장음표시 사용
121쪽
M O R A L I V M Lib. III. Tit. II.
stantiae ignorantia consilium suo euentu destituat. Cautio denique,quae Cura est ea omnia vitandi incommoda,quibus res,de qua agitur,est exposita. Tettij generis sunt,quae velut membra & facultates Prudentiae existunt. 1. .& quibus ipsa ad finem sibi propositum obtinendum utitur. Sutit autem Eubulia certa in rebus ambiguis rectὰ consulendi facultas. . ynesis perspi. cientia & intelligentia id consciendi, Qum recto consilio inventum est. sp, .Qmme te uim boni ae moderati viri ae rebus agendis judicium , in eo- -mι. que, quod aequum de bonum est constantia. Vel certa intelligens quae- eam sententia. Atque tres hae facultates tribus Prudentita ossicijs respon-
Additamentum. PAttes prudentiae hic eitumhratae a Phi- dentiam enim ut ait Cassiodorus tib
losophis & Theologis asseruritur. Et 8. Epistola di .Nemo sic assequitur, ut eam inprimis memoria seu recordatio praeteri- non necessario, & per alios quaerere vi- eorum, quibus sequςntia sere respondent, deatur. Sapiens Ecclesiastici A.capi. Si di erudit hominem, quid in praesenti sit sa- Iexeris audire, sapiens eris. In inultitudiacto opus. Nam, ut ait Antoninus lib. T. ne presbyterorum s hoc est senum plu-Futura eandem habent cum praeteritis dentium iis, S sapientiae illorum ex eor- formam , neque alio possunt modo fieri. de conjungere. Aristoteles I. Eth. cap. q. itaque etiam idem est, quadraginta, an de 6. Eth. cap. I t. videri potest. S. Hi decies millium spatio annorum vitam hu- larius lib. 6. de Trinitate, Ejusdem stultimanam examines, nihil enim amplius Ui- Nae esse, ait, Prudentum monita non re-debi,. Et eodem libro . omnino si supe- quirere, aut intimata non inpete : hoc est,tiora de inferiora animo repetas , invenies ad usum non revocare. Solertia, quae ab omnia eadem esse, quorum plenae sunt Aristoteles. Eth .cap.9.Bona cohjectatio
priscae , mediae, recentesque historiae , & dicitur,provenit ex ingenii celeritate abs urbes, de domus. Nihil novum est, om- que multa discussione. Sunt quidem aliis nia usitata , & brevi durantia tempore. qui ad intelligendum quodathmodo plu-Mox addit hominem hac ratione posse bet, ut ait D. Augustinus ;& vi non nisi reviviscere. Nam si res, quas ante vidit, impresso labore, & tarda singulorum e rursus apud animum suum contempletur, pensione deliberant stati untque, sed sunt exactam vitae partem quasi repetet. Inde etiam qui ingenii pernicitate valent, qui Li.. initio linti primi his oriarum lectio- que ingenii celeritatem quodam igne vo-nem commendans, Hoc illud est, inquit, lucrem habent, ut de Milio Caesare dixitici cognitione rerum praecipue salubre ac Plinius lib. I. c. 26. Eiusmodi filii in Sa- frugiferum,omnis te exempli documenta, Iomone, Theodorico Gothorum Rege, in illustri posita monumento intueri, ut Alphonso Neapolitano, Solymanno I um inde tibi tuaeque Reip. quod imitere ca- carum Imperatore dc aliis, doquibus Iu-pias; inde foedum inceptu, foedum exitu stus Lipsius lib. a. Monitorum. Ratio, vites. Ex his colligere licet prudentiae in- quae expedita ratiocinandi fac itas est festam esse oblivionem. Intelligentia at- multum prudentiae consert, quae nititur tentam negotii praesentis introspectionem potissimum consultatione, δc expensione adfert, sicque prudentiam juvat. Recor- finium,ac medio nam collatione. Haecpe dare, inquit Antoninus lib. Io. nomine ficitur scientiis Philosophicis Providen- intelligentiae indicari scientiam de singu- tia est quaedam prospicientia rerum procul Iis rebus praecipiendi, de eum , qui cogi- positarum. Per eam enim eventus long
tationibus alienis non occupetur. Lib.au- remoti praesentiuntur, dc juxta ea, quae eκtem 6. Sicubi, ait, res quam maxime vi- opere consecutura videntur, de illo sta-
detur comprobatu digna, tegumentis est tuitur. Hac in parte summa prudentiae nudanda, ut eius in conspectum veniat u- laus est, quae in adversis potissimum setilitas, εc id, quo se ostentabat, ei adima- prodit,quia tune dissicilius est prospicere, tur. Etenim ficus impostor est calidissi- quae tenenda sit via,&qua,quove sit eun-mus, ac tum meme in fraudem inducit, dum. Hi ne Plinius lib. 9. Epist. 26. Tu cum quis maxime se res serias Se dignas lius per plana, sed humilius Ze depressius diaetire putat. Docilitas facit', ut quis suae iter . Frequentior currentibus, quam re-
tantum prudentiae non innitatur, sed se pantibus lapsus; sed his non labentibus bene monentium ductu dirigi patiatur. nulla laus; illis nonnulla laus etiamsi Κ a tantur.
122쪽
trantur.Cicero I. c.Magni ingenii esse, cerni omnino vix possint. M. Themistius ait, praecipere cogitatione futura, & ali- orat. 3. Vnumquodque eorum, quae in
quanto antea constiruere , quid accidere hominum vita sunt, bonorum, periculo possit,in utramque partem, & quid agen- semper aliquo tectum atque obvolutum cum sit, clim evenerit, nec committere, videtur, nullumque est contrarii penitus ut aliquando dicendum sit,non putaram. expers ac sincerum. Eubulia, Synesis, de D. Ambrosius I. Ose. cap. 38. ait Inge- Gnome sunt quae iam Prudentiae memianii esse si quis potest vigore mentis praevi- bra , quae latine emtri possunt, Rectim dete, quae futura sint, & tanquam ante do e silii, Ingenia perocacia, aequitas oeulos secare,quid possit accidere,& quid Sententiae. Prima ad consultationem. sta agere debeat,si ita acciderit, definire. I cunda ad Iudicium spectat, tertia ad Im-terdum duo & tria simul volvere animo, perium. Est ergo Eubulia rectitudo con- quae eonjiciat, aut singula, aut conjuncta silii, qua finem bonum per media licita, accidere posse,& aut singulis aut conjun- honesta, δέ oportuna quaerimus. Sic Phaiactis disponere actus, quos intelligat pro- raonis rectum consilium non fuit,quando futuros. M. Cireum spectio tum adhibe- Hebraeorum Gentem deleturus masculos tur, clan omnes negotii si scepti circum- infinies mergi aquis jussit; nec Herodis stantiae considerantur; quod nisi fiat, per- qui Christum sublaturus e medio Iuia secta esse prudentia non potest. Cautio daeorum puerulos mactari curavit;nee Iuis consistit in quadam oculata veri boni in- liani Apostatae, qui Christianam Religi
remotione , ex qua Oritur cura vitandi ea nem aboliturus claudi eorum scholas im-
omnia, quae impedire illud possunt. Sπὸ perauit. Synesis est facultas recte intellia malum boni si cie, & vitium virtutis gendi & ludicandi ea, quaesiab Ptiaden
vultu fallit. Hinc D. Chrysost. homil.de tiam cadunt. versatur proinde circa regum. & vitiis. afirmat nullum vitium reis asendas, de quibus dubitari potest, & de pertum unquam iri, quod aperta fronte liberari. Gnome est viri boni & a qui re- in medium prodeat, nisi mutuum prius a ctum judicium seu aequitas, & quas beni- virtute vultum acceperit. Quare Pela- gnitas in sentiendo iudicandoque. Hinegius Epistola ad Demetriadem , Summa , Eugnomones appellantur ii, qui meli inquit, tibi scientia sit, notitia summa viis rem in partem aliorum dicta & facta Mesistia virtutesq; distingitere, quae quanquam pilint. Disserta Synesi, sicut aequitas a I semper contraria sibi sunt, aliqua tamen stitia. ex iis tanta iunguntur similitudine,ut disia ο
De prudentia politica, Oeconomica, Monasica.
In qua Iullis prudentia quae Politica dieitur, est administrandae Reipia ratio.
Eius finis Reipubl. selicitas, elim id unum uat,ut illa bene geratur. 'in is consequitur civium actiones praescribendo, & eorum sa- 'L luti eonsulendo. Tota quippὰ in eo oecupatur, ut hominum societas salua sit & ineolumis. Ideo religionis, Iuris. & Legum obseruationem proponit , rectam iuventutis institutionem indueit, communis utilitatis 3c comeordiae studium vigere facit, honestam & inculpatam omnibus visam stendit. consilia bona suggerit.consultationes dirigit, ut suum cuique tribu tur,sacit, ut scelerati puniantur urget. Tota haec prudentia in asi me posita nyee ex praeceptis. sed ex usu longatiue experientia existit. De hae inquatuor politicorum nostrorum libris actum est abunde. In ijs enim omnem prucienter Respublieas administrandi rationem complexi sumus. In quo Prudentia Oreonomica est certa Familiae regendae ratio, quae tota munim mesticis officiis continetur. Ei propositus sinis est Familiae selicitas, quae cum in honesta vita. tum in rerum neeetariarum copia e sistit. Iaeo singularum in Familia personarum ossicia praescribit, rerum usum dc a quirendi modum tradit. Neresiaria Proinde ijs omnibus, qui ad Rempubl. aliquando gubeniandam aspirant. Hanc duobus Institutionum oeconor, micarum libris explicauimus.
- a Prudentia Monastica, diei particularis prudentia solet, de in hominis
123쪽
uniuscuiusque actionibus cernitur. Finis eius cst priuata cuiusque utilitas, qua spectari tamen ita debet, ut a publica nunquam separetur , Adeo ut id nemini utile commodumque censeri debeat, quod publico nocci bono. De hae prudentia in his Iostitutionum Moralium libri . quibus i. ominum actiones formare. βc ad Virtutis regulam dirigere c tendimus. i.
Additamentum. 3DE Politica,Oeeonomicaque,Pruderistia nihil hie dicemur. Videri P liticorum & oeconomicorum libri posisint. Monasticam Prudentiam, quasi sesitariam, quidam reliciendam putant, - ood is, qui prudens fit, aliis quoque pru
dens esse debeat, nec tibi seli sapererum id quidem est, sed ut passim dieitur, odi sapientem, qui sibi ipsi non s ita a pere ergo quisque sibi debet, Ad quaistum
potest, alios sua prudentia juvare. Sapit autem fibi, qui vitam suam recte per vim tutes instituit, de quibus in hoc opere M
ira Prudentiam per desectum aut exoesium error eos iurissit. Et quidem per desectum Praecipitatione,Inconsideratione Inconstantia. Negligentia. Praecisitatio est subitum omissa deliberatione dου trebuxagendis iudicium. Quando nimirum nee agendi rationes exquiruntias, hec exequendi modus attenditur. Et ut vitetur, sit hoc monitum, Tardὸ consulendum esse, celeriteν autem agendum. Et illud Salustii Irsubuam inrisias ubi confutueris maturὶ facto opus est. Itemo Curtii consilio non impetu opus est Quippe, ut testis est Cie. in Rhet. Di, non sunt auxiliis his lauistisconsulto in periculum mittunt. Inconsideratis est omissa diligenti rerum singularum inspectibile iudi. . . cium. proindeque non maturum. Tam leui momento Oinnia singulaque pendent.ut niss ac urata sit omnium & singulorum' discussio .prudens con- 'stare deliberatio non possit. Seneca in prouerbi js Diu delibera.. tiu facito: nihil crurare . hoc es insanum esse. nisi posse, hocss mortuum vivere. D
mosthenes.orat. Orci Ciu. oportet eos,qui magnis de rebin consiliant, nullam ulla de lausa cogitationem praetermittere. In,Principii capite oportet quasi pedes fini .ut dicitur.contemplari Mee haconsiderato quicquam aggre,oi. Duae rana, ut in fabulis est,esim relicta palude solis radiis exsecata ad prosundum puteum nervenissent, ibi una hic, ait, eo mod8 mcnebimus iat altera. placet equidem ait locus sei priusquam destiamus, qua ratione exire indρ pqsiimus,si quo casu puteus exsiccetur, considerandum est dili
Inconstantiae est sententiae nulla aut non iusta causa mutatio. Prudens Intrem quipp0 e stans esse debet, & ubi semel cum ratione decretum est aliquid, tia. illud velle solum & exequi. Qui mutabilis est, ad res gerendas parum est
Negligentia omnium prudentiae. partium quidam est defectus, sive sit Nelitra- Circumspecti is sive providentiae. sive alterius. Quod negligenter fieri tis. prudenter non potest ; dc qui nihil curat prudens non est. Negligentiae e
Per excessum nota uno sane modo pece tur. ΕΦ inprimis Astutia qui- - .dam excessus, siquidem est aliquid asendi per modum occultum ratio. 'Ilos enim astutos appellamus.qiii ierum gerendarum vias alijs ignotas no
nini, sed quibus passes,lios decipiunt, decipi ipsi non potant.DAstutiae
executione dolus aut fraus est, seu verbis, seu factis fiat. In excessu quoque est mimia bonorum hujus mundi eura seu sollicitudo i quae comites saerpetuas habet Timorem, de Anxietatem , quae ex nimio erga res isola Opinio- Κ 3 De ma
124쪽
ne magnas amore nascitur. Quod si ea de futuris sit nimia sollieitudo. rum in inodum animum inquieta . & parvam diuinae providentiae fiduciam arguit. Moderata sollicitudb justa est & laudabilis, nimia hominem rationis lumine illustratum non decet. Sapiens in Proverb. congregat in messe filius sapiens autem pertit aestate , filuae confusonia. Plures alij modi, & passim nou. i .
I smis praecipitatione erratur. Taco mi inquisitione ad latentem seritatem
lib.3.uith. Scelera impetu,bona conssu rerum agendarum investigandam necessalia mora invalescunt.Thucyd.lib.3.Duo ria.Seu est torpor quidain voluntatis,quae rectis consiliis infestissima,celeritas & ira. laborem ad vetitatem rerum agendatum Aristoteles 6 Eth.c. 9. Celeriter peragen- iaquirendam suscipiendum refugit. da quae deliberata, sed tarde consuIem Quinto Astutia, quae in dexteritas indum. Livius lib. 3 i. ait Nihil magnis con- consulendo cum malitia, quae aliis nocet, filii stam inimicum esse,quam teritatem. conjunctassum nimirum malum finem i Secundb Inconsideratione, quae est tendit. aut media adfinem ducentia maia quaedam in rebus cognoscendis caecitas, tu adhibet. Asturi fuerant olim Cretenses,
de nonsitis dilisens maturaque discussio. Cilicu, Cappadoces, de qpibus prove Settei Curtius lib. . Natura mortalium bium hoc: Tria cappa pessima. Syr hoc quoque nomine pravα6c sinistra dici rum gens, ut avitissima, ita vafritiae te potest , quod in silo quisque nepotib ha- tissima filii. Lysander, ut tradit Plutarisbetior est ζ qutin in alieno. Tut da sunt ' chus in eius vita, dicebat, ni assuendam profecto confitia eorum: qui sibi suadent. esse pellem vulpinam, quo te inanoa
obstat his metus,aliis cupiditas, nonnun- pertingeret. Versurae quoque sunt plerae quam naturalis eorum, quae cogitaveris , que taminarum , de quibus Apollodotus amor. apud Stobaeum se . 6. Ianua, inquit, Tettio Inconstant , quae est quaedam clauditur vestibus, nullus autem fiber tam
restitio a recto iudicio semel suscepto. i munitum inicit ostium, per quod fel isde venda tamen est nimia si scepti judicii adulter non ingrediatur. tenacitas, qua quidam capitosi nimium sexto Nimia sel Iieitudine bonorii . suo judicio inhaerent. Vere enim dixit D. hujus mundi, quae quia frequenti bon
augustinus lib. contra Cresconium, Sem rum ejusmodi cogitatione rationem ab-tentiam filiam numquam tenere prima sorbet, prudentiam impedit, &bona ista laus est, secunda mutare. Et Caessianus lib. apparere ficit, non qualia sunt, sed qua- de Incarnat. cap. q. Primum est errorem, Ita aestimantur. Hanc Laurentius Iustinu- penitus non incurrere, secundum bene nupPrudentiam terrenam appellat, De repudiare. Nam ut dicit Publius Mimus qua loquens Baruch Propheta, filii Agar, apud Gellium lib. I . cap. 13. Malum est inquit, qui exquisierunt prudentiam,quae consilium quod mutari non potest. Recte de terra est, negotiatores terrae. Antoninustib. 8. vitae suae. Metaeiento, ait, Praeter hos modos omnes affectus ab- mutare sententiam, & re, monenti O errare hominem a prudentia faciunt , si sequi, peringe esse liberi. Tua enim actis sint vehementiores.Nee enim, ut Salustius seeundum tui animi impetum sit, atque in Confutat. Catil. animus verum pervi-judicium tu inq; mente Certe qui con- det, ubi illi ossiciunt. Horatilib.a. Sat.2.silium abiicit, cum res fert, non illud mu- ----Male veram examinat omnistat.sed optat, ut ait.Laureaius Iustinianus. - Cor plus judex, , . .
. i. i . Quarid Negligenda , quae est qnaedam Sunt etiam am' i pulcsra, q- pulchra volunt iis cestitio , in indicenda intelle- non sunt. Hic de re in politicis.
stiis Vitia prudentiae snt eontrarii, qvid potissmiam cauendum,
es' quae ei us extis a. st T Mpti,dentia vitium Prudentiae contrarium est, nec aliud ipsa, qu mi Π inopia dipiendi eonsilii. Uel cerid.desectus facultatis itave- ve n.dis mendi bona , malis. & Fid expetendum fratendumve sis. dijudicandia iei stultitia potesto Et cum prudentiae sit Fortunae
125쪽
muneribus honesto uti, rectὰ eum hominibus versari, momenta librare . temporum dictum fastumque omne solerti cautela pensum habere, rerum quoque utilium cornitionem usu Sc observatione complecti, imprudentia. quam stultitiam appellamus,sortunae multum tribuit,& aflectibus nimium indulgens ea laetus admittit, quorum postea poenitet. Perperam de rebus judicium fert, serperam eum homininus versatur, & consulit fortunaque nescit uti. & de rebus in vita humana bonis ac malis falsam opinionem habet. Hanc comitari solent tanquam cognita vitia, Imperitia, Insulsitas quaedam Ineptia.& Oblivio. Errores isti animi sunt. Sed & temeritas, quae recto juflicio contraria est. Hoe vitio laborant,qui nullam in Familia disciplinam observant; Magistratus, qui legum auctoritatem non vindicant, Belli Duces . qui exercitum quidam inscitia & nestigentia in ossicio non continent .Quicunque denique rebus suis non recte consulunt. Imitarix pr dentiae Calliditas est. Haec timulando virtutem incautos fallit.Virtus tamen esse potest si ac bonum honestum ue finem reseratur. Porro quae vitanda potissimum sint ne contra prudentiam quis erret M. , Cicero x. Off. explicavit. inquit, vitia vitandasunt: mnum ne incognita pro cognitu habeamur. bifa temerὶ assentiamu . 2υοd vitium est gere qui volet omnes autem veste debent) adhibebit ad considerandas res re tem in diligentiam. iterum es vitium, quod quidam minus ma num studium,multams operam in res obseurax, atque di ius Uerunt, eodem non necessari 1 Extrema Extrema prudentiae sunt duo. Temeritas in excessu, S: in desectu Stupor. Illa de in renis & eon ingentibus confidenter nimis judicat; hic nee hon stum,nec utile colligere ex rebus dubiis potest. Fabius Maximus eum intelligeret Minutium Collegam. quod hostes feliciter vicisset,multum laudari. dicebat, magis se Minutij secundam, quam aduersam fortunam pertimescere. Sentiebat quippo periculosam esse Reip. eius temeritatem, quae si successu attolleretur, facito in discrimen Rem p .universam adduceret. Stupia
dus autem ac stultus fuit Coroebus Mygdonis Phrygij filius, qui cum ustra
quinque numerare non posset, maris undas numerare contendebat. Stultissimus vero Melitides ab Homero notatur, quod eversa jam Troia Regi Priamo auxilium laturus veniret. Additamentum. V Itium prudentiae eontrarium est Iani, qui tot inesti cladibus vix decimo
Imprudelita, eiusdem extrema Ἀ- anno de Hesena reddenda cogitare coepeis meritas: Stupor. Imprudenti seu stul- runt. Unde natum proverbium, Seras titia est h:ibitus, qui non recta, sed vitio- piunt Phrnes. Xerxes Persarum Rex intςrsa dc depravata cum ratione versatur in Imprudentes numeratur, qui Hellespo
iis, quae homini sunt bona vel mala. Vel tum ponte junxit, & Athon montem per . enim non potest internoscere, vel si dis- fossum navigati jussit,ut dematii ea victor. λcernere queat bona malave,alio, quo non de hominibus mox triumphum ducturus deberet, a vitiosis cupiditatibus rapitur. videretur , ut refert Diodorus lib. II. De Imprudentibus circumfertur illud Ei proximus Heliogabalus Imperator , Demostnenis, qui roganti cuidam, quid qui decies mille pondo aranearum colle durius esset stafua homostultus respondit. git, ut hinc, quemadmodum dicebat, ma- tem illud Cratetis, qui imprudentes te- Dirudo Romanae urbis aestimaretur.Idem nebris conferebat , quod non nisi coacti exhibuit decies misse mutes , iiii lIemustum faciant ossicium, Terentius in m stelas, milleseritis teta D, tu , Multi delph. in. I. scen. a. Homine imperito iserunt etiam relli, qui cum Austriis nunquam quicquain imprudentius, qui ventum sibi molestum haberent,qumptis nisi quod ipse facit, nihiI remm putat. armis in eum pro ecti sunt, sed omnes Fictum est illus omissiuIt Hest uerbatio renis obrai per tunt, ut tradit Hero omnis μberbis est stulaus. Imei exempla Irnis dot Itb.ε Gellius lib. I s. cap. II. prudelitum pri uuae locum obnuentτα- prudentiores Athaistes Afri populi u
126쪽
solem exeera itur, quod torridus&ip- ultra quinque progredi non posset, num sos & regionem perderet. Stupidus veto rare maris undas conab: ibit Achaeus, qui vas fictile pulvinaris i co capiti suo subjiciebat, &cum duritie ostenderetur, paleis implevit, ut mollius cubaret, sicut testis est Einachius Odes lib. Io. qui etiam de Metidi e refert, qui Troia jam capta laturus Priamo suppetias venit; idem ultra quinque numerare non poterat, & cim uxorem duxisset, eam attingere non audebat, ne apud matrem aς- euiaretur. Similis ei fuit Corabus, ut est apud Lucianum in Amoribur, qui cum
conabatur. Lepidum est de Moxione quodam, qui cum a pulicibus morderetur, lucernam extinxit, ne ab iis videri posset,ut refert Gilberius C gnatus lib. I. Narrationum. Horatius lib. a.Epist. a .resert de Argivo, qui vacuo in theatro Tragoedias spetabat. Sed non se pus pluribus exemplis, cum , ut Sapiens ait, Stulastrum plena int omnia. Gmeritas, de qua hoc loco, est nimia pioprii judicii confidentia in rebus potissimia incertis. In uistis caurata
In quo maximὸ Prudentis of tum cematre. Cum prudentia quatuor modis circa bonum versetur aut parans illud
aut conservans, aut augens, aut recte usurpans, recth Plutarclaus lib. de Cons. ad Apollonium. Boni ratiocinatorusve prudentis incium est, aut praecavere malum ingruens, aut acceptum corrigere, uir quam
ἔ minimum redigereserui tolerantia sese mascula re gemrosa instruere. Qui p-ph prudentis viri est, utramque fortunam, prosperam & aduersam optimo moderari, & ad Fortunam intrepidὰ dicere., Suave est ,si quid das, parmus dolor hoc ubi totus..Additamentum IN moderanda utraque fortuna, pr spera, 8e advers1. Raro bona fortuna, de bona mens simul dantur homini, ut ait Livius. Quod,ut vuIt Plutarchus perpaucis contingat, Felices esse , de sapere. Hic ego inprimis se prudentia prodit, si quis prosperam soriunam benἡ moderetur. Nam multi advelfis restiterunt, qui secundam ferre fortunamnon potuerunt. Notum illud Publiani: Fortina,quem pumis Imre,'rui facit.
Et D. Chrysellamus Prosperitatem viri tutis novercam appellat. Secundo si quis in adversa fortuna non animo dejiciatur. Quippe, ut dicit Egesippus , Infirmi in genii est lapsu aliquo summae rei dissid
re,cum exiguis momentis subito inclinenis tur omnia. Optimum vero est, ut ait Seneca Epist. Io8. pati quod emendare non possis , &Deum , quo authore cuncta e-Ueniunt, fine murmure comitari. Plura eum de sortitudine agemus.
MVlta in Politi eis nostris hac de re, igitur hic pauca .Prudens, Ita ro teste, quasi porr6 videns dicitur. Is autem est, qui in quaquere quid verissimum fit maximὰ perspicit acutissimeque & celerrimo potestic videre & explicare rationem. Seu, qui rectὰ consilium ca- qismia. pere in ijs potest, quae omnino ad bene vivendi rationem pertinent. Talis fat. ut quis exista primum opus est ut ingenium solers, memor. εc laboriosum nanciscatur; deinde ut animum a puero exerceat. atiocinetur . circa mathematicaAccuratas contemplationes,.& rectam Philosophiam versetur. D inde de religione, legibus. ossici, ominum , deque viiij si ipsis experie tiam iudi piseatur. Duo enim sunt quae prudentiae habitum gignunt, Disciplina seu multa Cognitio dc multorum negotiorum tractatio. Nam nec ad prudentiam satis idoneus est, qui ab incunabilis ratione, disciplina, eontemplatione animum exerstauit; nec qui in historiis tantum , dc quodam rerum usu versatus est. Utrumque adsit oportet. Prior ille in singularibus purpendendis corcus est ι ster hic rerum uniuersalium contemplatione ni-. hil via Diuili in1 by Coo la
127쪽
hil videt. Aristoteles ad comparandam prudentiam ita Alexandrum admonebat. Annales Patrum discute, inde reris bona exempla extrahere. Oviae acta praeterita dant certum documentum in futurM,Vt imis est Seneca
Ιib. de benes Vtinam hae via ad prudentiam hodie omnes tenderent. nee tantum docti esse vellentsed etiam prudentes. Multi artibus sunt omati. sed simplices , multi boni viri, sed mali magistratus. Ars cum prudentia conjungenda est. Qiss nescit inveteratum jam Proverbium y Homo probe ἀμ- essed partim prudens. Rectis etiam Boetius. Doctos quidem multormidi, prudentes autem perpaucos novi: artibuae enim multae consecrantur
hia sed pruintia, qua multis gradibus omnes excessit artes,nu . Plane igitur Prudentia ab ingenii acumine inprimis manat,augetur me- quatim moria, crescit doctrina, & rerum experientia perficitur. Vt vero pruden- somtem paulo amplius formemus,eum nemo sit, qui se omnia scire profiteri mamrum possit.audienda sunt amicorum consilia, quae intelligentiam plurimum ad-Iuvant. 8e vero etiam inferiores quandoque consulandi, exemplo optimi bematoris, qui in maximis tempestatibus vectores euam consulit. N hro in negotio hebetiores omnes sumus, quam in alieno. Circaea, 'uae agenda sunt, eonsiderata sit omni ex parte animi ratio. Et sicut pria a nauta omnes coeli plagas circumspicit, ut ad omn- vim ventorum sit paratus ita considerare omnia diligenter oportet, ut contra adversa omnia munimentum habeamus, & fortunae vim suam atque impetum praeripiamus. Prouidentia semper animo Occurrat. Est enim, ut fabulantur Po tae, filiarum summi Dei prima, sed eum virtute sit: nam tantus, in uno quoque prudentiae est, quantum virtutis. Permittendum quoque libenter se doceri. sed eum multa versute callideque dicantur, ae plurima ambiguo implicitoque sermone proponantur, cavendum ne decipiamur. Cavid proinde de cum ratione 1 malo declinandum est. Sero dicitur. non putabam, quae Vox prudentis non est. Cautionem Natura omnia animalia docuit. Cauta testudo est etsi ignava, colligit se in tegmen suum, ut ab omni ictu si tuta, eum membrum aliquod temeth exerit. nudumque relinquit, id infirmum . & iniuriae obnoxium est. Plurimum etiam ad prucientiam facit prudentis alicujus consilio parere. Vnde pulchro apud Titum Livium Minutius Paulus ad milites. Sπὶ ego audiui, Milites . eum primum esse virum , qui ipse confutat, 3uid Direm fit. Secundum eum, qui bene momenti obediat. At qui nee ipse consilere, nec alteri parere Iiat, eum extremi esse ingenij. Idem omnino Hesiodust
optimur iste quidem, qui per sese omnia noscens consiliis pravi a Dis meliora peregit.
Rur1- ἐτ' iste probur, qui paret recta monenti
.At qui nec per se voluit. monitus refugit
Recta sequi, cuiusque vir est hic muneris expers. Nemraria quoque est quaedam in agendo Dexteritas, seu Calliditas, Comparatur illa rerum Cluilium usu & consuetudin quae in rebus agendis tutiores homines reddit. Eius finis elim rectus, laudanda san/ι sed
cavendum ne dolus fiat malus. Additamentum. A Rebitas Pythagoreus libro de via inde statim a puero animum exerceat; ra
ro bono. Se felice modum Prudem tiocineturnina matheiri tim, exactas sp eis acquirendae .Iuculenta expimit his eulationes, & veram Philosophiam ver- . .
Verbis. vir prudens hoe maxime pacto setur. Postea de Diis,&legibus, & vitiis natatur. primum nactus sit oportet invi hominum experimitiam indiviscatur.Duo genium solet uicinor,&labori um; deis enim sint , quae prudentis bitum gig'
128쪽
nunt; quorum alterius est, ut mens disci- videt. madmodum enim aliquidplinis de eognitione sit muniti; alterum computanuo partibus conjunctis, totum spectacula de negotia multa , quae partim ex ipsis resultans colligere potest; ita in ipsummet unumquemque spei uile opor- rebus quoque, ratio quidem speculatio tet;partim alio modo percepisse. Nam ne- nem universalem delmeat,experientia v que is, qui mox ab in unabilis rationi- m singularia iudicat.Hactenus ille. At Casia but,disciplina , ab exquisitis contempla- siodorus lib. 8. Uar. ait. tius prudentiaetionibus animum exercitavit,ad pruden- compendium in litteris contineri. Ibi eistiam sat idoneus est , neque ille, qui jam nim prudens invenit, de sapientior fiat. dictis,in quidem nihil consecutus,sed in ibi bellator reperit,unde animi virtute r multis alias hittoriis & rebus, experiun- boretur; inde Princeps accipit quomodo do versatus est. Prior enim ad singularia subditos sub aequalitate componat. Hac perpendenda coecum habet animum ; al- de re plura in Politicis nostiis lib. 1. Tit. ter in universalium contemplatione nihil I . cap. a.&3. '
stisre dis ilis cir obscura sit Prudentia.
Causa exiguus prudentum sit numeruς. nemo difficilem prudentiam non suspicabitur. Sed & obscura est. Dissicilis autem idcirco est. quod intra considerationis suae ambitum res omnes tam uniuersas. quam singulares complectatur,& eognoscere debeat. Ae deinde quod nullus sit rerum humanarum certus status, magna vero earum inc'mlantia & mutabilitas. dependeantque cum a personis, tum a locis & temporibus. Nec raro quae repugnantia sunt , conivnsi tamen debent, & quodam temper Causa mento mis eri quod profecto cujusvis ingenii non est Obscuritatem pru- Obsiaria dentiae adseri caligo illa. in qua rerum humanarum causae latent, & unde e ratu. ut explicarique dAent. Vidit hoc in Paneg. Plinius ideZque, occultat,inquit, eorum semina Neuae , plerumque bonorum malorumj catis sub diuersa sterie latent. Accedit Diuinae Maiestatis decretum , quod quale sit de rerum gerendarum ordine eventuque. fere semper est ignotum. Unde fit. Vt bona plerumque consilia eventu prospero careant , habent homines suam potestate suos de negotiis humanis discursus sed non eorum successus. Imprudentes, qui sapere non possunt,saeph sutat felices. Causam frustra quis inquirat. Non raro perficit simplex. quod. qui prudens videtur exequi non potest. Est igitur Prudentia velut mare.quot S: fundo caret M littore,circa
res humanas voluitur, & vix unquam sine nube. Additamentum. RErum humanarum inconstantia mu- gentes prudentia versetur, nihil dis illiutabilitatque dissicilem prudentiam est, quam de iis deliberare; dissicillimum
reddit; earundem causae latentes obscu- vero certam regulam rebus in omnibusram. Latent rerum fundamenta, inquit statuere, & mediocritatem virtutum prae Quintilianus in praef. Instit. Orator. sed seribere, quod facere prudentia debet. Et fastigia apparent. Non immerito Demo- csim omnes virtutem in arduo ponant,
critus Veritatem in profundo puteo latere tum ibi collocanda potissimum est pr comminiscebatur, Non facile prudentiam dentia , quia suo ambitu virtutes omnes acquiri, docet Salomon, qui Regnum complectitur. Denique quis aliorum con auspicaturus eam a Deo postulavit quam siliis non eget p Idcirco pauci prudentes, ficile invenire discereque non sperabat. nee communis possesso prudentia est. Csim etiam circa res humanas de contin-Prudentia prisu iasime com munia po- ιitis
principys, quibus Prudentia confutando utitur.
una praecipum Prudentiae ossicium sit benὸ consultare. tum principijs quibusdam , ut appellant, consultando utitur. . Sunt autem ea Principia nihil aliud,quam communia quaedam axiomata,usu ipso MSapita
129쪽
Sipientum judicio com probata, quae sibi vir prudens, dum rapere e silium vult, .ranquam certissimas regulas, & futurae deliberationis fundamentum proponit. Si consultandum sit, an expediat diversas esse in Rep. 'religiones. rapiendi consilii regula in hoe axiomate cernetur. Tiuest- -- fomes est bestorum ciuilium. Si de mutandis legibus agatur ecce deli rationis principium Omnu D um mutatio 2 eiplerisHofa es. stitatis nes saepὸ Remp. mutant. Si de arduo aliquo belli negotio deliberetur. consilium hoc axiomate nitatur, In besio bis percare non litet. Operae pretium itaque est cum ex Historicis & Politicis, tum ex bonis omnibus auctoribus communium istorum axiomatum copiam compar te.in promptu6ue habere.& prudenti iudicio negoti js accommodare. Mul ta in Politicis suggessimus, multa ciuilium rerum e siletudo docet. Eiusmodi sunt haec. mPeruniae belli nervus es. Turpe est in re militari dicere non putaram. Negotium populo melius, quam otium committitur.
i Frmina di pueri ratione potius . quam vi sunt ducendi. Hostis consilium nosse, eu hostem fere vicisse. Religionis ne lactus causa est afflicti statvir. μ Principi expedit amari potius, quam timeri.
Arcana Reip .non sunt arcana, nisi paueis nota.
ἱ Praesis in hostili seu betam gerere, quam in propris.
Servist homines, non ut bestiae sunt tractandi. Incertuae uvis , quicunque fauor es plebis.
Hon sum praestat utili, o honor vita.' Non Omnia colligo, innumera sunt. ' dditamentun . Srigeruntur hic coeniniania quaedam ejusmodi diligenti scriptorum lectone
a Iomata , quae capiendorum consi- observari possunt & notari, nihil hie adisti um tegulae sunt. Et quoniam plura dimus.
An prudentia Piris ita tribus sit necessaria.
N Emini id dubium videtur. Filiae enim tot illustrium peregrinatimnes,& tam anxiae educationes ut illis prudentia comparetur.Et cum frueorum sit regere homines quibus innata est libertas id facere sine prudentia non potant. Iis verδ potissimum illustribus necessaria est . qui in 'li' Principum rerum publicarumque Consilio sunt suturi, eum, quod optimum consilium est. I prudentia profitiscatur. Et quemadmodum oculi toti corpori praelucent, ita reliquis virtutibus prudentia. Prudentiae laude celebratus est olim Amasis Rex AEgyptiorum, qui Polycratis Samiorum Regis amicitiae renunriauit, eum reperto in piscis exenterati ventre annulo ad praviorem eum reservari calamitatem prudenter praevid ret. Prudentissimus quoque habitus est Themistocles, cuius ingenium M sagacitatem nemo unquam fefellit. D cum videret apud Athenienses imminentis Persici belli tempore Epicidem sola lingua promptum ad M. gistratum euectum esse ae proptere, ali, a publicis ossicijs abstinere.Epicidi persuasit. ut Magistratui renunciaret, tantum illi largitus, quantum eo anno consequi in Magistratu potuissetiatque ita alijs expeditioni magis id neis ad Magistratum viam patefecit. Inter prudentissimos etiam numera--.tur Alcibiades.cujus perspicacissumum ingenium iust, quemadmodum tam diversis in oceasioni s manifestavit. Numeratur & Agesilau Lacedaemoniorum Rex,qui non minus laudatoris inspiciendos esse mores alabat,quam
130쪽
eius,qui laudatur, quod nemo suis moribus contraria laudet. Et cum urgeretur,ut promissa p staret, resque petita parum honesta ,ideretur . neminem a Rege rem inhonestam petere debere respondit. Vendieare prudentis nomen jure sibi possunt Cyneas Pyrrhi Regis Epirotarum Orator. Cato major Aristippus Philosophus Chilo, Solon, Plato, de innumeri alii ex illa antiquitate viri. Posterioris aevi laudem sua prudentia occupaverunt. Henricus primus Imperator,qui saep8 capitis reis vitam donabat, si utiles besto;quoa aduersus Pannones gerebat, iudicarei tur. Conradus Imperat si in quem cum quinque Duces conspiravisent.omnes sua prudentia ad paciscendum adegit. Fredericus tertius Imp. qui quinquaginta tribus annis. quibus rerum est potitus, pacem sta Imperio servavit. Leopoldus Austriae Dux . qui duo summa Romani orbis capita pacavit, rc. bella inter eos exorta composuit. Albertus Austriae item Dux,qui ob singularem prudentiam cognomento Sapi m est dictus.Gloriosissimus Carolus V. Imperator, qui iti circumspecto, & cunctanter Omnia agibat, ut lucem eius prudentiae summi infimique perciperent. Vide, qui plures voles Historicos..Additamentum.
ITa hic judicamus , & Illustrium , qui
prudentes fueruntintemplispmbamus. Inprimis cum Uirorum illustrium sit vel sub Regibus,vel libera Rep.in partem re giminis uenire, Civitates inhabitantur per sensum prudentium, ut ait Eces. c. IO.Et omninli magnum sub sole malum est, ut ibidem dicitur, Stultu n positum esse in sublimi dignitate. Vere enim Ars imperandi sola prudentia est. Unde symbolum Rudolphi l. Ioeperatoris fuit,Regni prudentia custos. Imperiti quippe in rebus, veluti peregrini in Regionibus, errare solent, ut est apiid Stobaeum serin. q. Prudentia Cato Maior ad miraculum usque praestitit. Vxorem maluit, quae antiquitate generis polleret, quam quae divitiis; quod illa tarpitudinem magis vereretur. In Socrate nihil magis miratus est, quAn quod comiter & humaniter vixisset eum X antippe dissicili & contumace uxore. Propria manu h1storias filio suo & litteris majoribus descripsit. Themistocles pruindistissimus in Elocanda filia virum in lebat , quam pecuniam , ut refert in eius vita Plutarchus. De quo etiam Thucydi des lib. r. belli Graeci. Themistocles, in quit, praecipue dignus erat administrati ne prae aliis , quia acie mentis suae non premonitus, nec diu considerans in rebus subitis, optima consilia habebat, & de futuris , quod eventurum esset, rectissimo conjiclinat, de quae in praesentia habebat in manibus.explicare poterat, & quae non norat, non destitit inquirere. Celebratureti .m prudentiae laude Ariophames Thraciae Rex, qui cum esset arbiter electus a tribus fratribus, Satyro, Pritamide, E melo,filiis Parysadae, qui Bosphoro Cimmerico imperarat, dum de Regno con tendetent, jussit Patris cadaver e sepulchro trui, arbori alligari , sagittis peti , ut qui cor attigisset, is Regni haeres judic
retur. Majornatu guttur, medius pectus illaeso tamen corde transfigit. Eumelus hane impietatem detestatus, cum diceret
malle se Regno carere, quam in Patris corpus saevire, hune Ariophames Regem ronuntiavit, & armis iuvit, donec rebeIantes fratres e Regno abjicerentur. Ita resert Diodorus Siculus. Plures ejus noda ex Historiis possunt obse ari.
ortitudo, ut eam in Rhetoricis Philosophus definit, est Vis mper quam ma. Inre res teruntur in susceptione periciaurum,ta ut lex tabet.Et in Ethicis.Est aurem terribilum . ubi miss immi net propter bonum commune uandam. H.Cicero consideratam