium

a visibilium et invisibilium , spiritualium et corporalium, qui sua a omnipotenti virtute simul ab initio temporis utramque de nihilo a condidit creaturam , spiritualem et eorporalem ete. B Ubi Concilium reiicere intendit non modo creaturarum aeternitatem, Sed etiams ut doeet s. Thomas in opusc. super hanc Decreta l. errorem O-3igenis si ponentis quod Deus a principio creavit solas spirituales et erea luras et postea, quibusdam earum Peccantibus, creavit corpo si ra quibus, quasi quibusdam vinculis, spirituales substantiae alliu garentur; ac si corporales creaturae non fuerint ex principali Dei et intentiona productae quia bonum erat eas esse , Sed solum adu puniendum. B.

Concludamus: idea seu ratio erealionis, iuxta mentem Ecclesia aet PP. in eo sita est, ut sit rei productio ex nihil O sive ex non- existentibus; quod ante creaturas in tempore exsistentes no a aliud suerit nisi Deus . in Deo autem idea universorum. Hinc verum est quod docet s. Anselmus: i: a Ea quae facta sunt ex nihilo, nonnisi hil erant antequam fierent , quantum ad rationem facientis. Ε- α tenim , inquit, videre mihi videor quiddam quod non negligeu-α ter discernere cogit, secundum quid ea quae saeta sunt, an le-

quam serent, dici possint suisse nihil. Nullo namque pacto fie- ri Potest aliquid rationabiliter ab aliquo , nisi in facientis ratio-α ne praecedat aliquid rei faciendae quasi exemplum sive, ut aptiusu dicitur, forma vel similitudo aut regula. Patet itaque quoniam,

65쪽

si priusquam fierent universa, orat in rations summast naturae quid et aut qualia aut quando sutura essent: qua ro cum ea quae sactati sunt clarum sit nihil fuisse antequam soront, quantum ad hoc ,α quia non erant quod nunc sunt nec erant ex quo fierent: non si iamen nihil erant quantum ad rationem facientis , per quam et

u secundum quam fierent. B.

XXV. Deus Elahim: unum est ex liebraicis Dei nominibus. quod derivatum ab , sortia , Dei creatoris polentiam speciali mos tendit. Nomen hoc hubet pluralium terminationem: tamen nonni. si singulariter sumi potest, quando, uti hoc in loco, Singulari verbo l creavi ιὶ coniungitur et vero Deo applicatur, cuius unitas ubique in Scripturis praedicatur vel supponitur 1. Volta irius haec verba ita satyrice interpretatur: Dii fecerunt, vel Dii fecit coelum et terram 2. Reponit illi Guenuo, in hebraica lingua certa quaedam

nomina, terminatione pluralia, Sumenda esse ut Singularia, praesertim quum contextus orationis vel coniunctio cum verbo aut cum adiectivo singulari ostendunt de uno aliquo Sermonem essθ. Ita ,

ait, quamvis Migraim, Ephraim etc. pluraliter desinant, singulari ter sunt accipienda, dum agitur de filio Cam , aut do nepote 1acobi. Adonim plurale est: at quando filii Iacobi ita appellant tratrem suum Iosephum a , non potest verti Domini, aed singulariter Domine. Ita in re nostra vox Elohim. Aliquid simile in nostris linguis existit; in quibus plurale vos indicat saepe singularem personam 4 ei ost observantiae indicium. Ideo, addit Guenue, fortasse assueverant Hebraol inllectendis pluraliter vocibus quae potentiam, vim , aut dignitatem indicarent, uti sunt Elohim et Adonim. Certum ost Elohim hebraice, quando Deo tribuitur, semper cum Verbo singulari construi: at quando de Angelis vel de Principibus usur-

Etiam ubi asserit Dei unitatam Seriptura nιitur hae voee. Deut. IV, 33 ,3st VI, 4 et alibi. 2 Lea Die uae Frent, ou, ter Dieuae fit te eieI et la terre. a Gen. XLII. 10.4 u Ego saddiij si alie ui dieam: Uous etes um tris-bel esprit, mais vo us n' ἐ-

ter par tin prosond hebraisant; illa Dous etes et uous in etes pas, licet pluralia, eoniuncta tum tin, unique tantum dicta, singularem habent sensum. Guenfio I t- tres de queiques Iulsa a M. de Voltu ire - V. pliam Veiili Seripi. S. contra in

66쪽

patur cum plurali verim sociatur. Numquam autem Acbrael plura Inatem sui, hoc nomino significatam Deorum, quamvis ad idolatriam proclives ossent, intollexerunt. Pluralitatem divinarum personarum Doctores quidam coniunctione hac singularis verbi creavit cum Ρlurali Elohim indicatam crediderunt. ut in singulari verbo unita fi divinae Essentiae. unico actu ad eaetra in unoquoque opore agentis, et in nomine pluralis terminationis Personarum pluralitas significare bur. Saltem satendum est, iis quibus hoc mysterium revelatione innotuit, constructionem illam

apparere congruentiorem.

XXV . Coelum et terram. Prima vox lon verti potest etiam melos

pluralis est torminatio, at numquam eam adhibent singulari torminatione. Coeli et terrae nomine universa. creatura signisi ata est quam

fecit et condidit Deus. Ita Augustinus 1: multi alii intelligunt omnes

Spiritales et corporales creaturas. Missos faciamus modo spiritales saltem lotam universi materiam iis verbis comprehendi, non dubi- o. Ex. XXXI, 1I Coelum et terra opera creationis omnia ceri comprεhetidunt. a Sex diebus Rcit Dominus coelum et terram , et in septimo ab opere cessavit. B Nullam certe creaturam excludebat

Moses dum carmeti suum ita incipiebat. a Audite, Coeli, quae loquor, audiat terra verba oris mei. η Dout. XXX ll, 1 . Alibi etiam sacri scriptores Coeli et terrae nomine rerum universitatem significant. Legimus Is . I, 2c Audite coeli et auribus Percipe terra, quoniam Dominus locutus est. Filios nutrivi et exaltavi, ipsi autem spreverunt mea: et apud ter. XXII l. 24-a Si occultabitur vir in abscondito et ego non si videbo eum, dicit Dominus' Numquid non coelum et terram egore impleo. dicit Dominus' n Paulus ponere videtur coelum et terrum idem esse cum mundo atque omnibus quae in eo sunt. Ita enim Athe

nienses alloquitur fAct. XVΗ, illi: a Deus qui fecit mundum et omnia

et quae sunt in eo, hic coeli et terrae dominus cum sit, non in manu a lactis lemplis habitat. n Profani quoque scriptores coelum et terram aliquando pro rerum universitate sumpserunt, uti Homerus et Plato. Ab auctore libri De 3ntinuo ad Alexandrum, delinitur mundus . Mundus est collectum aliquid e coelo atque terra, atque ex iis natua ris quae intra ea continenturn. luxta Male mouidem vera interpre-

l De Gen. eontra Manish. I. C. 1.

67쪽

i alio huius versus est: si In principio creavit Deus res superiores ei InferiorOs v quod est Omnia, Sive quae in coelis, sive quae in terra sunt. Nec vero hane rerum distributionem quis damnet, ex eo quod mundi pars minima terra est. Nam non modo haec erat Mosi peropportuita distributio, cum non minus de terra, imo multo magis de ea quam de coolo et astris loqui vellet, sed sere necessaria; nam, ut animadvertere Christianus Wolfius 1 et Magetocchius 8, cum careret anti quior Hebraeorum lingua vocabulo quod mundum significaret, ad hanc periphrasim confugiendum erat, qua et modo Ecclesia in Symbolis utitur. Praeterea haec distributio valde obvia est, et terrigenarum naturae consormis: duo enim sunt quae sensus nostros percellunt, coelum quod nobis imminet, et terra quam incolimus et nobis Substat: unusquisque, natura duce, distribuit corpora in superiora ac remota, quae tantum visu attingere possumus et in inferiora ac proximiora quae aliis quoque sensibus pervia sunt. Aristoteles a mundum considerat veluti in duas partes distributum , scilicet in mundum sublunarem, et superiorem. Alexander de Humboldi , latetur, scientiam creatarum rerum quoad homines, duas partes habere distinctas, nempe tellurem nostram et spatia coelestia, omnemque humanam de natura conceptionem, reeentissimas non excludendo, Sem per coelum a terra veluti duas regiones, superiorem et inferiorem, se parasse. Concludamus: his verbis Doelum et terram omnem substantiam, Sallem materialem, contineri.

Animadverte, Dos qui putant hie non esse creare ex non exi Stente, sed formare, necessario dicere in principio Deum Onauia sormasse. Iam vero si in principio absoluto id praestitit, quid postea fecit' quid ex. gr. quinto vel sexto die, qui certe post principium suere' dicentne illud in principio totum sex dierum spatium comprehendere' At hoe nonnisi absurdo dicerent, saltem postquam probatum est, in illis diebus diuturnas periodos et saeculorum seriem latere. Putant nonnulli, et in his Pelavius ν, illa verba: In prino ipio creavit Deus coelum et terram. non peculiare opus aliqu0d continere, quod

1 TheoI. nat. P. 1. e. l. g. 68.2 Dieil. Bibl. t. 1. P. 1 l. a Meteorolos. I.

68쪽

initio anto dies sex molitus sit Deus, sed esse generale quoddam ella.

ium, quo omnia 'quae sunt a Deo facta Moses complexus sit, qui postea per partes ac singillatim, ut quaeque res est elaborata, eam deseripsit. Hanc sententiam amplexus erat Cyrillus Alexandrinus i. eiusque meminit etiam Augustinus 3. Quin imo alibi a commemorat iam- quam non improbabilem. Eumdem S. Tliomas 4 Chrysostomo tribuit: verum hic non ita docuisse ipsi Pelavio videtur. Meminit huius opinionis etiam Basilius sed ab illa dissentit. Λliis mullis dissentiendum videtur, ut, si quid video, iure meritoque.

Non enim postea Narratur materi ei creatio, sed supponitur. Statim post illa verba invenimus terram inanem et vacuam, abys3um, et a quum quae, quomodo eumque explicentur, corporeae creaturae sunt postea vero materiam iam videmus creatam, ex ea enim vitria corpura, ct ipsum Adae corpus conficiuntur. Λstrorum materiam quarto discreatam suisse, pro habito non est; 'et Pelavius ipse si eam ab initio creatam ponit. Adde quod qui ila Sentiunt supposuere, illud in principio totum sex dierum intervallum comprehendere, quod, puto, nousa curent, Si nunc viverent et statum hodiernum naturalis scientiaue ognoscerent. Praeterea probavimus,M0sen primo versiculo docere veram rerum creationem ex nihilo: in reliquo capite describit formationem rerum ex iam creata materia; ergo non idem docet v. 1. generatim, et sequentibus enucleatius ac per partes; sed diversa docet, nempe primo creationem materiei non existentis, postea formationem rc rum materialium ex materia iam existente, Creavit ut fucei ει ill 3J: primo docet Deum in principio creasse, postea eum 'in temporct su-cisse. Advertendum est illos quibuscum nunc disputamuS, tunere, Mationem rerum eX nihilo revelatam esse doctrinam. Iam licemus-uo Mosen non ita intelligendum : In principio Deus creavit coelum ecterram: haec aulem statim ae creata est, inani3 erat ele. Sed ita: In

principio creavit Deus coelum et terram; et ecce quomodo hoc Deus

2 l De Gen. ad Iti. e. 3; et Consess. XII. e. 17. a Contra advers. Legis l. I. 4 P. I. q. LXVIII. Br. 1, ad 1.3 Hom. 3.

69쪽

feeit: Torra erat inaniῖ οι vacua clest Quamnam terram hic memorat. si huius adhuc est narranda ereatio' quando vero Mat terra inanis et vacua' an antequam crearetur' Haec Opinio fortasse ab eo tantum minus absurdo defendi potest qui neget, Mosen de vera creatione verba sacere; quod et eius verbis et sanctis Ι'P. atque Ecclesiae interpretati ni et doctrinae contrarium esset. Num non est Deus mundi auctor, nisi uti sculptor statuae' Et tamen quis dicat: Sculptor ita statuam secit Apollinis: Statua Apollinis erat rudis ete; et non potius: marmor eratete' Olim truncus eram, ait illa Priapi statua apud Horatium. Sat. Vss. Dicendum est igitur, Deum in eaeordis mundi, in principio temporis

totam simul creasse materiam ex qua Postea Singula erant corpora cssormanda. a Primo lacta, postea composita declarantur is ait Ambrosius 2; et Gregorius M. 2 et Rerum substantia simul creata est, Sed si-K mul specios sormata non est; et quod simul extitit per substantiamu materiae, non simul apparuit per speciem formae. v

Utque istum faceret diues Sapientia mundum , neta simul genuit; sed post hacc semina rerum Ornavit superinductis informia formis. Mar. Victor. L. I. Carm. in Gpn. Salomon Ben-Melech cum aliis doctis Iudaeis prima illa verba interpretanda censet: In principio creavit Deus eSSentiam coeli et essentiam terrae. Cui consonare videntur versio sFriaca et s. Ephrem Syrus 3.

Simultanea creatio materiei satis explicaret illud Eccli. a Qui vivi in aeternum creavit omnia s κοιναὶ simul lXVIII, 1. : n Verum ait PQ-tavius, nihil aliud ibi signiscari, nisi omnia simul, i. B. pariter et ex aequo creasse Deum; ita ut nihil aliunde ortum ac subricatum possitasterri 4. Pro coronido animadversionum in primum v. Geneseos asserre placet argumentum Tertulliani contra Hermogenem d. Moses narrat ope

4 Pelav. De his L. I. e. V. 4. De Avelis L. I. e. XV, 11, 12.5 CC. 20, 21, 22.

70쪽

ratorem, nempo Deum, ei opera, i. e. Coelum et terram, et laeet domateria eae qua Deus haec fecit. Quare' et Si materia non editur ubi etsi opera et operator eduntur, apparet ex nihilo cum operatum: perin- si do enim ederetur eae quo, si ex aliquo fuisset operatus Cum hetosi l Dan. I. manifestetur et saζtor, i. e. DeuS, ct lacia, i. e. Omnia, etsi per quem , i. c. Sermo i Verbum , nonne et undo Omnia facta es- si sent a Deo Per Sermonem, exegisset ordo pro literi, si ex aliquo laetau essent' Ita quod non fuit, non potuit Sdriptura profiteri, et non et profitendo, Satis probavit non fuisse, quia prosileretur si suisset. Addit et non tantam suis so necessitatem aperto signifieandi de nihilo si lactu omnia, quanta esset, Si ex materia nota suissent. Quoniam e quod sit cx nihilo, eo ipso dum non ostenditur ex aliquo factum , si manifesta iur ex nihilo laetum; et non periclitatur ne ex aliquo sa- si e tum existimetur, quando non demonstratur ex quo Sit sactum. et Quod autem ex aliquo sit, nisi hoc ipsum aperte declaretur ex aliquo et factum, dum illud ex quo factum sit non ostenditur, periclitatur et primo videri ex nihilo factum; dehinc cisi ea sit conditione, ut non Q possit videri non ex aliquo, perindo periclitabit eae alio longo sa-u clum videri, quam ex quo factum cst, dum non proponitur una de sit factum. . . Adeo Sp. S. hanc Scripturae suae rationem con-u stituit, ut quum quid ex aliquo sit, et quod sit et undo sit, re

et serat. Fruticet, inquit, terra herbam foeni, seminantem semen Sc e cundum genus, et Iisnum fructuosum ... Et rursus: Et disit Deus: e producant aquan repentia animarum Dioarum. Si ergo ex iam sae ctis rebus alias res Deus proferens , ostondit per prophetam et adicit quid unde protulerit, si tantam curam instructionis nostrae et insumpsit Sp. S., ut sciremus quid unde processerit; nonne Pe-e rindo nos do coelo, et de terra compotes reddidisset, significane do unde ea esset operatus, si do aliqua materia origo constarct et illarum' Ut multo magis ex nihilo ea videretur Opera luS , quan si do nihil adhuc erat factum, ex quo operatus videretur. . . . Adoro si Scripturao plenitudinem, quae mihi et factorem manifestat et sa- cta. Iu Evangelio amplius et minsit rum atque arbitrum Factorisu invenio Sermonem. An autem do aliqua subiacente materia saetan Sint Omnia, nusquam adhue legi. a IIaec et plura Tertullianus. Et revera, diligens et eruditus poematis alicuius commentator adnotat

unde socia acceperit quae hic ex historicis vel positis aliis sumpsit