장음표시 사용
241쪽
ique ab ar ditate nomen sumpsisse dicenda est Urbs, quae colli inaedificata est, crebris, perennibusque aquarum se rebris secundissimo . Non pauci ab aris dictum Arretium voluere , quarum multas hic extructas , nescias quihus auctoribus , tradunt: t. . in Teroceia querit anticbi αι te ο easti, Noviti a i Dei sacrificaman spers :dixIt non de Arretinis solum , sed de Etruscis omnibus Ubertus vester. Hanc opinionem secutus Gorellus civis noster in suis Chronicis , ita cecinit: ti nome mero mis su semne antis
Mme etsi Dei si facea sagristis . Quin & Fabricius Palmerius Libro de Urbium , & Familiarum insignibus , scribit fuisse Urbi pro insigni aram ardem
tem : cuius tamen rei , nullus quod sciam , meminit Antiquorum . Hi omnes, ut manifestum est , Etrusci nominis etymologiam apud Latinos inquirunt , quod sane ridiculum ue eum Latina lingua balbutire coeperit , postquam Etruscorum voces multis iam saeculis magnam Italiae partem pervagabantur . Ambrosius Calepinus, aut ex iis Grammaticis quispiam , qui ad eum auctorem additamenta edidere. πο ν ανινο, Urbi nomen derivat . Gloriosa nominis origo, si veritati aut consona , aut saltem similis sit. Veteor tamen , ut inde nomen duci potuerit Urbis Etruscae , quae proinde nihil aut oraginis, aut linguae habebat cum Graecis Commune . 'Α, & 'Amri appellavere nos Graeci,c non aut Ἀρετ . Illa etiam insignis plane est,
l a I Minusque Naωρ quod alii ... ea ministuntuν ab ariditate aretiam δε- use dictum; si quidem undique mine Arno , aliisque uberrimis aquis au Bur ad perennem felicitatem . Ferd. Ugheli. Ites. Sacr. Tona. I. Epis Arret. I b I M. Ioannes de Virgilio in Chron. Mund. Dempsterus etiam In Ere. Reg. opinionem hane prae ceteris amplectitur. I e J Facius de Ubertis in Geogr. vulgo Dittamοndo lih. 3. t d J Aritium sequioribus d ctam fuisse Urbem & S. Petrus Damiani testatur, & eorum saeculorum Numi, quorum aliqui apud me sunt. Ita etiam habet sigillum Cancellas': publicae . HI Polybius Megalopolitanus lib. II. pag. 1ο4- ἐ-
242쪽
& miseranda opinio , quae scriptoribus Etruscis placuit ,
qui decimoquarto a reparata salute saeculo floruerunt . Ex his est Ioannes Villanius vester quem ego quemadm dum in iis, quae proxime eius tempora attigerunt, magnae auctoritatis Historicum puto, ita nullam prorsus literaturae partem attigisse iudico in iis , quae saeculis aliquot remoti ra , e Graecorum , & Latinorum fontibus petenda erant. Hic igitur locuples ceteroqui & elegans auelair , multa in Urbis & Civium nostrorum laudem praefatus , ubi de nomine Oppidi sermo incidit, Aureliam antiquis dictum suisse affirmat ad usque Totitae tempora , qui eum penitus deleverit , ac deinde impresso muris hostili aratro , campos ubi Aurelia fuerat, sale superseminaverit: a qua aratione, locus,& Urbs loco ipsi rursus aedificata Arretii nomen sorinlita apud posteros lat. Verum scriptorem ipsum lingua sua , noc est elegantissime loquentem , audiamus . La Citinta ae prima Abe mme Rurelia , e fu grande Citia, e nia D ; e in Aurelia fumus antitamente fatii per sottilissima Maestri v si mos - eon diversi intuli di iuste forme , e Hsettile intaglio,cia vetaieta si paravam impcssibili essere opera umana . Ε ancora se ne truovano , e di certo auora si dicie , ebei sito , e ι' armisae areσο fenera sutilismi uomini. ' La desta Citia ae Aureliasu auebed strutta per is detra Totile, e ferieti arare, e seminare da
I a J Petrus Botumlal in Com. Mia sequens Iohannis villanil textus pro ductus eli,& emendatus fide Codicia antiquissimi Mia in Salviniana Bibliotheca . l b I vasa huiusmodi fictilia laudavit non semel Martialis Liba
Arretina nimis ne spernas vasa monemur stainus ervi riseis Porsena milibus .& Lib. I. Epig. 3. Sic arretanae visaut ebrastallina testae. Plinius lib. 33. cap. gr. Maior quoque pars hominum terrenis uinin v As . Samia etiamnum in esculentit lavidantur . Retinet hanc nobilitarems Arretium in Italia H. Admirationi sunt aliqua, quae supersunt ex sis huiusmodi, In Civium nostrorum Museis ; quorum aliqua inventa ad ripas fluvioli Castri, qui Urbem praeterlabitur, praesente Ioanne Card. Me 4 diceo, qui dein stat Leo X. eum meruerunt habere laudatorem , Marca Attilio messio teste oeulato in His . An. Mia . Fodin. UghHL Italo. Sac. Tom. I. Epi pat. Arret. Peperit oinna memoria bare cινειεν --νοι illus M , ω forin , perspect que ingenti acumine ως.
243쪽
sale, e s aliora innanti su ebismata in D , etia Clita arata.
Iurasse videntur in eamdem sententiam Ioannes auctor Fabularum antiquarum, quae eo libro continentur, qui vulgo
dicitur il Pererene, & Facius de Ubertis in Geographia . c I Diu dissi' Amtira Aurelia e aspreta , Aurelia dico , alia citra H a
Tereb era amicamente tati detis . i
2uando Gliti prestis , ebe pον Struuer Ia fece , e orare a pergo o pergo Verum haec, rudis & impoliti saeculi imperitiae tribuenda : unde tamen tenuis quaedam & exilis Historiae lux oboritur de attributa fortaste Municipio nostro per M. Aurelium Imperatorem, aut ex Antoninis quempiam Coloniae Aureliae nuncupatione , de qua & Historiarum , & Lapidum monumenta altum silent. Verum de his infra oppo tunius. Muris caruisse Arretium usque ad Desiderii Longobardorum Regis tempora somniavit in suo Viterbiens Coenobio Annius. Non ita qui magis sobrie scripserunt igno ei Annio auctores antiqui. Vitruvius auctor eximius,& diligentissimus veterum monumentorum illustrator, vetusta
appellat in Italia , γ' egregie factum Arretii murum . Livius , scriptor Vitruvio , circa Arretii moenia Romanum exercitum constitisse, ante infelicem ad Thrasymeis num pugnam , testatur. Et anno ab U. C. DXLII. cuin stodiri tuitis a C. Terentio Varrone Arretii Portas, ne primores dilaberentur , illisque alias claves impositas , narrat Plinius etiam, cuius diligentiam,& eruditionem singulare nihil essueti , lateritios Arretii , ac Mevaniae muros Irae ceteris in Italia collaudat. Nolui locum afferre Si-i Italici, Poetae elegantissimi , qui altos arreti muros comme morat ; D ne videar Poetarum testimonio , non semper Cum Proprietate loquentium , indigere ad rem exploratissis
mam uJ Distamondo Canio m. ibi Lib. 2. cap. VIII fel Dee. 3. lib. Iamrtumque per praemisos exploratores habiai ubal exercitum Ro- ianum e rea inretii moenia esse. l. J Livius lib. XXVII. Iea Bisi, HRtur. lib. 33. cap. I . ID De Beli. Pun. lib. V. V. Iaa.
244쪽
mam eonfirmandam . Unam e primoribus duodecim Etrua
tiae Civitatibus fuisse Arretium , nullus est quod ego ciuidem sciam J ex antiquis , qui aperte scripserit, nullus
e recentioribus, qui negaverit: - favente praesertim huic sententiae Dionysio Halicarnassensi . Certe potenti is mas fuisse in Etruria Urbes Perusiam, Vulsinios, Arretium, Livius diserte testatur: qui & alibi Perusiam, Cortonam.& Arretium , capita Populorum Etruriae appellaverat. Magnus, & opulentus suit Arretinorum ager , cuius ad orientem fines Tiberi , ac Tiferno, & alti stimis Umbrorum montibus terminabantur 3 cf ad meridiem Cortonensium, Perusinorum, & Clusinorum agros attingebant g in Septemtriones vero atque Occidentem, usque ad Faesulanorum agros , hinc - inde vero ad Volaterranorum , ac Rusellavinorum fines protendebantur . Magnum quidem etiam nunc
superest & antiquum Imperii adeo ingentis indicium , A retini Episcopi ditio, quam Διοικη , Graeco vocabulo nominamus. Constat siquidem eosdem olim fuisse Episcopatuum fines, quos & Populorum , quibus Episcopi praeerant. Vasta enim est vel hisce temporibus , & fortasse inter Etruscas maxima Dioecesis Arretina ; quamvis, aucto per Etruriam Episcopatum numer , multum ex ea detractum sit, ut
inde Cortonensis, Plentinus, Ilcinensis , ac Politianus Episcopatus erigerentur. Nec nihil ex ea imminutum est,
Pon laJ omnium maxime huic opinioni favet locus Dionysii, de quo Insta: neaque ille tamen diserte dicit unam ex duodecim Urbibi,s fuisse Arretiisum. b I Leander Alberti in Ital. Reg. Ere. E' anniserata quesia Citisrd fra quesse prime dorici di Etruria . Eadem habet Μ. Guaarus ilia Chronic. Raphael volaterranus . Arretium inter XII. item ponit Flavius Blondus in Ital. illustr. Alexand. ab Alex. Dier. Geniat. Cap. XXVIII. Sigonius lib. I. de antiquo iure Italiae . Vincent. Borgh. Tra'. de Etru& Urbibus eius . Ferdinand. Ugheli. Irat. Sac. Tom. I. & alii quamplures. fel Lib. III. ldi Lib. X. Tres validusmae Urbes Etruriae capiι a Gnis , Perusia , AErretium pacem petiere Gre. I et Lib. IX. Itaque a Pe
resia , Cortona , Arretio , quae ferme eapita Etruriae populorum .... areant ωe. ffl Plin. lib. 3. cap. s. Tiberit , antea Tabris .... e media
fere longitudine Mennini , finibur inretinorum profuit . I g J Strabo,& Ptolemaeus . t b J Livius lib. II. Etrusci eampi , qui Faesulas intre
retrumque iacent , frumenti , ac pecoris , omnium rerum eopia oy-
245쪽
MB INSCRIPTIONE IPontificibus Senensi , ae Sancti Sepulcri s quod perperam
Biturgium nonnulli vocant J agri parte attributa . I aee e scriptoribus iis, qui Ecclesiasticas res Historia , ae Geographia illustrarunt, clara & manifesta sunt . Quod si
nobis veterum Etruscorum lingua perspecta esset, aut cognita , quemadmodum aut Latina , aut vetustiores aliquae, multa profecto nos ager hic ipse doceret circa antiquas Arretinorum familias, leges, ac religionem 3 quae nobis tunc innotescerent e nominibus iis, quae modica soni immutati
ne ad nos transmissa etiamnum durant, Oppidis, Collibus, Fontibus , ac Fluminibus imposita . Multa itaque ab Etruscorum idiomate orta nomina , quae modo ignoramus , indicare liceret , quemadmodum e Romana origine habemus in suburbanis , detorta ad recentem loquendi modum , Albianum pagum , Albium , ab Helviano , Helviae apud nos familiae , rure , Si turnum , Sitorno , a Saturnio fano G& Forum Iani , quod efferimus Foiano , & Iovium , nobis Giome , & Venerium , quod nobis est Menere, & Collem Cytheridis , vel Cithaeronem , qui plebi nostrae dicitur Gle trana, O & manifestae magis originis Sergianum, fa Caeellianum , & Petronianum, ς Sargiam , Cis Iliano , Tetragnam ; quae a Sergiis , Petroniis , & Caeciliis dicta nemo est qui non videat. Nomen a 4. Caecilio, T. Pomponii Attici avunculo, inditum pago putavit Blon. dus 3 - quem tamen contra Codicum fidem locutum evincit Dempsterus. Locus ipse , in quo Consul L eius , cum Gallis Etruriam invadentibus infeliciter concurrit , tertio ab Arretinis moenibus lapide in Caurum , servat adhuc Consulis, qui ibi in acie occubuit , n
di, & antiquus Interpres Gorelli Poetae apud AEgidium Menagium ; in originibus Linguae Italicae, v. Colcitrona. Ie J Petras Bonamici in m. Mia Ist Petrus Bonamiel dictum putavit ab Eutyctio Sergeno , Cuius apud nos Epitaphium est. Sergentanum dici oporteret si inde deducer tur . AEgidius Menam in origin . Ibi In Ital. Illustri pag. 36.lνJ Fir. Reg. T. a. I Fortasse L. Cornelius Lentulus, qui anno V. C. CCCCLXXIX. Cos. in acie occubuit; cui suffectus M. Carias Dentatus.
246쪽
men , & Campus Lucii , vulgo Campolae. , appellatur. Magnitudinem Urbis, Civiumque in ea numerum , quam-tumvis cetera non testarentur , Ostenderet sane vastum illud ac plane magnificum Amphitheatrum , Romano non multo angustius , quod Opere reticulato , ad firmitatem . Etruscam constructum, durat adhuc, & integrius duraret, nisi barbaris temporibus Civium incuria , & avaritia priva, torum hominum i quos nominare necesse non est j opus plane mirandum , cui tempus edax pepercerat , deformassent. Nolo hic in eo describendo diutius immorari s maius operae pretium facturus , si exactam nobilis adeo aedificii lchnographiam publici iuris faciendam ad te v. Q uepetisti, transmisero. Facile tecum eruditi omnes intelligenean ad trutinam revocanda sit ea opinio , quae nullaia , praeter Romanum, ac Veronense, Amphitheatra in Italia extitisse constanter tuetur . Theatrum etiam in ea summae Urbis parte , quae ad Boream est , firmum satis ac vastum fuisse scriptores nostri commemorant. Hunc ipsum locum Arx recentioris operis ita occupavit, ut ne vestigia quidem antiquarum substructionum ulla videantur , sicuti etiam nulla plane iiapersunt vestigia amplissimarum Thermarum , qualia periti harum rerum aestimatores ea esse iudicaverunt , quae inter Ponenda sundamenta pulcherrimarum
Porticuum, quibus modo Forum nostrum exornatur, de te
Eta ab opificibus sunt. Moles eas suisse & substructiones reticulati operis sane magnificentissimi narrat oculatus testis Petrus Bonamicus , qui monumentorum omnium illustrium, quae suo saeculo apud nos visebantur , memori
am posteritati prodidit in suis Commentariis. Thermas aliisas Amphitheatro vicinas fuisse , & ex Historia Martyrum indigetum Gaudentii & Columati aperte colligitur 3 - &nomen loco adhuc remanens Balnei Nympharum sil Tagmistis Ninfe manifeste indicat 3 & quae supererant, patrum
nostrorum memoria, Veterum Aquaeductuum parietinae, to
247쪽
eo illi proximae , clamabant . mamquam , ne suspiciones meas dissimulem , non unum eum autumo fuisso usum horum Aquaeductuum eo loci. Arbitror enim, non xam ad varietatem,& copiam spectaculorum exhibendam, Amphitheatrum in Naumachiam fuisse commutatum , su ministrantibus Aquaeductibus necessarios fluctus; ut ibi superinducta arenis aqua naviculae proeliarentur, ubi gladiatores aut inter se , aut cum seris immanissimis depugnaverant . Non abhorret hoc sane a moribus saeculorum illorum 3 - & opportuna utique spectaculo nostri Amphitheatri area facile potuit ad utrumque oblectamentum p pulo exhibendum usurpari . Fuit etiam apud nos insignis quaedam , & omni ornamentorum genere illustris Basilica , ubi celebriorum Romanorum statuas collocatas fuisse vetusta quaedam Inscriptionum collectio , quam manu scriptam habemus , diserte docet. In illarum Basibus ea illustrium virorum honorifica elogia erant, quae brevi verborum ambitu narrationem rerum praeclare a Viris illis gestarum complecterentur . Epigrammata haec a Caco-Critiis Cis, nescio quibus, frustra in imposturae suspicionem revocata , hac illac modo dispersa sunt 3 quorum tamen nonnulla hodie supersunt, partim e fundamentis antiquae Arcis nostrae , partim ex aliis Urbis ruderibus antiquitus effossarquae quidem ipsa olim Arretii in Sasilica fuisse veteres MS Codices testantur . Unde & Borghinum , & Maetochium lapsos apparet: quorum alter unam ex iis Epigraphe Florentiae in Theatro fuisse scribit, alter unam Arimini ininventam putavit: si tamen Mazochii lapsus ille est potiusquam descriptoris, aut Typographi , qui compendiarias fortasse notas AR. quas in antiquo aliquo Codice legit, de Arimino maluit quam de Arretio intelligere . In Codico nostro nullus dubitandi locus reliquus est. Quonam Vero Urbis loco Basilica haec fuerit , divinare mihi non licuit, Antiquitas parietum,& figura prorsus eadem, quae vetustis
248쪽
Baslieis esse consueverat, observatur etiamnum in ea peris ampla Ecclesia, quae vulgo dicitur Santa Maria delia Pi e squaeque ante aedificatum maximum Templum , pro Cathedrati s ut loquimur ) fuisse perhibetur . Haec animum
inclinant ut credam, ibi antiquam Basilicam ad negotiationes , atque iudicia esse potuisse , quae deinde circa annum AErae Christianae millesimum iis ornamentis , & anaglyphis insgnita fuerit , quae Religionem quidem , sed & imperitiam saeculi spirant. Verum non ornamenta solum , sed ipsa moles AEdis multa habet, quae non Romanam aut Etruscam , sed barbaram , ac Gothicam aedificandi rationem Tapiunt. Nostri quoque scriptores Templum i Mercurii eo loci fuisse , non Basilicam ad usus forenses , argumentis nescio quibus adducti , scriptum reliquero . Eximium certe signum Mercurii ex aere Arretii sudasi Cn. Domitio de C. Cassio Cos. Iulius Obsequens scribit. Sed hinc debile sane habemus , atque infirmum argumentum ad Hermeum hoc Templum hoc loco constituendum . Reliqua autem omnia obscuriora sunt. Adeo enim bellis , incendiis , direptionibus deformata per quindecim fere saecula Urbs nostra est , ut ne antiquum quidem eius sturr . agnoscere , certoque statuere possimus . Illud unum compertum habemus , insigne in ea aedificium fuisse , cui ob dignitatem Basilicae nomen fuerit attributum : unde fortasse ablatae sunt praegrandes aliquae e maculoso AEgyptiaco Iapide, dc ex Porphyrite columnae, quarum post tot clades, & incendia durant etiam num ingentia quaedam ad ficisclesiam Cathedralem fragmenta. Rudera pariter antiqui, &magnifici Templi quod ab invento ibi proxime a cementariis, puteum effodientibus, aeneo Palladis simulacro, nota iniuria Palladi sacrum creditum est detecta sunt anno MDXLI. ubi pavimentum vermiculati operis insigne , ad eam aetatem adhuc durans, visum fuit Ie Bonamicus testatur. Ea Palladis statua Florentiam ad M. Ducem Cosmum misisa est : pavimentum vero illud , obrutum penitus, aut di DFf fra-l a J Petrus Bonamici in Conain. MS.
249쪽
sractum ab iis, quibus puteus,& stabula magis quam adeo rara Patriae decora cordi erant, ita interiit, ut nisi scriptum reliquisset Bonamicus , illud ad S. Laurentii inventum suisse , modo nullam haberemus aedificii pulcherrimi memoriam. Haec ad antiquam Arretinorum in aedificando magnificentiam ostendendam , ne per singula eamus, dicta sussiciant . De Etruscis vero Signis, Urnis, Inscriptionibus, ceterisque ex Etrusca supellectile antiquis monumentis, quibus referta iant Arretina Musea , quaeque in dies variis in locis eruuntur, nihil dicam. Ex his non pauca praeclarum
Dempsteri opus de Etruria Regali exornant , quod nuper publica luce donatum impensis nobilissimi Viri Thomae Cohe , Magnae Britanniae Armigeri, eruditissimis Observationibus C. V. Philippi Senatoris Bonarrotii maximo Iocupletatum est , qui ad Etruscam Historiam , & ad veteres Etruscorum ritus cognoscendos nobis aditum primus aperuit. Quibus artibus, quibusve gestis ad has opes , potentiamque pervenerint Arretini illi , frustra apud Auctores antiquos . quorum opera ad nos pervenerunt , quidquam perquiras , si) Armis certe & viribus auctam fuisse Rempublicam , minime est dubitandum: qui tamen fuerint eorum Duces, quae bella, quae vicissitudines, ignoramus:
Urgentur , ignotique uua Nocte 3 carent quia rate faere .
Antiquissima omnium expeditio i cuius quidem auctores meminerint J ea est, quam contra Tarquinium Priscum pro Latinis sociis, simul cum Sabinis, quinque Etruscorum populi , inter quos Arretini , animis concordibus decreve-
Te . Eam commemorat Etruscarum rerum consultissimus scriptor Dionysius. In Romanorum societatem adscriptos eam constanter tenuisse inde arguas, quod cum Om
- nes I a i vide Tabulas XIX. LXI. LXXXIII. & observationes, & Coniecturas additas eidem operi pag. g. XLI v. b J Pseud Myrthilus Lesbius pu
llaticam exercuisse scribit. Fortaste quia apud Diodorum Siculum luerat lib. IV. Tyrrhenos classe potentes, terrestri quoque exetaitu PracvHIdoso
250쪽
nes Etruriae Populi ad arma iissent , ut communi nomine, consilioque Sutrium oppugnarent , quae urbs socia Romanis , ut ait Livius , velut castra Etruriae erat , soli ex
Etruscis Arretini arma capere recusaverint. Rependit e pulus Romanus Opportuno tempore Arretinis sociis amicitiae & fidelitatis vices, cum parantibus Gallis magna belli mole Arretium obsidere , ipsi ad serendam opem , valido, sed infelici virium apparatu adfuerunt. Narrat ista Polyhius . . Vereor ne fastosus fortassis, ac nimium φιλο ατριο apud exteros videar , si Arretinorum societatem magni ad rem Romanam momenti fuisse aflirmaverim . Habes tamen meae sententiae auctorem , Historiae Romanae parentem
Livium , qui ab Arretinorum sive motibus , sive fidelitate Etruriae totius defectionem , aut pacem regi solitam fuisse non semel diserte satetur . Cum enim aliquando apud Arretinos Cilnium genus O , unde postea carissimus Augusto , & a laudatis viris laudatissimus Maecenas fuit G, nobilitate, ac divitiis praepotens, civium multorum de se
suspicionem aemulationemque concitasset , ad arma Ven
tum est , & Cilnii e Civitate pulsi , ignores an tuendae Iibertatis gratia , an invidia potius Civium de alieno splendore dolentium : quod quidem in omni Civitate iacile , ac frequens , apud nos etiam facillimum , ac frequentissimum semper fuit. Ab his Arretinorum seditionibus motu orto,
l a J Lib. Dum Mee geruntur in Samnio, iam omnes Etruriae Populi, pra ter Arretinos , ad arma ierant, ab oppugnando Sutrio, quae urbs socia Romanis , velut claustra Etruriae erat ingens orsi bellum. ibi Lib. II.i e J Lib. X .ann. ab U. C. CDLI. Multiplex deinde eκortus terror ῆ Etruriam rebellare ab Arretinorum seditionistis motu orto nuntiabatur: ubi citanium genus praepotent, divitiarum invidia, pelli armis coeptum . . . Itaque propter eos tumultus dictur u Valerius Maxiinus Dictator , Magi Dum Equitum sibi Iegis M. AEmilitim Paullum. Et mox. Habeo auctore sine uiati memorabili proelio pacatam ab Dictaiore Etruriam esse, feritionibus tantum arretinorum compositιν, ω Cilnis genere eum Plebe in gratiam reducto. Idi In Editionibus non paucis Licinium legitur ; eum tamen codices n tae melioris Cilnium habeant . sel Arretinum fuisse Maecenatem s& Cilnia familia , ex qua ipse erat, cuius nos monumenta habemus , satis probat & Augustus in ea ad Maecenatem Epistola, quam Macrobius refert Saturnal. Lib. II. Cap. IV. aperte dixit, facete admodum, M ia