장음표시 사용
121쪽
Pars Posterior Tramca. 1 3straturi quippe propositionem detegere debemus rationem sumcientem, cur praedicatum subjecto conveniat , vel non conveniat β. I a. ; quorum adeo primum praesti turi sumus , si vel ob convenientem 1ubjecto definitionem eidem convenire definitum, aut vicissim, vel ob determinatum ejus statum determinatum quemdam modum illi competere stenderimus; ubi quidem nuspiam applicatio Dicti de omni locum sibi non vendicabit: quemadmodum etiam in praestando altero applicatione D est de nullo semper opus erit, ut facile intellige-aur: consequens proinde fit, in demonstrando, regulas applicandi Dictum de omni , nullo ,
hoc est quoniam syllogismi non sunt nisi applicationes illius Dicti , regulas syllogismorum
indubitate usum suum habere. SCH. I. Equidem demonstrationes Virorum etiam Hoctissimorum ερparent ex olla smis non eoηstare; rei a tamen constare fatis agnoscuntur , s tuarum resolutio , sive anat i instituatur . Nempe perperam quis existimaverit, syllogismis locum esse non posse, nisi voces ilia sed, atqui, ergo occurrerint: vel sinebis propositio aliqua ex aliis tanquam notioribus rite deducitur quod unam syllogismi naturam absolvit. SCH. a. Collige exinde non utilitarem modo , sedo necestatem Logicae artificialis ad scientiam adipiascendam.
zos. Syllogismi, quibus in demonstratione utimur, emonstratiυi dicuntur. In syllogismo itaque demonstrativo propositione , quas praemissas vocamus, vel exprimant definitiones, & experientias certas, vel sint identicae, aut axiomata, vel certe sint conclusiones syllogismorum ex hujusmodi praemissis constantium, oportet.
122쪽
ra ' Logi ea Ratio patet ex eo, quod ipsa demonstratio sieid genus probatio, in qua non admittuntur principia, nisi certa, ac indubia ; qualia scilicet dumtaxat sunt propositiones identicae, itemque axiomata , ac propositiones definitionem , vel experientiam certam exprimentes, aut demum proispositiones jam demonstratae: cum igitur in demonstratione syllogismis utendum sit ; atque in horum praemissis principia demonstrandi locum sibi vendicent, eae sane illius, quam diximus, eonditionis esse debent. 2o6. Et si accidere possit, ut propositionem nan-eiscaris, quam unico syllogrsino demonstrare queas, perraro tamen re ipsa id accidet: atque si acciderit , in hujusmodi syllogismo praemissae omnino non poterunt esse aliae, quam propositi nos identicae, vel axiomata &c. Enimvero frequentissime syllogismis concatenatis, seu ratiocianio polysyllogistico opus esse experieris, quod adeo eousque protendere oportebit, dum devenias ad hujusmodi syllogismum, cujus omnino praemissae non sint, nisi propositiones identicae, vel axio
SCH. Applicatio Dicti de omni, vel nullo non ita hilogismis est propria , ut non in aliis etiam argumentandi generibus obtineat , tames in his non tam aperte, ac distincte appareat , quemadmodum in illis apparet : unde haec argumentandi genera syllogismoseopticos appellavimus . Poterunt proinde loco Bllogiasmorum perfectorum etiam alia argumentandi genera in demonstratione adhiberi r circa ea tamen observanda erunt, qua de syllogismis stabilisimus. Σο7. Demonstratio alia est directa , sive osten a, alia bindirecta, sive Vogusta . Demonstratio ostensi-
123쪽
Pars GHerior Practica . 12 va est , qua ex notione sub iem prae dicatum subJecto convenire colligitur: demonstratio apogogica est, quaposto rei demonstranda contrario tanquam vero, idi um vero repugnare eυincitur . Demonstrationem directam formaturus subjectum , ac, si opus fuerit etiam praedicatum propositionis demonstrandae desinit: tum I. Ex definitionibus format enuntiationes; itemque ex iis, quae vel certa experientia, vel legitima probatione de subjecto , aut praedicato iam innotuerunt: ex his omnibus fiunt propositiones minores syllogismorum: Σ. Cognita propositione minore, concipit propositionem universalem, quae cum minori communem terminum habeat: haec erit propositio major: atque ita sundamenta conclusionis habebuntur ; primum nempe ex natura demonstrationis requiritur; alterum propterea fieri debet, quod ex sola minore syllogismus constare non potest : a. Conclusio formata sumitur ut praemissa novi syllogismi , cui jungitur alia ex antecedentibus nota , inse turque conclusio: atque hac ratione, adhibitis ,scubi opus suerit, consequentiis immediatis, demonstrans progreditur , donec aliquo syllogismo
inferatur conclusio, quae eadem sit cum propo-stione demonstranda. SCH. Sit e. g. demonstranda haec proposito: Mundus est contingens: ex definitione mundi formabitur enuntiatio: Mundus complectitur entia spatio connexa . Tum erit propositio major prima: Quidquid complectitur entia spatio connexa, id compositum est: minor : Mundus complectitur entia patio connexa r eonclusio prima : Ergo Mundus est ens compositum . Prvositio major secunda :Nullum compositum cum absoluta necessitate ςxi-
124쪽
I 26 . ' Logi eae existere potest: minor ex conclusione prima: Μundus est ens compositum: conclusio secunda : Ergo Mundus non potest cum absoluta necessitate existere . Propositio major tertia : Quidquid existere non potest cum absoluta necessitate, id contin-rens est : minor ex conclusione secunda : Mundus existere non potest cum absoluta necessitate: conclusio tertia: Ergo Mundus est contingens. 2o8. Demonstratio indirecta, seu aposogica ita
essicietur: I. Ponitur enuntiatio propositioni demonstrandae opposita: 2. Cum hac agitur, quod in demonstratione ostensiva cum ea, quae eX definitione formata est, agi solet : nempe adhibetur pro minore syllogismi primi, vel ex ea per consequentiam immediatam conclusio insertur , quae conclusio dein sequentis syllogismi praemissa hi: atque ita in concatenatioue syllogismorum, si opus fuerit, pergitur , donec syllogismo aliquo inseratur conclusio, quae vel definitioni subjecti,
vel pro possitioni verat alicui contradicit. SCH. Propositio eadem Mundus est contingens indirecte, seu Vogogice ita demonstrabitur. Enunti rio opposita e Mundus necessario existit. Propositisma ior prima: Quidquid necessario exis it , illud
est simplex immutabile: minor: Mundus necessario existit: conclusio prima: Ergo Mundus est simplex immutabile. Propositio 'indubie Uera: Mundus est ens compositum. Proposito major secunda: Nul- Ium ens compositum est simplex immutabile: minor: Mundus est ens compositum e conclusio secunda: Ergo Mundus non est simplex immutabile: eonclusio Drtia: Ergo Mundus est simplex immutabile, 9 non est simplex immutabile , quod est absurdum: conelusio quarta : Ergo Mundus est
125쪽
Pars Posterior Practica. I 272oo. Demonstratione apogogica frequenter uiniuntur Mathematici. Vis ejus, atque eis cia ad hoc, ut propositio nobis certa sit, satis ex hoc intelligitur : quia enim in illi oblatae propositioni oppositam sumimus, atque eX ea aliam , quae verae contradicit, eruimus; manifestum nobis fit, eam , quam sumpsimus propositionem falsam esse. Enimvero cum hoc ipso quod propositio aliqua falsa sit, ejus contradictoria agnoscatur esse vera per princ. eontradict. liquet fore, ut ipsam propositionem , t quam indirecte
demonstrabimus veram esse agnoscamus ἱ eaque proinde nobis certa sit. SCH. Dum supra ostendimus, ope demonstrationis, propositionem nobis. feri certam, de osten a, ut con- eranti patere debet, locuti sumus . Hac vero propo-stione evineendum fuit , id ipsum etiam demonstri
ΣIo. Circulum in demonstrando eommittere dicitur, qui ad demonstrandam e. g. propositionem A utitur propositione B, quae tamen propositio B sine propositione Α demonstrari nequit e ut, siquis propositionem : DEUS M. aeternus demonstraret ex hac : Ruia DEUS est ens necessarium; demonstraturus autem , -- esse ens necessarium niteretur propositione : Ruod DEUS sit aternus . Facile autem quisque intelliget , i hujusmodi cim culum in demonstratione sollicite esse vitandum. 2II. Omnium, quae extant, sacile curatissimae demonstrationes sunt Geometrarum. Nihil proinde fere rectius is, qui quidem habitum demonstrandi , hoe est , scientiam usu sibi comparare volet, acturus est, quam si in iis cum attentione sedulus versatus fuerit. N que tamen putaverit,
126쪽
x28 . Logicaveriti, opus non esse, ut, quae modo demonstrandi praecepta tradita sunt, sibi familiaria reddat.
ara. C I propositionem quampiam pro vera habemus propter testimonium alterius, eam eredere dicimur; ipseque assensus tali casu Fides appellatur. Hinc autem intelligimus, quae ad fidem pertinent , ex parte jam a nobis alibi Cap. II. Sest hujus pertractata esse. Quae restant notatu digniora , hoc loco adserentur. - ΣI3. Testimonium est Dictum , quo alter nobis propostionem aliquam veram esse afrmat . Erit testimonium verum, si dicens convenientiam praedicati cum subjecto rite cognitam habuerit , veritatisque dicendae amans fuerit; quae duo si ignoramus, & tamen id , quod dicitur, verum
esse censemus, seu credimus , fides nostra caeca dicitur; si vero novimus, oculata: eaque vel certa, vel probabilis: fides certa a testimonio dicentis, quem certo constat memoratis proprietatibus ornatum esse; probabilis a testimonio dicentis, cui eas inesse probabiliter novimus, pendet. vid. Ioc. cit. γ. SCH. I. Facile quisque dioiciet, fidem etiam eem, tam plurimum disserre a eognitione scientifica ; hane enim in ipsa veritatis perspicientia postam esse novi- , mus, in qua equidem fides etiam certa nequaquam posita esse deprehenditur; credimus quippe etiam Pr positionem , esus praedicatum, quomodo per notionem subjecti determinetur, ignoramus . Illud autem quam .
127쪽
Pars PMerior Practica. I 29 solet: fieri-ηe pvit . ut cujus propost ionis ipsam veritatem perspicimus, sive quam scimtis , eandem etiam credere dicamur 8 Et vero id fieri re ima posse ita ostenditur. Fieri potest , ut eandem propostionem ex
diverso capite, seu, ut aiunt , motivo veram esse agnoseamus 2 an non enim veritatis criterium aliud
intrinsecum , aliud extrinsecum ' Fae tibi perspecta esse in notione subjem illa , per quae praedicatum determinatur , tanquam ex criterio intrinseco propositionem veram esse agnosces. An non autem eandem pro- postionem alius quidam nec scientia , nec veracitate destitutus, veram esse .rmare potuit Z Suppetet ergo etiam criterium extrinsecum, scilicet testimonium υ νum , unde illa vera esse agnoscatur. Utroque criterio cur non uti poJs , cum utique unum alteri minime
SCH. 2. Si autem quis dicat : Mens nostra non
potest simul diversis actibus idem objectum attingere: cognitio scientifica, D fides sunt actus dives; proindeque sc. Tom. I. I Re-
3o Idipsum quibusdam potest exemplis confirmari.
Datis duabus lineis tertiam proportionalem demonstrative invenit adolescens Geometra : de demonstratione non dubitat: at si praeclarissimos audiat Geometras rectam, solidamque habere demonstrationem suam, qua tum in sua scientia confirmatur Idem evenit cum vexitates aliquas de DEO naturali lumine demonstramus, easdemque divina confirmamus revelatione, seu auRO Titate. Utiliter ergo potest interdum cum evidentia auctoritas conjungi ad idem comprobandum ; tumque simul sunt scientia, & fides. Cum fides, solitaria est, &fidem habet mens , & in statu fidei est, seu obscurita- eis, quam fides per se non dispellit, ut Auctor in Scholio 3. notat : quum vero fides est cum scientia conjuncta, fidem habet quidem, non tamen in statu est fidei, seu obscuritatis, sed in statu evidentiae, quam as fert scientia.
128쪽
I3o Logie a Respondetur , tames dandum , quod mens nostra non post semul actibus diversis oppositis, eujusmodi
forent assirmatio, ac negatio, idem objectum attim gere ; nihil tamen obstat , quo minus idem objectum actibus non Oppositis , ut ut diversis , attingat.
Ruippe, 9 quatenus propositionem scimus , ct quatenus eam credimus , fra dicatum subjecto convenire cogitamus .
SCH. 3. Si instet: Eadem propositio non potest nobis esse eυidens, s non eυidens ; deberet aulem esse,
Resp. Ωuoniam nihil inconυeniens est , ut eadem res cum Δυersis comparata nobis s magna, b parva sit; cur non eadem propositio b evidens, s none idens esse possit , F nempe ad diversa motiva assentiendi referatur ' Si inferat : Ergo in mente nostra simul elaritas , seu eυidentia , es obscuritas locum habere poterunt . Reo. AEquivocatio in termino obscuritas latet. Fides non inducit menti obscuritatem, sed solum non Dalet eam removere , Fqua antea fuit; quod se mens etiam evidentia , ac claritate ρὐιitur , hanc fides minime tollit . Itaque F in illa bcognitio scient ea , 9 Mes fimul fuerint, locum habebit evidentia; solumque poterit dici , quod , F pro
ea locum haberet obscuritas , illa per fidem non removeretur. Solet autem fidei , in quantum ipsa quiadem menti evidentiam adferre , ae obscuritatem re- moVere non valet , tribui obscuritas , quam negati Fam vocant: ut adeo pateat , formatam illationem sic fore ex ediendam . In mente nostra simul claritas, seu evidentia , obscuritas negatiDa locum habere poterunt , concedo ; claritas, b obscuritas positiυa,qμα proprie in absentia claritatis , ac evidentiae staei, nego. 2I
129쪽
2Iq. Propositiones, quae nobis credendae proponuntur, sunt vel singulares , e. g. eXprimentes factum aliquod, vel universales . Sive autem P Ro- post Tio fuerit singularis , sive universalis PiDEM
MERERI NON POTERIT, SI IN EA PRAEDICATU Μ SUBIECTO REPUGNET . Fides namque est actus, quo propositionem cogitamus esse veram; propositio ve
ro, in qua praedicatum subjecto repugnat , est falsa f. i 36. ; quoniam itaque propositio sal
sa non meretur haberi pro vera, patet utique , propolitionem, in qua praedicatum subjecto repugnat, non mereri fidem. SCH. DEUS , quoniam omnium scienti us aeque, ac veritatis dicenda amantissimus est per prine. Theol. , ormare non potest , quae Abi repugnant. Fidem hine ejus asserta merebuntur , quantumcunque illa humanam facultatem intelligendi superent . 3I
2IS. SI PROPOSITIONI, v EL DICTO CUIDΛM UNIVERsΑLI FIDES HABENDA SIT, CONSTARE DEBET, AB AUC1ORE EA , PER QUAE PRAEDICATU Μ DETERMINATUR, RITE COGNITA, ATQUE PERSPECTAEssE. Quippe propositionem crediturus, nisi quidem caece, ac temere credere velit, nosse debet, quod dicens convenientiam praedicati cum subjecto rite cognoverit et in propositionibus universa-
33 Quae supra rationem dicantur, quae secundum rationem. quae contra rationem non inutile erit tibic locieYponere . Veritas omnis aliquas complectens ideas , quae neque sensationibus acquiri , nec ex principiis lumine naturae notis erui queunt , est supra rationem. Omnis veritas, quae ideas tantum continet, circa quas mens potest abstrahendo, reflectendo dcc., philosophari, est secundum rationem. Tandem Omnis propositio, quae contradicit veritati certae, & evidenti est contra rati nem. Ita Auctor speciminis ori sinis dce.
130쪽
Iibus, cum illae sub experientiam non cadant , convenientia praedicati cum subjecto tum cognoscitur, quando ea perspiciuntur , per quae praedicatum determinatur: itaque in casu , quo prinpositioni universali fides habenda est, constet, oportet, ab auctore illius ea, per quae praedicatum determinatur, rite cognita esse. SCH. Hine scilicet enuntiata, quae a Viro in scien-ria, ad quam illa pertinent, egregie versato , artisque demonstrandi insigniter perito prolata Iunt , sat firmiter ereduntur: ut enuntiata Geometrica Euclidis,
2I6. Fides , quam testimonio de re quadam fingulari tribuimus, hisitorica appellatur; e. g. dum credimus Ciceronem fuisse Consulem romanum . Circa fidem historicam recte porro monenda veniunt sequentia. 2I7. Quoniam solum testimonio illius recte fidem tribuimus, qui nec rei cognitione , nec veracitate destitutus sit, in casu , quo factum aliquod nobis relatum fuerit ; attendere equidem Oeortebit , susscientem-ne illius notitiam res
Tens habeat, aut habere potuerit Z Quod quidem colligemus, si adverterimus: I. An judicia soleat formare satis exacta 8 2. An rem, quae facta est, ejuique circumstantias ipse cum debita attemtione spectaverit ' 3. An sensibus lingulis , quibus factum observari potuit, rite, ac sine vitio usus fuerit' 4. An subreptionem in observando
stus 3t Hinc etiam patet , quo sint nonnullorum indoctorum contra Philosophiam criminationes habendas pretio i quam enim Mersati in hac scientia non sint, eorum jure spernitur judicium . Perbelle in istos quadrat II. Phaedri fabella lib. IV.